Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಪದಾನ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Apadāna-aṭṭhakathā |
೪. ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಅಪದಾನವಣ್ಣನಾ
4. Kāḷudāyittheraapadānavaṇṇanā
ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿಆದಿಕಂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅಪದಾನಂ। ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ವಿವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ಕುಲಗೇಹೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಕುಲಪ್ಪಸಾದಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ತಜ್ಜಂ ಅಭಿನೀಹಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇಸಿ।
Padumuttarabuddhassātiādikaṃ āyasmato kāḷudāyittherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ kulappasādakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā tajjaṃ abhinīhāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
ಸೋ ಯಾವಜೀವಂ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅಮಚ್ಚಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕದಿವಸಂಯೇವ ಜಾತೋತಿ ತಂ ದಿವಸಂಯೇವ ನಂ ದುಕೂಲಚುಮ್ಬಟಕೇ ನಿಪಜ್ಜಾಪೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ನಯಿಂಸು। ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ, ರಾಹುಲಮಾತಾ, ಚತ್ತಾರೋ ನಿಧೀ, ಆರೋಹನಹತ್ಥೀ, ಅಸ್ಸಕಣ್ಡಕೋ, ಆನನ್ದೋ, ಛನ್ನೋ, ಕಾಳುದಾಯೀತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಏಕದಿವಸೇ ಜಾತತ್ತಾ ಸಹಜಾತಾ ನಾಮ ಅಹೇಸುಂ। ಅಥಸ್ಸ ನಾಮಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಸಕಲನಗರಸ್ಸ ಉದಗ್ಗಚಿತ್ತದಿವಸೇ ಜಾತತ್ತಾ ಉದಾಯಿತ್ವೇವ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಥೋಕಂ ಕಾಳಧಾತುಕತ್ತಾ ಪನ ಕಾಳುದಾಯೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಸೋ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕುಮಾರಕೀಳಂ ಕೀಳನ್ತೋ ವುದ್ಧಿಂ ಅಗಮಾಸಿ।
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bodhisattassa mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇadivase kapilavatthusmiṃyeva amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, bodhisattena saddhiṃ ekadivasaṃyeva jātoti taṃ divasaṃyeva naṃ dukūlacumbaṭake nipajjāpetvā bodhisattassa upaṭṭhānatthāya nayiṃsu. Bodhisattena hi saddhiṃ bodhirukkho, rāhulamātā, cattāro nidhī, ārohanahatthī, assakaṇḍako, ānando, channo, kāḷudāyīti ime satta ekadivase jātattā sahajātā nāma ahesuṃ. Athassa nāmaggahaṇadivase sakalanagarassa udaggacittadivase jātattā udāyitveva nāmaṃ akaṃsu. Thokaṃ kāḷadhātukattā pana kāḷudāyīti paññāyittha. So bodhisattena saddhiṃ kumārakīḷaṃ kīḷanto vuddhiṃ agamāsi.
ಅಪರಭಾಗೇ ಲೋಕನಾಥೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ಏಕಂ ಅಮಚ್ಚಂ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಇಧಾನೇಹೀ’’ತಿ ಪೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವೇಲಾಯಂ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಅಥ ನೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ। ಸಬ್ಬೇ ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಧರಾ ವಸ್ಸಸಟ್ಠಿಕತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಅಹೇಸುಂ। ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಅರಿಯಾ ಮಜ್ಝತ್ತಾವ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ರಞ್ಞಾ ಪಹಿತಸಾಸನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ನ ಕಥೇಸಿ। ರಾಜಾ ‘‘ನೇವ ಗತೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ನ ಸಾಸನಂ ಸುಯ್ಯತೀ’’ತಿ ಅಪರಂ ಅಮಚ್ಚಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪೇಸೇಸಿ। ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಅಪರಮ್ಪಿ ಪೇಸೇಸೀತಿ ಏವಂ ನವಹಿ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನವ ಅಮಚ್ಚೇ ಪೇಸೇಸಿ। ಸಬ್ಬೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀ ಅಹೇಸುಂ।
Aparabhāge lokanāthe mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakke rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharante suddhodanamahārājā taṃ pavattiṃ sutvā purisasahassaparivāraṃ ekaṃ amaccaṃ ‘‘puttaṃ me idhānehī’’ti pesesi. So dhammadesanāvelāyaṃ satthu santikaṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ sutvā saparivāro arahattaṃ pāpuṇi. Atha ne satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi. Sabbe taṅkhaṇaññeva iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya ahesuṃ. Arahattappattito paṭṭhāya pana ariyā majjhattāva honti. Tasmā raññā pahitasāsanaṃ dasabalassa na kathesi. Rājā ‘‘neva gato āgacchati, na sāsanaṃ suyyatī’’ti aparaṃ amaccaṃ purisasahassehi pesesi. Tasmimpi tathā paṭipanne aparampi pesesīti evaṃ navahi purisasahassehi saddhiṃ nava amacce pesesi. Sabbe arahattaṃ patvā tuṇhī ahesuṃ.
ಅಥ ರಾಜಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏತ್ತಕಾ ಜನಾ ಮಯಿ ಸಿನೇಹಾಭಾವೇನ ದಸಬಲಸ್ಸ ಇಧಾಗಮನತ್ಥಾಯ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಥಯಿಂಸು, ಅಯಂ ಖೋ ಉದಾಯಿ ದಸಬಲೇನ ಸಮವಯೋ, ಸಹಪಂಸುಕೀಳಿಕೋ, ಮಯಿ ಚ ಸಿನೇಹೋ ಅತ್ಥಿ, ಇಮಂ ಪೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ತಾತ, ತ್ವಂ ಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ದಸಬಲಂ ಇಧಾನೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಸಚಾಹಂ, ದೇವ, ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏವಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಇಧಾನೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕತ್ವಾ ಮಮ ಪುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನವೇಲಾಯಂ ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತೇ ಠಿತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ‘‘ನ ತಾವಾಯಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಕುಲನಗರಂ ಗನ್ತುಂ ಕಾಲೋ, ವಸನ್ತೇ ಪನ ಉಪಗತೇ ಪುಪ್ಫಿತೇ ವನಸಣ್ಡೇ ಹರಿತತಿಣಸಞ್ಛನ್ನಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ಗಮನಕಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಕಾಲಂ ಪಟಿಮಾನೇನ್ತೋ ವಸನ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಸತ್ಥು ಕುಲನಗರಂ ಗನ್ತುಂ ಗಮನಮಗ್ಗವಣ್ಣಂ ಸಂವಣ್ಣೇನ್ತೋ –
Atha rājā cintesi – ‘‘ettakā janā mayi sinehābhāvena dasabalassa idhāgamanatthāya na kiñci kathayiṃsu, ayaṃ kho udāyi dasabalena samavayo, sahapaṃsukīḷiko, mayi ca sineho atthi, imaṃ pesessāmī’’ti taṃ pakkosāpetvā, ‘‘tāta, tvaṃ purisasahassaparivāro rājagahaṃ gantvā dasabalaṃ idhānehī’’ti vatvā pesesi. So pana gacchanto ‘‘sacāhaṃ, deva, pabbajituṃ labhissāmi, evāhaṃ bhagavantaṃ idhānessāmī’’ti vatvā ‘‘yaṃ kiñci katvā mama puttaṃ dassehī’’ti vutto rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanavelāyaṃ parisapariyante ṭhito dhammaṃ sutvā saparivāro arahattaṃ patvā ehibhikkhubhāve patiṭṭhāsi. Arahattaṃ pana patvā ‘‘na tāvāyaṃ dasabalassa kulanagaraṃ gantuṃ kālo, vasante pana upagate pupphite vanasaṇḍe haritatiṇasañchannāya bhūmiyā gamanakālo bhavissatī’’ti kālaṃ paṭimānento vasante sampatte satthu kulanagaraṃ gantuṃ gamanamaggavaṇṇaṃ saṃvaṇṇento –
‘‘ಅಙ್ಗಾರಿನೋ ದಾನಿ ದುಮಾ ಭದನ್ತೇ, ಫಲೇಸಿನೋ ಛದನಂ ವಿಪ್ಪಹಾಯ।
‘‘Aṅgārino dāni dumā bhadante, phalesino chadanaṃ vippahāya;
ತೇ ಅಚ್ಚಿಮನ್ತೋವ ಪಭಾಸಯನ್ತಿ, ಸಮಯೋ ಮಹಾವೀರ ಭಾಗೀ ರಥಾನಂ॥
Te accimantova pabhāsayanti, samayo mahāvīra bhāgī rathānaṃ.
‘‘ದುಮಾನಿ ಫುಲ್ಲಾನಿ ಮನೋರಮಾನಿ, ಸಮನ್ತತೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾ ಪವನ್ತಿ।
‘‘Dumāni phullāni manoramāni, samantato sabbadisā pavanti;
ಪತ್ತಂ ಪಹಾಯ ಫಲಮಾಸಸಾನಾ, ಕಾಲೋ ಇತೋ ಪಕ್ಕಮನಾಯ ವೀರ॥
Pattaṃ pahāya phalamāsasānā, kālo ito pakkamanāya vīra.
‘‘ನೇವಾತಿಸೀತಂ ನ ಪನಾತಿಉಣ್ಹಂ, ಸುಖಾ ಉತು ಅದ್ಧನಿಯಾ ಭದನ್ತೇ।
‘‘Nevātisītaṃ na panātiuṇhaṃ, sukhā utu addhaniyā bhadante;
ಪಸ್ಸನ್ತು ತಂ ಸಾಕಿಯಾ ಕೋಳಿಯಾ ಚ, ಪಚ್ಛಾಮುಖಂ ರೋಹಿನಿಯಂ ತರನ್ತಂ॥
Passantu taṃ sākiyā koḷiyā ca, pacchāmukhaṃ rohiniyaṃ tarantaṃ.
‘‘ಆಸಾಯ ಕಸತೇ ಖೇತ್ತಂ, ಬೀಜಂ ಆಸಾಯ ವಪ್ಪತಿ।
‘‘Āsāya kasate khettaṃ, bījaṃ āsāya vappati;
ಆಸಾಯ ವಾಣಿಜಾ ಯನ್ತಿ, ಸಮುದ್ದಂ ಧನಹಾರಕಾ।
Āsāya vāṇijā yanti, samuddaṃ dhanahārakā;
ಯಾಯ ಆಸಾಯ ತಿಟ್ಠಾಮಿ, ಸಾ ಮೇ ಆಸಾ ಸಮಿಜ್ಝತು॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೫೨೭-೫೩೦)।
Yāya āsāya tiṭṭhāmi, sā me āsā samijjhatu. (theragā. 527-530);
‘‘ನಾತಿಸೀತಂ ನಾತಿಉಣ್ಹಂ, ನಾತಿದುಬ್ಭಿಕ್ಖಛಾತಕಂ।
‘‘Nātisītaṃ nātiuṇhaṃ, nātidubbhikkhachātakaṃ;
ಸದ್ದಲಾ ಹರಿತಾ ಭೂಮಿ, ಏಸ ಕಾಲೋ ಮಹಾಮುನಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೨೨೫)।
Saddalā haritā bhūmi, esa kālo mahāmuni. (a. ni. aṭṭha. 1.1.225);
‘‘ಪುನಪ್ಪುನಞ್ಚೇವ ವಪನ್ತಿ ಬೀಜಂ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಸ್ಸತಿ ದೇವರಾಜಾ।
‘‘Punappunañceva vapanti bījaṃ, punappunaṃ vassati devarājā;
ಪುನಪ್ಪುನಂ ಖೇತ್ತಂ ಕಸನ್ತಿ ಕಸ್ಸಕಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಧಞ್ಞಮುಪೇತಿ ರಟ್ಠಂ॥
Punappunaṃ khettaṃ kasanti kassakā, punappunaṃ dhaññamupeti raṭṭhaṃ.
‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಯಾಚನಕಾ ಚರನ್ತಿ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಾನಪ್ಪತೀ ದದನ್ತಿ।
‘‘Punappunaṃ yācanakā caranti, punappunaṃ dānappatī dadanti;
ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಾನಪ್ಪತೀ ದದಿತ್ವಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಗ್ಗಮುಪೇನ್ತಿ ಠಾನಂ॥
Punappunaṃ dānappatī daditvā, punappunaṃ saggamupenti ṭhānaṃ.
‘‘ವೀರೋ ಹವೇ ಸತ್ತಯುಗಂ ಪುನೇತಿ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಜಾಯತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ।
‘‘Vīro have sattayugaṃ puneti, yasmiṃ kule jāyati bhūripañño;
ಮಞ್ಞಾಮಹಂ ಸಕ್ಕತಿ ದೇವದೇವೋ, ತಯಾ ಹಿ ಜಾತೋ ಮುನಿ ಸಚ್ಚನಾಮೋ॥
Maññāmahaṃ sakkati devadevo, tayā hi jāto muni saccanāmo.
‘‘ಸುದ್ಧೋದನೋ ನಾಮ ಪಿತಾ ಮಹೇಸಿನೋ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಮಾತಾ ಪನ ಮಾಯನಾಮಾ।
‘‘Suddhodano nāma pitā mahesino, buddhassa mātā pana māyanāmā;
ಯಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಪರಿಹರಿಯ ಕುಚ್ಛಿನಾ, ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ತಿದಿವಮ್ಹಿ ಮೋದತಿ॥
Yā bodhisattaṃ parihariya kucchinā, kāyassa bhedā tidivamhi modati.
‘‘ಸಾ ಗೋತಮೀ ಕಾಲಕತಾ ಇತೋ ಚುತಾ, ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಕಾಮೇಹಿ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತಾ।
‘‘Sā gotamī kālakatā ito cutā, dibbehi kāmehi samaṅgibhūtā;
ಸಾ ಮೋದತಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ, ಪರಿವಾರಿತಾ ದೇವಗಣೇಹಿ ತೇಹೀ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೫೩೧-೫೩೫)।
Sā modati kāmaguṇehi pañcahi, parivāritā devagaṇehi tehī’’ti. (theragā. 531-535);
ಇಮಾ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ। ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಾರಿನೋತಿ ಅಙ್ಗಾರಾನಿ ವಿಯಾತಿ ಅಙ್ಗಾರಾನಿ। ಅಙ್ಗಾರಾನಿ ರತ್ತಪವಾಳವಣ್ಣಾನಿ ರುಕ್ಖಾನಂ ಪುಪ್ಫಫಲಾನಿ, ತಾನಿ ಏತೇಸಂ ಸನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಾರಿನೋ, ಅಭಿಲೋಹಿತಕುಸುಮಕಿಸಲಯೇಹಿ ಅಙ್ಗಾರವುಟ್ಠಿಸಮ್ಪರಿಕಿಣ್ಣಾ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಾನೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ದುಮಾತಿ ರುಕ್ಖಾ। ಭದನ್ತೇತಿ ಭದ್ದಂ ಅನ್ತೇ ಏತಸ್ಸಾತಿ, ‘‘ಭದನ್ತೇ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋ, ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಭೂತೋ ಸತ್ಥಾ। ತಸ್ಮಾ, ಭದನ್ತೇತಿ ಸತ್ಥು ಆಲಪನಮೇವ, ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಞ್ಚೇತಂ ಏಕಾರನ್ತಂ ‘‘ಸುಗತೇ ಪಟಿಕಮ್ಮೇ ಸುಖೇ ದುಕ್ಖೇ ಜೀವೇ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಇಧ ಪನ ಸಮ್ಬೋಧನಟ್ಠೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಭದನ್ತೇತಿ ಆಲಪನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಭದ್ದಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ಪದನ್ತರಮೇಕ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ಫಲಾನಿ ಏಸನ್ತೀತಿ ಫಲೇಸಿನೋ। ಅಚೇತನೇಪಿ ಹಿ ಸಚೇತನಕಿರಿಯಂ ಆಹ। ಏವಂ ಥೇರೇನ ಯಾಚಿತೋ ಭಗವಾ ತತ್ಥ ಗಮನೇ ಬಹೂನಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನಂ ದಿಸ್ವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹತೋ ಅತುರಿತಚಾರಿಕಾವಸೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ। ಥೇರೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಗನ್ತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪುರತೋ ಆಕಾಸೇ ಠಿತೋವ ಅದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬವೇಸಂ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ‘‘ಕೋಸಿ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ‘‘ಅಮಚ್ಚಪುತ್ತಂ ತಯಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸಿತಂ ಮಂ ನ ಜಾನಾಸಿ, ತ್ವಂ ಏವಂ ಪನ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –
Imā gāthā abhāsi. Tattha aṅgārinoti aṅgārāni viyāti aṅgārāni. Aṅgārāni rattapavāḷavaṇṇāni rukkhānaṃ pupphaphalāni, tāni etesaṃ santīti aṅgārino, abhilohitakusumakisalayehi aṅgāravuṭṭhisamparikiṇṇā viyāti attho. Dānīti imasmiṃ kāle. Dumāti rukkhā. Bhadanteti bhaddaṃ ante etassāti, ‘‘bhadante’’ti ekassa da-kārassa lopaṃ katvā vuccati. Guṇavisesayutto, guṇavisesayuttānañca aggabhūto satthā. Tasmā, bhadanteti satthu ālapanameva, paccattavacanañcetaṃ ekārantaṃ ‘‘sugate paṭikamme sukhe dukkhe jīve’’tiādīsu viya. Idha pana sambodhanaṭṭhe daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ, ‘‘bhadanteti ālapana’’nti. ‘‘Bhaddasaddena samānatthaṃ padantarameka’’nti keci. Phalāni esantīti phalesino. Acetanepi hi sacetanakiriyaṃ āha. Evaṃ therena yācito bhagavā tattha gamane bahūnaṃ visesādhigamanaṃ disvā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato aturitacārikāvasena kapilavatthugāmimaggaṃ paṭipajji. Thero iddhiyā kapilavatthuṃ gantvā rañño purato ākāse ṭhitova adiṭṭhapubbavesaṃ disvā raññā ‘‘kosi tva’’nti pucchito ‘‘amaccaputtaṃ tayā bhagavato santikaṃ pesitaṃ maṃ na jānāsi, tvaṃ evaṃ pana jānāhī’’ti dassento –
‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋಮ್ಹಿ ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋ, ಅಙ್ಗೀರಸಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಸ್ಸ ತಾದಿನೋ।
‘‘Buddhassa puttomhi asayhasāhino, aṅgīrasassappaṭimassa tādino;
ಪಿತುಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ ತುವಂಸಿ ಸಕ್ಕ, ಧಮ್ಮೇನ ಮೇ ಗೋತಮ ಅಯ್ಯಕೋಸೀ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೫೩೬) –
Pitupitā mayhaṃ tuvaṃsi sakka, dhammena me gotama ayyakosī’’ti. (theragā. 536) –
ಗಾಥಮಾಹ।
Gāthamāha.
ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋಮ್ಹೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಓರಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಅಮ್ಹಿ। ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಹಿತುಂ ವಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಸಯ್ಹಸ್ಸ ಸಕಲಸ್ಸ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾಧಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಸಹನತೋ ವಹನತೋ, ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸಹಿತುಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಸಯ್ಹಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಾರಾನಂ ಸಹನತೋ ಅಭಿಭವನತೋ, ಆಸಯಾನುಸಯಚರಿತಾಧಿಮುತ್ತಿಆದಿವಿಭಾಗಾವಬೋಧನೇನ ಯಥಾರಹಂ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಪರಮತ್ಥೇಹಿ ಅನುಸಾಸನೀಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಯ್ಹಸ್ಸ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಹನತೋ, ತತ್ಥ ವಾ ಸಾಧುಕಾರಿಭಾವತೋ ಅಸಯ್ಹಸಾಹಿನೋ। ಅಙ್ಗೀರಸಸ್ಸಾತಿ ಅಙ್ಗೀಕತಸೀಲಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಕಸ್ಸ। ಅಙ್ಗಮಙ್ಗೇಹಿ ನಿಚ್ಛರಣಕಓಭಾಸಸ್ಸಾತಿ ಅಪರೇ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಙ್ಗೀರಸೋ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋತಿ ದ್ವೇ ನಾಮಾನಿ ಪಿತರಾಯೇವ ಗಹಿತಾನೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಮಸ್ಸಾತಿ ಅನೂಪಮಸ್ಸ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ತಾದಿಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ತಾದಿನೋ। ಪಿತುಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ ತುವಂಸೀತಿ ಅರಿಯಜಾತಿವಸೇನ ಮಯ್ಹಂ ಪಿತು ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ತ್ವಂ ಪಿತಾ ಅಸಿ। ಸಕ್ಕಾತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ರಾಜಾನಂ ಆಲಪತಿ। ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಭಾವೇನ ಅರಿಯಜಾತಿ ಲೋಕಿಯಜಾತೀತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಜಾತೀನಂ ಸಭಾವಸಮೋಧಾನೇನ। ಗೋತಮಾತಿ ರಾಜಾನಂ ಗೋತ್ತೇನ ಆಲಪತಿ। ಅಯ್ಯಕೋಸೀತಿ ಪಿತಾಮಹೋ ಅಸಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪುತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಂ ವದನ್ತೋ ಥೇರೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।
Tattha buddhassa puttomhīti sabbaññubuddhassa orassa putto amhi. Asayhasāhinoti abhisambodhito pubbe ṭhapetvā mahābodhisattaṃ aññehi sahituṃ vahituṃ asakkuṇeyyattā asayhassa sakalassa bodhisambhārassa mahākāruṇikādhikārassa ca sahanato vahanato, tato parampi aññehi sahituṃ abhibhavituṃ asakkuṇeyyattā asayhānaṃ pañcannaṃ mārānaṃ sahanato abhibhavanato, āsayānusayacaritādhimuttiādivibhāgāvabodhanena yathārahaṃ veneyyānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi anusāsanīsaṅkhātassa aññehi asayhassa buddhakiccassa sahanato, tattha vā sādhukāribhāvato asayhasāhino. Aṅgīrasassāti aṅgīkatasīlādisampattikassa. Aṅgamaṅgehi niccharaṇakaobhāsassāti apare. Keci pana ‘‘aṅgīraso, siddhatthoti dve nāmāni pitarāyeva gahitānī’’ti vadanti. Appaṭimassāti anūpamassa. Iṭṭhāniṭṭhesu tādilakkhaṇappattiyā tādino. Pitupitā mayhaṃ tuvaṃsīti ariyajātivasena mayhaṃ pitu sammāsambuddhassa lokavohārena tvaṃ pitā asi. Sakkāti jātivasena rājānaṃ ālapati. Dhammenāti sabhāvena ariyajāti lokiyajātīti dvinnaṃ jātīnaṃ sabhāvasamodhānena. Gotamāti rājānaṃ gottena ālapati. Ayyakosīti pitāmaho asi. Ettha ca ‘‘buddhassa puttomhī’’tiādiṃ vadanto thero aññaṃ byākāsi.
ಏವಂ ಪನ ಅತ್ತಾನಂ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೇನ ರಞ್ಞಾ ಮಹಾರಹೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಯಾದಿತಸ್ಸ ನಾನಗ್ಗರಸಭೋಜನಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಿನ್ನೇ ಗಮನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಗನ್ತುಕಾಮತ್ಥ, ಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ, ‘‘ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಕಹಂ ಪನ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ? ‘‘ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ’’ತಿ। ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಇಮಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಭುಞ್ಜಥ, ಅಞ್ಞಂ ಭಗವತೋ ಹರಿಸ್ಸಥ। ಯಾವ ಚ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಇಮಂ ನಗರಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವಸ್ಸ ಇತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಹರಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಥೇರೋ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ಪರಿಸಾಯ ಚ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಆಗಮನತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಸಕಲರಾಜನಿವೇಸನಂ ರತನತ್ತಯೇ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂಯೇವ ಸತ್ಥು ಆಹರಿತಬ್ಬಭತ್ತಪುಣ್ಣಂ ಪತ್ತಂ ಆಕಾಸೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ವೇಹಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಉಪನಾಮೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಹತ್ಥೇ ಠಪೇಸಿ। ಸತ್ಥಾ ತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿ। ಏವಂ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಮಗ್ಗೇ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಯೋಜನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ರಾಜಗೇಹತೋಯೇವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಿತುನೋ ಸಕಲನಿವೇಸನಂ ಪಸಾದೇತೀ’’ತಿ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಕುಲಪ್ಪಸಾದಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಯದಿದಂ ಕಾಳುದಾಯೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೯, ೨೨೫) ಕುಲಪ್ಪಸಾದಕಾನಂ ಅಗ್ಗಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸಿ।
Evaṃ pana attānaṃ jānāpetvā haṭṭhatuṭṭhena raññā mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā attano paṭiyāditassa nānaggarasabhojanassa pattaṃ pūretvā dinne gamanākāraṃ dassesi. ‘‘Kasmā, bhante, gantukāmattha, bhuñjathā’’ti ca vutte, ‘‘satthu santikaṃ gantvā bhuñjissāmī’’ti. ‘‘Kahaṃ pana satthā’’ti? ‘‘Vīsatisahassabhikkhuparivāro tumhākaṃ dassanatthāya maggaṃ paṭipanno’’ti. ‘‘Tumhe imaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjatha, aññaṃ bhagavato harissatha. Yāva ca mama putto imaṃ nagaraṃ sampāpuṇāti, tāvassa ito piṇḍapātaṃ harathā’’ti vutte thero bhattakiccaṃ katvā rañño parisāya ca dhammaṃ kathetvā satthu āgamanato puretarameva sakalarājanivesanaṃ ratanattaye abhippasannaṃ karonto sabbesaṃ passantānaṃyeva satthu āharitabbabhattapuṇṇaṃ pattaṃ ākāse vissajjetvā sayampi vehāsaṃ abbhuggantvā piṇḍapātaṃ upanāmetvā satthu hatthe ṭhapesi. Satthā taṃ piṇḍapātaṃ paribhuñji. Evaṃ saṭṭhiyojanamagge divase divase yojanaṃ gacchantassa bhagavato rājagehatoyeva piṇḍapātaṃ āharitvā adāsi. Atha naṃ bhagavā ‘‘ayaṃ mayhaṃ pituno sakalanivesanaṃ pasādetī’’ti ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ kulappasādakānaṃ bhikkhūnaṃ yadidaṃ kāḷudāyī’’ti (a. ni. 1.219, 225) kulappasādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
೪೮-೯. ಏವಂ ಸೋ ಕತಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಾನುರೂಪೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪತ್ತಏತದಗ್ಗಟ್ಠಾನೋ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಕಮ್ಮಂ ಸರಿತ್ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಪುಬ್ಬಚರಿತಾಪದಾನಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸಾತಿಆದಿಮಾಹ। ಅದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಅಪರರಟ್ಠಂ ಗಮನತ್ಥಾಯ ದೂರಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ। ಚರತೋ ಚಾರಿಕಂ ತದಾತಿ ಅನ್ತೋಮಣ್ಡಲಂ ಮಜ್ಝೇಮಣ್ಡಲಂ ಬಹಿಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ತೀಣಿ ಮಣ್ಡಲಾನಿ ತದಾ ಚಾರಿಕಂ ಚರತೋ ಚರನ್ತಸ್ಸ ಪದುಮುತ್ತರಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುಫುಲ್ಲಂ ಸುಟ್ಠು ಫುಲ್ಲಂ ಪಬೋಧಿತಂ ಗಯ್ಹ ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಕೇವಲಮೇವ ಪದುಮಂ, ಉಪ್ಪಲಞ್ಚ ಮಲ್ಲಿಕಂ ವಿಕಸಿತಂ ಅಹಂ ಗಯ್ಹ ಉಭೋಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪೂರೇಸಿನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪರಮನ್ನಂ ಗಹೇತ್ವಾನಾತಿ ಪರಮಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಮಧುರಂ ಸಬ್ಬಸುಪಕ್ಕಂ ಸಾಲಿಓದನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ಥುನೋ ಅದಾಸಿಂ ಭೋಜೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
48-9. Evaṃ so katapuññasambhārānurūpena arahattaṃ patvā pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttarassa buddhassātiādimāha. Addhānaṃ paṭipannassāti apararaṭṭhaṃ gamanatthāya dūramaggaṃ paṭipajjantassa. Carato cārikaṃ tadāti antomaṇḍalaṃ majjhemaṇḍalaṃ bahimaṇḍalanti tīṇi maṇḍalāni tadā cārikaṃ carato carantassa padumuttarabuddhassa bhagavato suphullaṃ suṭṭhu phullaṃ pabodhitaṃ gayha gahetvā na kevalameva padumaṃ, uppalañca mallikaṃ vikasitaṃ ahaṃ gayha ubhohi hatthehi gahetvā pūresinti sambandho. Paramannaṃ gahetvānāti paramaṃ uttamaṃ seṭṭhaṃ madhuraṃ sabbasupakkaṃ sāliodanaṃ gahetvā satthuno adāsiṃ bhojesinti attho.
೯೭. ಸಕ್ಯಾನಂ ನನ್ದಿಜನನೋತಿ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲಾನಂ ಭಗವತೋ ಞಾತೀನಂ ಆರೋಹಪರಿಣಾಹರೂಪಯೋಬ್ಬನವಚನಾಲಪನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ನನ್ದಂ ತುಟ್ಠಿಂ ಜನೇನ್ತೋ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ। ಞಾತಿಬನ್ಧು ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಞಾತೋ ಪಾಕಟೋ ಬನ್ಧು ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।
97.Sakyānaṃnandijananoti sakyarājakulānaṃ bhagavato ñātīnaṃ ārohapariṇāharūpayobbanavacanālapanasampattiyā nandaṃ tuṭṭhiṃ janento uppādento. Ñātibandhu bhavissatīti ñāto pākaṭo bandhu bhavissati. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಅಪದಾನವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Kāḷudāyittheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಅಪದಾನಪಾಳಿ • Apadānapāḷi
೪. ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರಅಪದಾನಂ • 4. Kāḷudāyittheraapadānaṃ
೮. ಆಯಾಗದಾಯಕತ್ಥೇರಅಪದಾನಂ • 8. Āyāgadāyakattheraapadānaṃ