Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૮. કલ્યાણસીલસુત્તવણ્ણના
8. Kalyāṇasīlasuttavaṇṇanā
૯૭. અટ્ઠમે કલ્યાણસીલોતિ સુન્દરસીલો, પસત્થસીલો, પરિપુણ્ણસીલો. તત્થ સીલપારિપૂરી દ્વીહિ કારણેહિ હોતિ સમ્મદેવ સીલવિપત્તિયા આદીનવદસ્સનેન, સીલસમ્પત્તિયા ચ આનિસંસદસ્સનેન. ઇધ પન સબ્બપરિબન્ધવિપ્પમુત્તસ્સ સબ્બાકારપરિપુણ્ણસ્સ મગ્ગસીલસ્સ ફલસીલસ્સ ચ વસેન કલ્યાણતા વેદિતબ્બા. કલ્યાણધમ્મોતિ સબ્બે બોધિપક્ખિયધમ્મા અધિપ્પેતા, તસ્મા કલ્યાણા સતિપટ્ઠાનાદિબોધિપક્ખિયધમ્મા એતસ્સાતિ કલ્યાણધમ્મો. કલ્યાણપઞ્ઞોતિ ચ મગ્ગફલપઞ્ઞાવસેનેવ કલ્યાણપઞ્ઞો. લોકુત્તરા એવ હિ સીલાદિધમ્મા એકન્તકલ્યાણા નામ અકુપ્પસભાવત્તા. કેચિ પન ‘‘ચતુપારિસુદ્ધિસીલવસેન કલ્યાણસીલો, વિપસ્સનામગ્ગધમ્મવસેન કલ્યાણધમ્મો, મગ્ગફલપઞ્ઞાવસેન કલ્યાણપઞ્ઞો’’તિ વદન્તિ. અસેક્ખા એવ તે સીલધમ્મપઞ્ઞાતિ એકે. અપરે પન ભણન્તિ – સોતાપન્નસકદાગામીનં મગ્ગફલસીલં કલ્યાણસીલં નામ, તસ્મા ‘‘કલ્યાણસીલો’’તિ ઇમિના સોતાપન્નો સકદાગામી ચ ગહિતા હોન્તિ. તે હિ સીલેસુ પરિપૂરકારિનો નામ. અનાગામિમગ્ગફલધમ્મા અગ્ગમગ્ગધમ્મા ચ કલ્યાણધમ્મા નામ. તત્થ હિ બોધિપક્ખિયધમ્મા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ. તસ્મા ‘‘કલ્યાણધમ્મો’’તિ ઇમિના તતિયમગ્ગટ્ઠતો પટ્ઠાય તયો અરિયા ગહિતા હોન્તિ. પઞ્ઞાકિચ્ચસ્સ મત્થકપ્પત્તિયા અગ્ગફલે પઞ્ઞા કલ્યાણપઞ્ઞા નામ, તસ્મા પઞ્ઞાવેપુલ્લપ્પત્તો અરહા ‘‘કલ્યાણપઞ્ઞો’’તિ વુત્તો. એવમેવ પુગ્ગલા ગહિતા હોન્તીતિ. કિં ઇમિના પપઞ્ચેન? અગ્ગમગ્ગફલધમ્મા ઇધ કલ્યાણસીલાદયો વુત્તાતિ અયમમ્હાકં ખન્તિ. ધમ્મવિભાગેન હિ અયં પુગ્ગલવિભાગો, ન ધમ્મવિભાગોતિ.
97. Aṭṭhame kalyāṇasīloti sundarasīlo, pasatthasīlo, paripuṇṇasīlo. Tattha sīlapāripūrī dvīhi kāraṇehi hoti sammadeva sīlavipattiyā ādīnavadassanena, sīlasampattiyā ca ānisaṃsadassanena. Idha pana sabbaparibandhavippamuttassa sabbākāraparipuṇṇassa maggasīlassa phalasīlassa ca vasena kalyāṇatā veditabbā. Kalyāṇadhammoti sabbe bodhipakkhiyadhammā adhippetā, tasmā kalyāṇā satipaṭṭhānādibodhipakkhiyadhammā etassāti kalyāṇadhammo. Kalyāṇapaññoti ca maggaphalapaññāvaseneva kalyāṇapañño. Lokuttarā eva hi sīlādidhammā ekantakalyāṇā nāma akuppasabhāvattā. Keci pana ‘‘catupārisuddhisīlavasena kalyāṇasīlo, vipassanāmaggadhammavasena kalyāṇadhammo, maggaphalapaññāvasena kalyāṇapañño’’ti vadanti. Asekkhā eva te sīladhammapaññāti eke. Apare pana bhaṇanti – sotāpannasakadāgāmīnaṃ maggaphalasīlaṃ kalyāṇasīlaṃ nāma, tasmā ‘‘kalyāṇasīlo’’ti iminā sotāpanno sakadāgāmī ca gahitā honti. Te hi sīlesu paripūrakārino nāma. Anāgāmimaggaphaladhammā aggamaggadhammā ca kalyāṇadhammā nāma. Tattha hi bodhipakkhiyadhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tasmā ‘‘kalyāṇadhammo’’ti iminā tatiyamaggaṭṭhato paṭṭhāya tayo ariyā gahitā honti. Paññākiccassa matthakappattiyā aggaphale paññā kalyāṇapaññā nāma, tasmā paññāvepullappatto arahā ‘‘kalyāṇapañño’’ti vutto. Evameva puggalā gahitā hontīti. Kiṃ iminā papañcena? Aggamaggaphaladhammā idha kalyāṇasīlādayo vuttāti ayamamhākaṃ khanti. Dhammavibhāgena hi ayaṃ puggalavibhāgo, na dhammavibhāgoti.
કેવલીતિ એત્થ કેવલં વુચ્ચતિ કેનચિ અવોમિસ્સકતાય સબ્બસઙ્ખતવિવિત્તં નિબ્બાનં, તસ્સ અધિગતત્તા અરહા કેવલી. અથ વા પહાનભાવનાપારિપૂરિયા પરિયોસાનઅનવજ્જધમ્મપારિપૂરિયા ચ કલ્યાણકટ્ઠેન અબ્યાસેકસુખતાય ચ કેવલં અરહત્તં, તદધિગમેન કેવલી ખીણાસવો. મગ્ગબ્રહ્મચરિયવાસં વસિત્વા પરિયોસાપેત્વા ઠિતોતિ વુસિતવા. ઉત્તમેહિ અગ્ગભૂતેહિ વા અસેક્ખધમ્મેહિ સમન્નાગતત્તા ‘‘ઉત્તમપુરિસો’’તિ વુચ્ચતિ.
Kevalīti ettha kevalaṃ vuccati kenaci avomissakatāya sabbasaṅkhatavivittaṃ nibbānaṃ, tassa adhigatattā arahā kevalī. Atha vā pahānabhāvanāpāripūriyā pariyosānaanavajjadhammapāripūriyā ca kalyāṇakaṭṭhena abyāsekasukhatāya ca kevalaṃ arahattaṃ, tadadhigamena kevalī khīṇāsavo. Maggabrahmacariyavāsaṃ vasitvā pariyosāpetvā ṭhitoti vusitavā. Uttamehi aggabhūtehi vā asekkhadhammehi samannāgatattā ‘‘uttamapuriso’’ti vuccati.
સીલવાતિ એત્થ કેનટ્ઠેન સીલં? સીલનટ્ઠેન સીલં. કિમિદં સીલનં નામ? સમાધાનં, સુસીલ્યવસેન કાયકમ્માદીનં અવિપ્પકિણ્ણતાતિ અત્થો. અથ વા ઉપધારણં, ઝાનાદિકુસલધમ્માનં પતિટ્ઠાનવસેન આધારભાવોતિ અત્થો. તસ્મા સીલતિ, સીલેતીતિ વા સીલં. અયં તાવ સદ્દલક્ખણનયેન સીલટ્ઠો. અપરે પન ‘‘સિરટ્ઠો સીલટ્ઠો, સીતલટ્ઠો સીલટ્ઠો, સિવટ્ઠો સીલટ્ઠો’’તિ નિરુત્તિનયેન અત્થં વણ્ણયન્તિ. તયિદં પારિપૂરિતો અતિસયતો વા સીલં અસ્સ અત્થીતિ સીલવા, ચતુપારિસુદ્ધિસીલવસેન સીલસમ્પન્નોતિ અત્થો. તત્થ યં જેટ્ઠકસીલં , તં વિત્થારેત્વા દસ્સેતું ‘‘પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો’’તિઆદિ વુત્તન્તિ એકચ્ચાનં આચરિયાનં અધિપ્પાયો.
Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, susīlyavasena kāyakammādīnaṃ avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusaladhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīlati, sīletīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlaṭṭho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sīlaṭṭho, sītalaṭṭho sīlaṭṭho, sivaṭṭho sīlaṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇayanti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, catupārisuddhisīlavasena sīlasampannoti attho. Tattha yaṃ jeṭṭhakasīlaṃ , taṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttanti ekaccānaṃ ācariyānaṃ adhippāyo.
અપરેન પન ભણન્તિ – ઉભયત્થાપિ પાતિમોક્ખસંવરો ભગવતા વુત્તો. પાતિમોક્ખસંવરો એવ હિ સીલં, ઇતરેસુ ઇન્દ્રિયસંવરો છદ્વારરક્ખણમત્તમેવ, આજીવપારિસુદ્ધિ ધમ્મેન પચ્ચયુપ્પાદનમત્તમેવ, પચ્ચયસન્નિસ્સિતં પટિલદ્ધપચ્ચયે ‘‘ઇદમત્થ’’ન્તિ પચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જનમત્તમેવ. નિપ્પરિયાયેન પાતિમોક્ખસંવરોવ સીલં. યસ્સ સો ભિન્નો, સો સીસચ્છિન્નો પુરિસો વિય હત્થપાદે ‘‘સેસાનિ રક્ખિસ્સતી’’તિ ન વત્તબ્બો. યસ્સ પન સો અરોગો, અચ્છિન્નસીસો વિય પુરિસો, તાનિ પુન પાકતિકાનિ કત્વા રક્ખિતું સક્કોતિ. તસ્મા સીલવાતિ ઇમિના પાતિમોક્ખસીલમેવ ઉદ્દિસિત્વા તં વિત્થારેતું ‘‘પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો’’તિઆદિ વુત્તન્તિ.
Aparena pana bhaṇanti – ubhayatthāpi pātimokkhasaṃvaro bhagavatā vutto. Pātimokkhasaṃvaro eva hi sīlaṃ, itaresu indriyasaṃvaro chadvārarakkhaṇamattameva, ājīvapārisuddhi dhammena paccayuppādanamattameva, paccayasannissitaṃ paṭiladdhapaccaye ‘‘idamattha’’nti paccavekkhitvā paribhuñjanamattameva. Nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ. Yassa so bhinno, so sīsacchinno puriso viya hatthapāde ‘‘sesāni rakkhissatī’’ti na vattabbo. Yassa pana so arogo, acchinnasīso viya puriso, tāni puna pākatikāni katvā rakkhituṃ sakkoti. Tasmā sīlavāti iminā pātimokkhasīlameva uddisitvā taṃ vitthāretuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttanti.
તત્થ પાતિમોક્ખન્તિ સિક્ખાપદસીલં. તઞ્હિ યો નં પાતિ રક્ખતિ, તં મોક્ખેતિ મોચેતિ આપાયિકાદીહિ દુક્ખેહીતિ પાતિમોક્ખં. સંવરણં સંવરો, કાયવાચાહિ અવીતિક્કમો. પાતિમોક્ખમેવ સંવરો પાતિમોક્ખસંવરો, તેન સંવુતો પિહિતકાયવાચોતિ પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો. ઇદમસ્સ તસ્મિં સીલે પતિટ્ઠિતભાવપરિદીપનં. વિહરતીતિ તદનુરૂપવિહારસમઙ્ગિભાવપરિદીપનં. આચારગોચરસમ્પન્નોતિ હેટ્ઠા પાતિમોક્ખસંવરસ્સ, ઉપરિ વિસેસાનુયોગસ્સ ચ ઉપકારકધમ્મપરિદીપનં. અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવીતિ પાતિમોક્ખસીલતો અચવનધમ્મતાપરિદીપનં. સમાદાયાતિ સિક્ખાપદાનં અનવસેસતો આદાનપરિદીપનં. સિક્ખતીતિ સિક્ખાય સમઙ્ગિભાવપરિદીપનં. સિક્ખાપદેસૂતિ સિક્ખિતબ્બધમ્મપરિદીપનં.
Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānuyogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.
અપરો નયો – કિલેસાનં બલવભાવતો પાપકિરિયાય સુકરભાવતો પુઞ્ઞકિરિયાય ચ દુક્કરભાવતો બહુક્ખત્તું અપાયેસુ પતનસીલોતિ પાતી, પુથુજ્જનો. અનિચ્ચતાય વા ભવાદીસુ કમ્મવેગક્ખિત્તો ઘટિયન્તં વિય અનવટ્ઠાનેન પરિબ્ભમનતો ગમનસીલોતિ પાતી, મરણવસેન વા તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે અત્તભાવસ્સ પાતનસીલોતિ પાતી, સત્તસન્તાનો, ચિત્તમેવ વા. તં પાતિનં સંસારદુક્ખતો મોક્ખેતીતિ પાતિમોક્ખો. ચિત્તસ્સ હિ વિમોક્ખેન સત્તો વિમુત્તો . ‘‘ચિત્તવોદાના વિસુજ્ઝન્તી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૧૦૦) ‘‘અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુત્ત’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૨૦૬) ચ વુત્તં. અથ વા અવિજ્જાદિના હેતુના સંસારે પતતિ ગચ્છતિ પવત્તતીતિ પાતિ. ‘‘અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં સન્ધાવતં સંસરત’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૧૨૪; ૫.૫૨૦) હિ વુત્તં. તસ્સ પાતિનો સત્તસ્સ તણ્હાદિસંકિલેસત્તયતો મોક્ખો એતેનાતિ પાતિમોક્ખો. ‘‘કણ્ઠેકાલો’’તિઆદીનં વિયસ્સ સમાસસિદ્ધિ વેદિતબ્બા.
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato pāpakiriyāya sukarabhāvato puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkho. Cittassa hi vimokkhena satto vimutto . ‘‘Cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100) ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (ma. ni. 2.206) ca vuttaṃ. Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124; 5.520) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho. ‘‘Kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viyassa samāsasiddhi veditabbā.
અથ વા પાતેતિ વિનિપાતેતિ દુક્ખેતિ પાતિ, ચિત્તં. વુત્તઞ્હિ ‘‘ચિત્તેન નીયતિ લોકો, ચિત્તેન પરિકસ્સતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૬૨). તસ્સ પાતિનો મોક્ખો એતેનાતિ પાતિમોક્ખો. પતતિ વા એતેન અપાયદુક્ખે સંસારદુક્ખે ચાતિ પાતિ, તણ્હાદિસંકિલેસો. વુત્તઞ્હિ ‘‘તણ્હા જનેતિ પુરિસં (સં॰ નિ॰ ૧.૫૬-૫૭), તણ્હાદુતિયો પુરિસો’’તિ (ઇતિવુ॰ ૧૫, ૧૦૫; ચૂળનિ॰ પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસ ૧૦૭) ચ આદિ. તતો પાતિતો મોક્ખોતિ પાતિમોક્ખો. અથ વા પતતિ એત્થાતિ પાતિ, છ અજ્ઝત્તિકાનિ બાહિરાનિ ચ આયતનાનિ. વુત્તઞ્હિ ‘‘છસુ લોકો સમુપ્પન્નો, છસુ કુબ્બતિ સન્થવ’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૭૦). તતો છઅજ્ઝત્તિકબાહિરાયતનસઙ્ખાતતો પાતિતો મોક્ખોતિ પાતિમોક્ખો. અથ વા પાતો વિનિપાતો અસ્સ અત્થીતિ પાતી, સંસારો. તતો મોક્ખોતિ પાતિમોક્ખો. અથ વા સબ્બલોકાધિપતિભાવતો ધમ્મિસ્સરો ભગવા પતીતિ વુચ્ચતિ, મુચ્ચતિ એતેનાતિ મોક્ખો, પતિનો મોક્ખો તેન પઞ્ઞત્તત્તાતિ પતિમોક્ખો, પતિમોક્ખો એવ પાતિમોક્ખો. સબ્બગુણાનં વા મૂલભાવતો ઉત્તમટ્ઠેન પતિ ચ સો યથાવુત્તટ્ઠેન મોક્ખો ચાતિ પતિમોક્ખો, પતિમોક્ખો એવ પાતિમોક્ખો. તથા હિ વુત્તં ‘‘પાતિમોક્ખન્તિ મુખમેતં પમુખમેત’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૩૫) વિત્થારો.
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.56-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) ca ādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikāni bāhirāni ca āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho. Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
અથ વા પઇતિ પકારે, અતીતિ અચ્ચન્તત્થે નિપાતો. તસ્મા પકારેહિ અચ્ચન્તં મોક્ખેતીતિ પાતિમોક્ખો. ઇદઞ્હિ સીલં સયં તદઙ્ગવસેન, સમાધિસહિતં પઞ્ઞાસહિતઞ્ચ વિક્ખમ્ભનવસેન સમુચ્છેદવસેન ચ અચ્ચન્તં મોક્ખેતિ મોચેતીતિ પાતિમોક્ખં. પતિ પતિ મોક્ખોતિ વા પતિમોક્ખો, તમ્હા તમ્હા વીતિક્કમિતબ્બદોસતો પતિ પચ્ચેકં મોક્ખોતિ અત્થો. પતિમોક્ખો એવ પાતિમોક્ખો. મોક્ખોતિ વા નિબ્બાનં, તસ્સ મોક્ખસ્સ પટિબિમ્બભૂતન્તિ પતિમોક્ખં. પાતિમોક્ખસીલસંવરો હિ સૂરિયસ્સ અરુણુગ્ગમનં વિય નિબ્બાનસ્સ ઉદયભૂતો તપ્પટિભાગો વિય હોતિ યથારહં કિલેસનિબ્બાપનતોતિ પતિમોક્ખં, પતિમોક્ખં એવ પાતિમોક્ખં. અથ વા મોક્ખં પતિ વત્તતિ મોક્ખાભિમુખન્તિ પતિમોક્ખં, પતિમોક્ખમેવ પાતિમોક્ખન્તિ એવં તાવેત્થ પાતિમોક્ખસદ્દસ્સ અત્થો વેદિતબ્બો.
Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto. Tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkho. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamitabbadosato pati paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtanti patimokkhaṃ. Pātimokkhasīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti patimokkhaṃ, patimokkhaṃ eva pātimokkhaṃ. Atha vā mokkhaṃ pati vattati mokkhābhimukhanti patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
સંવરતિ પિદહતિ એતેનાતિ સંવરો, પાતિમોક્ખમેવ સંવરોતિ પાતિમોક્ખસંવરો. અત્થતો પન તતો તતો વીતિક્કમિતબ્બતો વિરતિયો ચેતના વા, તેન પાતિમોક્ખસંવરેન ઉપેતો સમન્નાગતો પાતિમોક્ખસંવરસંવુતોતિ વુત્તો. વુત્તઞ્હેતં વિભઙ્ગે –
Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaroti pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā vā, tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –
‘‘ઇમિના પાતિમોક્ખસંવરેન ઉપેતો હોતિ સમુપેતો ઉપગતો સમુપગતો સમ્પન્નો સમન્નાગતો. તેન વુચ્ચતિ પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો’’તિ (વિભ॰ ૫૧૧).
‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato sampanno samannāgato. Tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).
વિહરતીતિ ઇરિયાપથવિહારેન વિહરતિ, ઇરિયતિ, વત્તતિ. આચારગોચરસમ્પન્નોતિ વેળુદાનાદિમિચ્છાજીવસ્સ કાયપાગબ્ભિયાદીનઞ્ચ અકરણેન, સબ્બસો અનાચારં વજ્જેત્વા ‘‘કાયિકો અવીતિક્કમો, વાચસિકો અવીતિક્કમો’’તિ એવં વુત્તભિક્ખુસારુપ્પઆચારસમ્પત્તિયા વેસિયાદિઅગોચરં વજ્જેત્વા પિણ્ડપાતાદિઅત્થં ઉપસઙ્કમિતું યુત્તટ્ઠાનસઙ્ખાતગોચરેન ચ સમ્પન્નત્તા આચારગોચરસમ્પન્નો. અપિચ યો ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો સપ્પતિસ્સો સબ્રહ્મચારીસુ સગારવો સપ્પતિસ્સો હિરોત્તપ્પસમ્પન્નો સુનિવત્થો સુપારુતો પાસાદિકેન અભિક્કન્તેન પટિક્કન્તેન આલોકિતેન વિલોકિતેન સમિઞ્જિતેન પસારિતેન ઓક્ખિત્તચક્ખુ ઇરિયાપથસમ્પન્નો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારો ભોજને મત્તઞ્ઞૂ જાગરિયાનુયુત્તો સતિસમ્પજઞ્ઞેન સમન્નાગતો અપ્પિચ્છો સન્તુટ્ઠો પવિવિત્તો અસંસટ્ઠો આભિસમાચારિકેસુ સક્કચ્ચકારી ગરુચિત્તીકારબહુલો વિહરતિ, અયં વુચ્ચતિ આચારસમ્પન્નો.
Viharatīti iriyāpathavihārena viharati, iriyati, vattati. Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena, sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātagocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno. Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena okkhittacakkhu iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.
ગોચરો પન – ઉપનિસ્સયગોચરો, આરક્ખગોચરો, ઉપનિબન્ધગોચરોતિ તિવિધો. તત્થ દસકથાવત્થુગુણસમન્નાગતો વુત્તલક્ખણો કલ્યાણમિત્તો યં નિસ્સાય અસુતં સુણાતિ, સુતં પરિયોદપેતિ, કઙ્ખં વિતરતિ, દિટ્ઠિં ઉજુકં કરોતિ, ચિત્તં પસાદેતિ, યસ્સ ચ અનુસિક્ખન્તો સદ્ધાય વડ્ઢતિ, સીલેન, સુતેન, ચાગેન, પઞ્ઞાય વડ્ઢતિ, અયં ઉપનિસ્સયગોચરો. યો ભિક્ખુ અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વીથિં પટિપન્નો ઓક્ખિત્તચક્ખુ યુગમત્તદસ્સાવી સંવુતો ગચ્છતિ, ન હત્થિં ઓલોકેન્તો, ન અસ્સં, ન રથં, ન પત્તિં, ન ઇત્થિં, ન પુરિસં ઓલોકેન્તો, ન ઉદ્ધં ઓલોકેન્તો, ન અધો ઓલોકેન્તો, ન દિસાવિદિસા પેક્ખમાનો ગચ્છતિ, અયં આરક્ખગોચરો. ઉપનિબન્ધગોચરો પન ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, યત્થ ભિક્ખુ અત્તનો ચિત્તં ઉપનિબન્ધતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –
Gocaro pana – upanissayagocaro, ārakkhagocaro, upanibandhagocaroti tividho. Tattha dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodapeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujukaṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yassa ca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati, sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ upanissayagocaro. Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī saṃvuto gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisā pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro. Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘કો ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ગોચરો સકો પેત્તિકો વિસયો? યદિદં – ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૭૨).
‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo? Yadidaṃ – cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).
ઇતિ યથાવુત્તાય આચારસમ્પત્તિયા ઇમાય ચ ગોચરસમ્પત્તિયા સમન્નાગતત્તા આચારગોચરસમ્પન્નો.
Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.
અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવીતિ અપ્પમત્તકેસુ અણુપ્પમાણેસુ અસઞ્ચિચ્ચ આપન્નસેખિયઅકુસલચિત્તુપ્પાદાદિભેદેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સનસીલો. યો હિ ભિક્ખુ પરમાણુમત્તં વજ્જં અટ્ઠસટ્ઠિયોજનસતસહસ્સુબ્બેધસિનેરુપબ્બતરાજસદિસં કત્વા પસ્સતિ, યોપિ ભિક્ખુ સબ્બલહુકં દુબ્ભાસિતમત્તં પારાજિકસદિસં કત્વા પસ્સતિ, અયં અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી નામ. સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસૂતિ યં કિઞ્ચિ સિક્ખાપદેસુ સિક્ખિતબ્બં, તં સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં અનવસેસં સમાદિયિત્વા સિક્ખતિ વત્તતિ, પૂરેતીતિ અત્થો. ઇતિ કલ્યાણસીલોતિ ઇમિના પકારેન કલ્યાણસીલો સમાનો. પુગ્ગલાધિટ્ઠાનવસેન હિ નિદ્દિટ્ઠં સીલં ‘‘એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કલ્યાણસીલો હોતી’’તિ વુત્તપુગ્ગલાધિટ્ઠાનવસેનેવ નિગમેત્વા ‘‘કલ્યાણધમ્મો’’તિ એત્થ વુત્તધમ્મે નિદ્દિસિતુકામેન ‘‘તેસં ધમ્માનં ઇદં સીલં અધિટ્ઠાન’’ન્તિ દસ્સેતું પુન ‘‘ઇતિ કલ્યાણસીલો’’તિ વુત્તં. સત્તન્નં બોધિપક્ખિયાનન્તિઆદિ સબ્બં હેટ્ઠા વુત્તત્થમેવ. પુન કલ્યાણસીલોતિઆદિ નિગમનં.
Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakesu aṇuppamāṇesu asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi bhikkhu sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayaṃ aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃ kiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ samādiyitvā sikkhati vattati, pūretīti attho. Iti kalyāṇasīloti iminā pakārena kalyāṇasīlo samāno. Puggalādhiṭṭhānavasena hi niddiṭṭhaṃ sīlaṃ ‘‘evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu kalyāṇasīlo hotī’’ti vuttapuggalādhiṭṭhānavaseneva nigametvā ‘‘kalyāṇadhammo’’ti ettha vuttadhamme niddisitukāmena ‘‘tesaṃ dhammānaṃ idaṃ sīlaṃ adhiṭṭhāna’’nti dassetuṃ puna ‘‘iti kalyāṇasīlo’’ti vuttaṃ. Sattannaṃ bodhipakkhiyānantiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttatthameva. Puna kalyāṇasīlotiādi nigamanaṃ.
ગાથાસુ દુક્કટન્તિ દુટ્ઠુ કતં, દુચ્ચરિતન્તિ અત્થો. હિરિમનન્તિ હિરિમન્તં હિરિસમ્પન્નં, સબ્બસો પાપપવત્તિયા જિગુચ્છનસભાવન્તિ અત્થો. હિરિમનન્તિ વા હિરિસહિતચિત્તં. હિરિગ્ગહણેનેવ ચેત્થ ઓત્તપ્પમ્પિ ગહિતન્તિ વેદિતબ્બં. હિરોત્તપ્પગ્ગહણેન ચ સબ્બસો દુચ્ચરિતાભાવસ્સ હેતું દસ્સેન્તો કલ્યાણસીલતં હેતુતો વિભાવેતિ. સમ્બોધીતિ અરિયઞાણં, તં ગચ્છન્તિ ભજન્તીતિ સમ્બોધિગામિનો, બોધિપક્ખિકાતિ અત્થો. અનુસ્સદન્તિ રાગુસ્સદાદિરહિતં. ‘‘તથાવિધ’’ન્તિપિ પઠન્તિ. ‘‘બોધિપક્ખિકાનં ધમ્માનં ભાવનાનુયોગમનુયુત્તો’’તિ યથા યથા પુબ્બે વુત્તં, તથાવિધં તાદિસન્તિ અત્થો. દુક્ખસ્સાતિ વટ્ટદુક્ખસ્સ, વટ્ટદુક્ખહેતુનો વા. ઇધેવ ખયમત્તનોતિ આસવક્ખયાધિગમેન અત્તનો વટ્ટદુક્ખહેતુનો સમુદયપક્ખિયસ્સ કિલેસગણસ્સ ઇધેવ ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે ખયં અનુપ્પાદં પજાનાતિ, વટ્ટદુક્ખસ્સેવ વા ઇધેવ ચરિમકચિત્તનિરોધેન ખયં ખીણભાવં પજાનાતિ. તેહિ ધમ્મેહિ સમ્પન્નન્તિ તેહિ યથાવુત્તસીલાદિધમ્મેહિ સમન્નાગતં. અસિતન્તિ તણ્હાદિટ્ઠિનિસ્સયાનં પહીનત્તા અસિતં, કત્થચિ અનિસ્સિતં. સબ્બલોકસ્સાતિ સબ્બસ્મિં સત્તલોકે. સેસં વુત્તનયમેવ.
Gāthāsu dukkaṭanti duṭṭhu kataṃ, duccaritanti attho. Hirimananti hirimantaṃ hirisampannaṃ, sabbaso pāpapavattiyā jigucchanasabhāvanti attho. Hirimananti vā hirisahitacittaṃ. Hiriggahaṇeneva cettha ottappampi gahitanti veditabbaṃ. Hirottappaggahaṇena ca sabbaso duccaritābhāvassa hetuṃ dassento kalyāṇasīlataṃ hetuto vibhāveti. Sambodhīti ariyañāṇaṃ, taṃ gacchanti bhajantīti sambodhigāmino, bodhipakkhikāti attho. Anussadanti rāgussadādirahitaṃ. ‘‘Tathāvidha’’ntipi paṭhanti. ‘‘Bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti yathā yathā pubbe vuttaṃ, tathāvidhaṃ tādisanti attho. Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa, vaṭṭadukkhahetuno vā. Idheva khayamattanoti āsavakkhayādhigamena attano vaṭṭadukkhahetuno samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa idheva imasmiṃyeva attabhāve khayaṃ anuppādaṃ pajānāti, vaṭṭadukkhasseva vā idheva carimakacittanirodhena khayaṃ khīṇabhāvaṃ pajānāti. Tehi dhammehi sampannanti tehi yathāvuttasīlādidhammehi samannāgataṃ. Asitanti taṇhādiṭṭhinissayānaṃ pahīnattā asitaṃ, katthaci anissitaṃ. Sabbalokassāti sabbasmiṃ sattaloke. Sesaṃ vuttanayameva.
અટ્ઠમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૮. કલ્યાણસીલસુત્તં • 8. Kalyāṇasīlasuttaṃ