| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
੮. ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
8. Kalyāṇasīlasuttavaṇṇanā
੯੭. ਅਟ੍ਠਮੇ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਸੀਲੋ, ਪਸਤ੍ਥਸੀਲੋ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸੀਲੋ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਪਾਰਿਪੂਰੀ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨੇਨ, ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਆਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਨੇਨ। ਇਧ ਪਨ ਸਬ੍ਬਪਰਿਬਨ੍ਧવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸੀਲਸ੍ਸ ਫਲਸੀਲਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮੋ। ਕਲ੍ਯਾਣਪਞ੍ਞੋਤਿ ਚ ਮਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਾવਸੇਨੇવ ਕਲ੍ਯਾਣਪਞ੍ਞੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਏવ ਹਿ ਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਏਕਨ੍ਤਕਲ੍ਯਾਣਾ ਨਾਮ ਅਕੁਪ੍ਪਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲવਸੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮੋ, ਮਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਏવ ਤੇ ਸੀਲਧਮ੍ਮਪਞ੍ਞਾਤਿ ਏਕੇ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ – ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸਕਦਾਗਾਮੀਨਂ ਮਗ੍ਗਫਲਸੀਲਂ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲਂ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਸਕਦਾਗਾਮੀ ਚ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਸੀਲੇਸੁ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰਿਨੋ ਨਾਮ। ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਾ ਚ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗਟ੍ਠਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਯੋ ਅਰਿਯਾ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਪਞ੍ਞਾ ਕਲ੍ਯਾਣਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਰਹਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਮੇવ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਕਿਂ ਇਮਿਨਾ ਪਪਞ੍ਚੇਨ? ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾ ਇਧ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਯਮਮ੍ਹਾਕਂ ਖਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮવਿਭਾਗੇਨ ਹਿ ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗੋ, ਨ ਧਮ੍ਮવਿਭਾਗੋਤਿ।
97. Aṭṭhame kalyāṇasīloti sundarasīlo, pasatthasīlo, paripuṇṇasīlo. Tattha sīlapāripūrī dvīhi kāraṇehi hoti sammadeva sīlavipattiyā ādīnavadassanena, sīlasampattiyā ca ānisaṃsadassanena. Idha pana sabbaparibandhavippamuttassa sabbākāraparipuṇṇassa maggasīlassa phalasīlassa ca vasena kalyāṇatā veditabbā. Kalyāṇadhammoti sabbe bodhipakkhiyadhammā adhippetā, tasmā kalyāṇā satipaṭṭhānādibodhipakkhiyadhammā etassāti kalyāṇadhammo. Kalyāṇapaññoti ca maggaphalapaññāvaseneva kalyāṇapañño. Lokuttarā eva hi sīlādidhammā ekantakalyāṇā nāma akuppasabhāvattā. Keci pana ‘‘catupārisuddhisīlavasena kalyāṇasīlo, vipassanāmaggadhammavasena kalyāṇadhammo, maggaphalapaññāvasena kalyāṇapañño’’ti vadanti. Asekkhā eva te sīladhammapaññāti eke. Apare pana bhaṇanti – sotāpannasakadāgāmīnaṃ maggaphalasīlaṃ kalyāṇasīlaṃ nāma, tasmā ‘‘kalyāṇasīlo’’ti iminā sotāpanno sakadāgāmī ca gahitā honti. Te hi sīlesu paripūrakārino nāma. Anāgāmimaggaphaladhammā aggamaggadhammā ca kalyāṇadhammā nāma. Tattha hi bodhipakkhiyadhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tasmā ‘‘kalyāṇadhammo’’ti iminā tatiyamaggaṭṭhato paṭṭhāya tayo ariyā gahitā honti. Paññākiccassa matthakappattiyā aggaphale paññā kalyāṇapaññā nāma, tasmā paññāvepullappatto arahā ‘‘kalyāṇapañño’’ti vutto. Evameva puggalā gahitā hontīti. Kiṃ iminā papañcena? Aggamaggaphaladhammā idha kalyāṇasīlādayo vuttāti ayamamhākaṃ khanti. Dhammavibhāgena hi ayaṃ puggalavibhāgo, na dhammavibhāgoti.
ਕੇવਲੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੇવਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕੇਨਚਿ ਅવੋਮਿਸ੍ਸਕਤਾਯ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤવਿવਿਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਅਰਹਾ ਕੇવਲੀ। ਅਥ વਾ ਪਹਾਨਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਅਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਚ ਕਲ੍ਯਾਣਕਟ੍ਠੇਨ ਅਬ੍ਯਾਸੇਕਸੁਖਤਾਯ ਚ ਕੇવਲਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ, ਤਦਧਿਗਮੇਨ ਕੇવਲੀ ਖੀਣਾਸવੋ। ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਂ વਸਿਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋਤਿ વੁਸਿਤવਾ। ਉਤ੍ਤਮੇਹਿ ਅਗ੍ਗਭੂਤੇਹਿ વਾ ਅਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Kevalīti ettha kevalaṃ vuccati kenaci avomissakatāya sabbasaṅkhatavivittaṃ nibbānaṃ, tassa adhigatattā arahā kevalī. Atha vā pahānabhāvanāpāripūriyā pariyosānaanavajjadhammapāripūriyā ca kalyāṇakaṭṭhena abyāsekasukhatāya ca kevalaṃ arahattaṃ, tadadhigamena kevalī khīṇāsavo. Maggabrahmacariyavāsaṃ vasitvā pariyosāpetvā ṭhitoti vusitavā. Uttamehi aggabhūtehi vā asekkhadhammehi samannāgatattā ‘‘uttamapuriso’’ti vuccati.
ਸੀਲવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸੀਲਂ? ਸੀਲਨਟ੍ਠੇਨ ਸੀਲਂ। ਕਿਮਿਦਂ ਸੀਲਨਂ ਨਾਮ? ਸਮਾਧਾਨਂ, ਸੁਸੀਲ੍ਯવਸੇਨ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਉਪਧਾਰਣਂ, ਝਾਨਾਦਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਆਧਾਰਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਲਤਿ, ਸੀਲੇਤੀਤਿ વਾ ਸੀਲਂ। ਅਯਂ ਤਾવ ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣਨਯੇਨ ਸੀਲਟ੍ਠੋ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਸਿਰਟ੍ਠੋ ਸੀਲਟ੍ਠੋ, ਸੀਤਲਟ੍ਠੋ ਸੀਲਟ੍ਠੋ, ਸਿવਟ੍ਠੋ ਸੀਲਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਤੋ ਅਤਿਸਯਤੋ વਾ ਸੀਲਂ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸੀਲવਾ, ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲવਸੇਨ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਜੇਟ੍ਠਕਸੀਲਂ , ਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, susīlyavasena kāyakammādīnaṃ avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusaladhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīlati, sīletīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlaṭṭho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sīlaṭṭho, sītalaṭṭho sīlaṭṭho, sivaṭṭho sīlaṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇayanti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, catupārisuddhisīlavasena sīlasampannoti attho. Tattha yaṃ jeṭṭhakasīlaṃ , taṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttanti ekaccānaṃ ācariyānaṃ adhippāyo.
ਅਪਰੇਨ ਪਨ ਭਣਨ੍ਤਿ – ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ ਏવ ਹਿ ਸੀਲਂ, ਇਤਰੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਛਦ੍વਾਰਰਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਮੇવ, ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਾਦਨਮਤ੍ਤਮੇવ, ਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯੇ ‘‘ਇਦਮਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਮਤ੍ਤਮੇવ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋવ ਸੀਲਂ। ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਭਿਨ੍ਨੋ, ਸੋ ਸੀਸਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇ ‘‘ਸੇਸਾਨਿ ਰਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਸੋ ਅਰੋਗੋ, ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸੀਸੋ વਿਯ ਪੁਰਿਸੋ, ਤਾਨਿ ਪੁਨ ਪਾਕਤਿਕਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਲવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲਮੇવ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤੁਂ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
Aparena pana bhaṇanti – ubhayatthāpi pātimokkhasaṃvaro bhagavatā vutto. Pātimokkhasaṃvaro eva hi sīlaṃ, itaresu indriyasaṃvaro chadvārarakkhaṇamattameva, ājīvapārisuddhi dhammena paccayuppādanamattameva, paccayasannissitaṃ paṭiladdhapaccaye ‘‘idamattha’’nti paccavekkhitvā paribhuñjanamattameva. Nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ. Yassa so bhinno, so sīsacchinno puriso viya hatthapāde ‘‘sesāni rakkhissatī’’ti na vattabbo. Yassa pana so arogo, acchinnasīso viya puriso, tāni puna pākatikāni katvā rakkhituṃ sakkoti. Tasmā sīlavāti iminā pātimokkhasīlameva uddisitvā taṃ vitthāretuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttanti.
ਤਤ੍ਥ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਯੋ ਨਂ ਪਾਤਿ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਮੋਚੇਤਿ ਆਪਾਯਿਕਾਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਸਂવਰਣਂ ਸਂવਰੋ, ਕਾਯવਾਚਾਹਿ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਸਂવਰੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ, ਤੇਨ ਸਂવੁਤੋ ਪਿਹਿਤਕਾਯવਾਚੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ। ਇਦਮਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਤਦਨੁਰੂਪવਿਹਾਰਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸ੍ਸ, ਉਪਰਿ વਿਸੇਸਾਨੁਯੋਗਸ੍ਸ ਚ ਉਪਕਾਰਕਧਮ੍ਮਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲਤੋ ਅਚવਨਧਮ੍ਮਤਾਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਮਾਦਾਯਾਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਆਦਾਨਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂਤਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਪਰਿਦੀਪਨਂ।
Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānuyogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਬਲવਭਾવਤੋ ਪਾਪਕਿਰਿਯਾਯ ਸੁਕਰਭਾવਤੋ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਤੋ ਬਹੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਅਪਾਯੇਸੁ ਪਤਨਸੀਲੋਤਿ ਪਾਤੀ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ વਾ ਭવਾਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਘਟਿਯਨ੍ਤਂ વਿਯ ਅਨવਟ੍ਠਾਨੇਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਤੋ ਗਮਨਸੀਲੋਤਿ ਪਾਤੀ, ਮਰਣવਸੇਨ વਾ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਾਤਨਸੀਲੋਤਿ ਪਾਤੀ, ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੋ, ਚਿਤ੍ਤਮੇવ વਾ। ਤਂ ਪਾਤਿਨਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ વਿਮੋਕ੍ਖੇਨ ਸਤ੍ਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋ । ‘‘ਚਿਤ੍ਤવੋਦਾਨਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੦) ‘‘ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦੬) ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਨਾ ਹੇਤੁਨਾ ਸਂਸਾਰੇ ਪਤਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪਾਤਿ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੪; ੫.੫੨੦) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਾਤਿਨੋ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸਤ੍ਤਯਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ‘‘ਕਣ੍ਠੇਕਾਲੋ’’ਤਿਆਦੀਨਂ વਿਯਸ੍ਸ ਸਮਾਸਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato pāpakiriyāya sukarabhāvato puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkho. Cittassa hi vimokkhena satto vimutto . ‘‘Cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100) ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (ma. ni. 2.206) ca vuttaṃ. Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124; 5.520) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho. ‘‘Kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viyassa samāsasiddhi veditabbā.
ਅਥ વਾ ਪਾਤੇਤਿ વਿਨਿਪਾਤੇਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇਤਿ ਪਾਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨੀਯਤਿ ਲੋਕੋ, ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਰਿਕਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੨)। ਤਸ੍ਸ ਪਾਤਿਨੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਪਤਤਿ વਾ ਏਤੇਨ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖੇ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖੇ ਚਾਤਿ ਪਾਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਜਨੇਤਿ ਪੁਰਿਸਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੬-੫੭), ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯੋ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੫, ੧੦੫; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੭) ਚ ਆਦਿ। ਤਤੋ ਪਾਤਿਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਅਥ વਾ ਪਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪਾਤਿ, ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਬਾਹਿਰਾਨਿ ਚ ਆਯਤਨਾਨਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਛਸੁ ਲੋਕੋ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਛਸੁ ਕੁਬ੍ਬਤਿ ਸਨ੍ਥવ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੦)। ਤਤੋ ਛਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਯਤਨਸਙ੍ਖਾਤਤੋ ਪਾਤਿਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਅਥ વਾ ਪਾਤੋ વਿਨਿਪਾਤੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪਾਤੀ, ਸਂਸਾਰੋ। ਤਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਅਥ વਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਧਿਪਤਿਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰੋ ਭਗવਾ ਪਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਮੁਚ੍ਚਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਤਿਨੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਤੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨਂ વਾ ਮੂਲਭਾવਤੋ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਪਤਿ ਚ ਸੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਮੋਕ੍ਖੋ ਚਾਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮੁਖਮੇਤਂ ਪਮੁਖਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੫) વਿਤ੍ਥਾਰੋ।
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.56-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) ca ādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikāni bāhirāni ca āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho. Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
ਅਥ વਾ ਪਇਤਿ ਪਕਾਰੇ, ਅਤੀਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਕਾਰੇਹਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਸੀਲਂ ਸਯਂ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ, ਸਮਾਧਿਸਹਿਤਂ ਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤਞ੍ਚ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਚ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਮੋਚੇਤੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਪਤਿ ਪਤਿ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਾ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਦੋਸਤੋ ਪਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਭੂਤਨ੍ਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲਸਂવਰੋ ਹਿ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨਂ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਉਦਯਭੂਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗੋ વਿਯ ਹੋਤਿ ਯਥਾਰਹਂ ਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਪਨਤੋਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਅਥ વਾ ਮੋਕ੍ਖਂ ਪਤਿ વਤ੍ਤਤਿ ਮੋਕ੍ਖਾਭਿਮੁਖਨ੍ਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto. Tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkho. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamitabbadosato pati paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtanti patimokkhaṃ. Pātimokkhasīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti patimokkhaṃ, patimokkhaṃ eva pātimokkhaṃ. Atha vā mokkhaṃ pati vattati mokkhābhimukhanti patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
ਸਂવਰਤਿ ਪਿਦਹਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਂવਰੋ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਸਂવਰੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਤਤੋ ਤਤੋ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਤੋ વਿਰਤਿਯੋ ਚੇਤਨਾ વਾ, ਤੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ વਿਭਙ੍ਗੇ –
Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaroti pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā vā, tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –
‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮੁਪੇਤੋ ਉਪਗਤੋ ਸਮੁਪਗਤੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੧੧)।
‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato sampanno samannāgato. Tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).
વਿਹਰਤੀਤਿ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਤਿ, ਇਰਿਯਤਿ, વਤ੍ਤਤਿ। ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ વੇਲ਼ੁਦਾਨਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਸ੍ਸ ਕਾਯਪਾਗਬ੍ਭਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ ਅਕਰਣੇਨ, ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਨਾਚਾਰਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ, વਾਚਸਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਭਿਕ੍ਖੁਸਾਰੁਪ੍ਪਆਚਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વੇਸਿਯਾਦਿਅਗੋਚਰਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਦਿਅਤ੍ਥਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤਗੋਚਰੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਅਪਿਚ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤ੍ਥਰਿ ਸਗਾਰવੋ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਸਗਾਰવੋ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸੁਨਿવਤ੍ਥੋ ਸੁਪਾਰੁਤੋ ਪਾਸਾਦਿਕੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ ਆਲੋਕਿਤੇਨ વਿਲੋਕਿਤੇਨ ਸਮਿਞ੍ਜਿਤੇਨ ਪਸਾਰਿਤੇਨ ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਇਰਿਯਾਪਥਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰੋ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਪવਿવਿਤ੍ਤੋ ਅਸਂਸਟ੍ਠੋ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕੇਸੁ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀ ਗਰੁਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਬਹੁਲੋ વਿਹਰਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਆਚਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ।
Viharatīti iriyāpathavihārena viharati, iriyati, vattati. Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena, sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātagocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno. Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena okkhittacakkhu iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.
ਗੋਚਰੋ ਪਨ – ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਗੋਚਰੋ, ਆਰਕ੍ਖਗੋਚਰੋ, ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਗੋਚਰੋਤਿ ਤਿવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਸੁਤਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਸੁਤਂ ਪਰਿਯੋਦਪੇਤਿ, ਕਙ੍ਖਂ વਿਤਰਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਉਜੁਕਂ ਕਰੋਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤਿ, ਯਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਾਯ વਡ੍ਢਤਿ, ਸੀਲੇਨ, ਸੁਤੇਨ, ਚਾਗੇਨ, ਪਞ੍ਞਾਯ વਡ੍ਢਤਿ, ਅਯਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਗੋਚਰੋ। ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਤਰਘਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ વੀਥਿਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਯੁਗਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਂવੁਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਹਤ੍ਥਿਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਅਸ੍ਸਂ, ਨ ਰਥਂ, ਨ ਪਤ੍ਤਿਂ, ਨ ਇਤ੍ਥਿਂ, ਨ ਪੁਰਿਸਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਉਦ੍ਧਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਅਧੋ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਦਿਸਾવਿਦਿਸਾ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਆਰਕ੍ਖਗੋਚਰੋ। ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਗੋਚਰੋ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਯਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
Gocaro pana – upanissayagocaro, ārakkhagocaro, upanibandhagocaroti tividho. Tattha dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodapeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujukaṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yassa ca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati, sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ upanissayagocaro. Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī saṃvuto gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisā pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro. Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਗੋਚਰੋ ਸਕੋ ਪੇਤ੍ਤਿਕੋ વਿਸਯੋ? ਯਦਿਦਂ – ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੨)।
‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo? Yadidaṃ – cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).
ਇਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਆਚਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਇਮਾਯ ਚ ਗੋਚਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ।
Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.
ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੇਸੁ ਅਣੁਪ੍ਪਮਾਣੇਸੁ ਅਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ ਆਪਨ੍ਨਸੇਖਿਯਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭੇਦੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਨਸੀਲੋ। ਯੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਮਾਣੁਮਤ੍ਤਂ વਜ੍ਜਂ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿਯੋਜਨਸਤਸਹਸ੍ਸੁਬ੍ਬੇਧਸਿਨੇਰੁਪਬ੍ਬਤਰਾਜਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਯੋਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਬ੍ਬਲਹੁਕਂ ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਮਤ੍ਤਂ ਪਾਰਾਜਿਕਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਯਂ ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀ ਨਾਮ। ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨવਸੇਸਂ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਤਿ વਤ੍ਤਤਿ, ਪੂਰੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਕਾਰੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋ ਸਮਾਨੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੀਲਂ ‘‘ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨੇવ ਨਿਗਮੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੇਨ ‘‘ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਇਦਂ ਸੀਲਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ‘‘ਇਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਪੁਨ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲੋਤਿਆਦਿ ਨਿਗਮਨਂ।
Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakesu aṇuppamāṇesu asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi bhikkhu sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayaṃ aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃ kiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ samādiyitvā sikkhati vattati, pūretīti attho. Iti kalyāṇasīloti iminā pakārena kalyāṇasīlo samāno. Puggalādhiṭṭhānavasena hi niddiṭṭhaṃ sīlaṃ ‘‘evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu kalyāṇasīlo hotī’’ti vuttapuggalādhiṭṭhānavaseneva nigametvā ‘‘kalyāṇadhammo’’ti ettha vuttadhamme niddisitukāmena ‘‘tesaṃ dhammānaṃ idaṃ sīlaṃ adhiṭṭhāna’’nti dassetuṃ puna ‘‘iti kalyāṇasīlo’’ti vuttaṃ. Sattannaṃ bodhipakkhiyānantiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttatthameva. Puna kalyāṇasīlotiādi nigamanaṃ.
ਗਾਥਾਸੁ ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ ਦੁਟ੍ਠੁ ਕਤਂ, ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਹਿਰਿਮਨਨ੍ਤਿ ਹਿਰਿਮਨ੍ਤਂ ਹਿਰਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਾਪਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਜਿਗੁਚ੍ਛਨਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਹਿਰਿਮਨਨ੍ਤਿ વਾ ਹਿਰਿਸਹਿਤਚਿਤ੍ਤਂ। ਹਿਰਿਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਮ੍ਪਿ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬਸੋ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲਤਂ ਹੇਤੁਤੋ વਿਭਾવੇਤਿ। ਸਮ੍ਬੋਧੀਤਿ ਅਰਿਯਞਾਣਂ, ਤਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬੋਧਿਗਾਮਿਨੋ, ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਸ੍ਸਦਨ੍ਤਿ ਰਾਗੁਸ੍ਸਦਾਦਿਰਹਿਤਂ। ‘‘ਤਥਾવਿਧ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ‘‘ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾવਿਧਂ ਤਾਦਿਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ, વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਨੋ વਾ। ਇਧੇવ ਖਯਮਤ੍ਤਨੋਤਿ ਆਸવਕ੍ਖਯਾਧਿਗਮੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਨੋ ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਯਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਗਣਸ੍ਸ ਇਧੇવ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਖਯਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇવ વਾ ਇਧੇવ ਚਰਿਮਕਚਿਤ੍ਤਨਿਰੋਧੇਨ ਖਯਂ ਖੀਣਭਾવਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਤੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਅਸਿਤਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਸਿਤਂ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Gāthāsu dukkaṭanti duṭṭhu kataṃ, duccaritanti attho. Hirimananti hirimantaṃ hirisampannaṃ, sabbaso pāpapavattiyā jigucchanasabhāvanti attho. Hirimananti vā hirisahitacittaṃ. Hiriggahaṇeneva cettha ottappampi gahitanti veditabbaṃ. Hirottappaggahaṇena ca sabbaso duccaritābhāvassa hetuṃ dassento kalyāṇasīlataṃ hetuto vibhāveti. Sambodhīti ariyañāṇaṃ, taṃ gacchanti bhajantīti sambodhigāmino, bodhipakkhikāti attho. Anussadanti rāgussadādirahitaṃ. ‘‘Tathāvidha’’ntipi paṭhanti. ‘‘Bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti yathā yathā pubbe vuttaṃ, tathāvidhaṃ tādisanti attho. Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa, vaṭṭadukkhahetuno vā. Idheva khayamattanoti āsavakkhayādhigamena attano vaṭṭadukkhahetuno samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa idheva imasmiṃyeva attabhāve khayaṃ anuppādaṃ pajānāti, vaṭṭadukkhasseva vā idheva carimakacittanirodhena khayaṃ khīṇabhāvaṃ pajānāti. Tehi dhammehi sampannanti tehi yathāvuttasīlādidhammehi samannāgataṃ. Asitanti taṇhādiṭṭhinissayānaṃ pahīnattā asitaṃ, katthaci anissitaṃ. Sabbalokassāti sabbasmiṃ sattaloke. Sesaṃ vuttanayameva.
ਅਟ੍ਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੮. ਕਲ੍ਯਾਣਸੀਲਸੁਤ੍ਤਂ • 8. Kalyāṇasīlasuttaṃ
