| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
૨૮. કમ્મનિદ્દેસવણ્ણના
28. Kammaniddesavaṇṇanā
૧૯૯. વગ્ગેન અધમ્મકમ્મઞ્ચ સમગ્ગેન અધમ્મકમ્મઞ્ચ વગ્ગેન ધમ્મકમ્મઞ્ચ સમગ્ગેન ધમ્મકમ્મઞ્ચાતિ ચત્તારિ કમ્માનિ હોન્તીતિ સેસો. તત્થ વગ્ગેન અધમ્મકમ્મન્તિ વગ્ગેન સઙ્ઘેન કરણીયં અધમ્મકમ્મં. એસ નયો સબ્બત્થ. વગ્ગોતિ ચ સમૂહો વુચ્ચતિ, સો ચ ચતુવગ્ગાદિકરણીયાદીસુ યાવતિકાનં કમ્મપ્પત્તાનં અસમ્મુખીભાવેન, છન્દારહાનં છન્દાનાહરણેન, સમ્મુખીભૂતાનઞ્ચ પટિક્કોસનેન, તેસુ એકેનાપિ વા ઇધ અધિપ્પેતો. અધમ્મકમ્મન્તિ એત્થ પન ધમ્મો નામ ‘‘ઉત્તિદુતિયે ચે, ભિક્ખવે, કમ્મે એકાય ઉત્તિયા કમ્મં કરોતિ, ન ચ કમ્મવાચં અનુસ્સાવેતિ, અધમ્મકમ્મ’’ન્તિઆદિના (મહાવ॰ ૩૮૭) એકાયેવ ઞત્તિયા , તથા દ્વીહિ ઞત્તીહિ એકાયેવ વા કમ્મવાચાય, તથા દ્વીહિ કમ્મવાચાહીતિ આગતાય ચ તથા હાપનઅઞ્ઞથાકરણભાવેન ઞત્તિકમ્મં ઠપેત્વા ઞત્તિચતુત્થે ચ કમ્મે આગતાય ચ અકમ્મારહસ્સ તજ્જનીયપબ્બાજનીયપટિસારણીયનિયસ્સતિવિધઉક્ખેપનીયાનં સત્તન્નં કમ્માનં કરણવસેન, કમ્મારહસ્સ ચ વિરાધેત્વા કરણવસેન આગતાય ચ પાળિયા વિપરીતા ચ પાળિ, ઉપસમ્પદાદિકમ્મવસેન આગતા ચ પાળિ, સમ્મુખાવિનયસતિવિનયઅમૂળ્હવિનયપટિઞ્ઞાકરણયેભુય્યસિકાતસ્સપાપિ- યસિકાતિણવત્થારકસઙ્ખાતાનં સત્તન્નં કમ્માનં યથાલાભકરણવસેન આગતા ચ પાળિ, તેન કરણીયં અપલોકનઞત્તિઞત્તિદુતિયઞત્તિચતુત્થસઙ્ખાતં ચતુબ્બિધં કમ્મં ધમ્મકમ્મં, તપ્પટિપક્ખં અધમ્મકમ્મં. તબ્બિપરિયાયેન સમગ્ગો ધમ્મકમ્મઞ્ચ વેદિતબ્બં. ધમ્મો યથાવુત્તા પાળિ અસ્સ અત્થિ, ધમ્મેન કતં વાતિ ધમ્મિકં. તબ્બિપરીતં અધમ્મિકં. ચતુત્થંયેવાતિ તેસુ ચતૂસુ કમ્મેસુ ચતુન્નં પૂરણં સમગ્ગેન ધમ્મિકં. સેસકમ્માનં ભાવેન ભિક્ખુના દુક્કટસ્સ ભવનં લક્ખીયતીતિ સેસકમ્મેસૂતિ ભાવલક્ખણે સત્તમી. દુક્કટન્તિ કુપ્પાનં અધમ્મકમ્મવગ્ગકમ્માનં કતત્તા દુક્કટં.
199. Vaggena adhammakammañca samaggena adhammakammañca vaggena dhammakammañca samaggena dhammakammañcāti cattāri kammāni hontīti seso. Tattha vaggena adhammakammanti vaggena saṅghena karaṇīyaṃ adhammakammaṃ. Esa nayo sabbattha. Vaggoti ca samūho vuccati, so ca catuvaggādikaraṇīyādīsu yāvatikānaṃ kammappattānaṃ asammukhībhāvena, chandārahānaṃ chandānāharaṇena, sammukhībhūtānañca paṭikkosanena, tesu ekenāpi vā idha adhippeto. Adhammakammanti ettha pana dhammo nāma ‘‘uttidutiye ce, bhikkhave, kamme ekāya uttiyā kammaṃ karoti, na ca kammavācaṃ anussāveti, adhammakamma’’ntiādinā (mahāva. 387) ekāyeva ñattiyā , tathā dvīhi ñattīhi ekāyeva vā kammavācāya, tathā dvīhi kammavācāhīti āgatāya ca tathā hāpanaaññathākaraṇabhāvena ñattikammaṃ ṭhapetvā ñatticatutthe ca kamme āgatāya ca akammārahassa tajjanīyapabbājanīyapaṭisāraṇīyaniyassatividhaukkhepanīyānaṃ sattannaṃ kammānaṃ karaṇavasena, kammārahassa ca virādhetvā karaṇavasena āgatāya ca pāḷiyā viparītā ca pāḷi, upasampadādikammavasena āgatā ca pāḷi, sammukhāvinayasativinayaamūḷhavinayapaṭiññākaraṇayebhuyyasikātassapāpi- yasikātiṇavatthārakasaṅkhātānaṃ sattannaṃ kammānaṃ yathālābhakaraṇavasena āgatā ca pāḷi, tena karaṇīyaṃ apalokanañattiñattidutiyañatticatutthasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ kammaṃ dhammakammaṃ, tappaṭipakkhaṃ adhammakammaṃ. Tabbipariyāyena samaggo dhammakammañca veditabbaṃ. Dhammo yathāvuttā pāḷi assa atthi, dhammena kataṃ vāti dhammikaṃ. Tabbiparītaṃ adhammikaṃ. Catutthaṃyevāti tesu catūsu kammesu catunnaṃ pūraṇaṃ samaggena dhammikaṃ. Sesakammānaṃ bhāvena bhikkhunā dukkaṭassa bhavanaṃ lakkhīyatīti sesakammesūti bhāvalakkhaṇe sattamī. Dukkaṭanti kuppānaṃ adhammakammavaggakammānaṃ katattā dukkaṭaṃ.
૨૦૦. ઇદાનિ યદિદં સમગ્ગેન ધમ્મિકં નામ, તં યેહિ સઙ્ઘેહિ કાતબ્બં, તેસં પભેદં દસ્સેતું ‘‘ચતુવગ્ગો’’તિઆદિમાહ. ચત્વાદીનં સઙ્ખ્યેયવુત્તિત્તા ચતુન્નં વગ્ગોતિઆદિના વિગ્ગહો. દસવીસતિવગ્ગિકોતિ દસન્નં વીસતિયા ચ વગ્ગભેદવસેન દસવીસતીનં વગ્ગોતિ વિગ્ગહો, ણિકો સકત્થે. વીસતિયા વગ્ગો, અતિરેકેન સહિતો વીસતિવગ્ગોતિ વિગ્ગહો.
200. Idāni yadidaṃ samaggena dhammikaṃ nāma, taṃ yehi saṅghehi kātabbaṃ, tesaṃ pabhedaṃ dassetuṃ ‘‘catuvaggo’’tiādimāha. Catvādīnaṃ saṅkhyeyavuttittā catunnaṃ vaggotiādinā viggaho. Dasavīsativaggikoti dasannaṃ vīsatiyā ca vaggabhedavasena dasavīsatīnaṃ vaggoti viggaho, ṇiko sakatthe. Vīsatiyā vaggo, atirekena sahito vīsativaggoti viggaho.
૨૦૧-૨. પઞ્ચન્નં કમ્માનં નિયમેતિ ‘‘ચતૂ’’તિઆદિના. અબ્ભાનં ઉપસમ્પદં પવારણં ઠપેત્વા ચતુવગ્ગો ચાતિઆદિના યોજેત્વા સબ્બકમ્મેસુ કમ્મપ્પત્તોતિ દીપિતોતિ યોજેતબ્બં. તત્થ તત્થ ચ-સદ્દો ચતુવગ્ગાદયો કમ્મપત્તિકિરિયાયં સમુચ્ચિનોતિ. ઇધ પન સબ્બ-સદ્દો અબ્ભાનાદીનં કેસઞ્ચિ ઠપિતત્તા પદેસસબ્બે ગય્હતિ. કમ્મપત્તોતિ કમ્મસ્સ પત્તો યુત્તો અનુરૂપો. ઇતરોતિ વીસતિવગ્ગો અતિરેકવીસતિવગ્ગો. સબ્બકમ્મેસૂતિ એત્થ પન સબ્બ-સદ્દો સબ્બસબ્બે. નનુ ચ વીસતિવગ્ગસ્સ કમ્મપ્પત્તભાવેસતિ અતિરેકવીસતિવગ્ગસ્સ પગેવાતિ વિઞ્ઞાયતિ. તથા સતિ સો કસ્મા વુત્તોતિ? સચ્ચં, તથાપિ સો ચતુવગ્ગાદિના સઙ્ઘેન કત્તબ્બકમ્મં ઊનકતરેન ન વટ્ટતિ, અતિરેકેન પન વટ્ટતીતિ ઞાપનત્થં વુત્તો.
201-2. Pañcannaṃ kammānaṃ niyameti ‘‘catū’’tiādinā. Abbhānaṃ upasampadaṃ pavāraṇaṃ ṭhapetvā catuvaggo cātiādinā yojetvā sabbakammesu kammappattoti dīpitoti yojetabbaṃ. Tattha tattha ca-saddo catuvaggādayo kammapattikiriyāyaṃ samuccinoti. Idha pana sabba-saddo abbhānādīnaṃ kesañci ṭhapitattā padesasabbe gayhati. Kammapattoti kammassa patto yutto anurūpo. Itaroti vīsativaggo atirekavīsativaggo. Sabbakammesūti ettha pana sabba-saddo sabbasabbe. Nanu ca vīsativaggassa kammappattabhāvesati atirekavīsativaggassa pagevāti viññāyati. Tathā sati so kasmā vuttoti? Saccaṃ, tathāpi so catuvaggādinā saṅghena kattabbakammaṃ ūnakatarena na vaṭṭati, atirekena pana vaṭṭatīti ñāpanatthaṃ vutto.
૨૦૩. ઇદાનિ ચતુવગ્ગાદિકેન છન્દાહરણેન પૂરેતબ્બોતિ દસ્સેતિ ‘‘ચતૂ’’તિઆદિના. પારાજિકાદિભાવમનાપન્નત્તા પકતિયા સભાવેનેવ ઠિતો અત્તા યેસં, પકતો વા તતોયેવ કમ્મેસુ અવિગતો અત્તા યેસં તેતિ પકતત્તકા, પારાજિકઉક્ખિત્તકલદ્ધિનાનાસંવાસકેહિ અઞ્ઞે. પરેતિ એકસીમટ્ઠા તાદિસાયેવ અઞ્ઞે. સેસેપીતિ અવસેસે પઞ્ચવગ્ગાદિકરણીયેપિ.
203. Idāni catuvaggādikena chandāharaṇena pūretabboti dasseti ‘‘catū’’tiādinā. Pārājikādibhāvamanāpannattā pakatiyā sabhāveneva ṭhito attā yesaṃ, pakato vā tatoyeva kammesu avigato attā yesaṃ teti pakatattakā, pārājikaukkhittakaladdhinānāsaṃvāsakehi aññe. Pareti ekasīmaṭṭhā tādisāyeva aññe. Sesepīti avasese pañcavaggādikaraṇīyepi.
૨૦૪. ઇદાનિ વત્થુઞત્તિઅનુસ્સાવનસીમાદિવિપત્તિતો, કમ્મવિપત્તીસુ પરિસતો ચ પટિક્કોસતો ચ કમ્મસ્સ કુપ્પાકુપ્પભાવં તત્થ ચ આપત્તિઆદિં દસ્સેતું ‘‘ચતૂ’’તિઆદિ માહ. ચતુવગ્ગાદિકત્તબ્બં અસંવાસગણપૂરં વા કમ્મારહગણપૂરં વા કમ્મઞ્ચ ગરુકટ્ઠગણપૂરં વા પરિવાસાદિકમ્મઞ્ચાતિ યોજના. એત્થ ચ કમ્મારહો ગરુકટ્ઠતો અઞ્ઞો, નિક્ખિત્તવત્તો પન ગરુકટ્ઠો ગણપૂરકો હોતિયેવ. કતન્તિ ચતુવગ્ગાદિના કતં.
204. Idāni vatthuñattianussāvanasīmādivipattito, kammavipattīsu parisato ca paṭikkosato ca kammassa kuppākuppabhāvaṃ tattha ca āpattiādiṃ dassetuṃ ‘‘catū’’tiādi māha. Catuvaggādikattabbaṃ asaṃvāsagaṇapūraṃ vā kammārahagaṇapūraṃ vā kammañca garukaṭṭhagaṇapūraṃ vā parivāsādikammañcāti yojanā. Ettha ca kammāraho garukaṭṭhato añño, nikkhittavatto pana garukaṭṭho gaṇapūrako hotiyeva. Katanti catuvaggādinā kataṃ.
૨૦૫. વારેય્યાતિ અન્તરાયે અસતિ અન્તમસો એકોપિ વારેય્યાતિ અત્થો. અન્તરાયેતિ પાપેહિ કરિયમાને જીવિતબ્રહ્મચરિયન્તરાયે સતિ. અનન્તરાયિકા ચે ન વારેન્તિ, દુક્કટં. દિટ્ઠાવિન્તિ અત્તનો અત્તનો દિટ્ઠિં લદ્ધિં ‘‘અધમ્મકમ્મં ઇદં, ન મેતં ખમતી’’તિ અઞ્ઞમઞ્ઞં આવિ કરેય્યુન્તિ સેસો. એકોધિટ્ઠાનન્તિ એકો ભિક્ખુ ‘‘ન મેતં ખમતી’’તિ અધિટ્ઠાનં કરેય્યાતિ સેસો. તતોધિકાતિ તીહિ અધિકા. તે પન સઙ્ઘત્તા પહોન્તિ અત્તનો કમ્મં નિત્થરિતું.
205.Vāreyyāti antarāye asati antamaso ekopi vāreyyāti attho. Antarāyeti pāpehi kariyamāne jīvitabrahmacariyantarāye sati. Anantarāyikā ce na vārenti, dukkaṭaṃ. Diṭṭhāvinti attano attano diṭṭhiṃ laddhiṃ ‘‘adhammakammaṃ idaṃ, na metaṃ khamatī’’ti aññamaññaṃ āvi kareyyunti seso. Ekodhiṭṭhānanti eko bhikkhu ‘‘na metaṃ khamatī’’ti adhiṭṭhānaṃ kareyyāti seso. Tatodhikāti tīhi adhikā. Te pana saṅghattā pahonti attano kammaṃ nittharituṃ.
૨૦૬. ખિત્તચિત્તો નામ ઉમ્મત્તકો. દુખટ્ટિતોતિ વેદનટ્ટો. ન રૂહતીતિ ગય્હત્તં ન રોહતીતિ અત્થો.
206.Khittacitto nāma ummattako. Dukhaṭṭitoti vedanaṭṭo. Na rūhatīti gayhattaṃ na rohatīti attho.
૨૦૭. અન્તમસો અનન્તરસ્સાપિ આરોચેન્તસ્સ પકત…પે॰… ભિક્ખુનોતિ સમ્બન્ધો. એકસીમાયં તિટ્ઠતીતિ એકસીમટ્ઠો. સમો સંવાસો અસ્સાતિ સમસંવાસો. એકસીમટ્ઠો ચ સો સમસંવાસો ચ, પકતત્તો ચ સો એકસીમટ્ઠસમસંવાસો ચ, સો ચાયં ભિક્ખુ ચાતિ સબ્બત્થ કમ્મધારયો, તસ્સ. એત્થ પન અવિપન્નસીલો પકતત્તોતિ અધિપ્પેતો. આરોચેન્તસ્સાતિ અત્તનો લદ્ધિં પકાસેન્તસ્સ. રૂહતીતિ પટિક્ખેપો રુહતિ.
207. Antamaso anantarassāpi ārocentassa pakata…pe… bhikkhunoti sambandho. Ekasīmāyaṃ tiṭṭhatīti ekasīmaṭṭho. Samo saṃvāso assāti samasaṃvāso. Ekasīmaṭṭho ca so samasaṃvāso ca, pakatatto ca so ekasīmaṭṭhasamasaṃvāso ca, so cāyaṃ bhikkhu cāti sabbattha kammadhārayo, tassa. Ettha pana avipannasīlo pakatattoti adhippeto. Ārocentassāti attano laddhiṃ pakāsentassa. Rūhatīti paṭikkhepo ruhati.
૨૦૮. ધમ્મિકં કમ્મન્તિ ધમ્મેન કત્તબ્બં અપલોકનાદિકમ્મં. પટિક્કોસેય્યાતિ નિવારેય્ય. તિરોક્ખા કાયસામગ્ગિં વા છન્દં વાતિ વા-સદ્દં નેત્વા અત્થો નેતબ્બો. તિરોક્ખાતિ પરમ્મુખા. સો સમ્મુખા-સદ્દો વિય નિપાતો, અથ વા અક્ખા ઇન્દ્રિયવિસયતો તિરો બહીતિ અત્થોતિ.
208.Dhammikaṃ kammanti dhammena kattabbaṃ apalokanādikammaṃ. Paṭikkoseyyāti nivāreyya. Tirokkhā kāyasāmaggiṃ vā chandaṃ vāti vā-saddaṃ netvā attho netabbo. Tirokkhāti parammukhā. So sammukhā-saddo viya nipāto, atha vā akkhā indriyavisayato tiro bahīti atthoti.
કમ્મનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kammaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
