| Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
കമ്മപഥസംസന്ദനകഥാ
Kammapathasaṃsandanakathā
ഇദാനി ഇമസ്മിം ഠാനേ കമ്മപഥസംസന്ദനം നാമ വേദിതബ്ബം. പഞ്ചഫസ്സദ്വാരവസേന ഹി ഉപ്പന്നോ അസംവരോ അകുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി. മനോഫസ്സദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ തീണിപി കമ്മാനി ഹോന്തി – സോ ഹി കായദ്വാരേ ചോപനപ്പത്തോ അകുസലം കായകമ്മം ഹോതി, വചീദ്വാരേ അകുസലം വചീകമ്മം, ഉഭയത്ഥ ചോപനം അപ്പത്തോ അകുസലം മനോകമ്മം. പഞ്ചഅസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോപി അകുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി. ചോപനകായഅസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ അകുസലം കായകമ്മമേവ ഹോതി, വാചാഅസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ അകുസലം വചീകമ്മമേവ ഹോതി, മനോഅസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ അകുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി. തിവിധം കായദുച്ചരിതം അകുസലം കായകമ്മമേവ ഹോതി, ചതുബ്ബിധം വചീദുച്ചരിതം അകുസലം വചീകമ്മമേവ ഹോതി, തിവിധം മനോദുച്ചരിതം അകുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി.
Idāni imasmiṃ ṭhāne kammapathasaṃsandanaṃ nāma veditabbaṃ. Pañcaphassadvāravasena hi uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hoti. Manophassadvāravasena uppanno tīṇipi kammāni honti – so hi kāyadvāre copanappatto akusalaṃ kāyakammaṃ hoti, vacīdvāre akusalaṃ vacīkammaṃ, ubhayattha copanaṃ appatto akusalaṃ manokammaṃ. Pañcaasaṃvaradvāravasena uppannopi akusalaṃ manokammameva hoti. Copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ kāyakammameva hoti, vācāasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ vacīkammameva hoti, manoasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ manokammameva hoti. Tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hoti, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ akusalaṃ vacīkammameva hoti, tividhaṃ manoduccaritaṃ akusalaṃ manokammameva hoti.
പഞ്ചഫസ്സദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ സംവരോപി കുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി. മനോഫസ്സദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ പന അയമ്പി, അസംവരോ വിയ, തീണിപി കമ്മാനി ഹോന്തി. പഞ്ചസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോപി കുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി, ചോപനകായസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ കുസലം കായകമ്മമേവ ഹോതി, വാചാസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ കുസലം വചീകമ്മമേവ ഹോതി, മനോസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പന്നോ കുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി. തിവിധം കായസുചരിതം കുസലം കായകമ്മമേവ ഹോതി, ചതുബ്ബിധം വചീസുചരിതം കുസലം വചീകമ്മമേവ ഹോതി, തിവിധം മനോസുചരിതം കുസലം മനോകമ്മമേവ ഹോതി.
Pañcaphassadvāravasena uppanno saṃvaropi kusalaṃ manokammameva hoti. Manophassadvāravasena uppanno pana ayampi, asaṃvaro viya, tīṇipi kammāni honti. Pañcasaṃvaradvāravasena uppannopi kusalaṃ manokammameva hoti, copanakāyasaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ kāyakammameva hoti, vācāsaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ vacīkammameva hoti, manosaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ manokammameva hoti. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ kusalaṃ kāyakammameva hoti, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ kusalaṃ vacīkammameva hoti, tividhaṃ manosucaritaṃ kusalaṃ manokammameva hoti.
അകുസലം കായകമ്മം പഞ്ചഫസ്സദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജതി; മനോഫസ്സദ്വാരവസേനേവ ഉപ്പജ്ജതി. തഥാ അകുസലം വചീകമ്മം. അകുസലം മനോകമ്മം പന ഛഫസ്സദ്വാരവസേന ഉപ്പജ്ജതി; തം കായവചീദ്വാരേസു ചോപനം പത്തം അകുസലം കായവചീകമ്മം ഹോതി, ചോപനം അപ്പത്തം അകുസലം മനോകമ്മമേവ. യഥാ ച പഞ്ചഫസ്സദ്വാരവസേന, ഏവം പഞ്ചഅസംവരദ്വാരവസേനപി അകുസലം കായകമ്മം നുപ്പജ്ജതി, ചോപനകായഅസംവരദ്വാരവസേന പന വാചാഅസംവരദ്വാരവസേന ച ഉപ്പജ്ജതി; മനോഅസംവരദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജതി. അകുസലം വചീകമ്മമ്പി പഞ്ചഅസംവരദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജതി, ചോപനകായവാചാഅസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പജ്ജതി; മനോഅസംവരദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജതി. അകുസലം മനോകമ്മം അട്ഠഅസംവരദ്വാരവസേനപി ഉപ്പജ്ജതേവ. കുസലകായകമ്മാദീസുപി ഏസേവ നയോ.
Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena nuppajjati; manophassadvāravaseneva uppajjati. Tathā akusalaṃ vacīkammaṃ. Akusalaṃ manokammaṃ pana chaphassadvāravasena uppajjati; taṃ kāyavacīdvāresu copanaṃ pattaṃ akusalaṃ kāyavacīkammaṃ hoti, copanaṃ appattaṃ akusalaṃ manokammameva. Yathā ca pañcaphassadvāravasena, evaṃ pañcaasaṃvaradvāravasenapi akusalaṃ kāyakammaṃ nuppajjati, copanakāyaasaṃvaradvāravasena pana vācāasaṃvaradvāravasena ca uppajjati; manoasaṃvaradvāravasena nuppajjati. Akusalaṃ vacīkammampi pañcaasaṃvaradvāravasena nuppajjati, copanakāyavācāasaṃvaradvāravasena uppajjati; manoasaṃvaradvāravasena nuppajjati. Akusalaṃ manokammaṃ aṭṭhaasaṃvaradvāravasenapi uppajjateva. Kusalakāyakammādīsupi eseva nayo.
അയം പന വിസേസോ – യഥാ അകുസലകായകമ്മവചീകമ്മാനി മനോഅസംവരദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജന്തി, ന തഥാ ഏതാനി. ഏതാനി പന കായങ്ഗവാചങ്ഗം അചോപേത്വാ സിക്ഖാപദാനി ഗണ്ഹന്തസ്സ മനോസംവരദ്വാരേപി ഉപ്പജ്ജന്തി ഏവ. തത്ഥ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം തിവിധകമ്മദ്വാരവസേന ഉപ്പജ്ജതി, പഞ്ചവിഞ്ഞാണദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജതി; ‘യമിദം ചക്ഖുസമ്ഫസ്സപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജതി വേദയിതം, സുഖം വാ ദുക്ഖം വാ അദുക്ഖമസുഖം വാ’തി ഇമിനാ പന നയേന ഛഫസ്സദ്വാരവസേന ഉപ്പജ്ജതി; അട്ഠഅസംവരദ്വാരവസേന നുപ്പജ്ജതി, അട്ഠസംവരദ്വാരവസേന ഉപ്പജ്ജതി; ദസഅകുസലകമ്മപഥവസേന നുപ്പജ്ജതി, ദസകുസലകമ്മപഥവസേന ഉപ്പജ്ജതി; തസ്മാ ഇദമ്പി ചിത്തം തിവിധകമ്മദ്വാരവസേന വാ ഉപ്പന്നം ഹോതു, ഛഫസ്സദ്വാരവസേന വാ, അട്ഠസംവരദ്വാരവസേന വാ ദസകുസലകമ്മപഥവസേന വാ. ‘‘കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി…പേ॰… രൂപാരമ്മണം വാ…പേ॰… ധമ്മാരമ്മണം വാ’’തി വുത്തേ സബ്ബം വുത്തമേവ ഹോതീതി.
Ayaṃ pana viseso – yathā akusalakāyakammavacīkammāni manoasaṃvaradvāravasena nuppajjanti, na tathā etāni. Etāni pana kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā sikkhāpadāni gaṇhantassa manosaṃvaradvārepi uppajjanti eva. Tattha kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ tividhakammadvāravasena uppajjati, pañcaviññāṇadvāravasena nuppajjati; ‘yamidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’ti iminā pana nayena chaphassadvāravasena uppajjati; aṭṭhaasaṃvaradvāravasena nuppajjati, aṭṭhasaṃvaradvāravasena uppajjati; dasaakusalakammapathavasena nuppajjati, dasakusalakammapathavasena uppajjati; tasmā idampi cittaṃ tividhakammadvāravasena vā uppannaṃ hotu, chaphassadvāravasena vā, aṭṭhasaṃvaradvāravasena vā dasakusalakammapathavasena vā. ‘‘Kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā’’ti vutte sabbaṃ vuttameva hotīti.
ദ്വാരകഥാ നിട്ഠിതാ.
Dvārakathā niṭṭhitā.
യം യം വാ പനാരബ്ഭാതി ഏത്ഥ അയം യോജനാ – ഹേട്ഠാ വുത്തേസു രൂപാരമ്മണാദീസു രൂപാരമ്മണം വാ ആരബ്ഭ, ആരമ്മണം കത്വാതി അത്ഥോ. സദ്ദാരമ്മണം വാ…പേ॰… ധമ്മാരമ്മണം വാ ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നം ഹോതി. ഏത്താവതാ ഏതസ്സ ചിത്തസ്സ ഏതേസു ആരമ്മണേസു യംകിഞ്ചി ഏകമേവ ആരമ്മണം അനുഞ്ഞാതസദിസം ഹോതി. ഇദഞ്ച ഏകസ്മിം സമയേ ഏകസ്സ വാ പുഗ്ഗലസ്സ രൂപാരമ്മണം ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നം പുന അഞ്ഞസ്മിം സമയേ അഞ്ഞസ്സ വാ പുഗ്ഗലസ്സ സദ്ദാദീസുപി അഞ്ഞതരം ആരമ്മണം ആരബ്ഭ ഉപ്പജ്ജതി ഏവ. ഏവം ഉപ്പജ്ജമാനസ്സ ചസ്സ ഏകസ്മിം ഭവേ പഠമം രൂപാരമ്മണം ആരബ്ഭ പവത്തി ഹോതി, പച്ഛാ സദ്ദാരമ്മണന്തി അയമ്പി കമോ നത്ഥി. രൂപാദീസു ചാപി പഠമം നീലാരമ്മണം പച്ഛാ പീതാരമ്മണന്തി അയമ്പി നിയമോ നത്ഥി. ഇതി ഇമം സബ്ബാരമ്മണതഞ്ചേവ, കമാഭാവഞ്ച, കമാഭാവേപി ച നീലപീതാദീസു നിയമാഭാവം ദസ്സേതും ‘യം യം വാ പനാരബ്ഭാ’തി ആഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇമേസു രൂപാദീസു ന യംകിഞ്ചി ഏകമേവ, അഥ ഖോ യം യം വാ പനാരബ്ഭ ഉപ്പന്നം ഹോതി. ഏവം ഉപ്പജ്ജമാനമ്പി ച ‘പഠമം രൂപാരമ്മണം പച്ഛാ സദ്ദാരമ്മണം ആരബ്ഭാ’തി ഏവമ്പി അനുപ്പജ്ജിത്വാ യം യം വാ പനാരബ്ഭ ഉപ്പന്നം ഹോതി; ‘പടിലോമതോ വാ അനുലോമതോ വാ, ഏകന്തരികദ്വന്തരികാദിനയേന വാ, രൂപാരമ്മണാദീസു യം വാ തം വാ ആരമ്മണം കത്വാ ഉപ്പന്നം ഹോതീ’തി അത്ഥോ. രൂപാരമ്മണേസുപി ച ‘പഠമം നീലാരമ്മണം പച്ഛാ പീതാരമ്മണ’ന്തി ഇമിനാപി നിയമേന അനുപ്പജ്ജിത്വാ, യം യം വാ പനാരബ്ഭ ‘നീലപീതകാദീസു രൂപാരമ്മണേസു യം വാ തം വാ രൂപാരമ്മണം ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നം ഹോതീ’തി അത്ഥോ. സദ്ദാരമ്മണാദീസുപി ഏസേവ നയോ. അയം താവ ഏകാ യോജനാ.
Yaṃ yaṃ vā panārabbhāti ettha ayaṃ yojanā – heṭṭhā vuttesu rūpārammaṇādīsu rūpārammaṇaṃ vā ārabbha, ārammaṇaṃ katvāti attho. Saddārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā ārabbha uppannaṃ hoti. Ettāvatā etassa cittassa etesu ārammaṇesu yaṃkiñci ekameva ārammaṇaṃ anuññātasadisaṃ hoti. Idañca ekasmiṃ samaye ekassa vā puggalassa rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannaṃ puna aññasmiṃ samaye aññassa vā puggalassa saddādīsupi aññataraṃ ārammaṇaṃ ārabbha uppajjati eva. Evaṃ uppajjamānassa cassa ekasmiṃ bhave paṭhamaṃ rūpārammaṇaṃ ārabbha pavatti hoti, pacchā saddārammaṇanti ayampi kamo natthi. Rūpādīsu cāpi paṭhamaṃ nīlārammaṇaṃ pacchā pītārammaṇanti ayampi niyamo natthi. Iti imaṃ sabbārammaṇatañceva, kamābhāvañca, kamābhāvepi ca nīlapītādīsu niyamābhāvaṃ dassetuṃ ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ti āha. Idaṃ vuttaṃ hoti – imesu rūpādīsu na yaṃkiñci ekameva, atha kho yaṃ yaṃ vā panārabbha uppannaṃ hoti. Evaṃ uppajjamānampi ca ‘paṭhamaṃ rūpārammaṇaṃ pacchā saddārammaṇaṃ ārabbhā’ti evampi anuppajjitvā yaṃ yaṃ vā panārabbha uppannaṃ hoti; ‘paṭilomato vā anulomato vā, ekantarikadvantarikādinayena vā, rūpārammaṇādīsu yaṃ vā taṃ vā ārammaṇaṃ katvā uppannaṃ hotī’ti attho. Rūpārammaṇesupi ca ‘paṭhamaṃ nīlārammaṇaṃ pacchā pītārammaṇa’nti imināpi niyamena anuppajjitvā, yaṃ yaṃ vā panārabbha ‘nīlapītakādīsu rūpārammaṇesu yaṃ vā taṃ vā rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannaṃ hotī’ti attho. Saddārammaṇādīsupi eseva nayo. Ayaṃ tāva ekā yojanā.
അയം പന അപരാ – രൂപം ആരമ്മണം ഏതസ്സാതി രൂപാരമ്മണം…പേ॰… ധമ്മോ ആരമ്മണം ഏതസ്സാതി ധമ്മാരമ്മണം . ഇതി രൂപാരമ്മണം വാ…പേ॰… ധമ്മാരമ്മണം വാ ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതീതി വത്വാ പുന ‘യം യം വാ പനാരബ്ഭാ’തി ആഹ. തസ്സത്ഥോ – ഏതേസു രൂപാദീസു ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ യം വാ തം വാ പന ആരബ്ഭ ഉപ്പന്നം ഹോതീതി. മഹാഅട്ഠകഥായം പന യേവാപനകേ അഭിനവം നത്ഥി, ഹേട്ഠാ ഗഹിതമേവ ഗഹിത’ന്തി വത്വാ ‘രൂപം വാ ആരബ്ഭ…പേ॰… ധമ്മം വാ ആരബ്ഭ, ഇദം വാ ഇദം വാ ആരബ്ഭാതി കഥേതും ഇദം വുത്ത’ന്തി ഏത്തകമേവ ആഗതം.
Ayaṃ pana aparā – rūpaṃ ārammaṇaṃ etassāti rūpārammaṇaṃ…pe… dhammo ārammaṇaṃ etassāti dhammārammaṇaṃ . Iti rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā cittaṃ uppannaṃ hotīti vatvā puna ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ti āha. Tassattho – etesu rūpādīsu heṭṭhā vuttanayeneva yaṃ vā taṃ vā pana ārabbha uppannaṃ hotīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana yevāpanake abhinavaṃ natthi, heṭṭhā gahitameva gahita’nti vatvā ‘rūpaṃ vā ārabbha…pe… dhammaṃ vā ārabbha, idaṃ vā idaṃ vā ārabbhāti kathetuṃ idaṃ vutta’nti ettakameva āgataṃ.
