| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
કમ્મપથસંસન્દનકથાવણ્ણના
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
તથાતિ કમ્મપથપ્પત્તાનં. કેચીતિ ધમ્મસિરિત્થેરં સન્ધાયાહ. સો હિ કમ્મપથપ્પત્તાનમેવ દુસ્સીલ્યાદીનં સુસીલ્યાદીનઞ્ચ કમ્મપથેહિ અત્થતો નાનત્તાભાવદસ્સનં, તેસં વા ફસ્સદ્વારાદીહિ અવિરોધભાવેન દીપનં કમ્મપથસંસન્દનન્તિ વદતિ. કમ્મપથતા નત્થીતિ એતેન યથાવુત્તાનં અસંવરસંવરાનં તેસં વાદે કમ્મપથસંસન્દને અસઙ્ગહિતતં દસ્સેતિ. યે પન સઙ્ગહં લભન્તિ, તેસં ગહણે પયોજનાભાવં દસ્સેતું ‘‘તિવિધ…પે॰… દસ્સનેના’’તિ વુત્તં. એવં પુરિમપક્ખે સઙ્ખેપતો દોસં વત્વા દુતિયપક્ખેપિ વત્તું ‘‘ન ચ દુચ્ચરિતાન’’ન્તિઆદિમાહ. તેન યે દુચ્ચરિતસુચરિતઅસંવરસંવરા અનુચરીયન્તિ, તેસં કાયકમ્માદિતા વિધીયતીતિ દસ્સેતિ. ‘‘પઞ્ચફસ્સદ્વારવસેન ઉપ્પન્નો અસંવરો અકુસલં મનોકમ્મમેવ હોતી’’તિઆદિના હિ વુત્તન્તિ. યદિ ચાતિઆદિના અનવસેસપરિયાદાનાભાવમાહ. ઉપ્પત્તિ ન વત્તબ્બાતિ કમ્મપથ…પે॰… વદન્તેહિ ‘‘મનોકમ્મં છફસ્સદ્વારવસેન ઉપ્પજ્જતી’’તિ ન વત્તબ્બન્તિ અત્થો. અથ વા યદિ કમ્મપથપ્પત્તાનેવ દુસ્સીલ્યાદીનિ કાયકમ્માદિનામેહિ અટ્ઠકથાયં વુત્તાનીતિ એવં વદન્તેહિ અટ્ઠકથાચરિયેહિ મનોકમ્મસ્સ છફસ્સદ્વારવસેન ઉપ્પત્તિ ન વત્તબ્બાતિ અત્થો. તંતંકમ્મભાવસ્સ વુત્તત્તાતિ ‘‘તિવિધં કાયદુચ્ચરિતં અકુસલં કાયકમ્મમેવ હોતી’’તિઆદિં (વિભ॰ ૯૧૩) સન્ધાયાહ.
Tathāti kammapathappattānaṃ. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi kammapathappattānameva dussīlyādīnaṃ susīlyādīnañca kammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ, tesaṃ vā phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti vadati. Kammapathatā natthīti etena yathāvuttānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ tesaṃ vāde kammapathasaṃsandane asaṅgahitataṃ dasseti. Ye pana saṅgahaṃ labhanti, tesaṃ gahaṇe payojanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tividha…pe… dassanenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ purimapakkhe saṅkhepato dosaṃ vatvā dutiyapakkhepi vattuṃ ‘‘na ca duccaritāna’’ntiādimāha. Tena ye duccaritasucaritaasaṃvarasaṃvarā anucarīyanti, tesaṃ kāyakammāditā vidhīyatīti dasseti. ‘‘Pañcaphassadvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hotī’’tiādinā hi vuttanti. Yadi cātiādinā anavasesapariyādānābhāvamāha. Uppatti na vattabbāti kammapatha…pe… vadantehi ‘‘manokammaṃ chaphassadvāravasena uppajjatī’’ti na vattabbanti attho. Atha vā yadi kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti evaṃ vadantehi aṭṭhakathācariyehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbāti attho. Taṃtaṃkammabhāvassa vuttattāti ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādiṃ (vibha. 913) sandhāyāha.
કમ્મન્તરમ્પિ તંદ્વારિકકમ્મમેવ સિયાતિ પાણાતિપાતાદિકસ્સ વચીકમ્માદિભાવમાસઙ્કતિ. તસ્માતિ યસ્મા કેસઞ્ચિ અસંવરાનં સંવરાનઞ્ચ કમ્મપથતા નત્થિ, કાયદુચ્ચરિતાદીનઞ્ચ કમ્મપથેહિ નાનત્તાભાવદસ્સનેન પયોજનં નત્થિ, ન ચ દુચ્ચરિતાદીનં ફસ્સદ્વારાનં વસેન ઉપ્પત્તિ દીપિતા, ન ચાયં વિધિ નિરવસેસસઙ્ગાહિકા, કમ્માનઞ્ચ સઙ્કરો આપજ્જતિ, અટ્ઠકથાયઞ્ચ પુબ્બાપરવિરોધો, તસ્માતિ અત્થો. સમાનનામતા કાયકમ્માદિતા. સામઞ્ઞનામાવિજહનં કાયકમ્માદિભાવાવિજહનં. ઉભયેસન્તિ કમ્મપથાકમ્મપથાનં. ઉપ્પત્તિપરિયાયવચનાભાવતોતિ એતેન ફસ્સદ્વારઅસંવરદ્વારાદીનં તંદ્વારિકકમ્માનઞ્ચ અત્થતો નાનત્તાભાવેપિ તથા તથા પવત્તદેસનાવસેન તે વિચારિતાતિ દસ્સેતિ. ‘‘અકુસલં કાયકમ્મં પઞ્ચફસ્સદ્વારવસેન ન ઉપ્પજ્જતી’’તિઆદિકો દુતિયવિનિચ્છયો.
Kammantarampi taṃdvārikakammameva siyāti pāṇātipātādikassa vacīkammādibhāvamāsaṅkati. Tasmāti yasmā kesañci asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā natthi, kāyaduccaritādīnañca kammapathehi nānattābhāvadassanena payojanaṃ natthi, na ca duccaritādīnaṃ phassadvārānaṃ vasena uppatti dīpitā, na cāyaṃ vidhi niravasesasaṅgāhikā, kammānañca saṅkaro āpajjati, aṭṭhakathāyañca pubbāparavirodho, tasmāti attho. Samānanāmatā kāyakammāditā. Sāmaññanāmāvijahanaṃ kāyakammādibhāvāvijahanaṃ. Ubhayesanti kammapathākammapathānaṃ. Uppattipariyāyavacanābhāvatoti etena phassadvāraasaṃvaradvārādīnaṃ taṃdvārikakammānañca atthato nānattābhāvepi tathā tathā pavattadesanāvasena te vicāritāti dasseti. ‘‘Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena na uppajjatī’’tiādiko dutiyavinicchayo.
કાયે વાચાય ચ…પે॰… સિદ્ધિતોતિ એતેન ચોપનપ્પત્તં અકુસલં મનોકમ્મં ચોપનં અપ્પત્તતો વિસેસેત્વા દસ્સેતું ‘‘કાયવચીકમ્મ’’ન્તિ વુત્તં, ન પન કાયવચીકમ્મભાવતોતિ દસ્સેતિ. તેન કાયવચીગહણં યથાવુત્તચોપનપ્પત્તં એવ વિભાવેતીતિ દટ્ઠબ્બં. તેનેવાહ – ‘‘ચોપનપ્પત્તં અકુસલં કાયદ્વારે વચીદ્વારે ચ મનોકમ્મં હોતી’’તિ. તં-સદ્દે વુત્તે યં-સદ્દો અબ્યભિચારિતસમ્બન્ધતાય વુત્તોયેવ હોતીતિ કત્વા ‘‘યં ઉપ્પજ્જતી’’તિ વુત્તં. ઉપ્પાદમત્તપરિચ્છિન્નેનાતિ છફસ્સદ્વારિકકમ્મેનાતિ અત્થો. મત્ત-સદ્દેન વિસેસનિવત્તિઅત્થેન મનોકમ્મતાવિસેસં નિવત્તેતિ. નિયમસ્સ એવ-સદ્દસ્સ અકતત્તા ‘‘કાયવચીકમ્મમેવ હોતી’’તિ અવુત્તત્તા. ઇદાનિ નિયમાકરણેન લદ્ધગુણં દસ્સેન્તો ‘‘ન પન સબ્બમ્પી’’તિઆદિમાહ.
Kāye vācāya ca…pe… siddhitoti etena copanappattaṃ akusalaṃ manokammaṃ copanaṃ appattato visesetvā dassetuṃ ‘‘kāyavacīkamma’’nti vuttaṃ, na pana kāyavacīkammabhāvatoti dasseti. Tena kāyavacīgahaṇaṃ yathāvuttacopanappattaṃ eva vibhāvetīti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha – ‘‘copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotī’’ti. Taṃ-sadde vutte yaṃ-saddo abyabhicāritasambandhatāya vuttoyeva hotīti katvā ‘‘yaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādamattaparicchinnenāti chaphassadvārikakammenāti attho. Matta-saddena visesanivattiatthena manokammatāvisesaṃ nivatteti. Niyamassa eva-saddassa akatattā ‘‘kāyavacīkammameva hotī’’ti avuttattā. Idāni niyamākaraṇena laddhaguṇaṃ dassento ‘‘na pana sabbampī’’tiādimāha.
‘‘નિયમસ્સ અકતત્તા’’તિઆદિ પુરિમનયોતિ અધિપ્પેતો. વત્તુઅધિપ્પાયાનુરોધિની સદ્દપ્પવત્તીતિ સમાસપદે એકદેસોપિ આકડ્ઢીયતિ અધિકારવસેનાતિ અધિપ્પાયેન ‘‘કમ્મ-સદ્દમત્તેન સમ્બન્ધં કત્વા’’તિ વુત્તં. યં પન વદન્તીતિઆદિના એત્થ પદકારમતસ્સ અયુત્તતં દસ્સેતિ. તત્થ ચેતનાપક્ખિકાનન્તિ કાયવચીકમ્મભૂતચેતનાપક્ખિકાનં. સતન્તિ સમાનાનં. તંતંદ્વારકમ્મપથાનઞ્ચાતિ ઇદં ઇમસ્સ ચિત્તસ્સ કમ્મપથભાવેન પવત્તં કાલં સન્ધાય વુત્તં, ન સબ્બદા, કમ્મપથભાવેનેવ પવત્તનતો. ચ-સદ્દેન વા અકમ્મપથસઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. અથ વા તંતંદ્વારા ચ તંતંદ્વારકમ્મપથા ચ તંતંદ્વારકમ્મપથાતિ ‘‘તંતંદ્વારા’’તિ પદેન અકમ્મપથાનં સંવરાનં સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. તેન સભાવેનાતિ મનોકમ્મસ્સ દ્વારભાવેન, ન અત્તનોતિ અધિપ્પાયો. એવમિધાપીતિ ચિત્તજનિતો ચિત્તસમ્પયુત્તસ્સ કમ્મસ્સ દ્વારભાવો ચિત્તેપિ ઉપચરિતોતિ અત્થો. વત્તબ્બમેવ નત્થિ અનન્તરપચ્ચયભૂતમનોરહિતસ્સ ચિત્તસ્સ અભાવતોતિ.
‘‘Niyamassa akatattā’’tiādi purimanayoti adhippeto. Vattuadhippāyānurodhinī saddappavattīti samāsapade ekadesopi ākaḍḍhīyati adhikāravasenāti adhippāyena ‘‘kamma-saddamattena sambandhaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana vadantītiādinā ettha padakāramatassa ayuttataṃ dasseti. Tattha cetanāpakkhikānanti kāyavacīkammabhūtacetanāpakkhikānaṃ. Satanti samānānaṃ. Taṃtaṃdvārakammapathānañcāti idaṃ imassa cittassa kammapathabhāvena pavattaṃ kālaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbadā, kammapathabhāveneva pavattanato. Ca-saddena vā akammapathasaṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā taṃtaṃdvārā ca taṃtaṃdvārakammapathā ca taṃtaṃdvārakammapathāti ‘‘taṃtaṃdvārā’’ti padena akammapathānaṃ saṃvarānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tena sabhāvenāti manokammassa dvārabhāvena, na attanoti adhippāyo. Evamidhāpīti cittajanito cittasampayuttassa kammassa dvārabhāvo cittepi upacaritoti attho. Vattabbameva natthi anantarapaccayabhūtamanorahitassa cittassa abhāvatoti.
દ્વારકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
કમાભાવનિયમાભાવે સબ્બારમ્મણતાદીતિ આદિ-સદ્દેન સઙ્ગણ્હાતિ. ન હિ…પે॰… અત્થીતિ પધાને અસમ્ભવતો અપ્પધાનં અધિકરીયતીતિ દસ્સેતિ.
Kamābhāvaniyamābhāve sabbārammaṇatādīti ādi-saddena saṅgaṇhāti. Na hi…pe… atthīti padhāne asambhavato appadhānaṃ adhikarīyatīti dasseti.
Related texts:
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / કમ્મપથસંસન્દનકથાવણ્ણના • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
