| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
ತಥಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾನಂ। ಕೇಚೀತಿ ಧಮ್ಮಸಿರಿತ್ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾನಮೇವ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀನಂ ಸುಸೀಲ್ಯಾದೀನಞ್ಚ ಕಮ್ಮಪಥೇಹಿ ಅತ್ಥತೋ ನಾನತ್ತಾಭಾವದಸ್ಸನಂ, ತೇಸಂ ವಾ ಫಸ್ಸದ್ವಾರಾದೀಹಿ ಅವಿರೋಧಭಾವೇನ ದೀಪನಂ ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನನ್ತಿ ವದತಿ। ಕಮ್ಮಪಥತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಏತೇನ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅಸಂವರಸಂವರಾನಂ ತೇಸಂ ವಾದೇ ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನೇ ಅಸಙ್ಗಹಿತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇ ಪನ ಸಙ್ಗಹಂ ಲಭನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿವಿಧ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಪುರಿಮಪಕ್ಖೇ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದೋಸಂ ವತ್ವಾ ದುತಿಯಪಕ್ಖೇಪಿ ವತ್ತುಂ ‘‘ನ ಚ ದುಚ್ಚರಿತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನ ಯೇ ದುಚ್ಚರಿತಸುಚರಿತಅಸಂವರಸಂವರಾ ಅನುಚರೀಯನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿತಾ ವಿಧೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಪಞ್ಚಫಸ್ಸದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಸಂವರೋ ಅಕುಸಲಂ ಮನೋಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಯದಿ ಚಾತಿಆದಿನಾ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಾಭಾವಮಾಹ। ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥ…ಪೇ॰… ವದನ್ತೇಹಿ ‘‘ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಛಫಸ್ಸದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯದಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾನೇವ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಾದೀನಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿನಾಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಏವಂ ವದನ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ ಮನೋಕಮ್ಮಸ್ಸ ಛಫಸ್ಸದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂತಂಕಮ್ಮಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ‘‘ತಿವಿಧಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಂ (ವಿಭ॰ ೯೧೩) ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
Tathāti kammapathappattānaṃ. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi kammapathappattānameva dussīlyādīnaṃ susīlyādīnañca kammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ, tesaṃ vā phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti vadati. Kammapathatā natthīti etena yathāvuttānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ tesaṃ vāde kammapathasaṃsandane asaṅgahitataṃ dasseti. Ye pana saṅgahaṃ labhanti, tesaṃ gahaṇe payojanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tividha…pe… dassanenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ purimapakkhe saṅkhepato dosaṃ vatvā dutiyapakkhepi vattuṃ ‘‘na ca duccaritāna’’ntiādimāha. Tena ye duccaritasucaritaasaṃvarasaṃvarā anucarīyanti, tesaṃ kāyakammāditā vidhīyatīti dasseti. ‘‘Pañcaphassadvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hotī’’tiādinā hi vuttanti. Yadi cātiādinā anavasesapariyādānābhāvamāha. Uppatti na vattabbāti kammapatha…pe… vadantehi ‘‘manokammaṃ chaphassadvāravasena uppajjatī’’ti na vattabbanti attho. Atha vā yadi kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti evaṃ vadantehi aṭṭhakathācariyehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbāti attho. Taṃtaṃkammabhāvassa vuttattāti ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādiṃ (vibha. 913) sandhāyāha.
ಕಮ್ಮನ್ತರಮ್ಪಿ ತಂದ್ವಾರಿಕಕಮ್ಮಮೇವ ಸಿಯಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಕಸ್ಸ ವಚೀಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಮಾಸಙ್ಕತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಸಂವರಾನಂ ಸಂವರಾನಞ್ಚ ಕಮ್ಮಪಥತಾ ನತ್ಥಿ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಞ್ಚ ಕಮ್ಮಪಥೇಹಿ ನಾನತ್ತಾಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ, ನ ಚ ದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಫಸ್ಸದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ದೀಪಿತಾ, ನ ಚಾಯಂ ವಿಧಿ ನಿರವಸೇಸಸಙ್ಗಾಹಿಕಾ, ಕಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಸಙ್ಕರೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರವಿರೋಧೋ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಾನನಾಮತಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿತಾ। ಸಾಮಞ್ಞನಾಮಾವಿಜಹನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವಾವಿಜಹನಂ। ಉಭಯೇಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಪಥಾಕಮ್ಮಪಥಾನಂ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಪರಿಯಾಯವಚನಾಭಾವತೋತಿ ಏತೇನ ಫಸ್ಸದ್ವಾರಅಸಂವರದ್ವಾರಾದೀನಂ ತಂದ್ವಾರಿಕಕಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥತೋ ನಾನತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ತಥಾ ತಥಾ ಪವತ್ತದೇಸನಾವಸೇನ ತೇ ವಿಚಾರಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಚಫಸ್ಸದ್ವಾರವಸೇನ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿಕೋ ದುತಿಯವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Kammantarampi taṃdvārikakammameva siyāti pāṇātipātādikassa vacīkammādibhāvamāsaṅkati. Tasmāti yasmā kesañci asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā natthi, kāyaduccaritādīnañca kammapathehi nānattābhāvadassanena payojanaṃ natthi, na ca duccaritādīnaṃ phassadvārānaṃ vasena uppatti dīpitā, na cāyaṃ vidhi niravasesasaṅgāhikā, kammānañca saṅkaro āpajjati, aṭṭhakathāyañca pubbāparavirodho, tasmāti attho. Samānanāmatā kāyakammāditā. Sāmaññanāmāvijahanaṃ kāyakammādibhāvāvijahanaṃ. Ubhayesanti kammapathākammapathānaṃ. Uppattipariyāyavacanābhāvatoti etena phassadvāraasaṃvaradvārādīnaṃ taṃdvārikakammānañca atthato nānattābhāvepi tathā tathā pavattadesanāvasena te vicāritāti dasseti. ‘‘Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena na uppajjatī’’tiādiko dutiyavinicchayo.
ಕಾಯೇ ವಾಚಾಯ ಚ…ಪೇ॰… ಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ಏತೇನ ಚೋಪನಪ್ಪತ್ತಂ ಅಕುಸಲಂ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಚೋಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತತೋ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನ ಕಾಯವಚೀಗಹಣಂ ಯಥಾವುತ್ತಚೋಪನಪ್ಪತ್ತಂ ಏವ ವಿಭಾವೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಚೋಪನಪ್ಪತ್ತಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಚ ಮನೋಕಮ್ಮಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಂ-ಸದ್ದೇ ವುತ್ತೇ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿತಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ವುತ್ತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪ್ಪಾದಮತ್ತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನಾತಿ ಛಫಸ್ಸದ್ವಾರಿಕಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಮನೋಕಮ್ಮತಾವಿಸೇಸಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ನಿಯಮಸ್ಸ ಏವ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅವುತ್ತತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ನಿಯಮಾಕರಣೇನ ಲದ್ಧಗುಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಪನ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Kāye vācāya ca…pe… siddhitoti etena copanappattaṃ akusalaṃ manokammaṃ copanaṃ appattato visesetvā dassetuṃ ‘‘kāyavacīkamma’’nti vuttaṃ, na pana kāyavacīkammabhāvatoti dasseti. Tena kāyavacīgahaṇaṃ yathāvuttacopanappattaṃ eva vibhāvetīti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha – ‘‘copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotī’’ti. Taṃ-sadde vutte yaṃ-saddo abyabhicāritasambandhatāya vuttoyeva hotīti katvā ‘‘yaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādamattaparicchinnenāti chaphassadvārikakammenāti attho. Matta-saddena visesanivattiatthena manokammatāvisesaṃ nivatteti. Niyamassa eva-saddassa akatattā ‘‘kāyavacīkammameva hotī’’ti avuttattā. Idāni niyamākaraṇena laddhaguṇaṃ dassento ‘‘na pana sabbampī’’tiādimāha.
‘‘ನಿಯಮಸ್ಸ ಅಕತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ಪುರಿಮನಯೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ವತ್ತುಅಧಿಪ್ಪಾಯಾನುರೋಧಿನೀ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಸಮಾಸಪದೇ ಏಕದೇಸೋಪಿ ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ ಅಧಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಕಮ್ಮ-ಸದ್ದಮತ್ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ವದನ್ತೀತಿಆದಿನಾ ಏತ್ಥ ಪದಕಾರಮತಸ್ಸ ಅಯುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಚೇತನಾಪಕ್ಖಿಕಾನನ್ತಿ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಭೂತಚೇತನಾಪಕ್ಖಿಕಾನಂ। ಸತನ್ತಿ ಸಮಾನಾನಂ। ತಂತಂದ್ವಾರಕಮ್ಮಪಥಾನಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಾಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಬ್ಬದಾ, ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತನತೋ। ಚ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ಅಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಥ ವಾ ತಂತಂದ್ವಾರಾ ಚ ತಂತಂದ್ವಾರಕಮ್ಮಪಥಾ ಚ ತಂತಂದ್ವಾರಕಮ್ಮಪಥಾತಿ ‘‘ತಂತಂದ್ವಾರಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಅಕಮ್ಮಪಥಾನಂ ಸಂವರಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ಸಭಾವೇನಾತಿ ಮನೋಕಮ್ಮಸ್ಸ ದ್ವಾರಭಾವೇನ, ನ ಅತ್ತನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ಚಿತ್ತಜನಿತೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದ್ವಾರಭಾವೋ ಚಿತ್ತೇಪಿ ಉಪಚರಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಭೂತಮನೋರಹಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ।
‘‘Niyamassa akatattā’’tiādi purimanayoti adhippeto. Vattuadhippāyānurodhinī saddappavattīti samāsapade ekadesopi ākaḍḍhīyati adhikāravasenāti adhippāyena ‘‘kamma-saddamattena sambandhaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana vadantītiādinā ettha padakāramatassa ayuttataṃ dasseti. Tattha cetanāpakkhikānanti kāyavacīkammabhūtacetanāpakkhikānaṃ. Satanti samānānaṃ. Taṃtaṃdvārakammapathānañcāti idaṃ imassa cittassa kammapathabhāvena pavattaṃ kālaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbadā, kammapathabhāveneva pavattanato. Ca-saddena vā akammapathasaṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā taṃtaṃdvārā ca taṃtaṃdvārakammapathā ca taṃtaṃdvārakammapathāti ‘‘taṃtaṃdvārā’’ti padena akammapathānaṃ saṃvarānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tena sabhāvenāti manokammassa dvārabhāvena, na attanoti adhippāyo. Evamidhāpīti cittajanito cittasampayuttassa kammassa dvārabhāvo cittepi upacaritoti attho. Vattabbameva natthi anantarapaccayabhūtamanorahitassa cittassa abhāvatoti.
ದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ಕಮಾಭಾವನಿಯಮಾಭಾವೇ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥೀತಿ ಪಧಾನೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಅಪ್ಪಧಾನಂ ಅಧಿಕರೀಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Kamābhāvaniyamābhāve sabbārammaṇatādīti ādi-saddena saṅgaṇhāti. Na hi…pe… atthīti padhāne asambhavato appadhānaṃ adhikarīyatīti dasseti.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
