Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්මසඞ්ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
කම්මපථසංසන්දනකථාවණ්ණනා
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
තථාති කම්මපථප්පත්තානං. කෙචීති ධම්මසිරිත්ථෙරං සන්ධායාහ. සො හි කම්මපථප්පත්තානමෙව දුස්සීල්යාදීනං සුසීල්යාදීනඤ්ච කම්මපථෙහි අත්ථතො නානත්තාභාවදස්සනං, තෙසං වා ඵස්සද්වාරාදීහි අවිරොධභාවෙන දීපනං කම්මපථසංසන්දනන්ති වදති. කම්මපථතා නත්ථීති එතෙන යථාවුත්තානං අසංවරසංවරානං තෙසං වාදෙ කම්මපථසංසන්දනෙ අසඞ්ගහිතතං දස්සෙති. යෙ පන සඞ්ගහං ලභන්ති, තෙසං ගහණෙ පයොජනාභාවං දස්සෙතුං ‘‘තිවිධ…පෙ.… දස්සනෙනා’’ති වුත්තං. එවං පුරිමපක්ඛෙ සඞ්ඛෙපතො දොසං වත්වා දුතියපක්ඛෙපි වත්තුං ‘‘න ච දුච්චරිතාන’’න්තිආදිමාහ. තෙන යෙ දුච්චරිතසුචරිතඅසංවරසංවරා අනුචරීයන්ති, තෙසං කායකම්මාදිතා විධීයතීති දස්සෙති. ‘‘පඤ්චඵස්සද්වාරවසෙන උප්පන්නො අසංවරො අකුසලං මනොකම්මමෙව හොතී’’තිආදිනා හි වුත්තන්ති. යදි චාතිආදිනා අනවසෙසපරියාදානාභාවමාහ. උප්පත්ති න වත්තබ්බාති කම්මපථ…පෙ.… වදන්තෙහි ‘‘මනොකම්මං ඡඵස්සද්වාරවසෙන උප්පජ්ජතී’’ති න වත්තබ්බන්ති අත්ථො. අථ වා යදි කම්මපථප්පත්තානෙව දුස්සීල්යාදීනි කායකම්මාදිනාමෙහි අට්ඨකථායං වුත්තානීති එවං වදන්තෙහි අට්ඨකථාචරියෙහි මනොකම්මස්ස ඡඵස්සද්වාරවසෙන උප්පත්ති න වත්තබ්බාති අත්ථො. තංතංකම්මභාවස්ස වුත්තත්තාති ‘‘තිවිධං කායදුච්චරිතං අකුසලං කායකම්මමෙව හොතී’’තිආදිං (විභ. 913) සන්ධායාහ.
Tathāti kammapathappattānaṃ. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi kammapathappattānameva dussīlyādīnaṃ susīlyādīnañca kammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ, tesaṃ vā phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti vadati. Kammapathatā natthīti etena yathāvuttānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ tesaṃ vāde kammapathasaṃsandane asaṅgahitataṃ dasseti. Ye pana saṅgahaṃ labhanti, tesaṃ gahaṇe payojanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tividha…pe… dassanenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ purimapakkhe saṅkhepato dosaṃ vatvā dutiyapakkhepi vattuṃ ‘‘na ca duccaritāna’’ntiādimāha. Tena ye duccaritasucaritaasaṃvarasaṃvarā anucarīyanti, tesaṃ kāyakammāditā vidhīyatīti dasseti. ‘‘Pañcaphassadvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hotī’’tiādinā hi vuttanti. Yadi cātiādinā anavasesapariyādānābhāvamāha. Uppatti na vattabbāti kammapatha…pe… vadantehi ‘‘manokammaṃ chaphassadvāravasena uppajjatī’’ti na vattabbanti attho. Atha vā yadi kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti evaṃ vadantehi aṭṭhakathācariyehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbāti attho. Taṃtaṃkammabhāvassa vuttattāti ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādiṃ (vibha. 913) sandhāyāha.
කම්මන්තරම්පි තංද්වාරිකකම්මමෙව සියාති පාණාතිපාතාදිකස්ස වචීකම්මාදිභාවමාසඞ්කති. තස්මාති යස්මා කෙසඤ්චි අසංවරානං සංවරානඤ්ච කම්මපථතා නත්ථි, කායදුච්චරිතාදීනඤ්ච කම්මපථෙහි නානත්තාභාවදස්සනෙන පයොජනං නත්ථි, න ච දුච්චරිතාදීනං ඵස්සද්වාරානං වසෙන උප්පත්ති දීපිතා, න චායං විධි නිරවසෙසසඞ්ගාහිකා, කම්මානඤ්ච සඞ්කරො ආපජ්ජති, අට්ඨකථායඤ්ච පුබ්බාපරවිරොධො, තස්මාති අත්ථො. සමානනාමතා කායකම්මාදිතා. සාමඤ්ඤනාමාවිජහනං කායකම්මාදිභාවාවිජහනං. උභයෙසන්ති කම්මපථාකම්මපථානං. උප්පත්තිපරියායවචනාභාවතොති එතෙන ඵස්සද්වාරඅසංවරද්වාරාදීනං තංද්වාරිකකම්මානඤ්ච අත්ථතො නානත්තාභාවෙපි තථා තථා පවත්තදෙසනාවසෙන තෙ විචාරිතාති දස්සෙති. ‘‘අකුසලං කායකම්මං පඤ්චඵස්සද්වාරවසෙන න උප්පජ්ජතී’’තිආදිකො දුතියවිනිච්ඡයො.
Kammantarampi taṃdvārikakammameva siyāti pāṇātipātādikassa vacīkammādibhāvamāsaṅkati. Tasmāti yasmā kesañci asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā natthi, kāyaduccaritādīnañca kammapathehi nānattābhāvadassanena payojanaṃ natthi, na ca duccaritādīnaṃ phassadvārānaṃ vasena uppatti dīpitā, na cāyaṃ vidhi niravasesasaṅgāhikā, kammānañca saṅkaro āpajjati, aṭṭhakathāyañca pubbāparavirodho, tasmāti attho. Samānanāmatā kāyakammāditā. Sāmaññanāmāvijahanaṃ kāyakammādibhāvāvijahanaṃ. Ubhayesanti kammapathākammapathānaṃ. Uppattipariyāyavacanābhāvatoti etena phassadvāraasaṃvaradvārādīnaṃ taṃdvārikakammānañca atthato nānattābhāvepi tathā tathā pavattadesanāvasena te vicāritāti dasseti. ‘‘Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena na uppajjatī’’tiādiko dutiyavinicchayo.
කායෙ වාචාය ච…පෙ.… සිද්ධිතොති එතෙන චොපනප්පත්තං අකුසලං මනොකම්මං චොපනං අප්පත්තතො විසෙසෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘කායවචීකම්ම’’න්ති වුත්තං, න පන කායවචීකම්මභාවතොති දස්සෙති. තෙන කායවචීගහණං යථාවුත්තචොපනප්පත්තං එව විභාවෙතීති දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ – ‘‘චොපනප්පත්තං අකුසලං කායද්වාරෙ වචීද්වාරෙ ච මනොකම්මං හොතී’’ති. තං-සද්දෙ වුත්තෙ යං-සද්දො අබ්යභිචාරිතසම්බන්ධතාය වුත්තොයෙව හොතීති කත්වා ‘‘යං උප්පජ්ජතී’’ති වුත්තං. උප්පාදමත්තපරිච්ඡින්නෙනාති ඡඵස්සද්වාරිකකම්මෙනාති අත්ථො. මත්ත-සද්දෙන විසෙසනිවත්තිඅත්ථෙන මනොකම්මතාවිසෙසං නිවත්තෙති. නියමස්ස එව-සද්දස්ස අකතත්තා ‘‘කායවචීකම්මමෙව හොතී’’ති අවුත්තත්තා. ඉදානි නියමාකරණෙන ලද්ධගුණං දස්සෙන්තො ‘‘න පන සබ්බම්පී’’තිආදිමාහ.
Kāye vācāya ca…pe… siddhitoti etena copanappattaṃ akusalaṃ manokammaṃ copanaṃ appattato visesetvā dassetuṃ ‘‘kāyavacīkamma’’nti vuttaṃ, na pana kāyavacīkammabhāvatoti dasseti. Tena kāyavacīgahaṇaṃ yathāvuttacopanappattaṃ eva vibhāvetīti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha – ‘‘copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotī’’ti. Taṃ-sadde vutte yaṃ-saddo abyabhicāritasambandhatāya vuttoyeva hotīti katvā ‘‘yaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādamattaparicchinnenāti chaphassadvārikakammenāti attho. Matta-saddena visesanivattiatthena manokammatāvisesaṃ nivatteti. Niyamassa eva-saddassa akatattā ‘‘kāyavacīkammameva hotī’’ti avuttattā. Idāni niyamākaraṇena laddhaguṇaṃ dassento ‘‘na pana sabbampī’’tiādimāha.
‘‘නියමස්ස අකතත්තා’’තිආදි පුරිමනයොති අධිප්පෙතො. වත්තුඅධිප්පායානුරොධිනී සද්දප්පවත්තීති සමාසපදෙ එකදෙසොපි ආකඩ්ඪීයති අධිකාරවසෙනාති අධිප්පායෙන ‘‘කම්ම-සද්දමත්තෙන සම්බන්ධං කත්වා’’ති වුත්තං. යං පන වදන්තීතිආදිනා එත්ථ පදකාරමතස්ස අයුත්තතං දස්සෙති. තත්ථ චෙතනාපක්ඛිකානන්ති කායවචීකම්මභූතචෙතනාපක්ඛිකානං. සතන්ති සමානානං. තංතංද්වාරකම්මපථානඤ්චාති ඉදං ඉමස්ස චිත්තස්ස කම්මපථභාවෙන පවත්තං කාලං සන්ධාය වුත්තං, න සබ්බදා, කම්මපථභාවෙනෙව පවත්තනතො. ච-සද්දෙන වා අකම්මපථසඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. අථ වා තංතංද්වාරා ච තංතංද්වාරකම්මපථා ච තංතංද්වාරකම්මපථාති ‘‘තංතංද්වාරා’’ති පදෙන අකම්මපථානං සංවරානං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. තෙන සභාවෙනාති මනොකම්මස්ස ද්වාරභාවෙන, න අත්තනොති අධිප්පායො. එවමිධාපීති චිත්තජනිතො චිත්තසම්පයුත්තස්ස කම්මස්ස ද්වාරභාවො චිත්තෙපි උපචරිතොති අත්ථො. වත්තබ්බමෙව නත්ථි අනන්තරපච්චයභූතමනොරහිතස්ස චිත්තස්ස අභාවතොති.
‘‘Niyamassa akatattā’’tiādi purimanayoti adhippeto. Vattuadhippāyānurodhinī saddappavattīti samāsapade ekadesopi ākaḍḍhīyati adhikāravasenāti adhippāyena ‘‘kamma-saddamattena sambandhaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana vadantītiādinā ettha padakāramatassa ayuttataṃ dasseti. Tattha cetanāpakkhikānanti kāyavacīkammabhūtacetanāpakkhikānaṃ. Satanti samānānaṃ. Taṃtaṃdvārakammapathānañcāti idaṃ imassa cittassa kammapathabhāvena pavattaṃ kālaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbadā, kammapathabhāveneva pavattanato. Ca-saddena vā akammapathasaṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā taṃtaṃdvārā ca taṃtaṃdvārakammapathā ca taṃtaṃdvārakammapathāti ‘‘taṃtaṃdvārā’’ti padena akammapathānaṃ saṃvarānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tena sabhāvenāti manokammassa dvārabhāvena, na attanoti adhippāyo. Evamidhāpīti cittajanito cittasampayuttassa kammassa dvārabhāvo cittepi upacaritoti attho. Vattabbameva natthi anantarapaccayabhūtamanorahitassa cittassa abhāvatoti.
ද්වාරකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
කමාභාවනියමාභාවෙ සබ්බාරම්මණතාදීති ආදි-සද්දෙන සඞ්ගණ්හාති. න හි…පෙ.… අත්ථීති පධානෙ අසම්භවතො අප්පධානං අධිකරීයතීති දස්සෙති.
Kamābhāvaniyamābhāve sabbārammaṇatādīti ādi-saddena saṅgaṇhāti. Na hi…pe… atthīti padhāne asambhavato appadhānaṃ adhikarīyatīti dasseti.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්මසඞ්ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / කම්මපථසංසන්දනකථාවණ්ණනා • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā