Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયવિનિચ્છય-ટીકા • Vinayavinicchaya-ṭīkā

    કમ્મટ્ઠાનવિભાવનાવિધાનકથાવણ્ણના

    Kammaṭṭhānavibhāvanāvidhānakathāvaṇṇanā

    ૩૧૨૫. ‘‘આદિમ્હિ સીલં દસ્સેય્ય.

    3125. ‘‘Ādimhi sīlaṃ dasseyya.

    મજ્ઝે મગ્ગં વિભાવયે;

    Majjhe maggaṃ vibhāvaye;

    પરિયોસાને ચ નિબ્બાનં;

    Pariyosāne ca nibbānaṃ;

    એસા કથિકસણ્ઠિતી’’તિ. (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૯૦; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૯૧; અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩.૬૪) –

    Esā kathikasaṇṭhitī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.190; ma. ni. aṭṭha. 1.291; a. ni. aṭṭha. 2.3.64) –

    વુત્તં ધમ્મકથિકલક્ખણં સમનુસ્સરન્તોયમાચરિયો પાતિમોક્ખસંવરસીલપરિદીપકં વિનિચ્છયં નાતિસઙ્ખેપવિત્થારમુખેન દસ્સેત્વા તંમૂલકાનં ઇતરેસઞ્ચ તિણ્ણં સીલાનં તંદસ્સનેનેવ દસ્સિતભાવઞ્ચ સીલવિસુદ્ધિમૂલિકા ચિત્તવિસુદ્ધિઆદિયો પઞ્ચવિસુદ્ધિયો ચ તંમૂલિકઞ્ચ અરિયમગ્ગસઙ્ખાતં ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિં તદધિગમનીયં નિબ્બાનઞ્ચ દસ્સેત્વા યથારદ્ધં વિનયકથં પરિયોસાપેતુકામો આહ ‘‘પામોક્ખે’’તિઆદિ. તત્થ પામોક્ખેતિ સમાધિઆદીનં અનવજ્જધમ્માનં પતિટ્ઠાભાવેન ઉત્તમે. મોક્ખપ્પવેસનેતિ અમતમહાનિબ્બાનનગરસ્સ પવેસનનિમિત્તે. મુખે અસહાયદ્વારભૂતે. યથાહ –

    Vuttaṃ dhammakathikalakkhaṇaṃ samanussarantoyamācariyo pātimokkhasaṃvarasīlaparidīpakaṃ vinicchayaṃ nātisaṅkhepavitthāramukhena dassetvā taṃmūlakānaṃ itaresañca tiṇṇaṃ sīlānaṃ taṃdassaneneva dassitabhāvañca sīlavisuddhimūlikā cittavisuddhiādiyo pañcavisuddhiyo ca taṃmūlikañca ariyamaggasaṅkhātaṃ ñāṇadassanavisuddhiṃ tadadhigamanīyaṃ nibbānañca dassetvā yathāraddhaṃ vinayakathaṃ pariyosāpetukāmo āha ‘‘pāmokkhe’’tiādi. Tattha pāmokkheti samādhiādīnaṃ anavajjadhammānaṃ patiṭṭhābhāvena uttame. Mokkhappavesaneti amatamahānibbānanagarassa pavesananimitte. Mukhe asahāyadvārabhūte. Yathāha –

    ‘‘સગ્ગારોહણસોપાનં, અઞ્ઞં સીલસમં કુતો;

    ‘‘Saggārohaṇasopānaṃ, aññaṃ sīlasamaṃ kuto;

    દ્વારં વા પન નિબ્બાન-નગરસ્સ પવેસને’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૯; બુ॰ બં॰ અટ્ઠ॰ ૩.દીપઙ્કરબુદ્ધવંસવણ્ણના);

    Dvāraṃ vā pana nibbāna-nagarassa pavesane’’ti. (visuddhi. 1.9; bu. baṃ. aṭṭha. 3.dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā);

    સબ્બદુક્ખક્ખયેતિ જાતિદુક્ખાદિસબ્બદુક્ખાનં ખયસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ અધિગમૂપાયત્તા ફલૂપચારેન સબ્બદુક્ખક્ખયસઙ્ખાતે. ‘‘પામોક્ખે’’તિ ચ ‘‘મોક્ખપ્પવેસને મુખે’’તિ ચ ‘‘સબ્બદુક્ખક્ખયે’’તિ ચ ‘‘પાતિમોક્ખસ્મિ’’ન્તિ એતસ્સ વિસેસનં. વુત્તેતિ પારાજિકતો પટ્ઠાય નાનપ્પકારતો નિદ્દિટ્ઠે સતિ. ઇતરત્તયં વુત્તમેવાતિ સમ્બન્ધો. ઇન્દ્રિયસંવરસીલઆજીવપારિસુદ્ધિસીલપચ્ચયસન્નિસ્સિતસીલસઙ્ખાતં ઇતરં સીલત્તયં વુત્તમેવ હોતિ ‘‘રાજા આગતો’’તિ વુત્તે પરિસાય આગમનં વિય, તસ્મા તં ન વક્ખામાતિ અધિપ્પાયો.

    Sabbadukkhakkhayeti jātidukkhādisabbadukkhānaṃ khayassa ariyamaggassa adhigamūpāyattā phalūpacārena sabbadukkhakkhayasaṅkhāte. ‘‘Pāmokkhe’’ti ca ‘‘mokkhappavesane mukhe’’ti ca ‘‘sabbadukkhakkhaye’’ti ca ‘‘pātimokkhasmi’’nti etassa visesanaṃ. Vutteti pārājikato paṭṭhāya nānappakārato niddiṭṭhe sati. Itarattayaṃ vuttamevāti sambandho. Indriyasaṃvarasīlaājīvapārisuddhisīlapaccayasannissitasīlasaṅkhātaṃ itaraṃ sīlattayaṃ vuttameva hoti ‘‘rājā āgato’’ti vutte parisāya āgamanaṃ viya, tasmā taṃ na vakkhāmāti adhippāyo.

    ૩૧૨૬. ઇદં ચતુબ્બિધં સીલન્તિ પાતિમોક્ખસંવરસીલાદિં ચતુપારિસુદ્ધિસીલં. ઞત્વાતિ લક્ખણાદિતો, વોદાનતો, હાનભાગિયટ્ઠિતિભાગિયવિસેસભાગિયનિબ્બેધભાગિયાદિપ્પકારતો ચ જાનિત્વા. તત્થાતિ ચતુબ્બિધસીલે. પતિટ્ઠિતોતિ અચ્છિદ્દાદિઅઙ્ગસમન્નાગતભાવમાપાદનેન પતિટ્ઠિતો. સમાધિન્તિ ઉપચારપ્પનાભેદલોકિયસમાધિં. ભાવેત્વાતિ સમચત્તાલીસાય કમ્મટ્ઠાનેસુ પુનપ્પુનં અનુયોગવસેન વડ્ઢેત્વા. પઞ્ઞાયાતિ તિલક્ખણાકારાદિપરિચ્છેદિકાય લોકુત્તરાય પઞ્ઞાય હેતુભૂતાય, કરણભૂતાય ચ. પરિમુચ્ચતીતિ સબ્બકિલેસબન્ધનં છેત્વા સંસારચારકા સમન્તતો મુચ્ચતિ, અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયતીતિ અધિપ્પાયો.

    3126.Idaṃ catubbidhaṃ sīlanti pātimokkhasaṃvarasīlādiṃ catupārisuddhisīlaṃ. Ñatvāti lakkhaṇādito, vodānato, hānabhāgiyaṭṭhitibhāgiyavisesabhāgiyanibbedhabhāgiyādippakārato ca jānitvā. Tatthāti catubbidhasīle. Patiṭṭhitoti acchiddādiaṅgasamannāgatabhāvamāpādanena patiṭṭhito. Samādhinti upacārappanābhedalokiyasamādhiṃ. Bhāvetvāti samacattālīsāya kammaṭṭhānesu punappunaṃ anuyogavasena vaḍḍhetvā. Paññāyāti tilakkhaṇākārādiparicchedikāya lokuttarāya paññāya hetubhūtāya, karaṇabhūtāya ca. Parimuccatīti sabbakilesabandhanaṃ chetvā saṃsāracārakā samantato muccati, anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyatīti adhippāyo.

    ૩૧૨૭. એવં સમાસતો વુત્તમેવત્થં નિદ્દિસન્તો આહ ‘‘દસાનુસ્સતિયો’’તિઆદિ. દસ અનુસ્સતિયો ચ દસ કસિણા ચ દસ અસુભા ચ ચતસ્સો અપ્પમઞ્ઞાયો ચ તથા ચત્તારો આરુપ્પા ચ વુત્તા. અપરં કમ્મટ્ઠાનદ્વયઞ્ચ વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો.

    3127. Evaṃ samāsato vuttamevatthaṃ niddisanto āha ‘‘dasānussatiyo’’tiādi. Dasa anussatiyo ca dasa kasiṇā ca dasa asubhā ca catasso appamaññāyo ca tathā cattāro āruppā ca vuttā. Aparaṃ kammaṭṭhānadvayañca vuttanti sambandho.

    તત્થ દસાનુસ્સતિયો નામ ‘‘બુદ્ધાનુસ્સતિ, ધમ્માનુસ્સતિ, સઙ્ઘાનુસ્સતિ, સીલાનુસ્સતિ, ચાગાનુસ્સતિ, દેવતાનુસ્સતિ, કાયગતાસતિ, મરણાનુસ્સતિ, આનાપાનસતિ, ઉપસમાનુસ્સતી’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૭) એવં વુત્તા દસ અનુસ્સતિયો.

    Tattha dasānussatiyo nāma ‘‘buddhānussati, dhammānussati, saṅghānussati, sīlānussati, cāgānussati, devatānussati, kāyagatāsati, maraṇānussati, ānāpānasati, upasamānussatī’’ti (visuddhi. 1.47) evaṃ vuttā dasa anussatiyo.

    દસ કસિણા નામ ‘‘પથવીકસિણં, આપોકસિણં, તેજોકસિણં, વાયોકસિણં, નીલકસિણં, પીતકસિણં, લોહિતકસિણં, ઓદાતકસિણં, આલોકકસિણં, પરિચ્છિન્નાકાસકસિણ’’ન્તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૭) વુત્તા ઇમે દસ કસિણા.

    Dasa kasiṇā nāma ‘‘pathavīkasiṇaṃ, āpokasiṇaṃ, tejokasiṇaṃ, vāyokasiṇaṃ, nīlakasiṇaṃ, pītakasiṇaṃ, lohitakasiṇaṃ, odātakasiṇaṃ, ālokakasiṇaṃ, paricchinnākāsakasiṇa’’nti (visuddhi. 1.47) vuttā ime dasa kasiṇā.

    દસ અસુભા નામ ‘‘ઉદ્ધુમાતકં, વિનીલકં, વિપુબ્બકં, વિચ્છિદ્દકં, વિક્ખાયિતકં, વિક્ખિત્તકં, હતવિક્ખિત્તકં, લોહિતકં, પુળુવકં, અટ્ઠિક’’ન્તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૭) વુત્તા ઇમે દસ અસુભા.

    Dasa asubhā nāma ‘‘uddhumātakaṃ, vinīlakaṃ, vipubbakaṃ, vicchiddakaṃ, vikkhāyitakaṃ, vikkhittakaṃ, hatavikkhittakaṃ, lohitakaṃ, puḷuvakaṃ, aṭṭhika’’nti (visuddhi. 1.47) vuttā ime dasa asubhā.

    ચતસ્સો અપ્પમઞ્ઞાયો નામ ‘‘મેત્તા, કરુણા, મુદિતા, ઉપેક્ખા’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૭) વુત્તા ઇમે અપ્પમઞ્ઞાયો.

    Catasso appamaññāyo nāma ‘‘mettā, karuṇā, muditā, upekkhā’’ti (visuddhi. 1.47) vuttā ime appamaññāyo.

    ચત્તારો આરુપ્પા નામ ‘‘આકાસાનઞ્ચાયતનં, વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં, નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતન’’ન્તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૭) વુત્તા ઇમે આરુપ્પા. અપરં કમ્મટ્ઠાનદ્વયં નામ ‘‘આહારેપટિક્કૂલસઞ્ઞા, ચતુધાતુવવત્થાન’’ન્તિ વુત્તં ટ્ઠાનઉભયં.

    Cattāro āruppā nāma ‘‘ākāsānañcāyatanaṃ, viññāṇañcāyatanaṃ, ākiñcaññāyatanaṃ, nevasaññānāsaññāyatana’’nti (visuddhi. 1.47) vuttā ime āruppā. Aparaṃ kammaṭṭhānadvayaṃ nāma ‘‘āhārepaṭikkūlasaññā, catudhātuvavatthāna’’nti vuttaṃ ṭṭhānaubhayaṃ.

    ૩૧૨૮. ઇચ્ચેવં ચત્તાલીસવિધં મનોભુનો કમ્મટ્ઠાનં સબ્બમ્પિ કમ્મટ્ઠાનં સમુદ્દિટ્ઠં સિયાતિ યોજના. કમ્મસ્સ યોગસઙ્ખાતસ્સ ઠાનં આરમ્મણભાવેન પવત્તિટ્ઠાનન્તિ કમ્મટ્ઠાનં. તિટ્ઠતિ એત્થ ફલં તદાયત્તવુત્તિતાયાતિ ઠાનં, કારણં, કમ્મસ્સ વિપસ્સનાય ઠાનં કારણં કમ્મટ્ઠાનં, કસ્સાતિ આહ ‘‘મનોભુનો’’તિ. મનો અભિભવતીતિ મનોભૂ, તસ્સ મનોભુનો, કુસલચિત્તપ્પવત્તિનિવારણેન તથાલદ્ધનામસ્સ કામદેવસ્સાતિ અત્થો. ઇમિના કમ્મટ્ઠાનગણનાપરિચ્છેદો દસ્સિતો.

    3128. Iccevaṃ cattālīsavidhaṃ manobhuno kammaṭṭhānaṃ sabbampi kammaṭṭhānaṃ samuddiṭṭhaṃ siyāti yojanā. Kammassa yogasaṅkhātassa ṭhānaṃ ārammaṇabhāvena pavattiṭṭhānanti kammaṭṭhānaṃ. Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, kāraṇaṃ, kammassa vipassanāya ṭhānaṃ kāraṇaṃ kammaṭṭhānaṃ, kassāti āha ‘‘manobhuno’’ti. Mano abhibhavatīti manobhū, tassa manobhuno, kusalacittappavattinivāraṇena tathāladdhanāmassa kāmadevassāti attho. Iminā kammaṭṭhānagaṇanāparicchedo dassito.

    ૩૧૨૯-૩૦. ઇમેસં કમ્મટ્ઠાનાનં ભાવનામયં ભિન્દિત્વા દસ્સેતું માતિકં તાવ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપચારપ્પનાતો’’તિઆદિ. તત્થ ઉપચારપ્પનાતોતિ ‘‘એત્તકાનિ કમ્મટ્ઠાનાનિ ઉપચારાવહાનિ , એત્તકાનિ અપ્પનાવહાની’’તિ એવં ઉપચારપ્પનાવસેન ચ. ઝાનભેદાતિ ‘‘એત્તકાનિ પઠમજ્ઝાનિકાનિ, એત્તકાનિ તિકચતુક્કજ્ઝાનિકાનિ, એત્તકાનિ પઞ્ચકજ્ઝાનિકાની’’તિઆદિના ઝાનભેદા ચ. અતિક્કમાતિ અઙ્ગાનં, આરમ્મણાનઞ્ચ અતિક્કમતો. વડ્ઢનાવડ્ઢના ચાપીતિ અઙ્ગુલદ્વઙ્ગુલાદિવસેન વડ્ઢેતબ્બા, અવડ્ઢેતબ્બા ચ. આરમ્મણભૂમિતોતિ નિમિત્તારમ્મણાદિઆરમ્મણતો ચેવ લબ્ભમાનાલબ્ભમાનભૂમિતો ચ.

    3129-30. Imesaṃ kammaṭṭhānānaṃ bhāvanāmayaṃ bhinditvā dassetuṃ mātikaṃ tāva dassento āha ‘‘upacārappanāto’’tiādi. Tattha upacārappanātoti ‘‘ettakāni kammaṭṭhānāni upacārāvahāni , ettakāni appanāvahānī’’ti evaṃ upacārappanāvasena ca. Jhānabhedāti ‘‘ettakāni paṭhamajjhānikāni, ettakāni tikacatukkajjhānikāni, ettakāni pañcakajjhānikānī’’tiādinā jhānabhedā ca. Atikkamāti aṅgānaṃ, ārammaṇānañca atikkamato. Vaḍḍhanāvaḍḍhanā cāpīti aṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhetabbā, avaḍḍhetabbā ca. Ārammaṇabhūmitoti nimittārammaṇādiārammaṇato ceva labbhamānālabbhamānabhūmito ca.

    ગહણાતિ દિટ્ઠાદિવસેન ગહેતબ્બતો. પચ્ચયાતિ તંતંઠાનાનં પચ્ચયભાવતો ચ. ભિય્યોતિ પુન-સદ્દત્થનીહારત્થો. ચરિયાનુકૂલતોતિ રાગચરિયાદીનં અનુકૂલભાવતોતિ અયં વિસેસો અયં ભેદો. એતેસુ ચત્તાલીસાય કમ્મટ્ઠાનેસુ.

    Gahaṇāti diṭṭhādivasena gahetabbato. Paccayāti taṃtaṃṭhānānaṃ paccayabhāvato ca. Bhiyyoti puna-saddatthanīhārattho. Cariyānukūlatoti rāgacariyādīnaṃ anukūlabhāvatoti ayaṃ viseso ayaṃ bhedo. Etesu cattālīsāya kammaṭṭhānesu.

    ૩૧૩૧. એવં માતિકં નિદ્દિસિત્વા યથાક્કમં નિદ્દિસન્તો પઠમં તાવ ઉપચારાવહાદયો દસ્સેતુમાહ ‘‘અટ્ઠાનુસ્સતિયો’’તિઆદિ . તત્થાતિ તિસ્સં માતિકાયં, તેસુ વા ચત્તાલીસાય કમ્મટ્ઠાનેસુ. અટ્ઠાનુસ્સતિયોતિ કાયગતાસતિઆનાપાનસતિદ્વયવજ્જિતા બુદ્ધાનુસ્સતિઆદિકા અટ્ઠ અનુસ્સતિયો ચ. સઞ્ઞા આહારેપટિક્કૂલસઞ્ઞા ચ. વવત્થાનઞ્ચ ચતુધાતુવવત્થાનઞ્ચાતિ ઇમે દસ. ઉપચારાવહાતિ બુદ્ધગુણાદીનં પરમત્થભાવતો, અનેકવિધત્તા, એકસ્સાપિ ગમ્ભીરભાવતો ચ એતેસુ દસસુ કમ્મટ્ઠાનેસુ અપ્પનાવસેન સમાધિસ્સ પતિટ્ઠાતુમસક્કુણેય્યત્તા અપ્પનાભાવનાપ્પત્તો સમાધિ ઉપચારભાવેયેવ પતિટ્ઠાતિ, તસ્મા એતે ઉપચારાવહા.

    3131. Evaṃ mātikaṃ niddisitvā yathākkamaṃ niddisanto paṭhamaṃ tāva upacārāvahādayo dassetumāha ‘‘aṭṭhānussatiyo’’tiādi . Tatthāti tissaṃ mātikāyaṃ, tesu vā cattālīsāya kammaṭṭhānesu. Aṭṭhānussatiyoti kāyagatāsatiānāpānasatidvayavajjitā buddhānussatiādikā aṭṭha anussatiyo ca. Saññā āhārepaṭikkūlasaññā ca. Vavatthānañca catudhātuvavatthānañcāti ime dasa. Upacārāvahāti buddhaguṇādīnaṃ paramatthabhāvato, anekavidhattā, ekassāpi gambhīrabhāvato ca etesu dasasu kammaṭṭhānesu appanāvasena samādhissa patiṭṭhātumasakkuṇeyyattā appanābhāvanāppatto samādhi upacārabhāveyeva patiṭṭhāti, tasmā ete upacārāvahā.

    નનુ ચેત્થ દુતિયચતુત્થારુપ્પસમાધિ, લોકુત્તરો ચ સમાધિ પરમત્થધમ્મે અપ્પનં પાપુણાતિ, તસ્મા ‘‘પરમત્થભાવતો’’તિ હેતુ અપ્પનમપાપુણને કારણભાવેન ન વુચ્ચતીતિ? ન, તસ્સ ભાવનાવિસેસેન પરમત્થધમ્મે પવત્તિસમ્ભવતો, ઇમસ્સ ચ રૂપાવચરચતુત્થભાવનાવિસેસસમ્ભવતો ચ. તથા હિ દુતિયચતુત્થારુપ્પસમાધિ અપ્પનાપત્તસ્સ અરૂપાવચરસમાધિસ્સ ચતુત્થજ્ઝાનસ્સ આરમ્મણસમતિક્કમમત્તભાવનાવસેન સભાવારમ્મણેપિ અપ્પનં પાપુણાતિ. વિસુદ્ધિભાવનાનુક્કમબલેન લોકુત્તરો સમાધિ અપ્પનં પાપુણાતીતિ.

    Nanu cettha dutiyacatutthāruppasamādhi, lokuttaro ca samādhi paramatthadhamme appanaṃ pāpuṇāti, tasmā ‘‘paramatthabhāvato’’ti hetu appanamapāpuṇane kāraṇabhāvena na vuccatīti? Na, tassa bhāvanāvisesena paramatthadhamme pavattisambhavato, imassa ca rūpāvacaracatutthabhāvanāvisesasambhavato ca. Tathā hi dutiyacatutthāruppasamādhi appanāpattassa arūpāvacarasamādhissa catutthajjhānassa ārammaṇasamatikkamamattabhāvanāvasena sabhāvārammaṇepi appanaṃ pāpuṇāti. Visuddhibhāvanānukkamabalena lokuttaro samādhi appanaṃ pāpuṇātīti.

    ૩૧૩૨. તત્થાતિ તેસુ ઝાનાવહેસુ તિંસકમ્મટ્ઠાનેસુ. અસુભાતિ ઉદ્ધુમાતકાદયો દસ અસુભા. કાયગતાસતીતિ કાયગતાસતિ ચાતિ ઇમે એકાદસ. પઠમજ્ઝાનિકાતિ ઇમેસં પટિક્કૂલારમ્મણત્તા, પટિક્કૂલારમ્મણે ચ ચિત્તસ્સ ચણ્ડસોતાય નદિયા અરિત્તબલેન નાવાટ્ઠાનં વિય વિતક્કબલેનેવ પવત્તિસમ્ભવતો અવિતક્કાનં દુતિયજ્ઝાનાદીનં અસમ્ભવોતિ સવિતક્કસ્સ પઠમજ્ઝાનસ્સેવ સમ્ભવતો પઠમજ્ઝાનિકા. આનાપાનઞ્ચ કસિણા ચાતિ ઇમે એકાદસ ચતુક્કજ્ઝાનિકા રૂપાવચરચતુક્કજ્ઝાનિકા ચ ચતુક્કનયેન, પઞ્ચકજ્ઝાનિકા ચ.

    3132.Tatthāti tesu jhānāvahesu tiṃsakammaṭṭhānesu. Asubhāti uddhumātakādayo dasa asubhā. Kāyagatāsatīti kāyagatāsati cāti ime ekādasa. Paṭhamajjhānikāti imesaṃ paṭikkūlārammaṇattā, paṭikkūlārammaṇe ca cittassa caṇḍasotāya nadiyā arittabalena nāvāṭṭhānaṃ viya vitakkabaleneva pavattisambhavato avitakkānaṃ dutiyajjhānādīnaṃ asambhavoti savitakkassa paṭhamajjhānasseva sambhavato paṭhamajjhānikā. Ānāpānañca kasiṇā cāti ime ekādasa catukkajjhānikā rūpāvacaracatukkajjhānikā ca catukkanayena, pañcakajjhānikā ca.

    ૩૧૩૩. તિસ્સોવ અપ્પમઞ્ઞાતિ મેત્તા, કરુણા, મુદિતાતિ અપ્પમઞ્ઞા તિસ્સોવ. સામઞ્ઞનિદ્દેસે એતાસમેવ ગહણં કથં વિઞ્ઞાયતીતિ? ‘‘અથ પચ્છિમા’’તિઆદિના ચતુત્થાય અપ્પમઞ્ઞાય ચતુત્થજ્ઝાનિકભાવસ્સ વક્ખમાનત્તા પારિસેસતો તં વિઞ્ઞાયતિ. તિકજ્ઝાનાનીતિ તિકજ્ઝાનિકા. ‘‘તિકજ્ઝાના’’તિ વત્તબ્બે લિઙ્ગવિપલ્લાસેન એવં વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. મેત્તાદીનં દોમનસ્સસહગતબ્યાપાદવિહિંસાનભિરતીનં પહાયકત્તા દોમનસ્સપટિપક્ખેન સોમનસ્સેનેવ સહગતતા વુત્તાતિ ચતુક્કનયેન તિકજ્ઝાનિકતા વુત્તા, પઞ્ચકનયેન ચતુક્કજ્ઝાનિકતા ચ.

    3133.Tissova appamaññāti mettā, karuṇā, muditāti appamaññā tissova. Sāmaññaniddese etāsameva gahaṇaṃ kathaṃ viññāyatīti? ‘‘Atha pacchimā’’tiādinā catutthāya appamaññāya catutthajjhānikabhāvassa vakkhamānattā pārisesato taṃ viññāyati. Tikajjhānānīti tikajjhānikā. ‘‘Tikajjhānā’’ti vattabbe liṅgavipallāsena evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mettādīnaṃ domanassasahagatabyāpādavihiṃsānabhiratīnaṃ pahāyakattā domanassapaṭipakkhena somanasseneva sahagatatā vuttāti catukkanayena tikajjhānikatā vuttā, pañcakanayena catukkajjhānikatā ca.

    ‘‘અથા’’તિ ઇદં ‘‘પચ્છિમા’’તિ પદસ્સ ‘‘તિસ્સો’’તિ ઇમિના પુરિમપદેન સમ્બન્ધનિવત્તનત્થં. પચ્છિમા અપ્પમઞ્ઞા, ચત્તારો આરુપ્પા ચ ચતુત્થજ્ઝાનિકા મતા ચતુક્કનયેન, પઞ્ચમજ્ઝાનિકા ચ. ‘‘સબ્બે સત્તા સુખિતા હોન્તુ, દુક્ખા મુચ્ચન્તુ, લદ્ધસુખસમ્પત્તિતો મા વિગચ્છન્તૂ’’તિ મેત્તાદિતિવિધવસપ્પવત્તં બ્યાપારત્તયં પહાય કમ્મસ્સકતાદસ્સનેન સત્તેસુ મજ્ઝત્તાકારપ્પત્તભાવનાનિબ્બત્તાય તત્રમજ્ઝત્તોપેક્ખાય બલવતરત્તા અપ્પનાપ્પત્તસ્સ ઉપેક્ખાબ્રહ્મવિહારસ્સ સુખસહગતતાસમ્ભવતો ઉપેક્ખાસહગતતા વુત્તા.

    ‘‘Athā’’ti idaṃ ‘‘pacchimā’’ti padassa ‘‘tisso’’ti iminā purimapadena sambandhanivattanatthaṃ. Pacchimā appamaññā, cattāro āruppā ca catutthajjhānikā matā catukkanayena, pañcamajjhānikā ca. ‘‘Sabbe sattā sukhitā hontu, dukkhā muccantu, laddhasukhasampattito mā vigacchantū’’ti mettāditividhavasappavattaṃ byāpārattayaṃ pahāya kammassakatādassanena sattesu majjhattākārappattabhāvanānibbattāya tatramajjhattopekkhāya balavatarattā appanāppattassa upekkhābrahmavihārassa sukhasahagatatāsambhavato upekkhāsahagatatā vuttā.

    ૩૧૩૪. અઙ્ગારમ્મણતો અતિક્કમો દ્વિધા વુત્તોતિ યોજના. ચતુક્કતિકજ્ઝાનેસૂતિ દસકસિણા, આનાપાનસતીતિ એકાદસસુ ચતુક્કજ્ઝાનિકેસુ ચેવ મેત્તાદિપુરિમબ્રહ્મવિહારત્તયસઙ્ખાતેસુ તિકજ્ઝાનિકેસુ ચ કમ્મટ્ઠાનેસુ. અઙ્ગાતિક્કમતાતિ એકસ્મિંયેવ આરમ્મણે વિતક્કાદિઝાનઙ્ગ સમતિક્કમેન પઠમજ્ઝાનાદીનં આરમ્મણેયેવ દુતિયજ્ઝાનાદીનં ઉપ્પત્તિતો અઙ્ગાતિક્કમો અધિપ્પેતોતિ અત્થો. અઙ્ગાતિક્કમોયેવ અઙ્ગાતિક્કમતા.

    3134. Aṅgārammaṇato atikkamo dvidhā vuttoti yojanā. Catukkatikajjhānesūti dasakasiṇā, ānāpānasatīti ekādasasu catukkajjhānikesu ceva mettādipurimabrahmavihārattayasaṅkhātesu tikajjhānikesu ca kammaṭṭhānesu. Aṅgātikkamatāti ekasmiṃyeva ārammaṇe vitakkādijhānaṅga samatikkamena paṭhamajjhānādīnaṃ ārammaṇeyeva dutiyajjhānādīnaṃ uppattito aṅgātikkamo adhippetoti attho. Aṅgātikkamoyeva aṅgātikkamatā.

    ૩૧૩૫. અઙ્ગાતિક્કમતોતિ તતિયજ્ઝાનસમ્પયુત્તસોમનસ્સાતિક્કમનતો. આરમ્મણમતિક્કમ્માતિ પટિભાગનિમિત્તકસિણુગ્ઘાટિમાકાસતબ્બિસયપઠમારુપ્પવિઞ્ઞાણતદભાવસઙ્ખાતાનિ ચત્તારિ આરમ્મણાનિ યથાક્કમં અતિક્કમિત્વા. કસિણુગ્ઘાટિમાકાસતબ્બિસયપઠમારુપ્પવિઞ્ઞાણતદભાવતબ્બિસયતતિયારુપ્પવિઞ્ઞાણસઙ્ખાતેસુ ચતૂસુ આરમ્મણેસુ આરુપ્પા આકાસાનઞ્ચાયતનાદીનિ ચત્તારિ અરૂપાવચરજ્ઝાનાનિ જાયરે ઉપ્પજ્જન્તિ.

    3135.Aṅgātikkamatoti tatiyajjhānasampayuttasomanassātikkamanato. Ārammaṇamatikkammāti paṭibhāganimittakasiṇugghāṭimākāsatabbisayapaṭhamāruppaviññāṇatadabhāvasaṅkhātāni cattāri ārammaṇāni yathākkamaṃ atikkamitvā. Kasiṇugghāṭimākāsatabbisayapaṭhamāruppaviññāṇatadabhāvatabbisayatatiyāruppaviññāṇasaṅkhātesu catūsu ārammaṇesu āruppā ākāsānañcāyatanādīni cattāri arūpāvacarajjhānāni jāyare uppajjanti.

    ૩૧૩૬. એત્થાતિ એતેસુ આરમ્મણેસુ. વડ્ઢેતબ્બાનીતિ ‘‘યત્તકં ઓકાસં કસિણેન ફરતિ, તદબ્ભન્તરે દિબ્બાય સોતધાતુયા સદ્દં સોતું, દિબ્બેન ચક્ખુના રૂપં પસ્સિતું, પરસત્તાનઞ્ચ ચેતસા ચિત્તં અઞ્ઞાતું સમત્થો હોતી’’તિ વુત્તપ્પયોજનં સન્ધાય અઙ્ગગણનાદિવસેન પરિચ્છિન્દિત્વા યત્તકં ઇચ્છતિ, તત્તકં વડ્ઢેતબ્બાનિ. સેસં અસુભાદિ સબ્બં તં કમ્મટ્ઠાનં પયોજનાભાવા ન વડ્ઢેતબ્બમેવાતિ યોજના.

    3136.Etthāti etesu ārammaṇesu. Vaḍḍhetabbānīti ‘‘yattakaṃ okāsaṃ kasiṇena pharati, tadabbhantare dibbāya sotadhātuyā saddaṃ sotuṃ, dibbena cakkhunā rūpaṃ passituṃ, parasattānañca cetasā cittaṃ aññātuṃ samattho hotī’’ti vuttappayojanaṃ sandhāya aṅgagaṇanādivasena paricchinditvā yattakaṃ icchati, tattakaṃ vaḍḍhetabbāni. Sesaṃ asubhādi sabbaṃ taṃ kammaṭṭhānaṃ payojanābhāvā na vaḍḍhetabbamevāti yojanā.

    ૩૧૩૭. તત્થ તેસુ કમ્મટ્ઠાનેસુ દસ કસિણા ચ દસ અસુભા ચ કાયગતાસતિ, આનાપાનસતીતિ ઇમે બાવીસતિ કમ્મટ્ઠાનાનિ પટિભાગારમ્મણાનીતિ યોજના. એત્થ ‘‘કસિણા’’તિઆદિના તદારમ્મણાનિ ઝાનાનિ ગહિતાનિ.

    3137.Tattha tesu kammaṭṭhānesu dasa kasiṇā ca dasa asubhā ca kāyagatāsati, ānāpānasatīti ime bāvīsati kammaṭṭhānāni paṭibhāgārammaṇānīti yojanā. Ettha ‘‘kasiṇā’’tiādinā tadārammaṇāni jhānāni gahitāni.

    ૩૧૩૮. ધાતુવવત્થનન્તિ ચતુધાતુવવત્થાનં, ગાથાબન્ધવસેન રસ્સત્તં. વિઞ્ઞાણઞ્ચાતિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં. નેવસઞ્ઞાતિ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં. દસ દ્વેતિ દ્વાદસ. ભાવગોચરાતિ સભાવધમ્મગોચરા, પરમત્થધમ્માલમ્બણાતિ વુત્તં હોતિ.

    3138.Dhātuvavatthananti catudhātuvavatthānaṃ, gāthābandhavasena rassattaṃ. Viññāṇañcāti viññāṇañcāyatanaṃ. Nevasaññāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Dasa dveti dvādasa. Bhāvagocarāti sabhāvadhammagocarā, paramatthadhammālambaṇāti vuttaṃ hoti.

    ૩૧૩૯. દ્વે ચ આરુપ્પમાનસાતિ આકાસાનઞ્ચાયતનઆકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસઙ્ખાતા અરૂપાવચરચિત્તુપ્પાદા દ્વે ચ. છ ઇમે ધમ્મા નવત્તબ્બગોચરા નિદ્દિટ્ઠાતિ યોજના ચતુન્નં અપ્પમઞ્ઞાનં સત્તપઞ્ઞત્તિયા, પઠમારુપ્પસ્સ કસિણુગ્ઘાટિમાકાસપઞ્ઞત્તિયા, તતિયારુપ્પસ્સ પઠમારુપ્પવિઞ્ઞાણાભાવપઞ્ઞત્તિયા ચ આરમ્મણત્તા.

    3139.Dve ca āruppamānasāti ākāsānañcāyatanaākiñcaññāyatanasaṅkhātā arūpāvacaracittuppādā dve ca. Cha ime dhammā navattabbagocarā niddiṭṭhāti yojanā catunnaṃ appamaññānaṃ sattapaññattiyā, paṭhamāruppassa kasiṇugghāṭimākāsapaññattiyā, tatiyāruppassa paṭhamāruppaviññāṇābhāvapaññattiyā ca ārammaṇattā.

    ૩૧૪૦. પટિક્કૂલસઞ્ઞાતિ આહારેપટિક્કૂલસઞ્ઞા. કાયગતાસતીતિ દ્વાદસેવ ભૂમિતો દેવેસુ કામાવચરદેવેસુ કુણપાનં, પટિક્કૂલારહસ્સ ચ અસમ્ભવા ન પવત્તન્તીતિ યોજના.

    3140.Paṭikkūlasaññāti āhārepaṭikkūlasaññā. Kāyagatāsatīti dvādaseva bhūmito devesu kāmāvacaradevesu kuṇapānaṃ, paṭikkūlārahassa ca asambhavā na pavattantīti yojanā.

    ૩૧૪૧. તાનિ દ્વાદસ ચ. ભિય્યોતિ અધિકત્થે નિપાતો, તતો અધિકં આનાપાનસતિ ચાતિ તેરસ રૂપારૂપલોકે અસ્સાસપસ્સાસાનઞ્ચ અભાવા સબ્બસો ન જાયરેતિ યોજના.

    3141. Tāni dvādasa ca. Bhiyyoti adhikatthe nipāto, tato adhikaṃ ānāpānasati cāti terasa rūpārūpaloke assāsapassāsānañca abhāvā sabbaso na jāyareti yojanā.

    ૩૧૪૨. અરૂપાવચરે અરૂપભવે ચતુરો આરુપ્પે ઠપેત્વા અઞ્ઞે છત્તિંસ ધમ્મા રૂપસમતિક્કમાભાવા ન જાયન્તીતિ યોજના. સબ્બે સમચત્તાલીસ ધમ્મા માનુસે મનુસ્સલોકે સબ્બેસમેવ લબ્ભમાનત્તા જાયન્તિ.

    3142.Arūpāvacare arūpabhave caturo āruppe ṭhapetvā aññe chattiṃsa dhammā rūpasamatikkamābhāvā na jāyantīti yojanā. Sabbe samacattālīsa dhammā mānuse manussaloke sabbesameva labbhamānattā jāyanti.

    ૩૧૪૩. ચતુત્થકસિણં હિત્વાતિ વાયોકસિણં દિટ્ઠફુટ્ઠેન ગહેતબ્બત્તા તં વજ્જેત્વા નવ કસિણા ચ દસ અસુભા ચાતિ તે એકૂનવીસતિ ધમ્મા દિટ્ઠેનેવ ચક્ખુવિઞ્ઞાણેન પુબ્બભાગે પરિકમ્મકાલે ગહેતબ્બા ભવન્તીતિ યોજના. પુબ્બભાગે ચક્ખુના ઓલોકેત્વા પરિકમ્મં કતં, તેન ઉગ્ગહિતનિમિત્તં તેસં ગહેતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ.

    3143.Catutthakasiṇaṃ hitvāti vāyokasiṇaṃ diṭṭhaphuṭṭhena gahetabbattā taṃ vajjetvā nava kasiṇā ca dasa asubhā cāti te ekūnavīsati dhammā diṭṭheneva cakkhuviññāṇena pubbabhāge parikammakāle gahetabbā bhavantīti yojanā. Pubbabhāge cakkhunā oloketvā parikammaṃ kataṃ, tena uggahitanimittaṃ tesaṃ gahetabbanti vuttaṃ hoti.

    ૩૧૪૪. ફુટ્ઠેનાતિ નાસિકગ્ગે, ઉત્તરોટ્ઠે વા ફુટ્ઠવસેન. કાયગતાસતિયં તચપઞ્ચકં દિટ્ઠેન ગહેતબ્બં. માલુતોતિ વાયોકસિણં દિટ્ઠફુટ્ઠેન ગહેતબ્બં ઉચ્છુસસ્સાદીનં પત્તેસુ ચલમાનવણ્ણગ્ગહણમુખેન, કાયપ્પસાદઘટ્ટનેન ચ ગહેતબ્બત્તા. એત્થ એતેસુ કમ્મટ્ઠાનેસુ. સેસકન્તિ વુત્તાવસેસં. બુદ્ધાનુસ્સતિઆદિકા અટ્ઠાનુસ્સતિયો, ચત્તારો બ્રહ્મવિહારા, ચત્તારો આરુપ્પા, આહારેપટિક્કૂલસઞ્ઞા, ચતુધાતુવવત્થાનં, કાયગતાસતિયં વક્કપઞ્ચકાદીનિ ચાતિ સબ્બમેતં પરતો સુત્વા ગહેતબ્બત્તા સુતેનેવ ગહેતબ્બન્તિ વુત્તં.

    3144.Phuṭṭhenāti nāsikagge, uttaroṭṭhe vā phuṭṭhavasena. Kāyagatāsatiyaṃ tacapañcakaṃ diṭṭhena gahetabbaṃ. Mālutoti vāyokasiṇaṃ diṭṭhaphuṭṭhena gahetabbaṃ ucchusassādīnaṃ pattesu calamānavaṇṇaggahaṇamukhena, kāyappasādaghaṭṭanena ca gahetabbattā. Ettha etesu kammaṭṭhānesu. Sesakanti vuttāvasesaṃ. Buddhānussatiādikā aṭṭhānussatiyo, cattāro brahmavihārā, cattāro āruppā, āhārepaṭikkūlasaññā, catudhātuvavatthānaṃ, kāyagatāsatiyaṃ vakkapañcakādīni cāti sabbametaṃ parato sutvā gahetabbattā suteneva gahetabbanti vuttaṃ.

    ૩૧૪૫. એત્થ એતેસુ કમ્મટ્ઠાનેસુ આકાસકસિણં ઠપેત્વા નવ કસિણા પઠમારુપ્પચિત્તસ્સ આરમ્મણભૂતકસિણુગ્ઘાટિમાકાસસ્સ હેતુભાવતો પચ્ચયા જાયરે પચ્ચયા ભવન્તીતિ યોજના.

    3145.Ettha etesu kammaṭṭhānesu ākāsakasiṇaṃ ṭhapetvā nava kasiṇā paṭhamāruppacittassa ārammaṇabhūtakasiṇugghāṭimākāsassa hetubhāvato paccayā jāyare paccayā bhavantīti yojanā.

    ૩૧૪૬. દસપિ કસિણા અભિઞ્ઞાનં દિબ્બચક્ખુઞાણાદીનં પચ્ચયા ભવન્તીતિ યોજના. ચતુત્થસ્સાતિ ચતુત્થસ્સ બ્રહ્મવિહારસ્સ.

    3146. Dasapi kasiṇā abhiññānaṃ dibbacakkhuñāṇādīnaṃ paccayā bhavantīti yojanā. Catutthassāti catutthassa brahmavihārassa.

    ૩૧૪૭. હેટ્ઠિમહેટ્ઠિમારુપ્પન્તિ આકાસાનઞ્ચાયતનાદિકં. પરસ્સ ચ પરસ્સ ચાતિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનાદિઉત્તરજ્ઝાનસ્સ પચ્ચયોતિ પકાસિતન્તિ યોજના. નેવસઞ્ઞાતિ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં. નિરોધસ્સાતિ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસ્સ, તાય નિરોધસમાપત્તિયા.

    3147.Heṭṭhimaheṭṭhimāruppanti ākāsānañcāyatanādikaṃ. Parassa ca parassa cāti viññāṇañcāyatanādiuttarajjhānassa paccayoti pakāsitanti yojanā. Nevasaññāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Nirodhassāti saññāvedayitanirodhassa, tāya nirodhasamāpattiyā.

    ૩૧૪૮. સબ્બેતિ સમચત્તાલીસકમ્મટ્ઠાનધમ્મા. સુખવિહારસ્સાતિ દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારસ્સ. ભવનિસ્સરણસ્સ ચાતિ વિભવૂપનિસ્સયતાય વિપસ્સનાપાદકત્તેન આસવક્ખયઞાણેન અધિગન્તબ્બસ્સ નિબ્બાનસ્સ ચ. ભવસુખાનઞ્ચાતિ પરિકમ્મોપચારભાવનાવસપ્પવત્તાનિ કામાવચરકુસલચિત્તાનિ કામસુગતિભવસુખાનં, રૂપાવચરપ્પનાવસપવત્તાનિ રૂપાવચરચિત્તાનિ રૂપાવચરભવસુખાનં, ઇતરાનિ અરૂપાવચરભૂતાનિ અરૂપાવચરભવસુખાનઞ્ચ પચ્ચયાતિ દીપિતા.

    3148.Sabbeti samacattālīsakammaṭṭhānadhammā. Sukhavihārassāti diṭṭhadhammasukhavihārassa. Bhavanissaraṇassati vibhavūpanissayatāya vipassanāpādakattena āsavakkhayañāṇena adhigantabbassa nibbānassa ca. Bhavasukhānañcāti parikammopacārabhāvanāvasappavattāni kāmāvacarakusalacittāni kāmasugatibhavasukhānaṃ, rūpāvacarappanāvasapavattāni rūpāvacaracittāni rūpāvacarabhavasukhānaṃ, itarāni arūpāvacarabhūtāni arūpāvacarabhavasukhānañca paccayāti dīpitā.

    ૩૧૪૯. દસ અસુભા, કાયગતાસતીતિ ઇમે એકાદસ રાગચરિતસ્સ વિસેસતો અનુકૂલા વિઞ્ઞેય્યાતિ યોજના. ‘‘વિસેસતો’’તિ ઇમિના રાગસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકભાવેન ચ અતિસપ્પાયતો ચ વુત્તો, ઇતરે ચ અપટિક્ખિત્તાતિ દીપેતિ. વુત્તઞ્હેતં વિસુદ્ધિમગ્ગે ‘‘સબ્બઞ્ચેતં ઉજુવિપચ્ચનીકવસેન ચ અતિસપ્પાયવસેન ચ વુત્તં, રાગાદીનં પન અવિક્ખમ્ભિકા, સદ્ધાદીનં વા અનુપકારા કુસલભાવના નામ નત્થી’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૭).

    3149. Dasa asubhā, kāyagatāsatīti ime ekādasa rāgacaritassa visesato anukūlā viññeyyāti yojanā. ‘‘Visesato’’ti iminā rāgassa ujuvipaccanīkabhāvena ca atisappāyato ca vutto, itare ca apaṭikkhittāti dīpeti. Vuttañhetaṃ visuddhimagge ‘‘sabbañcetaṃ ujuvipaccanīkavasena ca atisappāyavasena ca vuttaṃ, rāgādīnaṃ pana avikkhambhikā, saddhādīnaṃ vā anupakārā kusalabhāvanā nāma natthī’’ti (visuddhi. 1.47).

    ૩૧૫૦. સવણ્ણકસિણાતિ ચતૂહિ વણ્ણકેહિ કસિણેહિ સહિતા. ચતસ્સો અપ્પમઞ્ઞાયોતિ ઇમે અટ્ઠ દોસચરિતસ્સ અનુકૂલાતિ પકાસિતાતિ યોજના.

    3150.Savaṇṇakasiṇāti catūhi vaṇṇakehi kasiṇehi sahitā. Catasso appamaññāyoti ime aṭṭha dosacaritassa anukūlāti pakāsitāti yojanā.

    ૩૧૫૧. મોહપ્પકતિનોતિ મોહચરિતસ્સ. ‘‘આનાપાનસતિ એકાવા’’તિ પદચ્છેદો.

    3151.Mohappakatinoti mohacaritassa. ‘‘Ānāpānasati ekāvā’’ti padacchedo.

    ૩૧૫૨. મરણૂપસમેતિ મરણઞ્ચ ઉપસમો ચ મરણૂપસમં, તસ્મિં મરણૂપસમે. સતીતિ મરણાનુસ્સતિ, ઉપસમાનુસ્સતિ ચાતિ એતે ચત્તારો ધમ્મા. પઞ્ઞાપકતિનોતિ બુદ્ધિચરિતસ્સ.

    3152.Maraṇūpasameti maraṇañca upasamo ca maraṇūpasamaṃ, tasmiṃ maraṇūpasame. Satīti maraṇānussati, upasamānussati cāti ete cattāro dhammā. Paññāpakatinoti buddhicaritassa.

    ૩૧૫૩. આદિઅનુસ્સતિચ્છક્કન્તિ બુદ્ધધમ્મસઙ્ઘસીલચાગદેવતાનુસ્સતિસઙ્ખાતં છક્કં. સદ્ધાચરિતવણ્ણિતન્તિ સદ્ધાચરિતસ્સ અનુકૂલન્તિ કથિતં. આરુપ્પાતિ ચત્તારો આરુપ્પા. સેસા કસિણાતિ ભૂતકસિણઆલોકાકાસકસિણાનં વસેન છ કસિણાતિ સેસા દસ ધમ્મા. સબ્બાનુરૂપકાતિ સબ્બેસં છન્નં ચરિયાનં અનુકૂલાતિ અત્થો.

    3153.Ādianussaticchakkanti buddhadhammasaṅghasīlacāgadevatānussatisaṅkhātaṃ chakkaṃ. Saddhācaritavaṇṇitanti saddhācaritassa anukūlanti kathitaṃ. Āruppāti cattāro āruppā. Sesā kasiṇāti bhūtakasiṇaālokākāsakasiṇānaṃ vasena cha kasiṇāti sesā dasa dhammā. Sabbānurūpakāti sabbesaṃ channaṃ cariyānaṃ anukūlāti attho.

    ૩૧૫૪-૮. એવં યથાનિક્ખિત્તમાતિકાનુક્કમેન કમ્મટ્ઠાનપ્પભેદં વિભાવેત્વા ઇદાનિ ભાવનાનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘એવ’’ન્તિઆદિ. એવં પભેદતો ઞત્વા કમ્મટ્ઠાનાનીતિ યથાવુત્તભેદનયમુખેન ભાવનામયારમ્ભદસ્સનં. પણ્ડિતોતિ તિહેતુકપટિસન્ધિપઞ્ઞાય પઞ્ઞવા ભબ્બપુગ્ગલો. તેસૂતિ નિદ્ધારણે ભુમ્મં. મેધાવીતિ પારિહારિયપઞ્ઞાય સમન્નાગતો. દળ્હં ગહેત્વાનાતિઆદિમજ્ઝપરિયોસાને સુટ્ઠુ સલ્લક્ખન્તેન દળ્હં અટ્ઠિં કત્વા સક્કચ્ચં ઉગ્ગહેત્વા. કલ્યાણમિત્તકોતિ –

    3154-8. Evaṃ yathānikkhittamātikānukkamena kammaṭṭhānappabhedaṃ vibhāvetvā idāni bhāvanānayaṃ dassetumāha ‘‘eva’’ntiādi. Evaṃ pabhedato ñatvā kammaṭṭhānānīti yathāvuttabhedanayamukhena bhāvanāmayārambhadassanaṃ. Paṇḍitoti tihetukapaṭisandhipaññāya paññavā bhabbapuggalo. Tesūti niddhāraṇe bhummaṃ. Medhāvīti pārihāriyapaññāya samannāgato. Daḷhaṃ gahetvānātiādimajjhapariyosāne suṭṭhu sallakkhantena daḷhaṃ aṭṭhiṃ katvā sakkaccaṃ uggahetvā. Kalyāṇamittakoti –

    ‘‘પિયો ગરુ ભાવનીયો;

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo;

    વત્તા ચ વચનક્ખમો;

    Vattā ca vacanakkhamo;

    ગમ્ભીરઞ્ચ કથં કત્તા;

    Gambhīrañca kathaṃ kattā;

    નો ચટ્ઠાને નિયોજકો’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૩૭; નેત્તિ॰ ૧૧૩) –

    No caṭṭhāne niyojako’’ti. (visuddhi. 1.37; netti. 113) –

    વુત્તલક્ખણકો સીલસુતપઞ્ઞાદિગુણસમન્નાગતકલ્યાણમિત્તકો.

    Vuttalakkhaṇako sīlasutapaññādiguṇasamannāgatakalyāṇamittako.

    પઠમમેવ પલિબોધાનં ઉચ્છેદં કત્વાતિ યોજના. પઠમન્તિ ભાવનારમ્ભતો પઠમમેવ. પલિબોધાનં ઉચ્છેદં કત્વાતિ –

    Paṭhamameva palibodhānaṃ ucchedaṃ katvāti yojanā. Paṭhamanti bhāvanārambhato paṭhamameva. Palibodhānaṃ ucchedaṃ katvāti –

    ‘‘આવાસો ચ કુલં લાભો;

    ‘‘Āvāso ca kulaṃ lābho;

    ગણો કમ્મઞ્ચ પઞ્ચમં;

    Gaṇo kammañca pañcamaṃ;

    અદ્ધાનં ઞાતિ આબાધો;

    Addhānaṃ ñāti ābādho;

    ગન્થો ઇદ્ધીતિ તે દસા’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૧) –

    Gantho iddhīti te dasā’’ti. (visuddhi. 1.41) –

    વુત્તાનં દસમહાપલિબોધાનં, દીઘકેસનખલોમચ્છેદનચીવરરજનપત્તપચનાદીનં ખુદ્દકપઅબોધાનઞ્ચાતિ ઉભયેસં પલિબોધાનં ઉચ્છેદં કત્વા નિટ્ઠાપનેન વા આલયપરિચ્ચાગેન વા ઉચ્છેદં કત્વા. ઇદ્ધિ પનેત્થ વિપસ્સનાય પલિબોધો હોતિ, ન સમાધિભાવનાય. વુત્તઞ્હેતં વિસુદ્ધિમગ્ગે ‘‘ઇદ્ધીતિ પોથુજ્જનિકા ઇદ્ધિ. સા હિ ઉત્તાનસેય્યકદારકો વિય, તરુણસસ્સં વિય ચ દુપ્પરિહારા હોતિ, અપ્પમત્તકેનેવ ભિજ્જતિ. સા પન વિપસ્સનાય પલિબોધો હોતિ, ન સમાધિસ્સ સમાધિં પત્વા પત્તબ્બત્તા’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૧).

    Vuttānaṃ dasamahāpalibodhānaṃ, dīghakesanakhalomacchedanacīvararajanapattapacanādīnaṃ khuddakapaabodhānañcāti ubhayesaṃ palibodhānaṃ ucchedaṃ katvā niṭṭhāpanena vā ālayapariccāgena vā ucchedaṃ katvā. Iddhi panettha vipassanāya palibodho hoti, na samādhibhāvanāya. Vuttañhetaṃ visuddhimagge ‘‘iddhīti pothujjanikā iddhi. Sā hi uttānaseyyakadārako viya, taruṇasassaṃ viya ca dupparihārā hoti, appamattakeneva bhijjati. Sā pana vipassanāya palibodho hoti, na samādhissa samādhiṃ patvā pattabbattā’’ti (visuddhi. 1.41).

    દોસવજ્જિતે , અનુરૂપે ચ વિહારે વસન્તેનાતિ યોજના. દોસવજ્જિતેતિ –

    Dosavajjite , anurūpe ca vihāre vasantenāti yojanā. Dosavajjiteti –

    ‘‘મહાવાસં નવાવાસં, જરાવાસઞ્ચ પન્થનિં;

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    સોણ્ડિં પણ્ણઞ્ચ પુપ્ફઞ્ચ, ફલં પત્થિતમેવ ચ.

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘નગરં દારુના ખેત્તં, વિસભાગેન પટ્ટનં;

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    પચ્ચન્તસીમાસપ્પાયં, યત્થ મિત્તો ન લબ્ભતિ.

    Paccantasīmāsappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘અટ્ઠારસેતાનિ ઠાનાનિ, ઇતિ વિઞ્ઞાય પણ્ડિતો;

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    આરકા પરિવજ્જેય્ય, મગ્ગં પટિભયં યથા’’તિ. (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૫૨) –

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ paṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52) –

    અટ્ઠકથાસુ વુત્તેહિ ઇમેહિ અટ્ઠારસહિ દોસેહિ ગજ્જિતે.

    Aṭṭhakathāsu vuttehi imehi aṭṭhārasahi dosehi gajjite.

    અનુરૂપે વસન્તેનાતિ –

    Anurūpe vasantenāti –

    ‘‘ઇધ , ભિક્ખવે, સેનાસનં નાતિદૂરં હોતિ નચ્ચાસન્નં ગમનાગમનસમ્પન્નં, દિવા અપ્પાકિણ્ણં, રત્તિં અપ્પસદ્દં અપ્પનિગ્ઘોસં, અપ્પડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સં, તસ્મિં ખો પન સેનાસને વિહરન્તસ્સ અપ્પકસિરેનેવ ઉપ્પજ્જન્તિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારા, તસ્મિં ખો પન સેનાસને યે તે ભિક્ખૂ વિહરન્તિ બહુસ્સુતા આગતાગમા ધમ્મધરા વિનયધરા માતિકાધરા, તે કાલેન કાલં ઉપસઙ્કમિત્વા પરિપુચ્છતિ પરિપઞ્હતિ ‘ઇદં, ભન્તે, કથં, ઇમસ્સ કો અત્થો’તિ, તસ્સ તે આયસ્મન્તો અવિવટઞ્ચેવ વિવરન્તિ, અનુત્તાનીકતઞ્ચ ઉત્તાનિં કરોન્તિ, અનેકવિહિતેસુ ચ કઙ્ખટ્ઠાનીયેસુ ધમ્મેસુ કઙ્ખં પટિવિનોદેન્તિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, સેનાસનં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં હોતી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧૦.૧૧) –

    ‘‘Idha , bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti naccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ, divā appākiṇṇaṃ, rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasireneva uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, tasmiṃ kho pana senāsane ye te bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ, bhante, kathaṃ, imassa ko attho’ti, tassa te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhaṭṭhānīyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11) –

    એવં ભગવતા વણ્ણિતેહિ પઞ્ચહિ ગુણેહિ સમન્નાગતત્તા અનુરૂપે ભાવનાકમ્માનુગુણે વિહારે વિહરન્તેનાતિ અત્થો. પઠમાદીનીતિ પઠમદુતિયાદીનિ રૂપાવચરજ્ઝાનાનિ. સબ્બસો ભાવેત્વાતિ વિસુદ્ધિમગ્ગે ‘‘સબ્બં ભાવનાવિધાનં અપરિહાપેન્તેન ભાવેતબ્બો’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૪૧) નિક્ખિત્તસ્સ માતિકાપદસ્સ વિત્થારક્કમેન ભાવેત્વા, ચિત્તવિસુદ્ધિં સમ્પાદેત્વાતિ વુત્તં હોતિ.

    Evaṃ bhagavatā vaṇṇitehi pañcahi guṇehi samannāgatattā anurūpe bhāvanākammānuguṇe vihāre viharantenāti attho. Paṭhamādīnīti paṭhamadutiyādīni rūpāvacarajjhānāni. Sabbaso bhāvetvāti visuddhimagge ‘‘sabbaṃ bhāvanāvidhānaṃ aparihāpentena bhāvetabbo’’ti (visuddhi. 1.41) nikkhittassa mātikāpadassa vitthārakkamena bhāvetvā, cittavisuddhiṃ sampādetvāti vuttaṃ hoti.

    સપ્પઞ્ઞોતિ કમ્મજતિહેતુકપટિસન્ધિપઞ્ઞાય ચેવ કમ્મટ્ઠાનમનસિકારસપ્પાયાનિ પરિગ્ગહેત્વા અસપ્પાયં પરિવજ્જેત્વા સપ્પાયસેવનોપકારાય પારિહારિયપઞ્ઞાય ચ સમન્નાગતો યોગાવચરો. તતોતિ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનવજ્જિતરૂપારૂપજ્ઝાનં વિપસ્સનાપાદકભાવેન સમાપજ્જિત્વા અટ્ઠન્નં વિપસ્સનાપાદકજ્ઝાનાનમઞ્ઞતરતો ઝાના વુટ્ઠાય. તેનાહ વિસુદ્ધિમગ્ગે ‘‘ઠપેત્વા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં અવસેસરૂપારૂપાવચરજ્ઝાનાનં અઞ્ઞતરતો વુટ્ઠાયા’’તિ (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૬૬૩).

    Sappaññoti kammajatihetukapaṭisandhipaññāya ceva kammaṭṭhānamanasikārasappāyāni pariggahetvā asappāyaṃ parivajjetvā sappāyasevanopakārāya pārihāriyapaññāya ca samannāgato yogāvacaro. Tatoti nevasaññānāsaññāyatanavajjitarūpārūpajjhānaṃ vipassanāpādakabhāvena samāpajjitvā aṭṭhannaṃ vipassanāpādakajjhānānamaññatarato jhānā vuṭṭhāya. Tenāha visuddhimagge ‘‘ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ avasesarūpārūpāvacarajjhānānaṃ aññatarato vuṭṭhāyā’’ti (visuddhi. 2.663).

    નામરૂપવવત્થાનં કત્વાતિ વિસુદ્ધિમગ્ગે દિટ્ઠિવિસુદ્ધિનિદ્દેસે વુત્તનયેન પઞ્ચક્ખન્ધાદિમુખેસુ યથિચ્છિતેન મુખેન પવિસિત્વા નામરૂપં વવત્થપેત્વા ‘‘ઇદં નામં, ઇદં રૂપં, ઇમમ્હા નામરૂપતો બ્યતિરિત્તં અત્તાદિ કિઞ્ચિ વત્તબ્બં નત્થી’’તિ નિટ્ઠં ગન્ત્વા, ઇમિના દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ દસ્સિતા.

    Nāmarūpavavatthānaṃ katvāti visuddhimagge diṭṭhivisuddhiniddese vuttanayena pañcakkhandhādimukhesu yathicchitena mukhena pavisitvā nāmarūpaṃ vavatthapetvā ‘‘idaṃ nāmaṃ, idaṃ rūpaṃ, imamhā nāmarūpato byatirittaṃ attādi kiñci vattabbaṃ natthī’’ti niṭṭhaṃ gantvā, iminā diṭṭhivisuddhi dassitā.

    કઙ્ખં વિતીરિયાતિ યથાદિટ્ઠનામરૂપધમ્માનં વિસુદ્ધિમગ્ગે કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિનિદ્દેસે (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૬૭૮ આદયો) વુત્તનયેન પઞ્ચધા પરિગ્ગહેત્વા ‘‘ન તાવિદં નામરૂપં અહેતુકં, ન અત્તાદિહેતુક’’ન્તિ યાથાવતો નામરૂપસ્સ પઞ્ચધા દસ્સનેન અદ્ધત્તયગતં ‘‘અહોસિં નુ ખો અહં અતીતમદ્ધાન’’ન્તિઆદિનયપ્પવત્તં (મ॰ નિ॰ ૧.૧૮; સં॰ નિ॰ ૨.૨૦; મહાનિ॰ ૧૭૪) સોળસવિધં કઙ્ખં, ‘‘સત્થરિ કઙ્ખતી’’તિઆદિનયપ્પવત્તં (ધ॰ સ॰ ૧૦૦૮) અટ્ઠવિધઞ્ચ કઙ્ખં વીરિયેન તરિત્વા પજહિત્વા, ઇમિના કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિ દસ્સિતા હોતિ.

    Kaṅkhaṃ vitīriyāti yathādiṭṭhanāmarūpadhammānaṃ visuddhimagge kaṅkhāvitaraṇavisuddhiniddese (visuddhi. 2.678 ādayo) vuttanayena pañcadhā pariggahetvā ‘‘na tāvidaṃ nāmarūpaṃ ahetukaṃ, na attādihetuka’’nti yāthāvato nāmarūpassa pañcadhā dassanena addhattayagataṃ ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20; mahāni. 174) soḷasavidhaṃ kaṅkhaṃ, ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādinayappavattaṃ (dha. sa. 1008) aṭṭhavidhañca kaṅkhaṃ vīriyena taritvā pajahitvā, iminā kaṅkhāvitaraṇavisuddhi dassitā hoti.

    એવં કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિનિપ્ફાદનેન ઞાતપરિઞ્ઞાય ઠિતો યોગાવચરો સપ્પાયં નામરૂપં લક્ખણત્તયં આરોપેત્વા કઙ્ખાવૂપસમઞાણેન મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિનિદ્દેસે (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૬૯૨ આદયો) વુત્તનયેન સઙ્ખારે સમ્મસન્તો ઓભાસો, ઞાણં, પીતિ, પસ્સદ્ધિ, સુખં, અધિમોક્ખો, પગ્ગહો, ઉપટ્ઠાનં, ઉપેક્ખા, નિકન્તીતિ દસસુ ઉપક્કિલેસેસુ પાતુભૂતેસુ તથા પાતુભૂતે ઓભાસાદયો દસ ઉપક્કિલેસે ‘‘અમગ્ગો’’તિ મગ્ગવીથિપટિપન્નં વિપસ્સનાઞાણમેવ ‘‘મગ્ગો’’તિ પણ્ડિતો પઞ્ઞવા યોગાવચરો જાનાતીતિ અત્થો, ઇમિના મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિ સઙ્ખેપતો દસ્સિતા હોતિ.

    Evaṃ kaṅkhāvitaraṇavisuddhinipphādanena ñātapariññāya ṭhito yogāvacaro sappāyaṃ nāmarūpaṃ lakkhaṇattayaṃ āropetvā kaṅkhāvūpasamañāṇena maggāmaggañāṇadassanavisuddhiniddese (visuddhi. 2.692 ādayo) vuttanayena saṅkhāre sammasanto obhāso, ñāṇaṃ, pīti, passaddhi, sukhaṃ, adhimokkho, paggaho, upaṭṭhānaṃ, upekkhā, nikantīti dasasu upakkilesesu pātubhūtesu tathā pātubhūte obhāsādayo dasa upakkilese ‘‘amaggo’’ti maggavīthipaṭipannaṃ vipassanāñāṇameva ‘‘maggo’’ti paṇḍito paññavā yogāvacaro jānātīti attho, iminā maggāmaggañāṇadassanavisuddhi saṅkhepato dassitā hoti.

    ૩૧૫૯. એત્તાવતા તેસં તિણ્ણં વવત્થાનેતિ યોજના. એત્તાવતાતિ ‘‘નામરૂપવવત્થાનં કત્વા’’તિઆદિના સઙ્ખેપતો દસ્સિતનયેન. તેસં તિણ્ણન્તિ દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ, કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિ, મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનવિસુદ્ધીતિ તીહિ વિસુદ્ધીહિ સકસકવિપસ્સનાનં નામરૂપતપ્પચ્ચયમગ્ગામગ્ગાનં તિણ્ણં. વવત્થાને કતે નિયમે કતે. તિણ્ણં સચ્ચાનન્તિ દુક્ખસમુદયમગ્ગસઙ્ખઆતાનં તિણ્ણં સચ્ચાનં. વવત્થાનં કતં સિયાતિ ઞાતતીરણપરિઞ્ઞાસઙ્ખાતેન લોકિયેનેવ ઞાણેન અનુબોધવસેન નિચ્છયો કતો હોતીતિ અત્થો. કથં? નામરૂપવવત્થાનસઙ્ખાતેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિઞાણેન દુક્ખસચ્ચવવત્થાનં કતં હોતિ, પચ્ચયપરિગ્ગહસઙ્ખાતેન કઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિઞાણેન સમુદયસચ્ચવવત્થાનં, મગ્ગામગ્ગવવત્થાનસઙ્ખાતેન મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનેન મગ્ગસચ્ચવવત્થાનં.

    3159. Ettāvatā tesaṃ tiṇṇaṃ vavatthāneti yojanā. Ettāvatāti ‘‘nāmarūpavavatthānaṃ katvā’’tiādinā saṅkhepato dassitanayena. Tesaṃ tiṇṇanti diṭṭhivisuddhi, kaṅkhāvitaraṇavisuddhi, maggāmaggañāṇadassanavisuddhīti tīhi visuddhīhi sakasakavipassanānaṃ nāmarūpatappaccayamaggāmaggānaṃ tiṇṇaṃ. Vavatthāne kate niyame kate. Tiṇṇaṃ saccānanti dukkhasamudayamaggasaṅkhaātānaṃ tiṇṇaṃ saccānaṃ. Vavatthānaṃ kataṃ siyāti ñātatīraṇapariññāsaṅkhātena lokiyeneva ñāṇena anubodhavasena nicchayo kato hotīti attho. Kathaṃ? Nāmarūpavavatthānasaṅkhātena diṭṭhivisuddhiñāṇena dukkhasaccavavatthānaṃ kataṃ hoti, paccayapariggahasaṅkhātena kaṅkhāvitaraṇavisuddhiñāṇena samudayasaccavavatthānaṃ, maggāmaggavavatthānasaṅkhātena maggāmaggañāṇadassanena maggasaccavavatthānaṃ.

    ૩૧૬૦-૧. એવં ઞાતતીરણપરિઞ્ઞાદ્વયં સઙ્ખેપતો દસ્સેત્વા પહાનપરિઞ્ઞાય સરીરભૂતાનિ નવ ઞાણાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘ઉદયબ્બયા’’તિઆદિ. તત્થ ઉદયબ્બયાતિ ઉપ્પાદભઙ્ગાનુપસ્સનાવસપ્પવત્તા ઉત્તરપદલોપેન ‘‘ઉદયબ્બયા’’તિ વુત્તા. તત્થ ઉદયં મુઞ્ચિત્વા વયે વા પવત્તા ભઙ્ગાનુપસ્સના ‘‘ભઙ્ગા’’તિ વુત્તા. ભયઞ્ચ આદીનવો ચ નિબ્બિદા ચ ભયાદીનવનિબ્બિદા, સઙ્ખારાનં ભયતો અનુપસ્સનવસેન પવત્તા ભયાનુપસ્સના ચ દિટ્ઠભયાનં આદીનવતો પેક્ખનવસેન પવત્તા આદીનવાનુપસ્સના ચ દિટ્ઠાદીનવેસુ નિબ્બેદવસેન પવત્તા નિબ્બિદાનુપસ્સના ચ તથા વુત્તા. નિબ્બિન્દિત્વા સઙ્ખારેહિ મુચ્ચિતુકામતાવસેનેવ પવત્તં ઞાણં મુચ્ચિતુકામતાઞાણં. મુચ્ચનસ્સ ઉપાયસમ્પટિપાદનત્થં પુન સઙ્ખારત્તયપટિગ્ગહવસપવત્તં ઞાણં પટિસઙ્ખાનુપસ્સના.

    3160-1. Evaṃ ñātatīraṇapariññādvayaṃ saṅkhepato dassetvā pahānapariññāya sarīrabhūtāni nava ñāṇāni dassetumāha ‘‘udayabbayā’’tiādi. Tattha udayabbayāti uppādabhaṅgānupassanāvasappavattā uttarapadalopena ‘‘udayabbayā’’ti vuttā. Tattha udayaṃ muñcitvā vaye vā pavattā bhaṅgānupassanā ‘‘bhaṅgā’’ti vuttā. Bhayañca ādīnavo ca nibbidā ca bhayādīnavanibbidā, saṅkhārānaṃ bhayato anupassanavasena pavattā bhayānupassanā ca diṭṭhabhayānaṃ ādīnavato pekkhanavasena pavattā ādīnavānupassanā ca diṭṭhādīnavesu nibbedavasena pavattā nibbidānupassanā ca tathā vuttā. Nibbinditvā saṅkhārehi muccitukāmatāvaseneva pavattaṃ ñāṇaṃ muccitukāmatāñāṇaṃ. Muccanassa upāyasampaṭipādanatthaṃ puna saṅkhārattayapaṭiggahavasapavattaṃ ñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanā.

    સઙ્ખારધમ્મે ભયનન્દિવિવજ્જનવસેન અજ્ઝુપેક્ખિત્વા પવત્તઞાણં સઙ્ખારુપેક્ખાઞાણં, સચ્ચાનુલોમો તદધિગમાય એકન્તપચ્ચયો હોતીતિ ‘‘સચ્ચાનુલોમિક’’ન્તિ ચ કલાપસમ્મસનઞાણાદીનં પુરિમાનં નવન્નં કિચ્ચનિપ્ફત્તિયા, ઉપરિ ચ સત્તતિંસાય બોધિપક્ખિયધમ્માનઞ્ચ અનુલોમનતો ‘‘અનુલોમઞાણ’’ન્તિ ચ વુત્તં નવમં ઞાણઞ્ચાતિ યા નવાનુપુબ્બવિપસ્સનાસઙ્ખાતા પહાનપરિઞ્ઞા દસ્સિતા, અયં ‘‘પટિપદાઞાણદસ્સન’’ન્તિ પકાસિતાતિ યોજના.

    Saṅkhāradhamme bhayanandivivajjanavasena ajjhupekkhitvā pavattañāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ, saccānulomo tadadhigamāya ekantapaccayo hotīti ‘‘saccānulomika’’nti ca kalāpasammasanañāṇādīnaṃ purimānaṃ navannaṃ kiccanipphattiyā, upari ca sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammānañca anulomanato ‘‘anulomañāṇa’’nti ca vuttaṃ navamaṃ ñāṇañcāti yā navānupubbavipassanāsaṅkhātā pahānapariññā dassitā, ayaṃ ‘‘paṭipadāñāṇadassana’’nti pakāsitāti yojanā.

    ૩૧૬૨. તતો અનુલોમઞાણતો પરં મગ્ગસ્સ આવજ્જનટ્ઠાનિયં હુત્વા નિબ્બાનમાલમ્બિત્વા ઉપ્પન્નસ્સ પુથુજ્જનગોત્તસ્સ અભિભવનતો, અરિયગોત્તસ્સ ભાવનતો વડ્ઢનતો ચ ‘‘ગોત્રભૂ’’તિ સઙ્ખં ગતસ્સ ચિત્તસ્સ સમનન્તરમેવ ચ. સન્તિમારમ્મણં કત્વાતિ સબ્બકિલેસદરથાનઞ્ચ સઙ્ખારદુક્ખગ્ગિનો ચ વૂપસમનિમિત્તત્તા ‘‘સન્તિ’’ન્તિ સઙ્ખાતં નિરોધમાલમ્બિત્વા. ઞાણદસ્સનન્તિ ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં પરિઞ્ઞાભિસમયાદિવસેન જાનનટ્ઠેન ઞાણં, ચક્ખુના વિય પચ્ચક્ખતો દસ્સનટ્ઠેન દસ્સનન્તિ સઙ્ખં ગતં સોતાપત્તિમગ્ગઞાણસઙ્ખાતં સત્તમવિસુદ્ધિઞાણં જાયતે ઉપ્પજ્જતીતિ અત્થો.

    3162.Tato anulomañāṇato paraṃ maggassa āvajjanaṭṭhāniyaṃ hutvā nibbānamālambitvā uppannassa puthujjanagottassa abhibhavanato, ariyagottassa bhāvanato vaḍḍhanato ca ‘‘gotrabhū’’ti saṅkhaṃ gatassa cittassa samanantarameva ca. Santimārammaṇaṃ katvāti sabbakilesadarathānañca saṅkhāradukkhaggino ca vūpasamanimittattā ‘‘santi’’nti saṅkhātaṃ nirodhamālambitvā. Ñāṇadassananti catunnaṃ ariyasaccānaṃ pariññābhisamayādivasena jānanaṭṭhena ñāṇaṃ, cakkhunā viya paccakkhato dassanaṭṭhena dassananti saṅkhaṃ gataṃ sotāpattimaggañāṇasaṅkhātaṃ sattamavisuddhiñāṇaṃ jāyate uppajjatīti attho.

    ૩૧૬૩. પચ્ચવેક્ખણપરિયન્તન્તિ પચ્ચવેક્ખણજવનપરિયોસાનં. તસ્સાતિ ઞાણદસ્સનસઙ્ખાતસ્સ સોતાપત્તિમગ્ગસ્સ. ફલન્તિ ફલચિત્તં અનુ પચ્છા મગ્ગાનન્તરં હુત્વા જાયતે.

    3163.Paccavekkhaṇapariyantanti paccavekkhaṇajavanapariyosānaṃ. Tassāti ñāṇadassanasaṅkhātassa sotāpattimaggassa. Phalanti phalacittaṃ anu pacchā maggānantaraṃ hutvā jāyate.

    એત્થ ‘‘પચ્ચવેક્ખણપરિયન્ત’’ન્તિ ઇદં ‘‘ફલ’’ન્તિ એતસ્સ વિસેસનં, કિરિયાવિસેસનં વા, પચ્ચવેક્ખણજવનં મરિયાદં કત્વાતિ અત્થો. મગ્ગાનન્તરં ફલે દ્વિક્ખત્તું, તિક્ખત્તું વા ઉપ્પજ્જિત્વા નિરુદ્ધે તદનન્તરમેવ ભવઙ્ગં હોતિ, ભવઙ્ગં આવટ્ટેત્વા પચ્ચવેક્ખિતબ્બં મગ્ગમાલમ્બિત્વા મનોદ્વારાવજ્જનં ઉપ્પજ્જતિ, તતો પચ્ચવેક્ખણજવનાનિ. એવં ફલચિત્તં ભવઙ્ગપરિયન્તમેવ હોતિ, ન પચ્ચવેક્ખણપરિયન્તં. તથાપિ અઞ્ઞેન જવનેન અનન્તરિકં હુત્વા ફલજવનાનમનન્તરં પચ્ચવેક્ખણજવનમેવ પવત્તતીતિ દસ્સનત્થં ફલપચ્ચવેક્ખણજવનાનન્તરે ઉપ્પન્નાનિ ભવઙ્ગાવજ્જનાનિ અબ્બોહારિકાનિ કત્વા ‘‘પચ્ચવેક્ખણપરિયન્તં, ફલં તસ્સાનુજાયતે’’તિ વુત્તન્તિ ગહેતબ્બં.

    Ettha ‘‘paccavekkhaṇapariyanta’’nti idaṃ ‘‘phala’’nti etassa visesanaṃ, kiriyāvisesanaṃ vā, paccavekkhaṇajavanaṃ mariyādaṃ katvāti attho. Maggānantaraṃ phale dvikkhattuṃ, tikkhattuṃ vā uppajjitvā niruddhe tadanantarameva bhavaṅgaṃ hoti, bhavaṅgaṃ āvaṭṭetvā paccavekkhitabbaṃ maggamālambitvā manodvārāvajjanaṃ uppajjati, tato paccavekkhaṇajavanāni. Evaṃ phalacittaṃ bhavaṅgapariyantameva hoti, na paccavekkhaṇapariyantaṃ. Tathāpi aññena javanena anantarikaṃ hutvā phalajavanānamanantaraṃ paccavekkhaṇajavanameva pavattatīti dassanatthaṃ phalapaccavekkhaṇajavanānantare uppannāni bhavaṅgāvajjanāni abbohārikāni katvā ‘‘paccavekkhaṇapariyantaṃ, phalaṃ tassānujāyate’’ti vuttanti gahetabbaṃ.

    પચ્ચવેક્ખણઞ્ચ મગ્ગફલનિબ્બાનપહીનકિલેસઅવસિટ્ઠકિલેસાનં પચ્ચવેક્ખણવસેન પઞ્ચવિધં હોતિ. તેસુ એકેકં એકેકેન જવનવારેન પચ્ચવેક્ખતીતિ પઞ્ચ પચ્ચવેક્ખણજવનવારાનિ હોન્તિ. તાનિ પચ્ચવેક્ખણગ્ગહણેન સામઞ્ઞતો દસ્સિતાનીતિ દટ્ઠબ્બાનિ.

    Paccavekkhaṇañca maggaphalanibbānapahīnakilesaavasiṭṭhakilesānaṃ paccavekkhaṇavasena pañcavidhaṃ hoti. Tesu ekekaṃ ekekena javanavārena paccavekkhatīti pañca paccavekkhaṇajavanavārāni honti. Tāni paccavekkhaṇaggahaṇena sāmaññato dassitānīti daṭṭhabbāni.

    ૩૧૬૪. તેનેવ ચ ઉપાયેનાતિ ઉદયબ્બયાનુપસ્સનાદિવિપસ્સનાનં પઠમં મગ્ગો અધિગતો, તેનેવ ઉપાયેન. સો ભિક્ખૂતિ સો યોગાવચરો ભિક્ખુ. પુનપ્પુનં ભાવેન્તોતિ પુનપ્પુનં વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા. યથા પઠમમગ્ગફલાનિ પત્તો, તથા. સેસમગ્ગફલાનિ ચાતિ દુતિયાદિમગ્ગફલાનિ ચ પાપુણાતિ.

    3164.Teneva ca upāyenāti udayabbayānupassanādivipassanānaṃ paṭhamaṃ maggo adhigato, teneva upāyena. So bhikkhūti so yogāvacaro bhikkhu. Punappunaṃ bhāventoti punappunaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā. Yathā paṭhamamaggaphalāni patto, tathā. Sesamaggaphalāni cāti dutiyādimaggaphalāni ca pāpuṇāti.

    ૩૧૬૫. ઇચ્ચેવં યથાવુત્તનયેન ઉપ્પાદવયન્તાતીતકત્તા અચ્ચન્તં અમતં ધમ્મં અવેચ્ચ પટિવિજ્ઝિત્વા અસેસં અકુસલં વિદ્ધંસયિત્વા સમુચ્છેદપ્પહાનેન પજહિત્વા તયો ભવે કામભવાદીસુ તીસુ ભવેસુ નિકન્તિયા સોસનવસેન તયો ભવે વિસેસેન સોસયિત્વા સો અગ્ગદક્ખિણેય્યો ખીણાસવો ભિક્ખુ પઠમં કિલેસપરિનિબ્બાને સોસિતવિપાકક્ખન્ધકટત્તારૂપસઙ્ખાતઉપાદિસેસરહિતત્તા નિરુપાદિસેસં નિબ્બાનધાતું ઉપેતિ અધિગચ્છતીતિ યોજના.

    3165.Iccevaṃ yathāvuttanayena uppādavayantātītakattā accantaṃ amataṃ dhammaṃ avecca paṭivijjhitvā asesaṃ akusalaṃ viddhaṃsayitvā samucchedappahānena pajahitvā tayo bhave kāmabhavādīsu tīsu bhavesu nikantiyā sosanavasena tayo bhave visesena sosayitvā so aggadakkhiṇeyyo khīṇāsavo bhikkhu paṭhamaṃ kilesaparinibbāne sositavipākakkhandhakaṭattārūpasaṅkhātaupādisesarahitattā nirupādisesaṃ nibbānadhātuṃ upeti adhigacchatīti yojanā.

    ઇચ્ચેવં સઙ્ખેપતો કમ્મટ્ઠાનભાવનાનયો આચરિયેન દસ્સિતોતિ ગન્થભીરુજનાનુગ્ગહવસેન વિત્થારવણ્ણનં અનામસિત્વા અનુપદવણ્ણનામત્તમેવેત્થ કતં. વિત્થારવણ્ણના પનસ્સ વિસુદ્ધિમગ્ગતો, તબ્બણ્ણનતો ચ ગહેતબ્બા.

    Iccevaṃ saṅkhepato kammaṭṭhānabhāvanānayo ācariyena dassitoti ganthabhīrujanānuggahavasena vitthāravaṇṇanaṃ anāmasitvā anupadavaṇṇanāmattamevettha kataṃ. Vitthāravaṇṇanā panassa visuddhimaggato, tabbaṇṇanato ca gahetabbā.

    ૩૧૬૬-૭. વિઞ્ઞાસક્કમતો વાપીતિ અક્ખરપદવાક્યસઙ્ખાતગન્થરચનક્કમતો વા. પુબ્બાપરવસેન વાતિ વત્તબ્બાનમત્થવિસેસાનં પટિપાટિવસેન વા. અક્ખરબન્ધે વાતિ સદ્દસત્થઅલઙ્કારસત્થછન્દોવિચિતિસત્થાનુપાતેન કાતબ્બાય અક્ખરપદરચનાય, ગાથાબન્ધેતિ અત્થો. અયુત્તં વિય યદિ દિસ્સતીતિ યોજના.

    3166-7.Viññāsakkamato vāpīti akkharapadavākyasaṅkhātagantharacanakkamato vā. Pubbāparavasena vāti vattabbānamatthavisesānaṃ paṭipāṭivasena vā. Akkharabandhe vāti saddasatthaalaṅkārasatthachandovicitisatthānupātena kātabbāya akkharapadaracanāya, gāthābandheti attho. Ayuttaṃ viya yadi dissatīti yojanā.

    ન્તિ તં ‘‘અયુત્ત’’ન્તિ દિસ્સમાનટ્ઠાનં. તથા ન ગહેતબ્બન્તિ દિસ્સમાનાકારેનેવ અયુત્તન્તિ ન ગહેતબ્બં. કથં ગહેતબ્બન્તિ આહ ‘‘ગહેતબ્બમદોસતો’’તિ. તસ્સ કારણમાહ ‘‘મયા ઉપપરિક્ખિત્વા, કતત્તા પન સબ્બસો’’તિ. યો યો પનેત્થ દોસો દિસ્સતિ ખિત્તદોસો વા હોતુ વિપલ્લાસગ્ગહણદોસો વા, નાપરં દોસોતિ દીપેતિ. તેનેતં પકરણં સબ્બેસં તિપિટકપરિયત્તિપ્પભેદાયતનબહુસ્સુતાનં સિક્ખાકામાનં થેરાનં અત્તનો પમાણભૂતતં સૂચેતિ. અત્તનો પમાણસૂચનેન અત્તના વિરચિતસ્સ વિનયવિનિચ્છયસ્સાપિ પમાણતં વિભાવેન્તો તસ્સ સવનુગ્ગહધારણાદીસુ સોતુજનં નિયોજેતીતિ દટ્ઠબ્બં.

    Tanti taṃ ‘‘ayutta’’nti dissamānaṭṭhānaṃ. Tathā na gahetabbanti dissamānākāreneva ayuttanti na gahetabbaṃ. Kathaṃ gahetabbanti āha ‘‘gahetabbamadosato’’ti. Tassa kāraṇamāha ‘‘mayā upaparikkhitvā, katattā pana sabbaso’’ti. Yo yo panettha doso dissati khittadoso vā hotu vipallāsaggahaṇadoso vā, nāparaṃ dosoti dīpeti. Tenetaṃ pakaraṇaṃ sabbesaṃ tipiṭakapariyattippabhedāyatanabahussutānaṃ sikkhākāmānaṃ therānaṃ attano pamāṇabhūtataṃ sūceti. Attano pamāṇasūcanena attanā viracitassa vinayavinicchayassāpi pamāṇataṃ vibhāvento tassa savanuggahadhāraṇādīsu sotujanaṃ niyojetīti daṭṭhabbaṃ.

    ઇતિ વિનયત્થસારસન્દીપનિયા વિનયવિનિચ્છયવણ્ણનાય

    Iti vinayatthasārasandīpaniyā vinayavinicchayavaṇṇanāya

    કમ્મટ્ઠાનભાવનાવિધાનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Kammaṭṭhānabhāvanāvidhānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact