| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
७. कण्डकविमानवण्णना
7. Kaṇḍakavimānavaṇṇanā
पुण्णमासे यथा चन्दोति कण्डकविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। तेन च समयेन आयस्मा महामोग्गल्लानो हेट्ठा वुत्तनयेनेव देवचारिकं चरन्तो तावतिंसभवनं गतो। तस्मिं खणे कण्डको देवपुत्तो सकभवनतो निक्खमित्वा दिब्बयानं अभिरुहित्वा महन्तेन परिवारेन महतिया देविद्धिया उय्यानं गच्छन्तो आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं दिस्वा सञ्जातगारवबहुमानो सहसा यानतो ओरुय्ह थेरं उपसङ्कमित्वा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दित्वा सिरस्मिं अञ्जलिं पग्गय्ह अट्ठासि। अथ नं थेरो –
Puṇṇamāseyathā candoti kaṇḍakavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena ca samayena āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayeneva devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ gato. Tasmiṃ khaṇe kaṇḍako devaputto sakabhavanato nikkhamitvā dibbayānaṃ abhiruhitvā mahantena parivārena mahatiyā deviddhiyā uyyānaṃ gacchanto āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ disvā sañjātagāravabahumāno sahasā yānato oruyha theraṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā sirasmiṃ añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi. Atha naṃ thero –
११७१.
1171.
‘‘पुण्णमासे यथा चन्दो, नक्खत्तपरिवारितो।
‘‘Puṇṇamāse yathā cando, nakkhattaparivārito;
समन्ता अनुपरियाति, तारकाधिपती ससी॥
Samantā anupariyāti, tārakādhipatī sasī.
११७२.
1172.
‘‘तथूपमं इदं ब्यम्हं, दिब्बं देवपुरम्हि च।
‘‘Tathūpamaṃ idaṃ byamhaṃ, dibbaṃ devapuramhi ca;
अतिरोचति वण्णेन, उदयन्तोव रंसिमा॥
Atirocati vaṇṇena, udayantova raṃsimā.
११७३.
1173.
‘‘वेळूरियसुवण्णस्स, फलिका रूपियस्स च।
‘‘Veḷūriyasuvaṇṇassa, phalikā rūpiyassa ca;
मसारगल्लमुत्ताहि, लोहितङ्गमणीहि च॥
Masāragallamuttāhi, lohitaṅgamaṇīhi ca.
११७४.
1174.
‘‘चित्रा मनोरमा भूमि, वेळूरियस्स सन्थता।
‘‘Citrā manoramā bhūmi, veḷūriyassa santhatā;
कूटागारा सुभा रम्मा, पासादो ते सुमापितो॥
Kūṭāgārā subhā rammā, pāsādo te sumāpito.
११७५.
1175.
‘‘रम्मा च ते पोक्खरणी, पुथुलोमनिसेविता।
‘‘Rammā ca te pokkharaṇī, puthulomanisevitā;
अच्छोदका विप्पसन्ना, सोण्णवालुकसन्थता॥
Acchodakā vippasannā, soṇṇavālukasanthatā.
११७६.
1176.
‘‘नानापदुमसञ्छन्ना, पुण्डरीकसमोतता।
‘‘Nānāpadumasañchannā, puṇḍarīkasamotatā;
सुरभिं सम्पवायन्ति, मनुञ्ञा मातुतेरिता॥
Surabhiṃ sampavāyanti, manuññā mātuteritā.
११७७.
1177.
‘‘तस्सा ते उभतो पस्से, वनगुम्बा सुमापिता।
‘‘Tassā te ubhato passe, vanagumbā sumāpitā;
उपेता पुप्फरुक्खेहि, फलरुक्खेहि चूभयं॥
Upetā puppharukkhehi, phalarukkhehi cūbhayaṃ.
११७८.
1178.
‘‘सोवण्णपादे पल्लङ्के, मुदुके गोनकत्थते।
‘‘Sovaṇṇapāde pallaṅke, muduke gonakatthate;
निसिन्नं देवराजंव, उपतिट्ठन्ति अच्छरा॥
Nisinnaṃ devarājaṃva, upatiṭṭhanti accharā.
११७९.
1179.
‘‘सब्बाभरणसञ्छन्ना , नानामालाविभूसिता।
‘‘Sabbābharaṇasañchannā , nānāmālāvibhūsitā;
रमेन्ति तं महिद्धिकं, वसवत्तीव मोदसि॥
Ramenti taṃ mahiddhikaṃ, vasavattīva modasi.
११८०.
1180.
‘‘भेरिसङ्खमुदिङ्गाहि, वीणाहि पणवेहि च।
‘‘Bherisaṅkhamudiṅgāhi, vīṇāhi paṇavehi ca;
रमसि रतिसम्पन्नो, नच्चगीते सुवादिते॥
Ramasi ratisampanno, naccagīte suvādite.
११८१.
1181.
‘‘दिब्बा ते विविधा रूपा, दिब्बा सद्दा अथो रसा।
‘‘Dibbā te vividhā rūpā, dibbā saddā atho rasā;
गन्धा च ते अधिप्पेता, फोट्ठब्बा च मनोरमा॥
Gandhā ca te adhippetā, phoṭṭhabbā ca manoramā.
११८२.
1182.
‘‘तस्मिं विमाने पवरे, देवपुत्त महप्पभो।
‘‘Tasmiṃ vimāne pavare, devaputta mahappabho;
अतिरोचसि वण्णेन, उदयन्तोव भाणुमा॥
Atirocasi vaṇṇena, udayantova bhāṇumā.
११८३.
1183.
‘‘दानस्स ते इदं फलं, अथो सीलस्स वा पन।
‘‘Dānassa te idaṃ phalaṃ, atho sīlassa vā pana;
अथो अञ्जलिकम्मस्स, तं मे अक्खाहि पुच्छितो’’ति॥ –
Atho añjalikammassa, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti. –
अधिगतसम्पत्तिकित्तनमुखेन कतकम्मं पुच्छि।
Adhigatasampattikittanamukhena katakammaṃ pucchi.
११८४.
1184.
‘‘सो देवपुत्तो अत्तमनो, मोग्गल्लानेन पुच्छितो।
‘‘So devaputto attamano, moggallānena pucchito;
पञ्हं पुट्ठो वियाकासि, यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
Pañhaṃ puṭṭho viyākāsi, yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
११८५.
1185.
‘‘अहं कपिलवत्थुस्मिं, साकियानं पुरुत्तमे।
‘‘Ahaṃ kapilavatthusmiṃ, sākiyānaṃ puruttame;
सुद्धोदनस्स पुत्तस्स, कण्डको सहजो अहं॥
Suddhodanassa puttassa, kaṇḍako sahajo ahaṃ.
११८६.
1186.
‘‘यदा सो अड्ढरत्तायं, बोधाय मभिनिक्खमि।
‘‘Yadā so aḍḍharattāyaṃ, bodhāya mabhinikkhami;
सो मं मुदूहि पाणीहि, जालितम्बनखेहि च॥
So maṃ mudūhi pāṇīhi, jālitambanakhehi ca.
११८७.
1187.
‘‘सत्थिं आकोटयित्वान, वह सम्माति चब्रवि।
‘‘Satthiṃ ākoṭayitvāna, vaha sammāti cabravi;
‘अहं लोकं तारयिस्सं, पत्तो सम्बोधिमुत्तमं’॥
‘Ahaṃ lokaṃ tārayissaṃ, patto sambodhimuttamaṃ’.
११८८.
1188.
‘‘तं मे गिरं सुणन्तस्स, हासो मे विपुलो अहु।
‘‘Taṃ me giraṃ suṇantassa, hāso me vipulo ahu;
उदग्गचित्तो सुमनो, अभिसीसिं तदा अहं॥
Udaggacitto sumano, abhisīsiṃ tadā ahaṃ.
११८९.
1189.
‘‘अभिरूळ्हञ्च मं ञत्वा, सक्यपुत्तं महायसं।
‘‘Abhirūḷhañca maṃ ñatvā, sakyaputtaṃ mahāyasaṃ;
उदग्गचित्तो मुदितो, वहिस्सं पुरिसुत्तमं॥
Udaggacitto mudito, vahissaṃ purisuttamaṃ.
११९०.
1190.
‘‘परेसं विजितं गन्त्वा, उग्गतस्मिं दिवाकरे।
‘‘Paresaṃ vijitaṃ gantvā, uggatasmiṃ divākare;
ममं छन्नञ्च ओहाय, अनपेक्खो सो अपक्कमि॥
Mamaṃ channañca ohāya, anapekkho so apakkami.
११९१.
1191.
‘‘तस्स तम्बनखे पादे, जिव्हाय परिलेहिसं।
‘‘Tassa tambanakhe pāde, jivhāya parilehisaṃ;
गच्छन्तञ्च महावीरं, रुदमानो उदिक्खिसं॥
Gacchantañca mahāvīraṃ, rudamāno udikkhisaṃ.
११९२.
1192.
‘‘अदस्सनेनहं तस्स, सक्यपुत्तस्स सिरीमतो।
‘‘Adassanenahaṃ tassa, sakyaputtassa sirīmato;
अलत्थं गरुकाबाधं, खिप्पं मे मरणं अहु॥
Alatthaṃ garukābādhaṃ, khippaṃ me maraṇaṃ ahu.
११९३.
1193.
‘‘तस्सेव आनुभावेन, विमानं आवसामिदं।
‘‘Tasseva ānubhāvena, vimānaṃ āvasāmidaṃ;
सब्बकामगुणोपेतं, देवो देवपुरम्हिव॥
Sabbakāmaguṇopetaṃ, devo devapuramhiva.
११९४.
1194.
‘‘यञ्च मे अहुवा हासो, सद्दं सुत्वान बोधिया।
‘‘Yañca me ahuvā hāso, saddaṃ sutvāna bodhiyā;
तेनेव कुसलमूलेन, फुसिस्सं आसवक्खयं॥
Teneva kusalamūlena, phusissaṃ āsavakkhayaṃ.
११९५.
1195.
‘‘सचे हि भन्ते गच्छेय्यासि, सत्थु बुद्धस्स सन्तिके।
‘‘Sace hi bhante gaccheyyāsi, satthu buddhassa santike;
ममापि नं वचनेन, सिरसा वज्जासि वन्दनं॥
Mamāpi naṃ vacanena, sirasā vajjāsi vandanaṃ.
११९६.
1196.
‘‘अहम्पि दट्ठुं गच्छिस्सं, जिनं अप्पटिपुग्गलं।
‘‘Ahampi daṭṭhuṃ gacchissaṃ, jinaṃ appaṭipuggalaṃ;
दुल्लभं दस्सनं होति, लोकनाथान तादिन’’न्ति॥ –
Dullabhaṃ dassanaṃ hoti, lokanāthāna tādina’’nti. –
सोपि अत्तना कतकम्मं कथेसि। अयञ्हि अनन्तरे अत्तभावे अम्हाकं बोधिसत्तेन सहजातो कण्डको अस्सराजा अहोसि। सो अभिनिक्खमनसमये अभिरुळ्हो तेनेव रत्तावसेसेन तीणि रज्जानि महापुरिसं अतिक्कमापेत्वा अनोमानदीतीरं सम्पापेसि। अथ सो महासत्तेन सूरिये उग्गते घटिकारमहाब्रह्मुना उपनीतानि पत्तचीवरानि गहेत्वा पब्बजित्वा छन्नेन सद्धिं कपिलवत्थुं उद्दिस्स विस्सज्जितो। सिनेहभारिकेन हदयेन महापुरिसस्स पादे अत्तनो जिव्हाय लेहित्वा पसादसोम्मानि अक्खीनि उम्मीलेत्वा याव दस्सनपथा ओलोकेन्तो दस्सनूपचारं पन अतिक्कन्ते लोकनाथे ‘‘एवंविधं नाम लोकग्गनायकं महापुरिसं अहं वहिं, सफलं वत मे सरीरं अहोसी’’ति पसन्नमानसो हुत्वा पुन चिरकालं सङ्गतस्स पेमस्स वसेन वियोगदुक्खं असहन्तो भाविनिया दिब्बसम्पत्तिया वसेन धम्मताय चोदियमानो कालं कत्वा तावतिंसभवने निब्बत्ति। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘पुण्णमासे यथा चन्दो…पे॰… अहं कपिलवत्थुस्मि’’न्तिआदि।
Sopi attanā katakammaṃ kathesi. Ayañhi anantare attabhāve amhākaṃ bodhisattena sahajāto kaṇḍako assarājā ahosi. So abhinikkhamanasamaye abhiruḷho teneva rattāvasesena tīṇi rajjāni mahāpurisaṃ atikkamāpetvā anomānadītīraṃ sampāpesi. Atha so mahāsattena sūriye uggate ghaṭikāramahābrahmunā upanītāni pattacīvarāni gahetvā pabbajitvā channena saddhiṃ kapilavatthuṃ uddissa vissajjito. Sinehabhārikena hadayena mahāpurisassa pāde attano jivhāya lehitvā pasādasommāni akkhīni ummīletvā yāva dassanapathā olokento dassanūpacāraṃ pana atikkante lokanāthe ‘‘evaṃvidhaṃ nāma lokagganāyakaṃ mahāpurisaṃ ahaṃ vahiṃ, saphalaṃ vata me sarīraṃ ahosī’’ti pasannamānaso hutvā puna cirakālaṃ saṅgatassa pemassa vasena viyogadukkhaṃ asahanto bhāviniyā dibbasampattiyā vasena dhammatāya codiyamāno kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘puṇṇamāse yathā cando…pe… ahaṃ kapilavatthusmi’’ntiādi.
११७१. तत्थ पुण्णमासेति पुण्णमासियं सुक्कपक्खे पन्नरसियं। तारकाधिपतीति तारकानं अधिपति। ससीति ससलञ्छनवा। ‘‘तारकाधिप दिस्सती’’ति केचि पठन्ति, तेसं तारकाधिपाति अविभत्तिकनिद्देसो, तारकानं अधिपो हुत्वा दिस्सति अनुपरियाति चाति योजना कातब्बा।
1171. Tattha puṇṇamāseti puṇṇamāsiyaṃ sukkapakkhe pannarasiyaṃ. Tārakādhipatīti tārakānaṃ adhipati. Sasīti sasalañchanavā. ‘‘Tārakādhipa dissatī’’ti keci paṭhanti, tesaṃ tārakādhipāti avibhattikaniddeso, tārakānaṃ adhipo hutvā dissati anupariyāti cāti yojanā kātabbā.
११७२. दिब्बं देवपुरम्हि चाति देवपुरस्मिम्पि दिब्बं। यथा मनुस्सानं ठानतो देवपुरं उत्तमं, एवं देवपुरतो चापि इदं तव विमानं उत्तमन्ति दस्सेति। तेनाह ‘‘अतिरोचति वण्णेन, उदयन्तोव रंसिमा’’ति, उग्गच्छन्तो सूरियो वियाति अत्थो।
1172.Dibbaṃ devapuramhi cāti devapurasmimpi dibbaṃ. Yathā manussānaṃ ṭhānato devapuraṃ uttamaṃ, evaṃ devapurato cāpi idaṃ tava vimānaṃ uttamanti dasseti. Tenāha ‘‘atirocati vaṇṇena, udayantova raṃsimā’’ti, uggacchanto sūriyo viyāti attho.
११७३. वेळूरियसुवण्णस्साति वेळुरियेन सुवण्णेन च इदं ब्यम्हं निम्मितन्ति वचनसेसेन योजना। फलिकाति फलिकमणिना।
1173.Veḷūriyasuvaṇṇassāti veḷuriyena suvaṇṇena ca idaṃ byamhaṃ nimmitanti vacanasesena yojanā. Phalikāti phalikamaṇinā.
११७५. पोक्खरणीति पोक्खरणियो।
1175.Pokkharaṇīti pokkharaṇiyo.
११७७-८. तस्साति तस्सा पोक्खरणिया। वनगुम्बाति उय्याने सुपुप्फगच्छे सन्धाय वदति। देवराजंवाति सक्कं विय। उपतिट्ठन्तीति उपट्ठानं करोन्ति।
1177-8.Tassāti tassā pokkharaṇiyā. Vanagumbāti uyyāne supupphagacche sandhāya vadati. Devarājaṃvāti sakkaṃ viya. Upatiṭṭhantīti upaṭṭhānaṃ karonti.
११७९. सब्बाभरणसञ्छन्नाति सब्बेहि इत्थालङ्कारेहि पटिच्छादिता, सब्बसो विभूसितसरीराति अत्थो। वसवत्तीवाति वसवत्तिदेवराजा विय।
1179.Sabbābharaṇasañchannāti sabbehi itthālaṅkārehi paṭicchāditā, sabbaso vibhūsitasarīrāti attho. Vasavattīvāti vasavattidevarājā viya.
११८०. भेरिसङ्खमुदिङ्गाहीति लिङ्गविपल्लासेन वुत्तं, भेरीहि च सङ्खेहि च मुदिङ्गेहि चाति योजना। रतिसम्पन्नोति दिब्बाय रतिया समङ्गीभूतो। नच्चगीते सुवादितेति नच्चे च गीते च सुन्दरे वादिते च, नच्चने च गायने च सुन्दरे वादिते च हेतुभूते। निमित्तत्थे हि एतं भुम्मं, पवत्तितेति वा वचनसेसो।
1180.Bherisaṅkhamudiṅgāhīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, bherīhi ca saṅkhehi ca mudiṅgehi cāti yojanā. Ratisampannoti dibbāya ratiyā samaṅgībhūto. Naccagīte suvāditeti nacce ca gīte ca sundare vādite ca, naccane ca gāyane ca sundare vādite ca hetubhūte. Nimittatthe hi etaṃ bhummaṃ, pavattiteti vā vacanaseso.
११८१. दिब्बा ते विविधा रूपाति देवलोकपरियापन्ना नानप्पकारा चक्खुविञ्ञेय्या रूपा तुय्हं अधिप्पेता यथाधिप्पेता मनोरमा विज्जन्तीति किरियापदं आनेत्वा योजेतब्बं। दिब्बा सद्दातिआदीसुपि एसेव नयो।
1181.Dibbā te vividhā rūpāti devalokapariyāpannā nānappakārā cakkhuviññeyyā rūpā tuyhaṃ adhippetā yathādhippetā manoramā vijjantīti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Dibbā saddātiādīsupi eseva nayo.
११८५. कण्डको सहजो अहन्ति एत्थ अहन्ति निपातमत्तं। ‘‘अहू’’ति केचि पट्ठन्ति, कण्डको नाम अस्सराजा महासत्तेन सह एकस्मिंयेव दिवसे जातत्ता सहजो अहोसिन्ति अत्थो।
1185.Kaṇḍako sahajo ahanti ettha ahanti nipātamattaṃ. ‘‘Ahū’’ti keci paṭṭhanti, kaṇḍako nāma assarājā mahāsattena saha ekasmiṃyeva divase jātattā sahajo ahosinti attho.
११८६. अड्ढरत्तायन्ति अड्ढरत्तियं, मज्झिमयामसमयेति अत्थो। बोधाय मभिनिक्खमीति म-कारो पदसन्धिकरो, अभिसम्बोधिअत्थं महाभिनिक्खमनं निक्खमीति अत्थो। मुदूहि पाणीहीति मुदुहत्थतं महापुरिसलक्खणं वदति। जालितम्बनखेहीति जालवन्तेहि अभिलोहितनखेहि। तेन जालहत्थतं महापुरिसलक्खणं तम्बनखतं अनुब्यञ्जनञ्च दस्सेति।
1186.Aḍḍharattāyanti aḍḍharattiyaṃ, majjhimayāmasamayeti attho. Bodhāya mabhinikkhamīti ma-kāro padasandhikaro, abhisambodhiatthaṃ mahābhinikkhamanaṃ nikkhamīti attho. Mudūhi pāṇīhīti muduhatthataṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ vadati. Jālitambanakhehīti jālavantehi abhilohitanakhehi. Tena jālahatthataṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ tambanakhataṃ anubyañjanañca dasseti.
११८७. सत्थि नाम जङ्घा, इध पन सत्थिनो आसन्नट्ठानभूतो ऊरुप्पदेसो ‘‘सत्थी’’ति वुत्तो। आकोटयित्वानाति अप्पोठेत्वा। ‘‘वह सम्मा’’ति चब्रवीति ‘‘सम्म कण्डक, अज्जेकरत्तिं मं वह, मय्हं ओपवुय्हं होही’’ति च कथेसि। वहने पन पयोजनं तदा महासत्तेन दस्सितं वदन्तो ‘‘अहं लोकं तारयिस्सं, पत्तो सम्बोधिमुत्तम’’न्ति आह। तेन ‘‘अहं उत्तमं अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं पत्तो अधिगतो हुत्वा सदेवकं लोकं संसारमहोघतो तारयिस्सामि, तस्मा नयिदं गमनं यंकिञ्चीति चिन्तेय्यासी’’ति गमने पयोजनस्स अनुत्तरभावं दस्सेति।
1187.Satthi nāma jaṅghā, idha pana satthino āsannaṭṭhānabhūto ūruppadeso ‘‘satthī’’ti vutto. Ākoṭayitvānāti appoṭhetvā. ‘‘Vaha sammā’’ti cabravīti ‘‘samma kaṇḍaka, ajjekarattiṃ maṃ vaha, mayhaṃ opavuyhaṃ hohī’’ti ca kathesi. Vahane pana payojanaṃ tadā mahāsattena dassitaṃ vadanto ‘‘ahaṃ lokaṃ tārayissaṃ, patto sambodhimuttama’’nti āha. Tena ‘‘ahaṃ uttamaṃ anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patto adhigato hutvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahoghato tārayissāmi, tasmā nayidaṃ gamanaṃ yaṃkiñcīti cinteyyāsī’’ti gamane payojanassa anuttarabhāvaṃ dasseti.
११८८-९. हासोति तुट्ठि। विपुलोति महाउळारो। अभिसीसिन्ति आसिसिं इच्छिं सम्पटिच्छिं । अभिरूळ्हञ्च मं ञत्वा, सक्यपुत्तं महायसन्ति पत्थटविपुलयसं सक्यराजपुत्तं महासत्तं मं अभिरुय्ह निसिन्नं जानित्वा। वहिस्सन्ति नेसिं।
1188-9.Hāsoti tuṭṭhi. Vipuloti mahāuḷāro. Abhisīsinti āsisiṃ icchiṃ sampaṭicchiṃ . Abhirūḷhañca maṃ ñatvā, sakyaputtaṃ mahāyasanti patthaṭavipulayasaṃ sakyarājaputtaṃ mahāsattaṃ maṃ abhiruyha nisinnaṃ jānitvā. Vahissanti nesiṃ.
११९०-९१. परेसन्ति परराजूनं। विजितन्ति देसं पररज्जं। ओहायाति विस्सज्जित्वा। अपक्कमीति अपक्कमितुं आरभि। ‘‘परिब्बजी’’ति च पठन्ति। परिलेहिसन्ति परितो लेहिं। उदिक्खिसन्ति ओलोकेसिं।
1190-91.Paresanti pararājūnaṃ. Vijitanti desaṃ pararajjaṃ. Ohāyāti vissajjitvā. Apakkamīti apakkamituṃ ārabhi. ‘‘Paribbajī’’ti ca paṭhanti. Parilehisanti parito lehiṃ. Udikkhisanti olokesiṃ.
११९२-३. गरुकाबाधन्ति गरुकं बाळ्हं आबाधं, मरणन्तिकं दुक्खन्ति अत्थो। तेनाह ‘‘खिप्पं मे मरणं अहू’’ति। सो हि अनेकासु जातीसु महासत्तेन दळ्हभत्तिको हुत्वा आगतो, तस्मा वियोगदुक्खं सहितुं नासक्खि, ‘‘सम्मासम्बोधिं अधिगन्तुं निक्खन्तो’’ति पन सुत्वा निरामिसं उळारं पीतिसोमनस्सञ्च उप्पज्जि, तेन मरणानन्तरं तावतिंसेसु निब्बत्ति, उळारा चस्स दिब्बसम्पत्तियो पातुरहेसुं। तेन वुत्तं ‘‘तस्सेव आनुभावेना’’ति, ठानगतस्स पसादमयपुञ्ञस्स बलेन। देवो देवपुरम्हिवाति तावतिंसभवने सक्को देवराजा विय।
1192-3.Garukābādhanti garukaṃ bāḷhaṃ ābādhaṃ, maraṇantikaṃ dukkhanti attho. Tenāha ‘‘khippaṃ me maraṇaṃ ahū’’ti. So hi anekāsu jātīsu mahāsattena daḷhabhattiko hutvā āgato, tasmā viyogadukkhaṃ sahituṃ nāsakkhi, ‘‘sammāsambodhiṃ adhigantuṃ nikkhanto’’ti pana sutvā nirāmisaṃ uḷāraṃ pītisomanassañca uppajji, tena maraṇānantaraṃ tāvatiṃsesu nibbatti, uḷārā cassa dibbasampattiyo pāturahesuṃ. Tena vuttaṃ ‘‘tasseva ānubhāvenā’’ti, ṭhānagatassa pasādamayapuññassa balena. Devo devapuramhivāti tāvatiṃsabhavane sakko devarājā viya.
११९४. यञ्च मे अहुवा हासो, सद्दं सुत्वान बोधियाति ‘‘पत्तो सम्बोधिमुत्तम’’न्ति पठमतरं बोधिसद्दं सुत्वा तदा मय्हं हासो अहु, यं हासस्स भवनं सुस्सनं, तेनेव कुसलमूलेन तेनेव कुसलबीजेन फुसिस्सन्ति फुसिस्सामि पापुणिस्सामि।
1194.Yañcame ahuvā hāso, saddaṃ sutvāna bodhiyāti ‘‘patto sambodhimuttama’’nti paṭhamataraṃ bodhisaddaṃ sutvā tadā mayhaṃ hāso ahu, yaṃ hāsassa bhavanaṃ sussanaṃ, teneva kusalamūlena teneva kusalabījena phusissanti phusissāmi pāpuṇissāmi.
११९५. एवं देवपुत्तो यथाधिगताय अनागताय भवसम्पत्तिया कारणभूतं अत्तनो कुसलकम्मं कथेन्तो इदानि अत्तना भगवतो सन्तिकं गन्तुकामोपि पुरेतरं थेरेन सत्थु वन्दनं पेसेन्तो ‘‘सचे’’ति गाथमाह। तत्थ सचे गच्छेय्यासीति यदि गमिस्ससि। ‘‘सचे गच्छसी’’ति केचि पठन्ति, सो एवत्थो। ममापि नं वचनेनाति न केवलं तव सभावेनेव, अथ खो ममापि वचनेन भगवन्तं। वज्जासीति वदेय्यासि, ममापि सिरसा वन्दनन्ति योजना।
1195. Evaṃ devaputto yathādhigatāya anāgatāya bhavasampattiyā kāraṇabhūtaṃ attano kusalakammaṃ kathento idāni attanā bhagavato santikaṃ gantukāmopi puretaraṃ therena satthu vandanaṃ pesento ‘‘sace’’ti gāthamāha. Tattha sace gaccheyyāsīti yadi gamissasi. ‘‘Sace gacchasī’’ti keci paṭhanti, so evattho. Mamāpi naṃ vacanenāti na kevalaṃ tava sabhāveneva, atha kho mamāpi vacanena bhagavantaṃ. Vajjāsīti vadeyyāsi, mamāpi sirasā vandananti yojanā.
११९६. यदिपि दानि वन्दनञ्च पेसेमि, पेसेत्वा एव पन न तिट्ठामीति दस्सेन्तो आह ‘‘अहम्पि दट्ठुं गच्छिस्सं, जिनं अप्पटिपुग्गल’’न्ति। गमने पन दळ्हतरं कारणं दस्सेतुं ‘‘दुल्लभं दस्सनं होति, लोकनाथान तादिन’’न्ति आह।
1196. Yadipi dāni vandanañca pesemi, pesetvā eva pana na tiṭṭhāmīti dassento āha ‘‘ahampi daṭṭhuṃ gacchissaṃ, jinaṃ appaṭipuggala’’nti. Gamane pana daḷhataraṃ kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘dullabhaṃ dassanaṃ hoti, lokanāthāna tādina’’nti āha.
११९७.
1197.
‘‘सो कतञ्ञू कतवेदी, सत्थारं उपसङ्कमि।
‘‘So kataññū katavedī, satthāraṃ upasaṅkami;
सुत्वा गिरं चक्खुमतो, धम्मचक्खुं विसोधयि॥
Sutvā giraṃ cakkhumato, dhammacakkhuṃ visodhayi.
११९८.
1198.
‘‘विसोधेत्वा दिट्ठिगतं, विचिकिच्छं वतानि च।
‘‘Visodhetvā diṭṭhigataṃ, vicikicchaṃ vatāni ca;
वन्दित्वा सत्थुनो पादे, तत्थेवन्तरधायथा’’ति॥ –
Vanditvā satthuno pāde, tatthevantaradhāyathā’’ti. –
इमा द्वे गाथा सङ्गीतिकारेहि ठपिता।
Imā dve gāthā saṅgītikārehi ṭhapitā.
११९७. तत्थ सुत्वा गिरं चक्खुमतोति पञ्चहि चक्खूहि चक्खुमतो सम्मासम्बुद्धस्स वचनं सुत्वा। धम्मचक्खुन्ति सोतापत्तिमग्गं। विसोधयीति अधिगच्छि। अधिगमोयेव हि तस्स विसोधनं।
1197. Tattha sutvā giraṃ cakkhumatoti pañcahi cakkhūhi cakkhumato sammāsambuddhassa vacanaṃ sutvā. Dhammacakkhunti sotāpattimaggaṃ. Visodhayīti adhigacchi. Adhigamoyeva hi tassa visodhanaṃ.
११९८. विसोधेत्वा दिट्ठिगतन्ति दिट्ठिगतं समुग्घातेत्वा। विचिकिच्छं वतानि चाति सोळसवत्थुकं अट्ठवत्थुकञ्च विचिकिच्छञ्च ‘‘सीलब्बतेहि सुद्धी’’ति पवत्तनकसीलब्बतपरामासे च विसोधयीति योजना। तत्थ हि सह परियायेहि तथा पवत्ता परामासा ‘‘वतानी’’ति वुत्तं। सेसं वुत्तनयमेव।
1198.Visodhetvā diṭṭhigatanti diṭṭhigataṃ samugghātetvā. Vicikicchaṃ vatāni cāti soḷasavatthukaṃ aṭṭhavatthukañca vicikicchañca ‘‘sīlabbatehi suddhī’’ti pavattanakasīlabbataparāmāse ca visodhayīti yojanā. Tattha hi saha pariyāyehi tathā pavattā parāmāsā ‘‘vatānī’’ti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
कण्डकविमानवण्णना निट्ठिता।
Kaṇḍakavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ७. कण्डकविमानवत्थु • 7. Kaṇḍakavimānavatthu
