Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
മജ്ഝിമനികായേ
Majjhimanikāye
മജ്ഝിമപണ്ണാസ-അട്ഠകഥാ
Majjhimapaṇṇāsa-aṭṭhakathā
൧. ഗഹപതിവഗ്ഗോ
1. Gahapativaggo
൧. കന്ദരകസുത്തവണ്ണനാ
1. Kandarakasuttavaṇṇanā
൧. ഏവം മേ സുതന്തി കന്ദരകസുത്തം. തത്ഥ ചമ്പായന്തി ഏവംനാമകേ നഗരേ. തസ്സ ഹി നഗരസ്സ ആരാമപോക്ഖരണീആദീസു തേസു തേസു ഠാനേസു ചമ്പകരുക്ഖാവ ഉസ്സന്നാ അഹേസും, തസ്മാ ചമ്പാതി സങ്ഖമഗമാസി. ഗഗ്ഗരായ പോക്ഖരണിയാ തീരേതി തസ്സ ചമ്പാനഗരസ്സ അവിദൂരേ ഗഗ്ഗരായ നാമ രാജമഹേസിയാ ഖണിതത്താ ഗഗ്ഗരാതി ലദ്ധവോഹാരാ പോക്ഖരണീ അത്ഥി. തസ്സാ തീരേ സമന്തതോ നീലാദിപഞ്ചവണ്ണകുസുമപടിമണ്ഡിതം മഹന്തം ചമ്പകവനം. തസ്മിം ഭഗവാ കുസുമഗന്ധസുഗന്ധേ ചമ്പകവനേ വിഹരതി. തം സന്ധായ ‘‘ഗഗ്ഗരായ പോക്ഖരണിയാ തീരേ’’തി വുത്തം. മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിന്തി അദസ്സിതപരിച്ഛേദേന മഹന്തേന ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം. പേസ്സോതി തസ്സ നാമം. ഹത്ഥാരോഹപുത്തോതി ഹത്ഥാചരിയസ്സ പുത്തോ. കന്ദരകോ ച പരിബ്ബാജകോതി കന്ദരകോതി ഏവംനാമോ ഛന്നപരിബ്ബാജകോ. അഭിവാദേത്വാതി ഛബ്ബണ്ണാനം ഘനബുദ്ധരസ്മീനം അന്തരം പവിസിത്വാ പസന്നലാഖാരസേ നിമുജ്ജമാനോ വിയ, സിങ്ഗീസുവണ്ണവണ്ണം ദുസ്സവരം പസാരേത്വാ സസീസം പാരുപമാനോ വിയ, വണ്ണഗന്ധസമ്പന്നചമ്പകപുപ്ഫാനി സിരസാ സമ്പടിച്ഛന്തോ വിയ, സിനേരുപാദം ഉപഗച്ഛന്തോ പുണ്ണചന്ദോ വിയ ഭഗവതോ ചക്കലക്ഖണപടിമണ്ഡിതേ അലത്തകവണ്ണഫുല്ലപദുമസസ്സിരികേ പാദേ വന്ദിത്വാതി അത്ഥോ. ഏകമന്തം നിസീദീതി ഛനിസജ്ജദോസവിരഹിതേ ഏകസ്മിം ഓകാസേ നിസീദി.
1.Evaṃme sutanti kandarakasuttaṃ. Tattha campāyanti evaṃnāmake nagare. Tassa hi nagarassa ārāmapokkharaṇīādīsu tesu tesu ṭhānesu campakarukkhāva ussannā ahesuṃ, tasmā campāti saṅkhamagamāsi. Gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti tassa campānagarassa avidūre gaggarāya nāma rājamahesiyā khaṇitattā gaggarāti laddhavohārā pokkharaṇī atthi. Tassā tīre samantato nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitaṃ mahantaṃ campakavanaṃ. Tasmiṃ bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharati. Taṃ sandhāya ‘‘gaggarāya pokkharaṇiyā tīre’’ti vuttaṃ. Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti adassitaparicchedena mahantena bhikkhusaṅghena saddhiṃ. Pessoti tassa nāmaṃ. Hatthārohaputtoti hatthācariyassa putto. Kandarakoca paribbājakoti kandarakoti evaṃnāmo channaparibbājako. Abhivādetvāti chabbaṇṇānaṃ ghanabuddharasmīnaṃ antaraṃ pavisitvā pasannalākhārase nimujjamāno viya, siṅgīsuvaṇṇavaṇṇaṃ dussavaraṃ pasāretvā sasīsaṃ pārupamāno viya, vaṇṇagandhasampannacampakapupphāni sirasā sampaṭicchanto viya, sinerupādaṃ upagacchanto puṇṇacando viya bhagavato cakkalakkhaṇapaṭimaṇḍite alattakavaṇṇaphullapadumasassirike pāde vanditvāti attho. Ekamantaṃ nisīdīti chanisajjadosavirahite ekasmiṃ okāse nisīdi.
തുണ്ഹീഭൂ തം തുണ്ഹീഭൂതന്തി യതോ യതോ അനുവിലോകേതി, തതോ തതോ തുണ്ഹീഭൂതമേവാതി അത്ഥോ. തത്ഥ ഹി ഏകഭിക്ഖുസ്സാപി ഹത്ഥകുക്കുച്ചം വാ പാദകുക്കുച്ചം വാ നത്ഥി, സബ്ബേ ഭഗവതോ ചേവ ഗാരവേന അത്തനോ ച സിക്ഖിതസിക്ഖതായ അഞ്ഞമഞ്ഞം വിഗതസല്ലാപാ അന്തമസോ ഉക്കാസിതസദ്ദമ്പി അകരോന്താ സുനിഖാതഇന്ദഖീലാ വിയ നിവാതട്ഠാനേ സന്നിസിന്നം മഹാസമുദ്ദഉദകം വിയ കായേനപി നിച്ചലാ മനസാപി അവിക്ഖിത്താ രത്തവലാഹകാ വിയ സിനേരുകൂടം ഭഗവന്തം പരിവാരേത്വാ നിസീദിംസു. പരിബ്ബാജകസ്സ ഏവം സന്നിസിന്നം പരിസം ദിസ്വാ മഹന്തം പീതിസോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജി. ഉപ്പന്നം പന അന്തോഹദയസ്മിംയേവ സന്നിദഹിതും അസക്കോന്തോ പിയസമുദാഹാരം സമുട്ഠാപേസി. തസ്മാ അച്ഛരിയം ഭോതിആദിമാഹ.
Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti yato yato anuviloketi, tato tato tuṇhībhūtamevāti attho. Tattha hi ekabhikkhussāpi hatthakukkuccaṃ vā pādakukkuccaṃ vā natthi, sabbe bhagavato ceva gāravena attano ca sikkhitasikkhatāya aññamaññaṃ vigatasallāpā antamaso ukkāsitasaddampi akarontā sunikhātaindakhīlā viya nivātaṭṭhāne sannisinnaṃ mahāsamuddaudakaṃ viya kāyenapi niccalā manasāpi avikkhittā rattavalāhakā viya sinerukūṭaṃ bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Paribbājakassa evaṃ sannisinnaṃ parisaṃ disvā mahantaṃ pītisomanassaṃ uppajji. Uppannaṃ pana antohadayasmiṃyeva sannidahituṃ asakkonto piyasamudāhāraṃ samuṭṭhāpesi. Tasmā acchariyaṃ bhotiādimāha.
തത്ഥ അന്ധസ്സ പബ്ബതാരോഹനം വിയ നിച്ചം ന ഹോതീതി അച്ഛരിയം. അയം താവ സദ്ദനയോ. അയം പന അട്ഠകഥാനയോ , അച്ഛരായോഗ്ഗന്തി അച്ഛരിയം. അച്ഛരം പഹരിതും യുത്തന്തി അത്ഥോ. അഭൂതപുബ്ബം ഭൂതന്തി അബ്ഭുതം. ഉഭയമ്പേതം വിമ്ഹയസ്സേവാധിവചനം. തം പനേതം ഗരഹഅച്ഛരിയം, പസംസാഅച്ഛരിയന്തി ദുവിധം ഹോതി. തത്ഥ അച്ഛരിയം മോഗ്ഗല്ലാന അബ്ഭുതം മോഗ്ഗല്ലാന, യാവ ബാഹാഗഹണാപി നാമ സോ മോഘപുരിസോ ആഗമേസ്സതീതി (ചൂളവ॰ ൩൮൩; അ॰ നി॰ ൮.൨൦), ഇദം ഗരഹഅച്ഛരിയം നാമ. ‘‘അച്ഛരിയം നന്ദമാതേ അബ്ഭുതം നന്ദമാതേ, യത്ര ഹി നാമ ചിത്തുപ്പാദമ്പി പരിസോധേസ്സസീതി (അ॰ നി॰ ൭.൫൩) ഇദം പസംസാഅച്ഛരിയം നാമ. ഇധാപി ഇദമേവ അധിപ്പേതം’’ അയഞ്ഹി തം പസംസന്തോ ഏവമാഹ.
Tattha andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo , accharāyogganti acchariyaṃ. Accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ubhayampetaṃ vimhayassevādhivacanaṃ. Taṃ panetaṃ garahaacchariyaṃ, pasaṃsāacchariyanti duvidhaṃ hoti. Tattha acchariyaṃ moggallāna abbhutaṃ moggallāna, yāva bāhāgahaṇāpi nāma so moghapuriso āgamessatīti (cūḷava. 383; a. ni. 8.20), idaṃ garahaacchariyaṃ nāma. ‘‘Acchariyaṃ nandamāte abbhutaṃ nandamāte, yatra hi nāma cittuppādampi parisodhessasīti (a. ni. 7.53) idaṃ pasaṃsāacchariyaṃ nāma. Idhāpi idameva adhippetaṃ’’ ayañhi taṃ pasaṃsanto evamāha.
യാവഞ്ചിദന്തി ഏത്ഥ ഇദന്തി നിപാതമത്തം. യാവാതി പമാണപരിച്ഛേദോ, യാവ സമ്മാ പടിപാദിതോ, യത്തകേന പമാണേന സമ്മാ പടിപാദിതോ, ന സക്കാ തസ്സ വണ്ണേ വത്തും, അഥ ഖോ അച്ഛരിയമേവേതം അബ്ഭുതമേവേതന്തി വുത്തം ഹോതി. ഏതപരമംയേവാതി ഏവം സമ്മാ പടിപാദിതോ ഏസോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ തസ്സാപി ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ പരമോതി ഏതപരമോ, തം ഏതപരമം യഥാ അയം പടിപാദിതോ, ഏവം പടിപാദിതം കത്വാ പടിപാദേസും, ന ഇതോ ഭിയ്യോതി അത്ഥോ. ദുതിയനയേ ഏവം പടിപാദേസ്സന്തി, ന ഇതോ ഭിയ്യോതി യോജേതബ്ബം. തത്ഥ പടിപാദിതോതി ആഭിസമാചാരികവത്തം ആദിം കത്വാ സമ്മാ അപച്ചനീകപടിപത്തിയം യോജിതോ. അഥ കസ്മാ അയം പരിബ്ബാജകോ അതീതാനാഗതേ ബുദ്ധേ ദസ്സേതി, കിമസ്സ തിയദ്ധജാനനഞാണം അത്ഥീതി. നത്ഥി, നയഗ്ഗാഹേ പന ഠത്വാ ‘‘യേനാകാരേന അയം ഭിക്ഖുസങ്ഘോ സന്നിസിന്നോ ദന്തോ വിനീതോ ഉപസന്തോ, അതീതബുദ്ധാപി ഏതപരമംയേവ കത്വാ പടിപജ്ജാപേസും, അനാഗതബുദ്ധാപി പടിപജ്ജാപേസ്സന്തി, നത്ഥി ഇതോ ഉത്തരി പടിപാദനാ’’തി മഞ്ഞമാനോ അനുബുദ്ധിയാ ഏവമാഹ.
Yāvañcidanti ettha idanti nipātamattaṃ. Yāvāti pamāṇaparicchedo, yāva sammā paṭipādito, yattakena pamāṇena sammā paṭipādito, na sakkā tassa vaṇṇe vattuṃ, atha kho acchariyamevetaṃ abbhutamevetanti vuttaṃ hoti. Etaparamaṃyevāti evaṃ sammā paṭipādito eso bhikkhusaṅgho tassāpi bhikkhusaṅghassa paramoti etaparamo, taṃ etaparamaṃ yathā ayaṃ paṭipādito, evaṃ paṭipāditaṃ katvā paṭipādesuṃ, na ito bhiyyoti attho. Dutiyanaye evaṃ paṭipādessanti, na ito bhiyyoti yojetabbaṃ. Tattha paṭipāditoti ābhisamācārikavattaṃ ādiṃ katvā sammā apaccanīkapaṭipattiyaṃ yojito. Atha kasmā ayaṃ paribbājako atītānāgate buddhe dasseti, kimassa tiyaddhajānanañāṇaṃ atthīti. Natthi, nayaggāhe pana ṭhatvā ‘‘yenākārena ayaṃ bhikkhusaṅgho sannisinno danto vinīto upasanto, atītabuddhāpi etaparamaṃyeva katvā paṭipajjāpesuṃ, anāgatabuddhāpi paṭipajjāpessanti, natthi ito uttari paṭipādanā’’ti maññamāno anubuddhiyā evamāha.
൨. ഏവമേതം കന്ദരകാതി പാടിഏക്കോ അനുസന്ധി. ഭഗവാ കിര തം സുത്വാ ‘‘കന്ദരക ത്വം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഉപസന്തോതി വദസി, ഇമസ്സ പന ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപസന്തകാരണം തുയ്ഹം അപാകടം, ന ഹി ത്വം സമതിംസ പാരമിയാ പൂരേത്വാ കുസലമൂലം പരിപാചേത്വാ ബോധിപല്ലങ്കേ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം പടിവിജ്ഝി, മയാ പന പാരമിയോ പൂരേത്വാ ഞാതത്ഥചരിയം ലോകത്ഥചരിയം ബുദ്ധത്ഥചരിയഞ്ച കോടിം പാപേത്വാ ബോധിപല്ലങ്കേ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം പടിവിദ്ധം, മയ്ഹം ഏതേസം ഉപസന്തകാരണം പാകട’’ന്തി ദസ്സേതും ഇമം ദേസനം ആരഭി.
2.Evametaṃ kandarakāti pāṭiekko anusandhi. Bhagavā kira taṃ sutvā ‘‘kandaraka tvaṃ bhikkhusaṅghaṃ upasantoti vadasi, imassa pana bhikkhusaṅghassa upasantakāraṇaṃ tuyhaṃ apākaṭaṃ, na hi tvaṃ samatiṃsa pāramiyā pūretvā kusalamūlaṃ paripācetvā bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi, mayā pana pāramiyo pūretvā ñātatthacariyaṃ lokatthacariyaṃ buddhatthacariyañca koṭiṃ pāpetvā bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdhaṃ, mayhaṃ etesaṃ upasantakāraṇaṃ pākaṭa’’nti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
സന്തി ഹി കന്ദരകാതി അയമ്പി പാടിഏക്കോ അനുസന്ധി. ഭഗവതോ കിര ഏതദഹോസി – ‘‘അയം പരിബ്ബാജകോ ഇമം ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഉപസന്തോതി വദതി, അയഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘോ കപ്പേത്വാ പകപ്പേത്വാ കുഹകഭാവേന ഇരിയാപഥം സണ്ഠപേന്തോ ചിത്തേന അനുപസന്തോ ന ഉപസന്താകാരം ദസ്സേതി. ഏത്ഥ പന ഭിക്ഖുസങ്ഘേ പടിപദം പൂരയമാനാപി പടിപദം പൂരേത്വാ മത്ഥകം പത്വാ ഠിതഭിക്ഖൂപി അത്ഥി, തത്ഥ പടിപദം പൂരേത്വാ മത്ഥകം പത്താ അത്തനാ പടിവിദ്ധഗുണേഹേവ ഉപസന്താ, പടിപദം പൂരയമാനാ ഉപരിമഗ്ഗസ്സ വിപസ്സനായ ഉപസന്താ, ഇതോ മുത്താ പന അവസേസാ ചതൂഹി സതിപട്ഠാനേഹി ഉപസന്താ. തം നേസം ഉപസന്തകാരണം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി ‘‘ഇമിനാ ച ഇമിനാ ച കാരണേന അയം ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ഉപസന്തോ’’തി ദസ്സേതും ‘‘സന്തി ഹി കന്ദരകാ’’തിആദിമാഹ.
Santi hi kandarakāti ayampi pāṭiekko anusandhi. Bhagavato kira etadahosi – ‘‘ayaṃ paribbājako imaṃ bhikkhusaṅghaṃ upasantoti vadati, ayañca bhikkhusaṅgho kappetvā pakappetvā kuhakabhāvena iriyāpathaṃ saṇṭhapento cittena anupasanto na upasantākāraṃ dasseti. Ettha pana bhikkhusaṅghe paṭipadaṃ pūrayamānāpi paṭipadaṃ pūretvā matthakaṃ patvā ṭhitabhikkhūpi atthi, tattha paṭipadaṃ pūretvā matthakaṃ pattā attanā paṭividdhaguṇeheva upasantā, paṭipadaṃ pūrayamānā uparimaggassa vipassanāya upasantā, ito muttā pana avasesā catūhi satipaṭṭhānehi upasantā. Taṃ nesaṃ upasantakāraṇaṃ dassessāmī’’ti ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇena ayaṃ bhikkhusaṅgho upasanto’’ti dassetuṃ ‘‘santi hi kandarakā’’tiādimāha.
തത്ഥ അരഹന്തോ ഖീണാസവാതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം മൂലപരിയായസുത്തവണ്ണനായമേവ വുത്തം. സേഖപടിപദമ്പി തത്ഥേവ വിത്ഥാരിതം. സന്തതസീലാതി സതതസീലാ നിരന്തരസീലാ. സന്തതവുത്തിനോതി തസ്സേവ വേവചനം, സന്തതജീവികാ വാതിപി അത്ഥോ. തസ്മിം സന്തതസീലേ ഠത്വാവ ജീവികം കപ്പേന്തി, ന ദുസ്സീല്യം മരണം പാപുണന്തീതി അത്ഥോ.
Tattha arahanto khīṇāsavātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mūlapariyāyasuttavaṇṇanāyameva vuttaṃ. Sekhapaṭipadampi tattheva vitthāritaṃ. Santatasīlāti satatasīlā nirantarasīlā. Santatavuttinoti tasseva vevacanaṃ, santatajīvikā vātipi attho. Tasmiṃ santatasīle ṭhatvāva jīvikaṃ kappenti, na dussīlyaṃ maraṇaṃ pāpuṇantīti attho.
നിപകാതി നേപക്കേന സമന്നാഗതാ പഞ്ഞവന്തോ. നിപകവുത്തിനോതി പഞ്ഞായ വുത്തിനോ, പഞ്ഞായ ഠത്വാ ജീവികം കപ്പേന്തി. യഥാ ഏകച്ചോ സാസനേ പബ്ബജിത്വാപി ജീവിതകാരണാ ഛസു അഗോചരേസു ചരതി, വേസിയാഗോചരോ ഹോതി, വിധവഥുല്ലകുമാരികപണ്ഡകപാനാഗാരഭിക്ഖുനിഗോചരോ ഹോതി. സംസട്ഠോ വിഹരതി രാജൂഹി രാജമഹാമത്തേഹി തിത്ഥിയേഹി തിത്ഥിയസാവകേഹി അനനുലോമികേന ഗിഹിസംസഗ്ഗേന (വിഭ॰ ൫൧൪), വേജ്ജകമ്മം കരോതി, ദൂതകമ്മം കരോതി, പഹിണകമ്മം കരോതി, ഗണ്ഡം ഫാലേതി, അരുമക്ഖനം ദേതി, ഉദ്ധംവിരേചനം ദേതി, അധോവിരേചനം ദേതി, നത്ഥുതേലം പചതി, പിവനതേലം പചതി, വേളുദാനം, പത്തദാനം, പുപ്ഫദാനം, ഫലദാനം, സിനാനദാനം, ദന്തകട്ഠദാനം, മുഖോദകദാനം, ചുണ്ണമത്തികദാനം ദേതി, ചാടുകമ്യം കരോതി, മുഗ്ഗസൂപിയം, പാരിഭടും, ജങ്ഘപേസനിയം കരോതീതി ഏകവീസതിവിധായ അനേസനായ ജീവികം കപ്പേന്തോ അനിപകവുത്തി നാമ ഹോതി, ന പഞ്ഞായ ഠത്വാ ജീവികം കപ്പേതി, തതോ കാലകിരിയം കത്വാ സമണയക്ഖോ നാമ ഹുത്വാ ‘‘തസ്സ സങ്ഘാടിപി ആദിത്താ ഹോതി സമ്പജ്ജലിതാ’’തി വുത്തനയേന മഹാദുക്ഖം അനുഭോതി. ഏവംവിധാ അഹുത്വാ ജീവിതഹേതുപി സിക്ഖാപദം അനതിക്കമന്തോ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലേ പതിട്ഠായ യഥാബലം ബുദ്ധവചനം ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ രഥവിനീതപടിപദം, മഹാഗോസിങ്ഗപടിപദം, മഹാസുഞ്ഞതപടിപദം, അനങ്ഗണപടിപദം, ധമ്മദായാദപടിപദം, നാലകപടിപദം, തുവട്ടകപടിപദം, ചന്ദോപമപടിപദന്തി ഇമാനി അരിയപടിപദാനി പൂരേന്തോ ചതുപച്ചയ-സന്തോസ-ഭാവനാരാമ-അരിയവംസപടിപത്തിയം കായസക്ഖിനോ ഹുത്വാ അനീകാ നിക്ഖന്തഹത്ഥീ വിയ യൂഥാ വിസ്സട്ഠസീഹോ വിയ നിപച്ഛാബന്ധമഹാനാവാ വിയ ച ഗമനാദീസു ഏകവിഹാരിനോ വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ അജ്ജഅജ്ജേവ അരഹത്തന്തി പവത്തഉസ്സാഹാ വിഹരന്തീതി അത്ഥോ.
Nipakāti nepakkena samannāgatā paññavanto. Nipakavuttinoti paññāya vuttino, paññāya ṭhatvā jīvikaṃ kappenti. Yathā ekacco sāsane pabbajitvāpi jīvitakāraṇā chasu agocaresu carati, vesiyāgocaro hoti, vidhavathullakumārikapaṇḍakapānāgārabhikkhunigocaro hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena gihisaṃsaggena (vibha. 514), vejjakammaṃ karoti, dūtakammaṃ karoti, pahiṇakammaṃ karoti, gaṇḍaṃ phāleti, arumakkhanaṃ deti, uddhaṃvirecanaṃ deti, adhovirecanaṃ deti, natthutelaṃ pacati, pivanatelaṃ pacati, veḷudānaṃ, pattadānaṃ, pupphadānaṃ, phaladānaṃ, sinānadānaṃ, dantakaṭṭhadānaṃ, mukhodakadānaṃ, cuṇṇamattikadānaṃ deti, cāṭukamyaṃ karoti, muggasūpiyaṃ, pāribhaṭuṃ, jaṅghapesaniyaṃ karotīti ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappento anipakavutti nāma hoti, na paññāya ṭhatvā jīvikaṃ kappeti, tato kālakiriyaṃ katvā samaṇayakkho nāma hutvā ‘‘tassa saṅghāṭipi ādittā hoti sampajjalitā’’ti vuttanayena mahādukkhaṃ anubhoti. Evaṃvidhā ahutvā jīvitahetupi sikkhāpadaṃ anatikkamanto catupārisuddhisīle patiṭṭhāya yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā rathavinītapaṭipadaṃ, mahāgosiṅgapaṭipadaṃ, mahāsuññatapaṭipadaṃ, anaṅgaṇapaṭipadaṃ, dhammadāyādapaṭipadaṃ, nālakapaṭipadaṃ, tuvaṭṭakapaṭipadaṃ, candopamapaṭipadanti imāni ariyapaṭipadāni pūrento catupaccaya-santosa-bhāvanārāma-ariyavaṃsapaṭipattiyaṃ kāyasakkhino hutvā anīkā nikkhantahatthī viya yūthā vissaṭṭhasīho viya nipacchābandhamahānāvā viya ca gamanādīsu ekavihārino vipassanaṃ paṭṭhapetvā ajjaajjeva arahattanti pavattaussāhā viharantīti attho.
സുപ്പതിട്ഠിതചിത്താതി ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസു സുട്ഠപിതചിത്താ ഹുത്വാ. സേസാ സതിപട്ഠാനകഥാ ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതാവ. ഇധ പന ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാ സതിപട്ഠാനാ കഥിതാ, ഏത്തകേന ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപസന്തകാരണം കഥിതം ഹോതി.
Suppatiṭṭhitacittāti catūsu satipaṭṭhānesu suṭṭhapitacittā hutvā. Sesā satipaṭṭhānakathā heṭṭhā vitthāritāva. Idha pana lokiyalokuttaramissakā satipaṭṭhānā kathitā, ettakena bhikkhusaṅghassa upasantakāraṇaṃ kathitaṃ hoti.
൩. യാവ സുപഞ്ഞത്താതി യാവ സുട്ഠപിതാ സുദേസിതാ. മയമ്പി ഹി, ഭന്തേതി ഇമിനാ ഏസ അത്തനോ കാരകഭാവം ദസ്സേതി, ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച ഉക്ഖിപതി. അയഞ്ഹേത്ഥ അധിപ്പായോ, മയമ്പി ഹി, ഭന്തേ, ഗിഹി…പേ॰… സുപ്പതിട്ഠിതചിത്താ വിഹരാമ, ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ പന അയമേവ കസി ച ബീജഞ്ച യുഗനങ്ഗലഞ്ച ഫാലപാചനഞ്ച, തസ്മാ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ സബ്ബകാലം സതിപട്ഠാനപരായണോ, മയം പന കാലേന കാലം ഓകാസം ലഭിത്വാ ഏതം മനസികാരം കരോമ, മയമ്പി കാരകാ, ന സബ്ബസോ വിസ്സട്ഠകമ്മട്ഠാനായേവാതി. മനുസ്സഗഹനേതി മനുസ്സാനം അജ്ഝാസയഗഹനേന ഗഹനതാ, അജ്ഝാസയസ്സാപി നേസം കിലേസഗഹനേന ഗഹനതാ വേദിതബ്ബാ. കസടസാഠേയ്യേസുപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ അപരിസുദ്ധട്ഠേന കസടതാ, കേരാടിയട്ഠേന സാഠേയ്യതാ വേദിതബ്ബാ. സത്താനം ഹിതാഹിതം ജാനാതീതി ഏവം ഗഹനകസടകേരാടിയാനം മനുസ്സാനം ഹിതാഹിതപടിപദം യാവ സുട്ഠു ഭഗവാ ജാനാതി. യദിദം പസവോതി ഏത്ഥ സബ്ബാപി ചതുപ്പദജാതി പസവോതി അധിപ്പേതാ. പഹോമീതി സക്കോമി. യാവതകേന അന്തരേനാതി യത്തകേന ഖണേന. ചമ്പം ഗതാഗതം കരിസ്സതീതി അസ്സമണ്ഡലതോ യാവ ചമ്പാനഗരദ്വാരാ ഗമനഞ്ച ആഗമനഞ്ച കരിസ്സതി. സാഠേയ്യാനീതി സഠത്താനി. കൂടേയ്യാനീതി കൂടത്താനി. വങ്കേയ്യാനീതി വങ്കത്താനി. ജിമ്ഹേയ്യാനീതി ജിമ്ഹത്താനി. പാതുകരിസ്സതീതി പകാസേസ്സതി ദസ്സേസ്സതി. ന ഹി സക്കാ തേന താനി ഏത്തകേന അന്തരേന ദസ്സേതും.
3.Yāva supaññattāti yāva suṭṭhapitā sudesitā. Mayampi hi, bhanteti iminā esa attano kārakabhāvaṃ dasseti, bhikkhusaṅghañca ukkhipati. Ayañhettha adhippāyo, mayampi hi, bhante, gihi…pe… suppatiṭṭhitacittā viharāma, bhikkhusaṅghassa pana ayameva kasi ca bījañca yuganaṅgalañca phālapācanañca, tasmā bhikkhusaṅgho sabbakālaṃ satipaṭṭhānaparāyaṇo, mayaṃ pana kālena kālaṃ okāsaṃ labhitvā etaṃ manasikāraṃ karoma, mayampi kārakā, na sabbaso vissaṭṭhakammaṭṭhānāyevāti. Manussagahaneti manussānaṃ ajjhāsayagahanena gahanatā, ajjhāsayassāpi nesaṃ kilesagahanena gahanatā veditabbā. Kasaṭasāṭheyyesupi eseva nayo. Tattha aparisuddhaṭṭhena kasaṭatā, kerāṭiyaṭṭhena sāṭheyyatā veditabbā. Sattānaṃ hitāhitaṃ jānātīti evaṃ gahanakasaṭakerāṭiyānaṃ manussānaṃ hitāhitapaṭipadaṃ yāva suṭṭhu bhagavā jānāti. Yadidaṃ pasavoti ettha sabbāpi catuppadajāti pasavoti adhippetā. Pahomīti sakkomi. Yāvatakena antarenāti yattakena khaṇena. Campaṃ gatāgataṃ karissatīti assamaṇḍalato yāva campānagaradvārā gamanañca āgamanañca karissati. Sāṭheyyānīti saṭhattāni. Kūṭeyyānīti kūṭattāni. Vaṅkeyyānīti vaṅkattāni. Jimheyyānīti jimhattāni. Pātukarissatīti pakāsessati dassessati. Na hi sakkā tena tāni ettakena antarena dassetuṃ.
തത്ഥ യസ്സ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ഠാനേ ഠാതുകാമസ്സ സതോ യം ഠാനം മനുസ്സാനം സപ്പടിഭയം, പുരതോ ഗന്ത്വാ വഞ്ചേത്വാ ഠസ്സാമീതി ന ഹോതി, തസ്മിം ഠാതുകാമട്ഠാനേയേവ നിഖാതത്ഥമ്ഭോ വിയ ചത്താരോ പാദേ നിച്ചലേ കത്വാ തിട്ഠതി, അയം സഠോ നാമ. യസ്സ പന കിസ്മിഞ്ചിദേവ ഠാനേ അവച്ഛിന്ദിത്വാ ഖന്ധഗതം പാതേതുകാമസ്സ സതോ യം ഠാനം മനുസ്സാനം സപ്പടിഭയം, പുരതോ ഗന്ത്വാ വഞ്ചേത്വാ പാതേസ്സാമീതി ന ഹോതി, തത്ഥേവ അവച്ഛിന്ദിത്വാ പാതേതി, അയം കൂടോ നാമ. യസ്സ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ഠാനേ മഗ്ഗാ ഉക്കമ്മ നിവത്തിത്വാ പടിമഗ്ഗം ആരോഹിതുകാമസ്സ സതോ യം ഠാനം മനുസ്സാനം സപ്പടിഭയം, പുരതോ ഗന്ത്വാ വഞ്ചേത്വാ ഏവം കരിസ്സാമീതി ന ഹോതി, തത്ഥേവ മഗ്ഗാ ഉക്കമ്മ നിവത്തിത്വാ പടിമഗ്ഗം ആരോഹതി, അയം വങ്കോ നാമ. യസ്സ പന കാലേന വാമതോ കാലേന ദക്ഖിണതോ കാലേന ഉജുമഗ്ഗേനേവ ഗന്തുകാമസ്സ സതോ യം ഠാനം മനുസ്സാനം സപ്പടിഭയം, പുരതോ ഗന്ത്വാ വഞ്ചേത്വാ ഏവം കരിസ്സാമീതി ന ഹോതി, തത്ഥേവ കാലേന വാമതോ കാലേന ദക്ഖിണതോ കാലേന ഉജുമഗ്ഗം ഗച്ഛതി, തഥാ ലണ്ഡം വാ പസ്സാവം വാ വിസ്സജ്ജേതുകാമസ്സ സതോ ഇദം ഠാനം സുസമ്മട്ഠം ആകിണ്ണമനുസ്സം രമണീയം, ഇമസ്മിം ഠാനേ ഏവരൂപം കാതും ന യുത്തം, പുരതോ ഗന്ത്വാ പടിച്ഛന്നഠാനേ കരിസ്സാമീതി ന ഹോതി, തത്ഥേവ കരോതി, അയം ജിമ്ഹോ നാമ. ഇതി ഇമം ചതുബ്ബിധമ്പി കിരിയം സന്ധായേതം വുത്തം. സബ്ബാനി താനി സാഠേയ്യാനി കൂടേയ്യാനി വങ്കേയ്യാനി ജിമ്ഹേയ്യാനി പാതുകരിസ്സതീതി ഏവം കരോന്താപി തേ സഠാദയോ താനി സാഠേയ്യാദീനി പാതുകരോന്തി നാമ.
Tattha yassa kismiñcideva ṭhāne ṭhātukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā ṭhassāmīti na hoti, tasmiṃ ṭhātukāmaṭṭhāneyeva nikhātatthambho viya cattāro pāde niccale katvā tiṭṭhati, ayaṃ saṭho nāma. Yassa pana kismiñcideva ṭhāne avacchinditvā khandhagataṃ pātetukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā pātessāmīti na hoti, tattheva avacchinditvā pāteti, ayaṃ kūṭo nāma. Yassa kismiñcideva ṭhāne maggā ukkamma nivattitvā paṭimaggaṃ ārohitukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā evaṃ karissāmīti na hoti, tattheva maggā ukkamma nivattitvā paṭimaggaṃ ārohati, ayaṃ vaṅko nāma. Yassa pana kālena vāmato kālena dakkhiṇato kālena ujumaggeneva gantukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā evaṃ karissāmīti na hoti, tattheva kālena vāmato kālena dakkhiṇato kālena ujumaggaṃ gacchati, tathā laṇḍaṃ vā passāvaṃ vā vissajjetukāmassa sato idaṃ ṭhānaṃ susammaṭṭhaṃ ākiṇṇamanussaṃ ramaṇīyaṃ, imasmiṃ ṭhāne evarūpaṃ kātuṃ na yuttaṃ, purato gantvā paṭicchannaṭhāne karissāmīti na hoti, tattheva karoti, ayaṃ jimho nāma. Iti imaṃ catubbidhampi kiriyaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sabbāni tāni sāṭheyyāni kūṭeyyāni vaṅkeyyāni jimheyyāni pātukarissatīti evaṃ karontāpi te saṭhādayo tāni sāṭheyyādīni pātukaronti nāma.
ഏവം പസൂനം ഉത്താനഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി മനുസ്സാനം ഗഹനഭാവം ദസ്സേന്തോ അമ്ഹാകം പന, ഭന്തേതിആദിമാഹ. തത്ഥ ദാസാതി അന്തോജാതകാ വാ ധനക്കീതാ വാ കരമരാനീതാ വാ സയം വാ ദാസബ്യം ഉപഗതാ. പേസ്സാതി പേസനകാരകാ. കമ്മകരാതി ഭത്തവേതനഭതാ. അഞ്ഞഥാവ കായേനാതി അഞ്ഞേനേവാകാരേന കായേന സമുദാചരന്തി, അഞ്ഞേനേവാകാരേന വാചായ, അഞ്ഞേന ച നേസം ആകാരേന ചിത്തം ഠിതം ഹോതീതി ദസ്സേതി. തത്ഥ യേ സമ്മുഖാ സാമികേ ദിസ്വാ പച്ചുഗ്ഗമനം കരോന്തി, ഹത്ഥതോ ഭണ്ഡകം ഗണ്ഹന്തി, ഇമം വിസ്സജ്ജേത്വാ ഇമം ഗണ്ഹന്താ സേസാനിപി ആസന-പഞ്ഞാപന-താലവണ്ടബീജന-പാദധോവനാദീനി സബ്ബാനി കിച്ചാനി കരോന്തി, പരമ്മുഖകാലേ പന തേലമ്പി ഉത്തരന്തം ന ഓലോകേന്തി, സതഗ്ഘനകേപി സഹസ്സഗ്ഘനകേപി കമ്മേ പരിഹായന്തേ നിവത്തിത്വാ ഓലോകേതുമ്പി ന ഇച്ഛന്തി, ഇമേ അഞ്ഞഥാ കായേന സമുദാചരന്തി നാമ. യേ പന സമ്മുഖാ ‘‘അമ്ഹാകം സാമി അമ്ഹാകം അയ്യോ’’തിആദീനി വത്വാ പസംസന്തി, പരമ്മുഖാ അവത്തബ്ബം നാമ നത്ഥി, യം ഇച്ഛന്തി, തം വദന്തി, ഇമേ അഞ്ഞഥാ വാചായ സമുദാചരന്തി നാമ.
Evaṃ pasūnaṃ uttānabhāvaṃ dassetvā idāni manussānaṃ gahanabhāvaṃ dassento amhākaṃ pana, bhantetiādimāha. Tattha dāsāti antojātakā vā dhanakkītā vā karamarānītā vā sayaṃ vā dāsabyaṃ upagatā. Pessāti pesanakārakā. Kammakarāti bhattavetanabhatā. Aññathāva kāyenāti aññenevākārena kāyena samudācaranti, aññenevākārena vācāya, aññena ca nesaṃ ākārena cittaṃ ṭhitaṃ hotīti dasseti. Tattha ye sammukhā sāmike disvā paccuggamanaṃ karonti, hatthato bhaṇḍakaṃ gaṇhanti, imaṃ vissajjetvā imaṃ gaṇhantā sesānipi āsana-paññāpana-tālavaṇṭabījana-pādadhovanādīni sabbāni kiccāni karonti, parammukhakāle pana telampi uttarantaṃ na olokenti, satagghanakepi sahassagghanakepi kamme parihāyante nivattitvā oloketumpi na icchanti, ime aññathā kāyena samudācaranti nāma. Ye pana sammukhā ‘‘amhākaṃ sāmi amhākaṃ ayyo’’tiādīni vatvā pasaṃsanti, parammukhā avattabbaṃ nāma natthi, yaṃ icchanti, taṃ vadanti, ime aññathā vācāya samudācaranti nāma.
൪. ചത്താരോമേ പേസ്സപുഗ്ഗലാതി അയമ്പി പാടിഏക്കോ അനുസന്ധി. അയഞ്ഹി പേസ്സോ ‘‘യാവഞ്ചിദം, ഭന്തേ, ഭഗവാ ഏവം മനുസ്സഗഹണേ ഏവം മനുസ്സകസടേ ഏവം മനുസ്സസാഠേയ്യേ വത്തമാനേ സത്താനം ഹിതാഹിതം ജാനാതീ’’തി ആഹ. പുരിമേ ച തയോ പുഗ്ഗലാ അഹിതപടിപദം പടിപന്നാ, ഉപരി ചതുത്ഥോ ഹിതപടിപദം, ഏവമഹം സത്താനം ഹിതാഹിതം ജാനാമീതി ദസ്സേതും ഇമം ദേസനം ആരഭി. ഹേട്ഠാ കന്ദരകസ്സ കഥായ സദ്ധിം യോജേതുമ്പി വട്ടതി. തേന വുത്തം ‘‘യാവഞ്ചിദം ഭോതാ ഗോതമേന സമ്മാ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ പടിപാദിതോ’’തി. അഥസ്സ ഭഗവാ ‘‘പുരിമേ തയോ പുഗ്ഗലേ പഹായ ഉപരി ചതുത്ഥപുഗ്ഗലസ്സ ഹിതപടിപത്തിയംയേവ പടിപാദേമീ’’തി ദസ്സേന്തോപി ഇമം ദേസനം ആരഭി. സന്തോതി ഇദം സംവിജ്ജമാനാതി പദസ്സേവ വേവചനം. ‘‘സന്താ ഹോന്തി സമിതാ വൂപസന്താ’’തി (വിഭ॰ ൫൪൨) ഏത്ഥ ഹി നിരുദ്ധാ സന്താതി വുത്താ. ‘‘സന്താ ഏതേ വിഹാരാ അരിയസ്സ വിനയേ വുച്ചന്തീ’’തി ഏത്ഥ (മ॰ നി॰ ൧.൮൨) നിബ്ബുതാ. ‘‘സന്തോ ഹവേ സബ്ഭി പവേദയന്തീ’’തി ഏത്ഥ (ജാ॰ ൨.൨൧.൪൧൩) പണ്ഡിതാ. ഇധ പന വിജ്ജമാനാ ഉപലബ്ഭമാനാതി അത്ഥോ.
4.Cattārome pessapuggalāti ayampi pāṭiekko anusandhi. Ayañhi pesso ‘‘yāvañcidaṃ, bhante, bhagavā evaṃ manussagahaṇe evaṃ manussakasaṭe evaṃ manussasāṭheyye vattamāne sattānaṃ hitāhitaṃ jānātī’’ti āha. Purime ca tayo puggalā ahitapaṭipadaṃ paṭipannā, upari catuttho hitapaṭipadaṃ, evamahaṃ sattānaṃ hitāhitaṃ jānāmīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Heṭṭhā kandarakassa kathāya saddhiṃ yojetumpi vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘yāvañcidaṃ bhotā gotamena sammā bhikkhusaṅgho paṭipādito’’ti. Athassa bhagavā ‘‘purime tayo puggale pahāya upari catutthapuggalassa hitapaṭipattiyaṃyeva paṭipādemī’’ti dassentopi imaṃ desanaṃ ārabhi. Santoti idaṃ saṃvijjamānāti padasseva vevacanaṃ. ‘‘Santā honti samitā vūpasantā’’ti (vibha. 542) ettha hi niruddhā santāti vuttā. ‘‘Santā ete vihārā ariyassa vinaye vuccantī’’ti ettha (ma. ni. 1.82) nibbutā. ‘‘Santo have sabbhi pavedayantī’’ti ettha (jā. 2.21.413) paṇḍitā. Idha pana vijjamānā upalabbhamānāti attho.
അത്തന്തപാദീസു അത്താനം തപതി ദുക്ഖാപേതീതി അത്തന്തപോ. അത്തനോ പരിതാപനാനുയോഗം അത്തപരിതാപനാനുയോഗം. പരം തപതി ദുക്ഖാപേതീതി പരന്തപോ. പരേസം പരിതാപനാനുയോഗം പരപരിതാപനാനുയോഗം. ദിട്ഠേവ ധമ്മേതി ഇമസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ. നിച്ഛാതോതി ഛാതം വുച്ചതി തണ്ഹാ, സാ അസ്സ നത്ഥീതി നിച്ഛാതോ. സബ്ബകിലേസാനം നിബ്ബുതത്താ നിബ്ബുതോ. അന്തോ താപനകിലേസാനം അഭാവാ സീതലോ ജാതോതി സീതിഭൂതോ. ഝാനമഗ്ഗഫലനിബ്ബാനസുഖാനി പടിസംവേദേതീതി സുഖപടിസംവേദീ. ബ്രഹ്മഭൂതേന അത്തനാതി സേട്ഠഭൂതേന അത്തനാ. ചിത്തം ആരാധേതീതി ചിത്തം സമ്പാദേതി, പരിപൂരേതി ഗണ്ഹാതി പസാദേതീതി അത്ഥോ.
Attantapādīsu attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo. Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ. Paraṃ tapati dukkhāpetīti parantapo. Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto. Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto. Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītibhūto. Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhapaṭisaṃvedī. Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā. Cittaṃ ārādhetīti cittaṃ sampādeti, paripūreti gaṇhāti pasādetīti attho.
൫. ദുക്ഖപടിക്കൂലന്തി ദുക്ഖസ്സ പടികൂലം, പച്ചനീകസണ്ഠിതം ദുക്ഖം അപത്ഥയമാനന്തി അത്ഥോ.
5.Dukkhapaṭikkūlanti dukkhassa paṭikūlaṃ, paccanīkasaṇṭhitaṃ dukkhaṃ apatthayamānanti attho.
൬. പണ്ഡിതോതി ഇധ ചതൂഹി കാരണേഹി പണ്ഡിതോതി ന വത്തബ്ബോ, സതിപട്ഠാനേസു പന കമ്മം കരോതീതി പണ്ഡിതോതി വത്തും വട്ടതി. മഹാപഞ്ഞോതി ഇദമ്പി മഹന്തേ അത്ഥേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതിആദിനാ മഹാപഞ്ഞലക്ഖണേന ന വത്തബ്ബം, സതിപട്ഠാനപരിഗ്ഗാഹികായ പന പഞ്ഞായ സമന്നാഗതത്താ മഹാപഞ്ഞോതി വത്തും വട്ടതി. മഹതാ അത്ഥേന സംയുത്തോ അഗമിസ്സാതി മഹതാ അത്ഥേന സംയുത്തോ ഹുത്വാ ഗതോ ഭവേയ്യ, സോതാപത്തിഫലം പാപുണേയ്യാതി അത്ഥോ. കിം പന യേസം മഗ്ഗഫലാനം ഉപനിസ്സയോ അത്ഥി, ബുദ്ധാനം സമ്മുഖീഭാവേ ഠിതേപി തേസം അന്തരായോ ഹോതീതി. ആമ ഹോതി, ന പന ബുദ്ധേ പടിച്ച, അഥ ഖോ കിരിയപരിഹാനിയാ വാ പാപമിത്തതായ വാ ഹോതി. തത്ഥ കിരിയപരിഹാനിയാ ഹോതി നാമ – സചേ ഹി ധമ്മസേനാപതി ധനഞ്ജാനിസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ആസയം ഞത്വാ ധമ്മം അദേസയിസ്സാ, സോ ബ്രാഹ്മണോ സോതാപന്നോ അഭവിസ്സാ, ഏവം താവ കിരിയപരിഹാനിയാ ഹോതി. പാപമിത്തതായ ഹോതി നാമ – സചേ ഹി അജാതസത്തു ദേവദത്തസ്സ വചനം ഗഹേത്വാ പിതുഘാതകമ്മം നാകരിസ്സാ, സാമഞ്ഞഫലസുത്തകഥിതദിവസേവ സോതാപന്നോ അഭവിസ്സാ, തസ്സ വചനം ഗഹേത്വാ പിതുഘാതകമ്മസ്സ കതത്താ പന ന ഹോതി, ഏവം പാപമിത്തതായ ഹോതി. ഇമസ്സാപി ഉപാസകസ്സ കിരിയപരിഹാനി ജാതാ, അപരിനിട്ഠിതായ ദേസനായ ഉട്ഠഹിത്വാ പക്കന്തോ. അപിച, ഭിക്ഖവേ, ഏത്താവതാപി പേസ്സോ ഹത്ഥാരോഹപുത്തോ മഹതാ അത്ഥേന സംയുത്തോതി കതരേന മഹന്തേന അത്ഥേന? ദ്വീഹി ആനിസംസേഹി. സോ കിര ഉപാസകോ സങ്ഘേ ച പസാദം പടിലഭി, സതിപട്ഠാനപരിഗ്ഗഹണത്ഥായ ചസ്സ അഭിനവോ നയോ ഉദപാദി. തേന വുത്തം ‘‘മഹതാ അത്ഥേന സംയുത്തോ’’തി. കന്ദരകോ പന സങ്ഘേ പസാദമേവ പടിലഭി. ഏതസ്സ ഭഗവാ കാലോതി ഏതസ്സ ധമ്മക്ഖാനസ്സ, ചതുന്നം വാ പുഗ്ഗലാനം വിഭജനസ്സ കാലോ.
6.Paṇḍitoti idha catūhi kāraṇehi paṇḍitoti na vattabbo, satipaṭṭhānesu pana kammaṃ karotīti paṇḍitoti vattuṃ vaṭṭati. Mahāpaññoti idampi mahante atthe pariggaṇhātītiādinā mahāpaññalakkhaṇena na vattabbaṃ, satipaṭṭhānapariggāhikāya pana paññāya samannāgatattā mahāpaññoti vattuṃ vaṭṭati. Mahatā atthena saṃyutto agamissāti mahatā atthena saṃyutto hutvā gato bhaveyya, sotāpattiphalaṃ pāpuṇeyyāti attho. Kiṃ pana yesaṃ maggaphalānaṃ upanissayo atthi, buddhānaṃ sammukhībhāve ṭhitepi tesaṃ antarāyo hotīti. Āma hoti, na pana buddhe paṭicca, atha kho kiriyaparihāniyā vā pāpamittatāya vā hoti. Tattha kiriyaparihāniyā hoti nāma – sace hi dhammasenāpati dhanañjānissa brāhmaṇassa āsayaṃ ñatvā dhammaṃ adesayissā, so brāhmaṇo sotāpanno abhavissā, evaṃ tāva kiriyaparihāniyā hoti. Pāpamittatāya hoti nāma – sace hi ajātasattu devadattassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammaṃ nākarissā, sāmaññaphalasuttakathitadivaseva sotāpanno abhavissā, tassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammassa katattā pana na hoti, evaṃ pāpamittatāya hoti. Imassāpi upāsakassa kiriyaparihāni jātā, apariniṭṭhitāya desanāya uṭṭhahitvā pakkanto. Apica, bhikkhave, ettāvatāpi pessohatthārohaputto mahatā atthena saṃyuttoti katarena mahantena atthena? Dvīhi ānisaṃsehi. So kira upāsako saṅghe ca pasādaṃ paṭilabhi, satipaṭṭhānapariggahaṇatthāya cassa abhinavo nayo udapādi. Tena vuttaṃ ‘‘mahatā atthena saṃyutto’’ti. Kandarako pana saṅghe pasādameva paṭilabhi. Etassa bhagavā kāloti etassa dhammakkhānassa, catunnaṃ vā puggalānaṃ vibhajanassa kālo.
൮. ഓരബ്ഭികാദീസു ഉരബ്ഭാ വുച്ചന്തി ഏളകാ, ഉരബ്ഭേ ഹനതീതി ഓരബ്ഭികോ. സൂകരികാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ലുദ്ദോതി ദാരുണോ കക്ഖളോ. മച്ഛഘാതകോതി മച്ഛബന്ധകേവട്ടോ. ബന്ധനാഗാരികോതി ബന്ധനാഗാരഗോപകോ. കുരുരകമ്മന്താതി ദാരുണകമ്മന്താ.
8.Orabbhikādīsu urabbhā vuccanti eḷakā, urabbhe hanatīti orabbhiko. Sūkarikādīsupi eseva nayo. Luddoti dāruṇo kakkhaḷo. Macchaghātakoti macchabandhakevaṭṭo. Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako. Kururakammantāti dāruṇakammantā.
൯. മുദ്ധാവസിത്തോതി ഖത്തിയാഭിസേകേന മുദ്ധനി അഭിസിത്തോ. പുരത്ഥിമേന നഗരസ്സാതി നഗരതോ പുരത്ഥിമദിസായ. സന്ഥാഗാരന്തി യഞ്ഞസാലം. ഖരാജിനം നിവാസേത്വാതി സഖുരം അജിനചമ്മം നിവാസേത്വാ. സപ്പിതേലേനാതി സപ്പിനാ ച തേലേന ച. ഠപേത്വാ ഹി സപ്പിം അവസേസോ യോ കോചി സ്നേഹോ തേലന്തി വുച്ചതി. കണ്ഡൂവമാനോതി നഖാനം ഛിന്നത്താ കണ്ഡൂവിതബ്ബകാലേ തേന കണ്ഡൂവമാനോ. അനന്തരഹിതായാതി അസന്ഥതായ. സരൂപവച്ഛായാതി സദിസവച്ഛായ. സചേ ഗാവീ സേതാ ഹോതി, വച്ഛോപി സേതകോവ. സചേ ഗാവീ കബരാ വാ രത്താ വാ, വച്ഛോപി താദിസോ വാതി ഏവം സരൂപവച്ഛായ. സോ ഏവമാഹാതി സോ രാജാ ഏവം വദേതി. വച്ഛതരാതി തരുണവച്ഛകഭാവം അതിക്കന്താ ബലവവച്ഛാ. വച്ഛതരീസുപി ഏസേവ നയോ. ബരിഹിസത്ഥായാതി പരിക്ഖേപകരണത്ഥായ ചേവ യഞ്ഞഭൂമിയം അത്ഥരണത്ഥായ ച. സേസം ഹേട്ഠാ തത്ഥ തത്ഥ വിത്ഥാരിതത്താ ഉത്താനമേവാതി.
9.Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya. Santhāgāranti yaññasālaṃ. Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā. Sappitelenāti sappinā ca telena ca. Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kaṇḍūvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍūvitabbakāle tena kaṇḍūvamāno. Anantarahitāyāti asanthatāya. Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya. Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova. Sace gāvī kabarā vā rattā vā, vacchopi tādiso vāti evaṃ sarūpavacchāya. So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti. Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā. Vacchatarīsupi eseva nayo. Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca. Sesaṃ heṭṭhā tattha tattha vitthāritattā uttānamevāti.
പപഞ്ചസൂദനിയാ മജ്ഝിമനികായട്ഠകഥായ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
കന്ദരകസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Kandarakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൧. കന്ദരകസുത്തം • 1. Kandarakasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ൧. കന്ദരകസുത്തവണ്ണനാ • 1. Kandarakasuttavaṇṇanā