Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચરિયાપિટક-અટ્ઠકથા • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
૧૧. કણ્હદીપાયનચરિયાવણ્ણના
11. Kaṇhadīpāyanacariyāvaṇṇanā
૯૨. એકાદસમે કણ્હદીપાયનો ઇસીતિ એવંનામકો તાપસો. બોધિસત્તો હિ તદા દીપાયનો નામ અત્તનો સહાયં મણ્ડબ્યતાપસં સૂલે ઉત્તાસિતં ઉપસઙ્કમિત્વા તસ્સ સીલગુણેન તં અવિજહન્તો તિયામરત્તિં સૂલં નિસ્સાય ઠિતો તસ્સ સરીરતો પગ્ઘરિત્વા પતિતપતિતેહિ લોહિતબિન્દૂહિ સુક્ખેહિ કાળવણ્ણસરીરતાય ‘‘કણ્હદીપાયનો’’તિ પાકટો અહોસિ. પરોપઞ્ઞાસવસ્સાનીતિ સાધિકાનિ પઞ્ઞાસવસ્સાનિ, અચ્ચન્તસંયોગે ઉપયોગવચનં. અનભિરતો ચરિં અહન્તિ પન્તસેનાસનેસુ ચેવ અધિકુસલધમ્મેસુ ચ અનભિરતિવાસં વસન્તો અહં બ્રહ્મચરિયં અચરિં. પબ્બજિત્વા સત્તાહમેવ હિ તદા મહાસત્તો અભિરતો બ્રહ્મચરિયં ચરિ. તતો પરં અનભિરતિવાસં વસિ.
92. Ekādasame kaṇhadīpāyano isīti evaṃnāmako tāpaso. Bodhisatto hi tadā dīpāyano nāma attano sahāyaṃ maṇḍabyatāpasaṃ sūle uttāsitaṃ upasaṅkamitvā tassa sīlaguṇena taṃ avijahanto tiyāmarattiṃ sūlaṃ nissāya ṭhito tassa sarīrato paggharitvā patitapatitehi lohitabindūhi sukkhehi kāḷavaṇṇasarīratāya ‘‘kaṇhadīpāyano’’ti pākaṭo ahosi. Paropaññāsavassānīti sādhikāni paññāsavassāni, accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Anabhirato cariṃahanti pantasenāsanesu ceva adhikusaladhammesu ca anabhirativāsaṃ vasanto ahaṃ brahmacariyaṃ acariṃ. Pabbajitvā sattāhameva hi tadā mahāsatto abhirato brahmacariyaṃ cari. Tato paraṃ anabhirativāsaṃ vasi.
કસ્મા પન મહાપુરિસો અનેકસતસહસ્સેસુ અત્તભાવેસુ નેક્ખમ્મજ્ઝાસયો બ્રહ્મચરિયવાસં અભિરમિત્વા ઇધ તં નાભિરમિ? પુથુજ્જનભાવસ્સ ચઞ્ચલભાવતો. કસ્મા ચ પુન ન અગારં અજ્ઝાવસીતિ? પઠમં નેક્ખમ્મજ્ઝાસયેન કામેસુ દોસં દિસ્વા પબ્બજિ. અથસ્સ અયોનિસોમનસિકારેન અનભિરતિ ઉપ્પજ્જિ. સો તં વિનોદેતુમસક્કોન્તોપિ કમ્મઞ્ચ ફલઞ્ચ સદ્દહિત્વા તાવ મહન્તં વિભવં પહાય અગારસ્મા નિક્ખમન્તો યં પજહિ, પુન તદત્થમેવ નિવત્તો, ‘‘એળમૂગો ચપલો વતાયં કણ્હદીપાયનો’’તિ ઇમં અપવાદં જિગુચ્છન્તો અત્તનો હિરોત્તપ્પભેદભયેન. અપિ ચ પબ્બજ્જાપુઞ્ઞં નામેતં વિઞ્ઞૂહિ બુદ્ધાદીહિ પસત્થં, તેહિ ચ અનુટ્ઠિતં, તસ્માપિ સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અસ્સુમુખો રોદમાનોપિ બ્રહ્મચરિયવાસં વસિ, ન તં વિસ્સજ્જેસિ. વુત્તઞ્ચેતં –
Kasmā pana mahāpuriso anekasatasahassesu attabhāvesu nekkhammajjhāsayo brahmacariyavāsaṃ abhiramitvā idha taṃ nābhirami? Puthujjanabhāvassa cañcalabhāvato. Kasmā ca puna na agāraṃ ajjhāvasīti? Paṭhamaṃ nekkhammajjhāsayena kāmesu dosaṃ disvā pabbaji. Athassa ayonisomanasikārena anabhirati uppajji. So taṃ vinodetumasakkontopi kammañca phalañca saddahitvā tāva mahantaṃ vibhavaṃ pahāya agārasmā nikkhamanto yaṃ pajahi, puna tadatthameva nivatto, ‘‘eḷamūgo capalo vatāyaṃ kaṇhadīpāyano’’ti imaṃ apavādaṃ jigucchanto attano hirottappabhedabhayena. Api ca pabbajjāpuññaṃ nāmetaṃ viññūhi buddhādīhi pasatthaṃ, tehi ca anuṭṭhitaṃ, tasmāpi sahāpi dukkhena sahāpi domanassena assumukho rodamānopi brahmacariyavāsaṃ vasi, na taṃ vissajjesi. Vuttañcetaṃ –
‘‘સદ્ધાય નિક્ખમ્મ પુન નિવત્તો, સો એળમૂગો ચપલો વતાયં;
‘‘Saddhāya nikkhamma puna nivatto, so eḷamūgo capalo vatāyaṃ;
એતસ્સ વાદસ્સ જિગુચ્છમાનો, અકામકો ચરામિ બ્રહ્મચરિયં;
Etassa vādassa jigucchamāno, akāmako carāmi brahmacariyaṃ;
વિઞ્ઞુપ્પસત્થઞ્ચ સતઞ્ચ ઠાનં, એવમ્પહં પુઞ્ઞકરો ભવામી’’તિ. (જા॰ ૧.૧૦.૬૬);
Viññuppasatthañca satañca ṭhānaṃ, evampahaṃ puññakaro bhavāmī’’ti. (jā. 1.10.66);
૯૩. ન કોચિ એતં જાનાતીતિ એતં મમ અનભિરતિમનં બ્રહ્મચરિયવાસે અભિરતિવિરહિતચિત્તં કોચિ મનુસ્સભૂતો ન જાનાતિ. કસ્મા? અહઞ્હિ કસ્સચિ નાચિક્ખિં મમ માનસે ચિત્તે અરતિ ચરતિ પવત્તતીતિ કસ્સચિપિ ન કથેસિં, તસ્મા ન કોચિ મનુસ્સભૂતો એતં જાનાતીતિ.
93.Nakoci etaṃ jānātīti etaṃ mama anabhiratimanaṃ brahmacariyavāse abhirativirahitacittaṃ koci manussabhūto na jānāti. Kasmā? Ahañhi kassaci nācikkhiṃ mama mānase citte arati carati pavattatīti kassacipi na kathesiṃ, tasmā na koci manussabhūto etaṃ jānātīti.
૯૪.
94.
‘‘સબ્રહ્મચારી મણ્ડબ્યો, સહાયો મે મહાઇસિ;
‘‘Sabrahmacārī maṇḍabyo, sahāyo me mahāisi;
પુબ્બકમ્મસમાયુત્તો, સૂલમારોપનં લભિ.
Pubbakammasamāyutto, sūlamāropanaṃ labhi.
.
.
સબ્રહ્મચારીતિ તાપસપબ્બજ્જાય સમાનસિક્ખતાય સબ્રહ્મચારી. મણ્ડબ્યોતિ એવંનામકો. સહાયોતિ ગિહિકાલે પબ્બજિતકાલે ચ દળ્હમિત્તતાય પિયસહાયો. મહાઇસીતિ મહાનુભાવો ઇસિ. પુબ્બકમ્મસમાયુત્તો, સૂલમારોપનં લભીતિ કતોકાસેન અત્તનો પુબ્બકમ્મેન યુત્તો સૂલારોપનં લભિ, સૂલં ઉત્તાસિતોતિ.
Sabrahmacārīti tāpasapabbajjāya samānasikkhatāya sabrahmacārī. Maṇḍabyoti evaṃnāmako. Sahāyoti gihikāle pabbajitakāle ca daḷhamittatāya piyasahāyo. Mahāisīti mahānubhāvo isi. Pubbakammasamāyutto, sūlamāropanaṃ labhīti katokāsena attano pubbakammena yutto sūlāropanaṃ labhi, sūlaṃ uttāsitoti.
તત્રાયં અનુપુબ્બિકથા – અતીતે વંસરટ્ઠે કોસમ્બિયં કોસમ્બિકો નામ રાજા રજ્જં કારેસિ. તદા બોધિસત્તો અઞ્ઞતરસ્મિં નિગમે અસીતિકોટિવિભવસ્સ બ્રાહ્મણમહાસાલસ્સ પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તિ, નામેન દીપાયનો નામ. તાદિસસ્સેવ બ્રાહ્મણમહાસાલસ્સ પુત્તો બ્રાહ્મણકુમારો તસ્સ પિયસહાયો અહોસિ, નામેન મણ્ડબ્યો નામ. તે ઉભોપિ અપરભાગે માતાપિતૂનં અચ્ચયેન કામેસુ દોસં દિસ્વા મહાદાનં પવત્તેત્વા કામે પહાય ઞાતિમિત્તપરિજનસ્સ રોદન્તસ્સ પરિદેવન્તસ્સ નિક્ખમિત્વા હિમવન્તપ્પદેસે અસ્સમં કત્વા પબ્બજિત્વા ઉઞ્છાચરિયાય વનમૂલફલાહારેન યાપેન્તો પરોપણ્ણાસવસ્સાનિ વસિંસુ, કામચ્છન્દં વિક્ખમ્ભેતું નાસક્ખિંસુ, તે ઝાનમત્તમ્પિ ન નિબ્બત્તેસું.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – atīte vaṃsaraṭṭhe kosambiyaṃ kosambiko nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto aññatarasmiṃ nigame asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti, nāmena dīpāyano nāma. Tādisasseva brāhmaṇamahāsālassa putto brāhmaṇakumāro tassa piyasahāyo ahosi, nāmena maṇḍabyo nāma. Te ubhopi aparabhāge mātāpitūnaṃ accayena kāmesu dosaṃ disvā mahādānaṃ pavattetvā kāme pahāya ñātimittaparijanassa rodantassa paridevantassa nikkhamitvā himavantappadese assamaṃ katvā pabbajitvā uñchācariyāya vanamūlaphalāhārena yāpento paropaṇṇāsavassāni vasiṃsu, kāmacchandaṃ vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu, te jhānamattampi na nibbattesuṃ.
તે લોણમ્બિલસેવનત્થાય જનપદચારિકં ચરન્તા કાસિરટ્ઠં સમ્પાપુણિંસુ. તત્રેકસ્મિં નિગમે દીપાયનસ્સ ગિહિસહાયો મણ્ડબ્યો નામ પટિવસતિ. તે ઉભોપિ તસ્સ સન્તિકં ઉપસઙ્કમિંસુ. સો તે દિસ્વા અત્તમનો પણ્ણસાલં કારેત્વા ચતૂહિ પચ્ચયેહિ ઉપટ્ઠહિ. તે તત્થ તીણિ ચત્તારિ વસ્સાનિ વસિત્વા તં આપુચ્છિત્વા ચારિકં ચરન્તા બારાણસિસમીપે અતિમુત્તકસુસાને વસિંસુ. તત્થ દીપાયનો યથાભિરન્તં વિહરિત્વા પુન તસ્મિં નિગમે મણ્ડબ્યસ્સ અત્તનો સહાયસ્સ સન્તિકં ગતો. મણ્ડબ્યતાપસો તત્થેવ વસિ.
Te loṇambilasevanatthāya janapadacārikaṃ carantā kāsiraṭṭhaṃ sampāpuṇiṃsu. Tatrekasmiṃ nigame dīpāyanassa gihisahāyo maṇḍabyo nāma paṭivasati. Te ubhopi tassa santikaṃ upasaṅkamiṃsu. So te disvā attamano paṇṇasālaṃ kāretvā catūhi paccayehi upaṭṭhahi. Te tattha tīṇi cattāri vassāni vasitvā taṃ āpucchitvā cārikaṃ carantā bārāṇasisamīpe atimuttakasusāne vasiṃsu. Tattha dīpāyano yathābhirantaṃ viharitvā puna tasmiṃ nigame maṇḍabyassa attano sahāyassa santikaṃ gato. Maṇḍabyatāpaso tattheva vasi.
અથેકદિવસં એકો ચોરો અન્તોનગરે ચોરિકં કત્વા ધનસારં આદાય નિક્ખન્તો પટિબુદ્ધેહિ ગેહસામિકેહિ નગરારક્ખકમનુસ્સેહિ ચ અનુબદ્ધો નિદ્ધમનેન નિક્ખમિત્વા વેગેન સુસાનં પવિસિત્વા તાપસસ્સ પણ્ણસાલદ્વારે ભણ્ડિકં છડ્ડેત્વા પલાયિ. મનુસ્સા ભણ્ડિકં દિસ્વા ‘‘અરે દુટ્ઠજટિલ, રત્તિં, ચોરિકં કત્વા દિવા તાપસવેસેન ચરસી’’તિ તજ્જેત્વા પોથેત્વા તં આદાય રઞ્ઞો દસ્સયિંસુ. રાજા અનુપપરિક્ખિત્વાવ ‘‘સૂલે ઉત્તાસેથા’’તિ આહ. તં સુસાનં નેત્વા ખદિરસૂલે આરોપયિંસુ. તાપસસ્સ સરીરે સૂલં ન પવિસતિ. તતો નિમ્બસૂલં આહરિંસુ, તમ્પિ ન પવિસતિ. તતો અયસૂલં આહરિંસુ, તમ્પિ ન પવિસતિ. તાપસો ‘‘કિં નુ ખો મે પુબ્બકમ્મ’’ન્તિ ચિન્તેસિ. તસ્સ જાતિસ્સરઞાણં ઉપ્પજ્જિ. તેન પુબ્બકમ્મં અદ્દસ – સો કિર પુરિમત્તભાવે વડ્ઢકીપુત્તો હુત્વા પિતુ રુક્ખતચ્છનટ્ઠાનં ગન્ત્વા એકં મક્ખિકં ગહેત્વા કોવિળારસકલિકાય સૂલેન વિય વિજ્ઝિ. તસ્સ તં પાપં ઇમસ્મિં ઠાને ઓકાસં લભિ. સો ‘‘ન સક્કા ઇતો પાપતો મુચ્ચિતુ’’ન્તિ ઞત્વા રાજપુરિસે આહ – ‘‘સચે મં સૂલે ઉત્તાસેતુકામત્થ, કોવિળારસૂલં આહરથા’’તિ. તે તથા કત્વા તં સૂલે ઉત્તાસેત્વા આરક્ખં દત્વા પક્કમિંસુ.
Athekadivasaṃ eko coro antonagare corikaṃ katvā dhanasāraṃ ādāya nikkhanto paṭibuddhehi gehasāmikehi nagarārakkhakamanussehi ca anubaddho niddhamanena nikkhamitvā vegena susānaṃ pavisitvā tāpasassa paṇṇasāladvāre bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā palāyi. Manussā bhaṇḍikaṃ disvā ‘‘are duṭṭhajaṭila, rattiṃ, corikaṃ katvā divā tāpasavesena carasī’’ti tajjetvā pothetvā taṃ ādāya rañño dassayiṃsu. Rājā anupaparikkhitvāva ‘‘sūle uttāsethā’’ti āha. Taṃ susānaṃ netvā khadirasūle āropayiṃsu. Tāpasassa sarīre sūlaṃ na pavisati. Tato nimbasūlaṃ āhariṃsu, tampi na pavisati. Tato ayasūlaṃ āhariṃsu, tampi na pavisati. Tāpaso ‘‘kiṃ nu kho me pubbakamma’’nti cintesi. Tassa jātissarañāṇaṃ uppajji. Tena pubbakammaṃ addasa – so kira purimattabhāve vaḍḍhakīputto hutvā pitu rukkhatacchanaṭṭhānaṃ gantvā ekaṃ makkhikaṃ gahetvā koviḷārasakalikāya sūlena viya vijjhi. Tassa taṃ pāpaṃ imasmiṃ ṭhāne okāsaṃ labhi. So ‘‘na sakkā ito pāpato muccitu’’nti ñatvā rājapurise āha – ‘‘sace maṃ sūle uttāsetukāmattha, koviḷārasūlaṃ āharathā’’ti. Te tathā katvā taṃ sūle uttāsetvā ārakkhaṃ datvā pakkamiṃsu.
તદા કણ્હદીપાયનો ‘‘ચિરદિટ્ઠો મે સહાયો’’તિ મણ્ડબ્યસ્સ સન્તિકં આગચ્છન્તો તં પવત્તિં સુત્વા તં ઠાનં ગન્ત્વા એકમન્તં ઠિતો ‘‘કિં, સમ્મ, કારકોસી’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અકારકોમ્હી’’તિ વુત્તે ‘‘અત્તનો મનોપદોસં રક્ખિતું સક્ખિ ન સક્ખી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘સમ્મ, યેહિ અહં ગહિતો, નેવ તેસં ન રઞ્ઞો ઉપરિ મય્હં મનોપદોસો અત્થી’’તિ. ‘‘એવં સન્તે તાદિસસ્સ સીલવતો છાયા મય્હં સુખા’’તિ વત્વા કણ્હદીપાયનો સૂલં નિસ્સાય નિસીદિ. આરક્ખકપુરિસા તં પવત્તિં રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા ‘‘અનિસામેત્વા મે કત’’ન્તિ વેગેન તત્થ ગન્ત્વા ‘‘કસ્મા, ભન્તે, ત્વં સૂલં નિસ્સાય નિસિન્નોસી’’તિ દીપાયનં પુચ્છિ. ‘‘મહારાજ, ઇમં તાપસં રક્ખન્તો નિસિન્નોસ્મી’’તિ. ‘‘કિં પન ત્વં ઇમસ્સ કારકભાવં ઞત્વા એવં કરોસી’’તિ. સો કમ્મસ્સ અવિસોધિતભાવં આચિક્ખિ. અથસ્સ દીપાયનો ‘‘રઞ્ઞા નામ નિસમ્મકારિના ભવિતબ્બં.
Tadā kaṇhadīpāyano ‘‘ciradiṭṭho me sahāyo’’ti maṇḍabyassa santikaṃ āgacchanto taṃ pavattiṃ sutvā taṃ ṭhānaṃ gantvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘kiṃ, samma, kārakosī’’ti pucchitvā ‘‘akārakomhī’’ti vutte ‘‘attano manopadosaṃ rakkhituṃ sakkhi na sakkhī’’ti pucchi. ‘‘Samma, yehi ahaṃ gahito, neva tesaṃ na rañño upari mayhaṃ manopadoso atthī’’ti. ‘‘Evaṃ sante tādisassa sīlavato chāyā mayhaṃ sukhā’’ti vatvā kaṇhadīpāyano sūlaṃ nissāya nisīdi. Ārakkhakapurisā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘anisāmetvā me kata’’nti vegena tattha gantvā ‘‘kasmā, bhante, tvaṃ sūlaṃ nissāya nisinnosī’’ti dīpāyanaṃ pucchi. ‘‘Mahārāja, imaṃ tāpasaṃ rakkhanto nisinnosmī’’ti. ‘‘Kiṃ pana tvaṃ imassa kārakabhāvaṃ ñatvā evaṃ karosī’’ti. So kammassa avisodhitabhāvaṃ ācikkhi. Athassa dīpāyano ‘‘raññā nāma nisammakārinā bhavitabbaṃ.
‘‘અલસો ગિહી કામભોગી ન સાધુ, અસઞ્ઞતો પબ્બજિતો ન સાધુ;
‘‘Alaso gihī kāmabhogī na sādhu, asaññato pabbajito na sādhu;
રાજા ન સાધુ અનિસમ્મકારી, યો પણ્ડિતો કોધનો તં ન સાધૂ’’તિ. (જા॰ ૧.૪.૧૨૭; ૧.૫.૪; ૧.૧૦.૧૫૩; ૧.૧૫.૨૨૯) –
Rājā na sādhu anisammakārī, yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhū’’ti. (jā. 1.4.127; 1.5.4; 1.10.153; 1.15.229) –
આદીનિ વત્વા ધમ્મં દેસેસિ.
Ādīni vatvā dhammaṃ desesi.
રાજા મણ્ડબ્યતાપસસ્સ નિદ્દોસભાવં ઞત્વા ‘‘સૂલં હરથા’’તિ આણાપેસિ. સૂલં હરન્તા હરિતું નાસક્ખિંસુ. મણ્ડબ્યો આહ – ‘‘મહારાજ, અહં પુબ્બે કતકમ્મદોસેન એવરૂપં અયસં પત્તો, મમ સરીરતો સૂલં હરિતું ન સક્કા, સચેપિ મય્હં જીવિતં દાતુકામો, કકચેન ઇમં સૂલં ચમ્મસમં કત્વા છિન્દાપેહી’’તિ. રાજા તથા કારેસિ. સૂલં અન્તોયેવ અહોસિ, ન કઞ્ચિ પીળં જનેસિ. તદા કિર સુખુમં સકલિકહીરં ગહેત્વા મક્ખિકાય વચ્ચમગ્ગં પવેસેસિ, તં તસ્સ અન્તો એવ અહોસિ. સો તેન કારણેન અમરિત્વા, અત્તનો આયુક્ખયેનેવ મરિ, તસ્મા અયમ્પિ ન મતોતિ. રાજા તાપસે વન્દિત્વા ખમાપેત્વા ઉભોપિ ઉય્યાનેયેવ વસાપેન્તો પટિજગ્ગિ. તતો પટ્ઠાય સો આણિમણ્ડબ્યો નામ જાતો. સો રાજાનં ઉપનિસ્સાય તત્થેવ વસિ. દીપાયનો પન તસ્સ વણં ફાસુકં કરિત્વા અત્તનો ગિહિસહાયમણ્ડબ્યેન કારિતં પણ્ણસાલમેવ ગતો. તેન વુત્તં –
Rājā maṇḍabyatāpasassa niddosabhāvaṃ ñatvā ‘‘sūlaṃ harathā’’ti āṇāpesi. Sūlaṃ harantā harituṃ nāsakkhiṃsu. Maṇḍabyo āha – ‘‘mahārāja, ahaṃ pubbe katakammadosena evarūpaṃ ayasaṃ patto, mama sarīrato sūlaṃ harituṃ na sakkā, sacepi mayhaṃ jīvitaṃ dātukāmo, kakacena imaṃ sūlaṃ cammasamaṃ katvā chindāpehī’’ti. Rājā tathā kāresi. Sūlaṃ antoyeva ahosi, na kañci pīḷaṃ janesi. Tadā kira sukhumaṃ sakalikahīraṃ gahetvā makkhikāya vaccamaggaṃ pavesesi, taṃ tassa anto eva ahosi. So tena kāraṇena amaritvā, attano āyukkhayeneva mari, tasmā ayampi na matoti. Rājā tāpase vanditvā khamāpetvā ubhopi uyyāneyeva vasāpento paṭijaggi. Tato paṭṭhāya so āṇimaṇḍabyo nāma jāto. So rājānaṃ upanissāya tattheva vasi. Dīpāyano pana tassa vaṇaṃ phāsukaṃ karitvā attano gihisahāyamaṇḍabyena kāritaṃ paṇṇasālameva gato. Tena vuttaṃ –
૯૫.
95.
‘‘તમહં ઉપટ્ઠહિત્વાન, આરોગ્યમનુપાપયિં;
‘‘Tamahaṃ upaṭṭhahitvāna, ārogyamanupāpayiṃ;
આપુચ્છિત્વાન આગઞ્છિં, યં મય્હં સકમસ્સમ’’ન્તિ.
Āpucchitvāna āgañchiṃ, yaṃ mayhaṃ sakamassama’’nti.
તત્થ આપુચ્છિત્વાનાતિ મય્હં સહાયં મણ્ડબ્યતાપસં આપુચ્છિત્વા. યં મય્હં સકમસ્સમન્તિ યં તં મય્હં ગિહિસહાયેન મણ્ડબ્યબ્રાહ્મણેન કારિતં સકં મમ સન્તકં અસ્સમપદં પણ્ણસાલા, તં ઉપાગઞ્છિં.
Tattha āpucchitvānāti mayhaṃ sahāyaṃ maṇḍabyatāpasaṃ āpucchitvā. Yaṃ mayhaṃ sakamassamanti yaṃ taṃ mayhaṃ gihisahāyena maṇḍabyabrāhmaṇena kāritaṃ sakaṃ mama santakaṃ assamapadaṃ paṇṇasālā, taṃ upāgañchiṃ.
૯૬. તં પન પણ્ણસાલં પવિસન્તં દિસ્વા સહાયસ્સ આરોચેસું. સો સુત્વાવ તુટ્ઠચિત્તો સપુત્તદારો બહુગન્ધમાલફાણિતાદીનિ આદાય પણ્ણસાલં ગન્ત્વા દીપાયનં વન્દિત્વા પાદે ધોવિત્વા પાનકં પાયેત્વા આણિમણ્ડબ્યસ્સ પવત્તિં સુણન્તો નિસીદિ. અથસ્સ પુત્તો યઞ્ઞદત્તકુમારો નામ ચઙ્કમનકોટિયં ગેણ્ડુકેન કીળિ. તત્થ ચેકસ્મિં વમ્મિકે આસિવિસો વસતિ. કુમારેન ભૂમિયં પહતગેણ્ડુકો ગન્ત્વા વમ્મિકબિલે આસિવિસસ્સ મત્થકે પતિ. કુમારો અજાનન્તો બિલે હત્થં પવેસેસિ.
96. Taṃ pana paṇṇasālaṃ pavisantaṃ disvā sahāyassa ārocesuṃ. So sutvāva tuṭṭhacitto saputtadāro bahugandhamālaphāṇitādīni ādāya paṇṇasālaṃ gantvā dīpāyanaṃ vanditvā pāde dhovitvā pānakaṃ pāyetvā āṇimaṇḍabyassa pavattiṃ suṇanto nisīdi. Athassa putto yaññadattakumāro nāma caṅkamanakoṭiyaṃ geṇḍukena kīḷi. Tattha cekasmiṃ vammike āsiviso vasati. Kumārena bhūmiyaṃ pahatageṇḍuko gantvā vammikabile āsivisassa matthake pati. Kumāro ajānanto bile hatthaṃ pavesesi.
અથ નં કુદ્ધો આસિવિસો હત્થે ડંસિ. સો વિસવેગેન મુચ્છિતો તત્થેવ પતિ. અથસ્સ માતાપિતરો સપ્પેન દટ્ઠભાવં ઞત્વા કુમારં ઉક્ખિપિત્વા તાપસસ્સ પાદમૂલે નિપજ્જાપેત્વા ‘‘ભન્તે, ઓસધેન વા મન્તેન વા પુત્તકં નો નીરોગં કરોથા’’તિ આહંસુ. સો ‘‘અહં ઓસધં ન જાનામિ, નાહં વેજ્જકમ્મં કરિસ્સામિ, પબ્બજિતોમ્હી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભન્તે, ઇમસ્મિં કુમારકે મેત્તં કત્વા સચ્ચકિરિયં કરોથા’’તિ. તાપસો ‘‘સાધુ સચ્ચકિરિયં કરિસ્સામી’’તિ વત્વા યઞ્ઞદત્તસ્સ સીસે હત્થં ઠપેત્વા સચ્ચકિરિયં અકાસિ. તેન વુત્તં ‘‘સહાયો બ્રાહ્મણો મય્હ’’ન્તિઆદિ.
Atha naṃ kuddho āsiviso hatthe ḍaṃsi. So visavegena mucchito tattheva pati. Athassa mātāpitaro sappena daṭṭhabhāvaṃ ñatvā kumāraṃ ukkhipitvā tāpasassa pādamūle nipajjāpetvā ‘‘bhante, osadhena vā mantena vā puttakaṃ no nīrogaṃ karothā’’ti āhaṃsu. So ‘‘ahaṃ osadhaṃ na jānāmi, nāhaṃ vejjakammaṃ karissāmi, pabbajitomhī’’ti. ‘‘Tena hi, bhante, imasmiṃ kumārake mettaṃ katvā saccakiriyaṃ karothā’’ti. Tāpaso ‘‘sādhu saccakiriyaṃ karissāmī’’ti vatvā yaññadattassa sīse hatthaṃ ṭhapetvā saccakiriyaṃ akāsi. Tena vuttaṃ ‘‘sahāyo brāhmaṇo mayha’’ntiādi.
તત્થ આગઞ્છું પાહુનાગતન્તિ અતિથિઅભિગમનં અભિગમિંસુ.
Tattha āgañchuṃ pāhunāgatanti atithiabhigamanaṃ abhigamiṃsu.
૯૭. વટ્ટમનુક્ખિપન્તિ ખિપનવટ્ટસણ્ઠાનતાય ‘‘વટ્ટ’’ન્તિ લદ્ધનામં ગેણ્ડુકં અનુક્ખિપન્તો, ગેણ્ડુકકીળં કીળન્તોતિ અત્થો. આસિવિસમકોપયીતિ ભૂમિયં પટિહતો હુત્વા વમ્મિકબિલગતેન ગેણ્ડુકેન તત્થ ઠિતં કણ્હસપ્પં સીસે પહરિત્વા રોસેસિ.
97.Vaṭṭamanukkhipanti khipanavaṭṭasaṇṭhānatāya ‘‘vaṭṭa’’nti laddhanāmaṃ geṇḍukaṃ anukkhipanto, geṇḍukakīḷaṃ kīḷantoti attho. Āsivisamakopayīti bhūmiyaṃ paṭihato hutvā vammikabilagatena geṇḍukena tattha ṭhitaṃ kaṇhasappaṃ sīse paharitvā rosesi.
૯૮. વટ્ટગતં મગ્ગં, અન્વેસન્તોતિ તેન વટ્ટેન ગતં મગ્ગં ગવેસન્તો. આસિવિસસ્સ હત્થેન, ઉત્તમઙ્ગં પરામસીતિ વમ્મિકબિલં પવેસિતેન અત્તનો હત્થેન આસીવિસસ્સ સીસં ફુસિ.
98.Vaṭṭagataṃ maggaṃ, anvesantoti tena vaṭṭena gataṃ maggaṃ gavesanto. Āsivisassa hatthena, uttamaṅgaṃ parāmasīti vammikabilaṃ pavesitena attano hatthena āsīvisassa sīsaṃ phusi.
૯૯. વિસબલસ્સિતોતિ વિસબલનિસ્સિતો અત્તનો વિસવેગં નિસ્સાય ઉપ્પજ્જનકસપ્પો. અડંસિ દારકં ખણેતિ તસ્મિં પરામસિતક્ખણે એવ તં બ્રાહ્મણકુમારં ડંસિ.
99.Visabalassitoti visabalanissito attano visavegaṃ nissāya uppajjanakasappo. Aḍaṃsi dārakaṃ khaṇeti tasmiṃ parāmasitakkhaṇe eva taṃ brāhmaṇakumāraṃ ḍaṃsi.
૧૦૦. સહદટ્ઠોતિ ડંસેન સહેવ, દટ્ઠસમકાલમેવ. આસિવિસેનાતિ ઘોરવિસેન. તેનાતિ તેન દારકસ્સ વિસવેગેન મુચ્છિતસ્સ ભૂમિયં પતનેન અહં દુક્ખિતો અહોસિં. મમ વાહસિ તં દુક્ખન્તિ તં દારકસ્સ માતાપિતૂનઞ્ચ દુક્ખં મમ વાહસિ, મય્હં સરીરે વિય મમ કરુણાય વાહેસિ.
100.Sahadaṭṭhoti ḍaṃsena saheva, daṭṭhasamakālameva. Āsivisenāti ghoravisena. Tenāti tena dārakassa visavegena mucchitassa bhūmiyaṃ patanena ahaṃ dukkhito ahosiṃ. Mama vāhasi taṃ dukkhanti taṃ dārakassa mātāpitūnañca dukkhaṃ mama vāhasi, mayhaṃ sarīre viya mama karuṇāya vāhesi.
૧૦૧. ત્યાહન્તિ તે તસ્સ દારકસ્સ માતાપિતરો અહં ‘‘મા સોચથ, મા પરિદેવથા’’તિઆદિના નયેન સમસ્સાસેત્વા. સોકસલ્લિતેતિ સોકસલ્લવન્તે. અગ્ગન્તિ સેટ્ઠં તતો એવ વરં ઉત્તમં સચ્ચકિરિયં અકાસિં.
101.Tyāhanti te tassa dārakassa mātāpitaro ahaṃ ‘‘mā socatha, mā paridevathā’’tiādinā nayena samassāsetvā. Sokasalliteti sokasallavante. Agganti seṭṭhaṃ tato eva varaṃ uttamaṃ saccakiriyaṃ akāsiṃ.
૧૦૨. ઇદાનિ તં સચ્ચકિરિયં સરૂપેન દસ્સેતું ‘‘સત્તાહમેવા’’તિ ગાથમાહ.
102. Idāni taṃ saccakiriyaṃ sarūpena dassetuṃ ‘‘sattāhamevā’’ti gāthamāha.
તત્થ સત્તાહમેવાતિ પબ્બજિતદિવસતો પટ્ઠાય સત્ત અહાનિ એવ. પસન્નચિત્તોતિ કમ્મફલસદ્ધાય પસન્નમાનસો. પુઞ્ઞત્થિકોતિ પુઞ્ઞેન અત્થિકો, ધમ્મચ્છન્દયુત્તો. અથાપરં યં ચરિતન્તિ અથ તસ્મા સત્તાહા ઉત્તરિ યં મમ બ્રહ્મચરિયચરણં.
Tattha sattāhamevāti pabbajitadivasato paṭṭhāya satta ahāni eva. Pasannacittoti kammaphalasaddhāya pasannamānaso. Puññatthikoti puññena atthiko, dhammacchandayutto. Athāparaṃ yaṃ caritanti atha tasmā sattāhā uttari yaṃ mama brahmacariyacaraṇaṃ.
૧૦૩. અકામકોવાહીતિ પબ્બજ્જં અનિચ્છન્તો એવ. એતેન સચ્ચેન સુવત્થિ હોતૂતિ સચે અતિરેકપઞ્ઞાસવસ્સાનિ અનભિરતિવાસં વસન્તેન મયા કસ્સચિ અજાનાપિતભાવો સચ્ચો, એતેન સચ્ચેન યઞ્ઞદત્તકુમારસ્સ સોત્થિ હોતુ, જીવિતં પટિલભતૂતિ.
103.Akāmakovāhīti pabbajjaṃ anicchanto eva. Etena saccena suvatthi hotūti sace atirekapaññāsavassāni anabhirativāsaṃ vasantena mayā kassaci ajānāpitabhāvo sacco, etena saccena yaññadattakumārassa sotthi hotu, jīvitaṃ paṭilabhatūti.
એવં પન મહાસત્તેન સચ્ચકિરિયાય કતાય યઞ્ઞદત્તસ્સ સરીરતો વિસં ભસ્સિત્વા પથવિં પાવિસિ. કુમારો અક્ખીનિ ઉમ્મીલેત્વા માતાપિતરો ઓલોકેત્વા ‘‘અમ્મ, તાતા’’તિ વત્વા વુટ્ઠાસિ. તેન વુત્તં –
Evaṃ pana mahāsattena saccakiriyāya katāya yaññadattassa sarīrato visaṃ bhassitvā pathaviṃ pāvisi. Kumāro akkhīni ummīletvā mātāpitaro oloketvā ‘‘amma, tātā’’ti vatvā vuṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
૧૦૪.
104.
‘‘સહ સચ્ચે કતે મય્હં, વિસવેગેન વેધિતો;
‘‘Saha sacce kate mayhaṃ, visavegena vedhito;
અબુજ્ઝિત્વાન વુટ્ઠાસિ, અરોગો ચાસિ માણવો’’તિ.
Abujjhitvāna vuṭṭhāsi, arogo cāsi māṇavo’’ti.
તસ્સત્થો – મમ સચ્ચકરણેન સહ સમાનકાલમેવ તતો પુબ્બે વિસવેગેન વેધિતો કમ્પિતો વિસઞ્ઞિભાવેન અબુજ્ઝિત્વા ઠિતો વિગતવિસત્તા પટિલદ્ધસઞ્ઞો સહસા વુટ્ઠાસિ. સો માણવો કુમારો વિસવેગાભાવેન અરોગો ચ અહોસીતિ.
Tassattho – mama saccakaraṇena saha samānakālameva tato pubbe visavegena vedhito kampito visaññibhāvena abujjhitvā ṭhito vigatavisattā paṭiladdhasañño sahasā vuṭṭhāsi. So māṇavo kumāro visavegābhāvena arogo ca ahosīti.
ઇદાનિ સત્થા તસ્સા અત્તનો સચ્ચકિરિયાય પરમત્થપારમિભાવં દસ્સેન્તો ‘‘સચ્ચેન મે સમો નત્થિ, એસા મે સચ્ચપારમી’’તિ આહ. તં ઉત્તાનત્થમેવ . જાતકટ્ઠકથાયં (જા॰ અટ્ઠ॰ ૪.૧૦.૬૨) પન ‘‘મહાસત્તસ્સ સચ્ચકિરિયાય કુમારસ્સ થનપ્પદેસતો ઉદ્ધં વિસં ભસ્સિત્વા વિગતં. દારકસ્સ પિતુ સચ્ચકિરિયાય કટિતો ઉદ્ધં, માતુ સચ્ચકિરિયાય અવસિટ્ઠસરીરતો વિસં ભસ્સિત્વા વિગત’’ન્તિ આગતં. તથા હિ વુત્તં –
Idāni satthā tassā attano saccakiriyāya paramatthapāramibhāvaṃ dassento ‘‘saccena me samo natthi, esā me saccapāramī’’ti āha. Taṃ uttānatthameva . Jātakaṭṭhakathāyaṃ (jā. aṭṭha. 4.10.62) pana ‘‘mahāsattassa saccakiriyāya kumārassa thanappadesato uddhaṃ visaṃ bhassitvā vigataṃ. Dārakassa pitu saccakiriyāya kaṭito uddhaṃ, mātu saccakiriyāya avasiṭṭhasarīrato visaṃ bhassitvā vigata’’nti āgataṃ. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘યસ્મા દાનં નાભિનન્દિં કદાચિ, દિસ્વાનહં અતિથિં વાસકાલે;
‘‘Yasmā dānaṃ nābhinandiṃ kadāci, disvānahaṃ atithiṃ vāsakāle;
ન ચાપિ મે અપ્પિયતં અવેદું, બહુસ્સુતા સમણબ્રાહ્મણા ચ;
Na cāpi me appiyataṃ aveduṃ, bahussutā samaṇabrāhmaṇā ca;
અકામકો વાપિ અહં દદામિ, એતેન સચ્ચેન સુવત્થિ હોતુ;
Akāmako vāpi ahaṃ dadāmi, etena saccena suvatthi hotu;
હતં વિસં જીવતુ યઞ્ઞદત્તો.
Hataṃ visaṃ jīvatu yaññadatto.
‘‘આસીવિસો તાત પહૂતતેજો, યો તં અદંસી પતરા ઉદિચ્ચ;
‘‘Āsīviso tāta pahūtatejo, yo taṃ adaṃsī patarā udicca;
તસ્મિઞ્ચ મે અપ્પિયતાય અજ્જ, પિતરિ ચ તે નત્થિ કોચિ વિસેસો;
Tasmiñca me appiyatāya ajja, pitari ca te natthi koci viseso;
એતેન સચ્ચેન સુવત્થિ હોતુ, હતં વિસં જીવતુ યઞ્ઞદત્તો’’તિ.
Etena saccena suvatthi hotu, hataṃ visaṃ jīvatu yaññadatto’’ti.
તત્થ વાસકાલેતિ વસનત્થાય ગેહં આગતકાલે. ન ચાપિ મે અપ્પિયતં અવેદુન્તિ બહુસ્સુતાપિ સમણબ્રાહ્મણા અયં નેવ દાનં અભિનન્દતિ, ન અમ્હેતિ ઇમં મમ અપ્પિયભાવં નેવ જાનિંસુ. અહઞ્હિ તે પિયચક્ખૂહિયેવ ઓલોકેમીતિ દીપેતિ. એતેન સચ્ચેનાતિ સચે અહં દદમાનોપિ વિપાકં અસદ્દહિત્વા અત્તનો અનિચ્છાય દેમિ, અનિચ્છભાવઞ્ચ મે પરે ન જાનન્તિ, એતેન સચ્ચેન સુવત્થિ હોતૂતિ અત્થો. ઇતરગાથાય, તાતાતિ પુત્તં આલપતિ. પહૂતતેજોતિ બલવવિસો. પતરાતિ પદરા, અયમેવ વા પાઠો. ઉદિચ્ચાતિ ઉદ્ધં ગન્ત્વા, વમ્મિકબિલતો ઉટ્ઠહિત્વાતિ અત્થો. ઇદં વુત્તં હોતિ – તાત યઞ્ઞદત્ત, તસ્મિઞ્ચ આસિવિસે તવ ચ પિતરિ અપ્પિયભાવેન મય્હં કોચિ વિસેસો નત્થિ, તઞ્ચ પન અપ્પિયભાવં ઠપેત્વા અજ્જ મયા ન કોચિ જાનાપિતપુબ્બો, સચે એતં સચ્ચં, એતેન સચ્ચેન સુવત્થિ હોતૂતિ.
Tattha vāsakāleti vasanatthāya gehaṃ āgatakāle. Na cāpime appiyataṃ avedunti bahussutāpi samaṇabrāhmaṇā ayaṃ neva dānaṃ abhinandati, na amheti imaṃ mama appiyabhāvaṃ neva jāniṃsu. Ahañhi te piyacakkhūhiyeva olokemīti dīpeti. Etena saccenāti sace ahaṃ dadamānopi vipākaṃ asaddahitvā attano anicchāya demi, anicchabhāvañca me pare na jānanti, etena saccena suvatthi hotūti attho. Itaragāthāya, tātāti puttaṃ ālapati. Pahūtatejoti balavaviso. Patarāti padarā, ayameva vā pāṭho. Udiccāti uddhaṃ gantvā, vammikabilato uṭṭhahitvāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta yaññadatta, tasmiñca āsivise tava ca pitari appiyabhāvena mayhaṃ koci viseso natthi, tañca pana appiyabhāvaṃ ṭhapetvā ajja mayā na koci jānāpitapubbo, sace etaṃ saccaṃ, etena saccena suvatthi hotūti.
એવં બોધિસત્તો કુમારે અરોગે જાતે તસ્સ પિતરં ‘‘દાનં દદન્તેન નામ કમ્મઞ્ચ ફલઞ્ચ સદ્દહિત્વા દાતબ્બ’’ન્તિ કમ્મફલસદ્ધાય નિવેસેત્વા સયં અનભિરતિં વિનોદેત્વા ઝાનાભિઞ્ઞાયો ઉપ્પાદેત્વા આયુપરિયોસાને બ્રહ્મલોકપરાયનો અહોસિ.
Evaṃ bodhisatto kumāre aroge jāte tassa pitaraṃ ‘‘dānaṃ dadantena nāma kammañca phalañca saddahitvā dātabba’’nti kammaphalasaddhāya nivesetvā sayaṃ anabhiratiṃ vinodetvā jhānābhiññāyo uppādetvā āyupariyosāne brahmalokaparāyano ahosi.
તદા મણ્ડબ્યો આનન્દત્થેરો અહોસિ, તસ્સ ભરિયા વિસાખા, પુત્તો રાહુલત્થેરો, આણિમણ્ડબ્યો સારિપુત્તત્થેરો, કણ્હદીપાયનો લોકનાથો.
Tadā maṇḍabyo ānandatthero ahosi, tassa bhariyā visākhā, putto rāhulatthero, āṇimaṇḍabyo sāriputtatthero, kaṇhadīpāyano lokanātho.
તસ્સ ઇધ પાળિયા આરુળ્હા સચ્ચપારમી, સેસા ચ પારમિયો હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ નિદ્ધારેતબ્બા. તથા અનવસેસમહાભોગપરિચ્ચાગાદયો ગુણાનુભાવા વિભાવેતબ્બાતિ.
Tassa idha pāḷiyā āruḷhā saccapāramī, sesā ca pāramiyo heṭṭhā vuttanayeneva niddhāretabbā. Tathā anavasesamahābhogapariccāgādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
કણ્હદીપાયનચરિયાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Kaṇhadīpāyanacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચરિયાપિટકપાળિ • Cariyāpiṭakapāḷi / ૧૧. કણ્હદીપાયનચરિયા • 11. Kaṇhadīpāyanacariyā