Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੩. ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
3. Kaṅkhārevatattheragāthāvaṇṇanā
ਪਞ੍ਞਂ ਇਮਂ ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਥੇਰੋ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਹਂਸવਤੀਨਗਰੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਮਹਾਸਾਲਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਏਕਦਿવਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਕਾਲੇ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਮਹਾਜਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿਹਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਸਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਏਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਝਾਨਾਭਿਰਤਾਨਂ ਅਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਮਯਾਪਿ ਅਨਾਗਤੇ ਏવਰੂਪੇਨ ਭવਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾવਸਾਨੇ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਅਹਂ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਕਾਰਕਮ੍ਮੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨ ਪਤ੍ਥੇਮਿ, ਯਥਾ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਇਤੋ ਸਤ੍ਤਮਦਿવਸਮਤ੍ਥਕੇ ਝਾਯੀਨਂ ਅਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਿਤੋ, ਏવਂ ਅਹਮ੍ਪਿ ਅਨਾਗਤੇ ਏਕਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨੇ ਝਾਯੀਨਂ ਅਗ੍ਗੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਤ੍ਥਨਮਕਾਸਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਅਨਾਗਤਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਨਭਾવਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਨਾਗਤੇ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾવਸਾਨੇ ਗੋਤਮੋ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨੇ ਤ੍વਂ ਝਾਯੀਨਂ ਅਗ੍ਗੋ ਭવਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
Paññaṃ imaṃ passāti āyasmato kaṅkhārevatassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi thero padumuttarabhagavato kāle haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatto. Ekadivasaṃ buddhānaṃ dhammadesanākāle heṭṭhā vuttanayena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā desanāvasāne satthāraṃ nimantetvā heṭṭhā vuttanayena mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ āha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, yathā pana so bhikkhu tumhehi ito sattamadivasamatthake jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane jhāyīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanamakāsi. Satthā anāgataṃ oloketvā nipphajjanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane tvaṃ jhāyīnaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
ਸੋ ਯਾવਜੀવਂ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਨਗਰੇ ਮਹਾਭੋਗਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨ ਮਹਾਜਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿਹਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਸਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਦਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥਾਪੇਤ੍વਾ ਝਾਨਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਝਾਨਲਾਭੀ ਹੁਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਸੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਦਸਬਲੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਅਹੋਰਤ੍ਤਂ ਝਾਨੇਸੁ ਚਿਣ੍ਣવਸੀ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਝਾਯੀਨਂ ਯਦਿਦਂ ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੮, ੨੦੪) ਝਾਯੀਨਂ ਅਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਸਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੫.੩੪-੫੩) –
So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthinagare mahābhogakule nibbatto pacchābhattaṃ dhammassavanatthaṃ gacchantena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dasabalassa dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadaṃ labhitvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā jhānaparikammaṃ karonto jhānalābhī hutvā jhānaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi. So yebhuyyena dasabalena samāpajjitabbasamāpattiṃ samāpajjanto ahorattaṃ jhānesu ciṇṇavasī ahosi. Atha naṃ satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ jhāyīnaṃ yadidaṃ kaṅkhārevato’’ti (a. ni. 1.198, 204) jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.55.34-53) –
‘‘ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਜਿਨੋ, ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਮਾ।
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ਇਤੋ ਸਤਸਹਸ੍ਸਮ੍ਹਿ, ਕਪ੍ਪੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ ਨਾਯਕੋ॥
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘ਸੀਹਹਨੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਗਿਰੋ, ਹਂਸਦੁਨ੍ਦੁਭਿਨਿਸ੍ਸਨੋ।
‘‘Sīhahanu brahmagiro, haṃsadundubhinissano;
ਨਾਗવਿਕ੍ਕਨ੍ਤਗਮਨੋ, ਚਨ੍ਦਸੂਰਾਧਿਕਪ੍ਪਭੋ॥
Nāgavikkantagamano, candasūrādhikappabho.
‘‘ਮਹਾਮਤਿ ਮਹਾવੀਰੋ, ਮਹਾਝਾਯੀ ਮਹਾਬਲੋ।
‘‘Mahāmati mahāvīro, mahājhāyī mahābalo;
ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕੋ ਨਾਥੋ, ਮਹਾਤਮਪਨੂਦਨੋ॥
Mahākāruṇiko nātho, mahātamapanūdano.
‘‘ਸ ਕਦਾਚਿ ਤਿਲੋਕਗ੍ਗੋ, વੇਨੇਯ੍ਯਂ વਿਨਯਂ ਬਹੁਂ।
‘‘Sa kadāci tilokaggo, veneyyaṃ vinayaṃ bahuṃ;
ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਤ੍ਤਾਸਯવਿਦੂ ਮੁਨਿ॥
Dhammaṃ desesi sambuddho, sattāsayavidū muni.
‘‘ਝਾਯਿਂ ਝਾਨਰਤਂ વੀਰਂ, ਉਪਸਨ੍ਤਂ ਅਨਾવਿਲਂ।
‘‘Jhāyiṃ jhānarataṃ vīraṃ, upasantaṃ anāvilaṃ;
વਣ੍ਣਯਨ੍ਤੋ ਪਰਿਸਤਿਂ, ਤੋਸੇਸਿ ਜਨਤਂ ਜਿਨੋ॥
Vaṇṇayanto parisatiṃ, tosesi janataṃ jino.
‘‘ਤਦਾਹਂ ਹਂਸવਤਿਯਂ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વੇਦਪਾਰਗੂ।
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, brāhmaṇo vedapāragū;
ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾਨ ਮੁਦਿਤੋ, ਤਂ ਠਾਨਮਭਿਪਤ੍ਥਯਿਂ॥
Dhammaṃ sutvāna mudito, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘ਤਦਾ ਜਿਨੋ વਿਯਾਕਾਸਿ, ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ વਿਨਾਯਕੋ।
‘‘Tadā jino viyākāsi, saṅghamajjhe vināyako;
ਮੁਦਿਤੋ ਹੋਹਿ ਤ੍વਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮੇ, ਲਚ੍ਛਸੇ ਤਂ ਮਨੋਰਥਂ॥
Mudito hohi tvaṃ brahme, lacchase taṃ manorathaṃ.
‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਓਕ੍ਕਾਕਕੁਲਸਮ੍ਭવੋ।
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ਗੋਤਮੋ ਨਾਮ ਗੋਤ੍ਤੇਨ, ਸਤ੍ਥਾ ਲੋਕੇ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦਾਯਾਦੋ, ਓਰਸੋ ਧਮ੍ਮਨਿਮ੍ਮਿਤੋ।
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ਰੇવਤੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ, ਹੇਸ੍ਸਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾવਕੋ॥
Revato nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਸੁਕਤੇਨ, ਚੇਤਨਾਪਣਿਧੀਹਿ ਚ।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ਜਹਿਤ੍વਾ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਤਾવਤਿਂਸਮਗਚ੍ਛਹਂ॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਚ ਭવੇ ਦਾਨਿ, ਜਾਤੋਹਂ ਕੋਲਿਯੇ ਪੁਰੇ।
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jātohaṃ koliye pure;
ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਕੁਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ, ਇਦ੍ਧੇ ਫੀਤੇ ਮਹਦ੍ਧਨੇ॥
Khattiye kulasampanne, iddhe phīte mahaddhane.
‘‘ਯਦਾ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਮਦੇਸਯਿ।
‘‘Yadā kapilavatthusmiṃ, buddho dhammamadesayi;
ਤਦਾ ਪਸਨ੍ਨੋ ਸੁਗਤੇ, ਪਬ੍ਬਜਿਂ ਅਨਗਾਰਿਯਂ॥
Tadā pasanno sugate, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘ਕਙ੍ਖਾ ਮੇ ਬਹੁਲਾ ਆਸਿ, ਕਪ੍ਪਾਕਪ੍ਪੇ ਤਹਿਂ ਤਹਿਂ।
‘‘Kaṅkhā me bahulā āsi, kappākappe tahiṃ tahiṃ;
ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ વਿਨਯੀ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਂ॥
Sabbaṃ taṃ vinayī buddho, desetvā dhammamuttamaṃ.
‘‘ਤਤੋਹਂ ਤਿਣ੍ਣਸਂਸਾਰੋ, ਤਦਾ ਝਾਨਸੁਖੇ ਰਤੋ।
‘‘Tatohaṃ tiṇṇasaṃsāro, tadā jhānasukhe rato;
વਿਹਰਾਮਿ ਤਦਾ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਮਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏਤਦਬ੍ਰવਿ॥
Viharāmi tadā buddho, maṃ disvā etadabravi.
‘‘ਯਾ ਕਾਚਿ ਕਙ੍ਖਾ ਇਧ વਾ ਹੁਰਂ વਾ, ਸવੇਦਿਯਾ વਾ ਪਰવੇਦਿਯਾ વਾ।
‘‘Yā kāci kaṅkhā idha vā huraṃ vā, savediyā vā paravediyā vā;
ਯੇ ਝਾਯਿਨੋ ਤਾ ਪਜਹਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਾ, ਆਤਾਪਿਨੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਨ੍ਤਾ॥
Ye jhāyino tā pajahanti sabbā, ātāpino brahmacariyaṃ carantā.
‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸੇ ਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਮੇ ਇਧ।
‘‘Satasahasse kataṃ kammaṃ, phalaṃ dassesi me idha;
ਸੁਮੁਤ੍ਤੋ ਸਰવੇਗੋવ, ਕਿਲੇਸੇ ਝਾਪਯਿਂ ਮਮ॥
Sumutto saravegova, kilese jhāpayiṃ mama.
‘‘ਤਤੋ ਝਾਨਰਤ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕਨ੍ਤਗੂ ਮੁਨਿ।
‘‘Tato jhānarattaṃ disvā, buddho lokantagū muni;
ਝਾਯੀਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਗ੍ਗੋ, ਪਞ੍ਞਾਪੇਸਿ ਮਹਾਮਤਿ॥
Jhāyīnaṃ bhikkhūnaṃ aggo, paññāpesi mahāmati.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ, ਭવਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਮੂਹਤਾ।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
ਨਾਗੋવ ਬਨ੍ਧਨਂ ਛੇਤ੍વਾ, વਿਹਰਾਮਿ ਅਨਾਸવੋ॥
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘ਸ੍વਾਗਤਂ વਤ ਮੇ ਆਸਿ, ਮਮ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ।
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;
ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ॥
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚਤਸ੍ਸੋ, વਿਮੋਕ੍ਖਾਪਿ ਚ ਅਟ੍ਠਿਮੇ।
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ, ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਤਥਾ ਕਤਕਿਚ੍ਚੋ ਪਨਾਯਂ ਮਹਾਥੇਰੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਙ੍ਖਾਪਕਤਚਿਤ੍ਤਤਂ ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਗਤਕਙ੍ਖਤਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ ਨੂਨ ਮਯ੍ਹਂ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਦੇਸਨਾਨੁਭਾવੋ, ਤੇਨੇਤਰਹਿ ਏવਂ વਿਗਤਕਙ੍ਖੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વੂਪਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਜਾਤੋ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਬਹੁਮਾਨੋ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਞਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਞਂ ਇਮਂ ਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।
Tathā katakicco panāyaṃ mahāthero pubbe dīgharattaṃ attano kaṅkhāpakatacittataṃ idāni sabbaso vigatakaṅkhatañca paccavekkhitvā ‘‘aho nūna mayhaṃ satthuno desanānubhāvo, tenetarahi evaṃ vigatakaṅkho ajjhattaṃ vūpasantacitto jāto’’ti sañjātabahumāno bhagavato paññaṃ pasaṃsanto ‘‘paññaṃ imaṃ passā’’ti imaṃ gāthamāha.
੩. ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਪਕਾਰੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਚ ਪਞ੍ਞਾ। વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਆਸਯਾਨੁਸਯਚਰਿਯਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਆਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਕੁਸਲਾਦਿਕੇ ਖਨ੍ਧਾਦਿਕੇ ਚ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਤੇਹਿ ਚ ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਥੁ ਦੇਸਨਾਞਾਣਞ੍ਹਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤੇਨਾਹ ‘‘ਇਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ਦੇਸਨਾਬਲੇਨ ਨਯਗ੍ਗਾਹਤੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਦੇਸਨਾਞਾਣਂ ਸਾવਕੇਹਿ ਨਯਤੋ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਮ੍ਪਿ ਨਯਤੋ ਗਯ੍ਹਤੇવ। ਤੇਨਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ – ‘‘ਅਪਿਚ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਨ੍વਯੋ વਿਦਿਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੬; ੩.੧੪੩)। ਪਸ੍ਸਾਤਿ વਿਮ੍ਹਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਨਿਯਮਤੋ ਆਲਪਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋਯੇવ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਯਥਾਹ ਭਗવਾ ਉਦਾਨੇਨ੍ਤੋ – ‘‘ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਸ੍ਸ; ਪੁਥੂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਰੇਤਂ ਭੂਤਂ ਭੂਤਰਤਂ ਭવਾ ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੩੦)। ਤਥਾਗਤਾਨਨ੍ਤਿ ਤਥਾ ਆਗਮਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਤਥਾਗਤਾਨਂ। ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਹਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਏવਂ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ। ਤਥਾਯ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਯ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾવਿਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥੇਹਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ , ਤਥਾ ਗਤਭਾવੇਨ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ। વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਾ ਉਦਾਨਟ੍ਠਕਥਾਯ (ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੮) ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਟ੍ਠਕਥਾਯ (ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੮) ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
3. Tattha paññanti pakāre jānāti, pakārehi ñāpetīti ca paññā. Veneyyānaṃ āsayānusayacariyādhimuttiādippakāre dhammānaṃ kusalādike khandhādike ca desetabbappakāre jānāti, yathāsabhāvato paṭivijjhati, tehi ca pakārehi ñāpetīti attho. Satthu desanāñāṇañhi idhādhippetaṃ, tenāha ‘‘ima’’nti. Tañhi attani siddhena desanābalena nayaggāhato paccakkhaṃ viya upaṭṭhitaṃ gahetvā ‘‘ima’’nti vuttaṃ. Yadaggena vā satthu desanāñāṇaṃ sāvakehi nayato gayhati, tadaggena attano visaye paṭivedhañāṇampi nayato gayhateva. Tenāha āyasmā dhammasenāpati – ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146; 3.143). Passāti vimhayappatto aniyamato ālapati attanoyeva vā cittaṃ, yathāha bhagavā udānento – ‘‘lokamimaṃ passa; puthū avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti (udā. 30). Tathāgatānanti tathā āgamanādiatthena tathāgatānaṃ. Tathā āgatoti hi tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti evaṃ aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato. Tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathā pavattitoti tathāgato, tathehi āgatoti tathāgato , tathā gatabhāvena tathāgatoti evampi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgatoti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana paramatthadīpaniyā udānaṭṭhakathāya (udā. aṭṭha. 18) itivuttakaṭṭhakathāya (itivu. aṭṭha. 38) ca vuttanayeneva veditabbo.
ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਸਾਧਾਰਣવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਗ੍ਗਿ ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਅਗ੍ਗੀਤਿ ਉਪਮਾવਚਨਂ। ਯਥਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਉਪਮਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਪਜ੍ਜਲਿਤੋਤਿ ਉਪਮੇਯ੍ਯੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਦਸ੍ਸਨਂ। ਨਿਸੀਥੇਤਿ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣਕਾਲਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਨਾਮ ਨਿਸੀਥੇ ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਉਨ੍ਨਤੇ ਠਾਨੇ ਪਜ੍ਜਲਿਤੋ ਅਗ੍ਗਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਤਯਗਤਂ વਿਧਮਨ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏવਮੇવ ਤਥਾਗਤਾਨਂ ਇਮਂ ਦੇਸਨਾਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਬ੍ਬਸੋ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਸਂਸਯਤਮਂ વਿਧਮਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਂ ਪਸ੍ਸਾਤਿ। ਯਤੋ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਞਾਣਮਯਂ ਆਲੋਕਂ ਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਆਲੋਕਦਾ। ਪਞ੍ਞਾਮਯਮੇવ ਚਕ੍ਖੁਂ ਦਦਨ੍ਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦਦਾ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਕਙ੍ਖਾવਿਨਯਪਦਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ ਆਗਤਾਨਂ વਿਨਯਨ੍ਤਿ ਕਙ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ, ਯੇ ਤਥਾਗਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤਾਨਂ ਉਪਗਤਾਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਮਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁਕਂ, ‘‘ਬੁਦ੍ਧੇ ਕਙ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮੇ ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੦੮) ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਞ੍ਚ ਕਙ੍ਖਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ વਿਨਯਨ੍ਤਿ ਦੇਸਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ વਿਧਮਨ੍ਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਨ੍ਤਿ। વਿਨਯਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਨ ਕਙ੍ਖਾ ਤਬ੍ਬਿਨਯੇਨੇવ વਿਨੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।
Idāni tassā paññāya asādhāraṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘aggi yathā’’tiādi vuttaṃ. Yathā aggīti upamāvacanaṃ. Yathāti tassa upamābhāvadassanaṃ. Pajjalitoti upameyyena sambandhadassanaṃ. Nisītheti kiccakaraṇakāladassanaṃ. Ayañhettha attho – yathā nāma nisīthe rattiyaṃ caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamāne unnate ṭhāne pajjalito aggi tasmiṃ padese tayagataṃ vidhamantaṃ tiṭṭhati, evameva tathāgatānaṃ imaṃ desanāñāṇasaṅkhātaṃ sabbaso veneyyānaṃ saṃsayatamaṃ vidhamantaṃ paññaṃ passāti. Yato desanāvilāsena sattānaṃ ñāṇamayaṃ ālokaṃ dentīti ālokadā. Paññāmayameva cakkhuṃ dadantīti cakkhudadā. Tadubhayampi kaṅkhāvinayapadaṭṭhānameva katvā dassento ‘‘ye āgatānaṃ vinayanti kaṅkha’’nti āha, ye tathāgatā attano santikaṃ āgatānaṃ upagatānaṃ veneyyānaṃ ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasavatthukaṃ, ‘‘buddhe kaṅkhati dhamme kaṅkhatī’’tiādinayappavattaṃ (dha. sa. 1008) aṭṭhavatthukañca kaṅkhaṃ vicikicchaṃ vinayanti desanānubhāvena anavasesato vidhamanti viddhaṃsenti. Vinayakukkuccasaṅkhātā pana kaṅkhā tabbinayeneva vinītā hontīti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਯਥਾ ਅਗ੍ਗਿ ਨਿਸੀਥੇ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਪਜ੍ਜਲਿਤੋ ਪਟੁਤਰਜਾਲੋ ਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਉਚ੍ਚਾਸਨੇ ਠਿਤਾਨਂ ਓਭਾਸਦਾਨਮਤ੍ਤੇਨ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਸਮવਿਸਮਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਲੋਕਦਦੋ ਹੋਤਿ। ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨੇ ਪਨ ਠਿਤਾਨਂ ਤਂ ਸੁਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਕਰਣਤੋ ਚਕ੍ਖੁਦਦੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਤਥਾਗਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਕਾਯਸ੍ਸ ਦੂਰੇ ਠਿਤਾਨਂ ਅਕਤਾਧਿਕਾਰਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੇਨ ਮੋਹਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਕਾਯવਿਸਮਾਦਿਸਮવਿਸਮਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਲੋਕਦਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਆਸਨ੍ਨੇ ਠਿਤਾਨਂ ਪਨ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਚਕ੍ਖੁਦਦਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਏવਂਭੂਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਚੀਗੋਚਰਂ ਆਗਤਾਨਂ ਮਾਦਿਸਾਨਮ੍ਪਿ ਕਙ੍ਖਾਬਹੁਲਾਨਂ ਕਙ੍ਖਂ વਿਨਯਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ વਿਧਮਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਤਥਾਗਤਾਨਂ ਪਞ੍ਞਂ ਞਾਣਾਤਿਸਯਂ ਪਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਮਯਂ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਪ੍ਪਕਾਸਨੇਨ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਾਪਿ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਥੇਰੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਾਲੇ ਕਪ੍ਪਿਯੇਪਿ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਙ੍ਖਾਬਹੁਲਤਾਯ ‘‘ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਤੋ, ਪਚ੍ਛਾ ਖੀਣਾਸવਕਾਲੇਪਿ ਤਥੇવ વੋਹਰਯਿਤ੍ਥ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਇਤ੍ਥਂ ਸੁਦਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤੋ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ। ਤਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।
Aparo nayo – yathā aggi nisīthe rattibhāge pajjalito paṭutarajālo samujjalaṃ uccāsane ṭhitānaṃ obhāsadānamattena andhakāraṃ vidhamitvā samavisamaṃ vibhāvento ālokadado hoti. Accāsanne pana ṭhitānaṃ taṃ supākaṭaṃ karonto cakkhukiccakaraṇato cakkhudado nāma hoti, evameva tathāgato attano dhammakāyassa dūre ṭhitānaṃ akatādhikārānaṃ paññāpajjotena mohandhakāraṃ vidhamitvā kāyavisamādisamavisamaṃ vibhāvento ālokadā bhavanti, āsanne ṭhitānaṃ pana katādhikārānaṃ dhammacakkhuṃ uppādento cakkhudadā bhavanti. Ye evaṃbhūtā attano vacīgocaraṃ āgatānaṃ mādisānampi kaṅkhābahulānaṃ kaṅkhaṃ vinayanti ariyamaggasamuppādanena vidhamanti, tesaṃ tathāgatānaṃ paññaṃ ñāṇātisayaṃ passāti yojanā. Evamayaṃ therassa attano kaṅkhāvitaraṇappakāsanena aññābyākaraṇagāthāpi hoti. Ayañhi thero puthujjanakāle kappiyepi kukkuccako hutvā kaṅkhābahulatāya ‘‘kaṅkhārevato’’ti paññāto, pacchā khīṇāsavakālepi tatheva voharayittha. Tenāha – ‘‘itthaṃ sudaṃ āyasmā kaṅkhārevato gāthaṃ abhāsitthā’’ti. Taṃ vuttatthameva.
ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Kaṅkhārevatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੩. ਕਙ੍ਖਾਰੇવਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 3. Kaṅkhārevatattheragāthā