| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
१०. कप्पमाणवपुच्छानिद्देसो
10. Kappamāṇavapucchāniddeso
६१.
61.
मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं, [इच्चायस्मा कप्पो]
Majjhesarasmiṃ tiṭṭhataṃ, [iccāyasmā kappo]
ओघे जाते महब्भये।
Oghe jāte mahabbhaye;
जरामच्चुपरेतानं, दीपं पब्रूहि मारिस।
Jarāmaccuparetānaṃ, dīpaṃ pabrūhi mārisa;
त्वञ्च मे दीपमक्खाहि, यथायिदं नापरं सिया॥
Tvañca me dīpamakkhāhi, yathāyidaṃ nāparaṃ siyā.
मज्झे सरस्मिं तिट्ठतन्ति सरो वुच्चति संसारो आगमनं गमनं गमनागमनं कालं गति भवाभवो चुति च उपपत्ति च निब्बत्ति च भेदो च जाति च जरा च मरणञ्च। संसारस्स पुरिमापि कोटि न पञ्ञायति, पच्छिमापि कोटि न पञ्ञायति; मज्झेव संसारे सत्ता ठिता पतिट्ठिता अल्लीना उपगता अज्झोसिता अधिमुत्ता।
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhatanti saro vuccati saṃsāro āgamanaṃ gamanaṃ gamanāgamanaṃ kālaṃ gati bhavābhavo cuti ca upapatti ca nibbatti ca bhedo ca jāti ca jarā ca maraṇañca. Saṃsārassa purimāpi koṭi na paññāyati, pacchimāpi koṭi na paññāyati; majjheva saṃsāre sattā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttā.
कथं संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति? एत्तका जातियो वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिसतानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिसतसहस्सानि वट्टं वत्ति , ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तका जातिकोटियो वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिकोटिसतानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिकोटिसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति, हेवं नत्थि। एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिकोटिसतसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति।
Kathaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati? Ettakā jātiyo vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti , tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā jātikoṭiyo vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātikoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātikoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti, hevaṃ natthi. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātikoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
एत्तकानि वस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि वस्ससतानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि वस्ससहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि वस्ससतसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तका वस्सकोटियो वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि वस्सकोटिसतानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि वस्सकोटिसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि वस्सकोटिसतसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति।
Ettakāni vassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassasatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā vassakoṭiyo vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassakoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni vassakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
एत्तकानि कप्पानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि कप्पसतानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि कप्पसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि कप्पसतसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तका कप्पकोटियो वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि कप्पकोटिसतानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि कप्पकोटिसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि कप्पकोटिसतसहस्सानि वट्टं वत्ति, ततो परं न वत्ततीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति।
Ettakāni kappāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappasatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappasatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakā kappakoṭiyo vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappakoṭisatāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappakoṭisahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Ettakāni kappakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vatti, tato paraṃ na vattatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘अनमतग्गोयं, भिक्खवे, संसारो, पुब्बा कोटि न पञ्ञायति अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतं। एवं दीघरत्तं खो, भिक्खवे, दुक्खं पच्चनुभूतं तिब्बं पच्चनुभूतं ब्यसनं पच्चनुभूतं, कटसी वड्ढिता 1। यावञ्चिदं, भिक्खवे, अलमेव सब्बसङ्खारेसु निब्बिन्दितुं अलं विरज्जितुं अलं विमुच्चितु’’न्ति। एवम्पि संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति।
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘anamataggoyaṃ, bhikkhave, saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyati avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ. Evaṃ dīgharattaṃ kho, bhikkhave, dukkhaṃ paccanubhūtaṃ tibbaṃ paccanubhūtaṃ byasanaṃ paccanubhūtaṃ, kaṭasī vaḍḍhitā 2. Yāvañcidaṃ, bhikkhave, alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ alaṃ vimuccitu’’nti. Evampi saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati.
कथं संसारस्स पच्छिमा कोटि न पञ्ञायति? एत्तका जातियो वट्टं वत्तिस्सति, ततो परं न वत्तिस्सतीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पच्छिमा कोटि न पञ्ञायति। एत्तकानि जातिसतानि, एत्तकानि जातिसहस्सानि, एत्तकानि जातिसतसहस्सानि, एत्तका जातिकोटियो, एत्तकानि जातिकोटिसतानि, एत्तकानि जातिकोटिसहस्सानि, एत्तकानि जातिकोटिसतसहस्सानि, एत्तकानि वस्सानि, एत्तकानि वस्ससतानि, एत्तकानि वस्ससहस्सानि, एत्तकानि वस्ससतसहस्सानि, एत्तका वस्सकोटियो, एत्तकानि वस्सकोटिसतानि, एत्तकानि वस्सकोटिसहस्सानि, एत्तकानि वस्सकोटिसतसहस्सानि, एत्तकानि कप्पानि, एत्तकानि कप्पसतानि, एत्तकानि कप्पसहस्सानि, एत्तकानि कप्पसतसहस्सानि, एत्तका कप्पकोटियो, एत्तकानि कप्पकोटिसतानि , एत्तकानि कप्पकोटिसहस्सानि, एत्तकानि कप्पकोटिसतसहस्सानि वट्टं वत्तिस्सति, ततो परं न वत्तिस्सतीति हेवं नत्थि, एवम्पि संसारस्स पच्छिमा कोटि न पञ्ञायति। एवम्पि संसारस्स पुरिमापि कोटि न पञ्ञायति, पच्छिमापि कोटि न पञ्ञायति, मज्झेव संसारे सत्ता ठिता पतिट्ठिता अल्लीना उपगता अज्झोसिता अधिमुत्ताति – मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं। इच्चायस्मा कप्पोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰…। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। कप्पोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा कप्पो।
Kathaṃ saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati? Ettakā jātiyo vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati. Ettakāni jātisatāni, ettakāni jātisahassāni, ettakāni jātisatasahassāni, ettakā jātikoṭiyo, ettakāni jātikoṭisatāni, ettakāni jātikoṭisahassāni, ettakāni jātikoṭisatasahassāni, ettakāni vassāni, ettakāni vassasatāni, ettakāni vassasahassāni, ettakāni vassasatasahassāni, ettakā vassakoṭiyo, ettakāni vassakoṭisatāni, ettakāni vassakoṭisahassāni, ettakāni vassakoṭisatasahassāni, ettakāni kappāni, ettakāni kappasatāni, ettakāni kappasahassāni, ettakāni kappasatasahassāni, ettakā kappakoṭiyo, ettakāni kappakoṭisatāni , ettakāni kappakoṭisahassāni, ettakāni kappakoṭisatasahassāni vaṭṭaṃ vattissati, tato paraṃ na vattissatīti hevaṃ natthi, evampi saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati. Evampi saṃsārassa purimāpi koṭi na paññāyati, pacchimāpi koṭi na paññāyati, majjheva saṃsāre sattā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti – majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ. Iccāyasmā kappoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Kappoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā kappo.
ओघे जाते महब्भयेति कामोघे भवोघे दिट्ठोघे अविज्जोघे जाते सञ्जाते निब्बत्ते अभिनिब्बत्ते पातुभूते। महब्भयेति जातिभये जराभये ब्याधिभये मरणभयेति – ओघे जाते महब्भये।
Oghe jāte mahabbhayeti kāmoghe bhavoghe diṭṭhoghe avijjoghe jāte sañjāte nibbatte abhinibbatte pātubhūte. Mahabbhayeti jātibhaye jarābhaye byādhibhaye maraṇabhayeti – oghe jāte mahabbhaye.
जरामच्चुपरेतानन्ति जराय फुट्ठानं परेतानं समोहितानं समन्नागतानं। मच्चुना फुट्ठानं परेतानं समोहितानं समन्नागतानं, जातिया अनुगतानं जराय अनुसटानं ब्याधिना अभिभूतानं मरणेन अब्भाहतानं अताणानं अलेणानं असरणानं असरणीभूतानन्ति – जरामच्चुपरेतानं।
Jarāmaccuparetānanti jarāya phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ. Maccunā phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ, jātiyā anugatānaṃ jarāya anusaṭānaṃ byādhinā abhibhūtānaṃ maraṇena abbhāhatānaṃ atāṇānaṃ aleṇānaṃ asaraṇānaṃ asaraṇībhūtānanti – jarāmaccuparetānaṃ.
दीपं पब्रूहि मारिसाति दीपं ताणं लेणं सरणं गतिं परायनं 3 ब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहि। मारिसाति पियवचनं गरुवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनमेतं मारिसाति – दीपं पब्रूहि मारिस।
Dīpaṃ pabrūhi mārisāti dīpaṃ tāṇaṃ leṇaṃ saraṇaṃ gatiṃ parāyanaṃ 4 brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Mārisāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ mārisāti – dīpaṃ pabrūhi mārisa.
त्वञ्च मे दीपमक्खाहीति। त्वन्ति भगवन्तं भणति। दीपमक्खाहीति दीपं ताणं लेणं सरणं गतिं परायनं अक्खाहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – त्वञ्च मे दीपमक्खाहि।
Tvañca me dīpamakkhāhīti. Tvanti bhagavantaṃ bhaṇati. Dīpamakkhāhīti dīpaṃ tāṇaṃ leṇaṃ saraṇaṃ gatiṃ parāyanaṃ akkhāhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – tvañca me dīpamakkhāhi.
यथायिदं नापरं सियाति यथयिदं दुक्खं इधेव निरुज्झेय्य वूपसमेय्य अत्थं गच्छेय्य पटिप्पस्सम्भेय्य पुनपटिसन्धिकं दुक्खं न निब्बत्तेय्य, कामधातुया वा रूपधातुया वा अरूपधातुया वा कामभवे वा रूपभवे वा अरूपभवे वा सञ्ञाभवे वा असञ्ञाभवे वा नेवसञ्ञानासञ्ञाभवे वा एकवोकारभवे वा चतुवोकारभवे वा पञ्चवोकारभवे वा पुनगतिया वा उपपत्तिया वा पटिसन्धिया वा भवे वा संसारे वा वट्टे वा न जनेय्य न सञ्जनेय्य न निब्बत्तेय्य नाभिनिब्बत्तेय्य। इधेव निरुज्झेय्य वूपसमेय्य अत्थं गच्छेय्य पटिप्पस्सम्भेय्याति – यथायिदं नापरं सिया। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Yathāyidaṃnāparaṃ siyāti yathayidaṃ dukkhaṃ idheva nirujjheyya vūpasameyya atthaṃ gaccheyya paṭippassambheyya punapaṭisandhikaṃ dukkhaṃ na nibbatteyya, kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā kāmabhave vā rūpabhave vā arūpabhave vā saññābhave vā asaññābhave vā nevasaññānāsaññābhave vā ekavokārabhave vā catuvokārabhave vā pañcavokārabhave vā punagatiyā vā upapattiyā vā paṭisandhiyā vā bhave vā saṃsāre vā vaṭṭe vā na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya. Idheva nirujjheyya vūpasameyya atthaṃ gaccheyya paṭippassambheyyāti – yathāyidaṃ nāparaṃ siyā. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं, [इच्चायस्मा कप्पो]
‘‘Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ, [iccāyasmā kappo]
ओघे जाते महब्भये।
Oghe jāte mahabbhaye;
जरामच्चुपरेतानं, दीपं पब्रूहि मारिस।
Jarāmaccuparetānaṃ, dīpaṃ pabrūhi mārisa;
त्वञ्च मे दीपमक्खाहि, यथायिदं नापरं सिया’’ति॥
Tvañca me dīpamakkhāhi, yathāyidaṃ nāparaṃ siyā’’ti.
६२.
62.
मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं, [कप्पाति भगवा]
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ, [kappāti bhagavā]
ओघे जाते महब्भये।
Oghe jāte mahabbhaye;
जरामच्चुपरेतानं, दीपं पब्रूमि कप्प ते॥
Jarāmaccuparetānaṃ, dīpaṃ pabrūmi kappa te.
मज्झे सरस्मिं तिट्ठतन्ति सरो वुच्चति संसारो आगमनं गमनं गमनागमनं कालं गति भवाभवो, चुति च उपपत्ति च निब्बत्ति च भेदो च जाति च जरा च मरणञ्च। संसारस्स पुरिमापि कोटि न पञ्ञायति, पच्छिमापि कोटि न पञ्ञायति। मज्झेव संसारे सत्ता ठिता पतिट्ठिता अल्लीना उपगता अज्झोसिता अधिमुत्ता।
Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhatanti saro vuccati saṃsāro āgamanaṃ gamanaṃ gamanāgamanaṃ kālaṃ gati bhavābhavo, cuti ca upapatti ca nibbatti ca bhedo ca jāti ca jarā ca maraṇañca. Saṃsārassa purimāpi koṭi na paññāyati, pacchimāpi koṭi na paññāyati. Majjheva saṃsāre sattā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttā.
कथं संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति…पे॰… एवं संसारस्स पुरिमा कोटि न पञ्ञायति। कथं संसारस्स पच्छिमा कोटि न पञ्ञायति…पे॰… एवं संसारस्स पच्छिमा कोटि न पञ्ञायति। एवं संसारस्स पुरिमापि कोटि न पञ्ञायति, पच्छिमापि कोटि न पञ्ञायति। मज्झेव संसारे सत्ता ठिता पतिट्ठिता अल्लीना उपगता अज्झोसिता अधिमुत्ताति – मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं। कप्पाति भगवाति। कप्पाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – कप्पाति भगवा।
Kathaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati…pe… evaṃ saṃsārassa purimā koṭi na paññāyati. Kathaṃ saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati…pe… evaṃ saṃsārassa pacchimā koṭi na paññāyati. Evaṃ saṃsārassa purimāpi koṭi na paññāyati, pacchimāpi koṭi na paññāyati. Majjheva saṃsāre sattā ṭhitā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttāti – majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ. Kappāti bhagavāti. Kappāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – kappāti bhagavā.
ओघे जाते महब्भयेति कामोघे भवोघे दिट्ठोघे अविज्जोघे जाते सञ्जाते निब्बत्ते अभिनिब्बत्ते पातुभूते। महब्भयेति जातिभये जराभये ब्याधिभये मरणभयेति – ओघे जाते महब्भये।
Oghejāte mahabbhayeti kāmoghe bhavoghe diṭṭhoghe avijjoghe jāte sañjāte nibbatte abhinibbatte pātubhūte. Mahabbhayeti jātibhaye jarābhaye byādhibhaye maraṇabhayeti – oghe jāte mahabbhaye.
जरामच्चुपरेतानन्ति जराय फुट्ठानं परेतानं समोहितानं समन्नागतानं, मच्चुना फुट्ठानं परेतानं समोहितानं समन्नागतानं जातिया अनुगतानं जराय अनुसटानं ब्याधिना अभिभूतानं मरणेन अब्भाहतानं अताणानं अलेणानं असरणानं असरणीभूतानन्ति – जरामच्चुपरेतानं।
Jarāmaccuparetānanti jarāya phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ, maccunā phuṭṭhānaṃ paretānaṃ samohitānaṃ samannāgatānaṃ jātiyā anugatānaṃ jarāya anusaṭānaṃ byādhinā abhibhūtānaṃ maraṇena abbhāhatānaṃ atāṇānaṃ aleṇānaṃ asaraṇānaṃ asaraṇībhūtānanti – jarāmaccuparetānaṃ.
दीपं पब्रूमि कप्प तेति दीपं ताणं लेणं सरणं गतिं परायनं ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – दीपं पब्रूमि कप्प ते। तेनाह भगवा –
Dīpaṃ pabrūmi kappa teti dīpaṃ tāṇaṃ leṇaṃ saraṇaṃ gatiṃ parāyanaṃ brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – dīpaṃ pabrūmi kappa te. Tenāha bhagavā –
‘‘मज्झे सरस्मिं तिट्ठतं, [कप्पाति भगवा]
‘‘Majjhe sarasmiṃ tiṭṭhataṃ, [kappāti bhagavā]
ओघे जाते महब्भये।
Oghe jāte mahabbhaye;
जरामच्चुपरेतानं, दीपं पब्रूमि कप्प ते’’ति॥
Jarāmaccuparetānaṃ, dīpaṃ pabrūmi kappa te’’ti.
६३.
63.
अकिञ्चनं अनादानं, एतं दीपं अनापरं।
Akiñcanaṃ anādānaṃ, etaṃ dīpaṃ anāparaṃ;
निब्बानं इति नं ब्रूमि, जरामच्चुपरिक्खयं॥
Nibbānaṃ iti naṃ brūmi, jarāmaccuparikkhayaṃ.
अकिञ्चनं अनादानन्ति। किञ्चनन्ति – रागकिञ्चनं दोसकिञ्चनं मोहकिञ्चनं मानकिञ्चनं दिट्ठिकिञ्चनं किलेसकिञ्चनं दुच्चरितकिञ्चनं; किञ्चनप्पहानं किञ्चनवूपसमं 5 किञ्चनपटिनिस्सग्गं 6 किञ्चनपटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – अकिञ्चनं। अनादानन्ति आदानं वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। आदानप्पहानं आदानवूपसमं आदानपटिनिस्सग्गं आदानपटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – अकिञ्चनं अनादानं।
Akiñcanaṃanādānanti. Kiñcananti – rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ; kiñcanappahānaṃ kiñcanavūpasamaṃ 7 kiñcanapaṭinissaggaṃ 8 kiñcanapaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – akiñcanaṃ. Anādānanti ādānaṃ vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Ādānappahānaṃ ādānavūpasamaṃ ādānapaṭinissaggaṃ ādānapaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – akiñcanaṃ anādānaṃ.
एतं दीपं अनापरन्ति एतं दीपं ताणं लेणं सरणं गति परायनं। अनापरन्ति तम्हा परो अञ्ञो दीपो नत्थि। अथ खो सो एवं दीपो अग्गो च सेट्ठो च विसेट्ठो च पामोक्खो च उत्तमो च पवरो चाति – एतं दीपं अनापरं।
Etaṃ dīpaṃ anāparanti etaṃ dīpaṃ tāṇaṃ leṇaṃ saraṇaṃ gati parāyanaṃ. Anāparanti tamhā paro añño dīpo natthi. Atha kho so evaṃ dīpo aggo ca seṭṭho ca viseṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro cāti – etaṃ dīpaṃ anāparaṃ.
निब्बानं इति नं ब्रूमीति वानं वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। वानप्पहानं वानवूपसमं वानपटिनिस्सग्गं वानपटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानं। इतीति पदसन्धि पदसंसग्गो पदपारिपूरी अक्खरसमवायो ब्यञ्जनसिलिट्ठता पदानुपुब्बतापेतं – इतीति। ब्रूमीति ब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – निब्बानं इति नं ब्रूमि।
Nibbānaṃiti naṃ brūmīti vānaṃ vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Vānappahānaṃ vānavūpasamaṃ vānapaṭinissaggaṃ vānapaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānaṃ. Itīti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ – itīti. Brūmīti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – nibbānaṃ iti naṃ brūmi.
जरामच्चुपरिक्खयन्ति जरामरणस्स पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – जरामच्चुपरिक्खयं। तेनाह भगवा –
Jarāmaccuparikkhayanti jarāmaraṇassa pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – jarāmaccuparikkhayaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘अकिञ्चनं अनादानं, एतं दीपं अनापरं।
‘‘Akiñcanaṃ anādānaṃ, etaṃ dīpaṃ anāparaṃ;
निब्बानं इति नं ब्रूमि, जरामच्चुपरिक्खय’’न्ति॥
Nibbānaṃ iti naṃ brūmi, jarāmaccuparikkhaya’’nti.
६४.
64.
एतदञ्ञाय ये सता, दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
Etadaññāya ye satā, diṭṭhadhammābhinibbutā;
एतदञ्ञाय ये सताति। एतन्ति अमतं निब्बानं। यो सो सब्बसङ्खारसमथो सब्बूपधिपटिनिस्सग्गो तण्हक्खयो विरागो निरोधो निब्बानं। अञ्ञायाति अञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा, ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’ति…पे॰… ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं, सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति अञ्ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। येति अरहन्तो खीणासवा। सताति चतूहि कारणेहि सता – काये कायानुपस्सनासतिपट्ठानं भावेन्ता 11 सता…पे॰… ते वुच्चन्ति सताति – एतदञ्ञाय ये सता।
Etadaññāya ye satāti. Etanti amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Aññāyāti aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti aññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Yeti arahanto khīṇāsavā. Satāti catūhi kāraṇehi satā – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāventā 12 satā…pe… te vuccanti satāti – etadaññāya ye satā.
दिट्ठधम्माभिनिब्बुताति। दिट्ठधम्माति दिट्ठधम्मा ञातधम्मा तुलितधम्मा तीरितधम्मा विभूतधम्मा विभावितधम्मा। अभिनिब्बुताति रागस्स निब्बापितत्ता निब्बुता, दोसस्स…पे॰… सब्बाकुसलाभिसङ्खारानं सन्तत्ता समितत्ता वूपसमितत्ता निज्झातत्ता निब्बुतत्ता पटिप्पस्सद्धत्ता सन्ता उपसन्ता वूपसन्ता निब्बुता पटिप्पस्सद्धाति – दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
Diṭṭhadhammābhinibbutāti. Diṭṭhadhammāti diṭṭhadhammā ñātadhammā tulitadhammā tīritadhammā vibhūtadhammā vibhāvitadhammā. Abhinibbutāti rāgassa nibbāpitattā nibbutā, dosassa…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ santattā samitattā vūpasamitattā nijjhātattā nibbutattā paṭippassaddhattā santā upasantā vūpasantā nibbutā paṭippassaddhāti – diṭṭhadhammābhinibbutā.
न ते मारवसानुगाति। मारोति यो सो मारो कण्हो अधिपति अन्तगू नमुचि पमत्तबन्धु। न ते मारवसानुगाति न ते मारस्स वसे वत्तन्ति, नापि मारो तेसु वसं वत्तेति । ते मारञ्च मारपक्खञ्च मारपासञ्च मारबळिसञ्च 13 मारामिसञ्च मारविसयञ्च मारनिवासञ्च मारगोचरञ्च मारबन्धनञ्च अभिभुय्य अभिभवित्वा अज्झोत्थरित्वा परियादियित्वा मद्दित्वा चरन्ति विहरन्ति इरियन्ति वत्तेन्ति पालेन्ति यपेन्ति यापेन्तीति – न ते मारवसानुगा।
Nate māravasānugāti. Māroti yo so māro kaṇho adhipati antagū namuci pamattabandhu. Na te māravasānugāti na te mārassa vase vattanti, nāpi māro tesu vasaṃ vatteti . Te mārañca mārapakkhañca mārapāsañca mārabaḷisañca 14 mārāmisañca māravisayañca māranivāsañca māragocarañca mārabandhanañca abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvā caranti viharanti iriyanti vattenti pālenti yapenti yāpentīti – na te māravasānugā.
न ते मारस्स पद्धगूति न ते मारस्स पद्धा पद्धचरा 15 परिचारिका सिया; बुद्धस्स ते भगवतो पद्धा पद्धचरा परिचारिका सियाति – न ते मारस्स पद्धगू। तेनाह भगवा –
Nate mārassa paddhagūti na te mārassa paddhā paddhacarā 16 paricārikā siyā; buddhassa te bhagavato paddhā paddhacarā paricārikā siyāti – na te mārassa paddhagū. Tenāha bhagavā –
‘‘एतदञ्ञाय ये सता, दिट्ठधम्माभिनिब्बुता।
‘‘Etadaññāya ye satā, diṭṭhadhammābhinibbutā;
न ते मारवसानुगा, न ते मारस्स पद्धगू’’ति॥
Na te māravasānugā, na te mārassa paddhagū’’ti.
सह गाथापरियोसाना…पे॰… सत्था मे भन्ते भगवा, सावकोहमस्मीति।
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
कप्पमाणवपुच्छानिद्देसो दसमो।
Kappamāṇavapucchāniddeso dasamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / १०. कप्पमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 10. Kappamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
