Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వినయాలఙ్కార-టీకా • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
౧౯. కప్పియభూమివినిచ్ఛయకథా
19. Kappiyabhūmivinicchayakathā
౧౦౧. ఏవం చతుకాలికవినిచ్ఛయం కథేత్వా ఇదాని కప్పియకుటివినిచ్ఛయం కథేతుం ‘‘కప్పియా చతుభూమియో’’తిఆదిమాహ. తత్థ కప్పన్తీతి కప్పియా, కప్ప సామత్థియేతి ధాతు. భవన్తి ఏతాసు అన్తోవుత్థఅన్తోపక్కానీతి భూమియో, చతస్సో భూమియో చతుభూమియో, చతస్సో కప్పియకుటియోతి అత్థో. కతమా తాతి ఆహ ‘‘ఉస్సావనన్తికా…పే॰… వేదితబ్బా’’తి. కథం విఞ్ఞాయతిచ్చాహ ‘‘అనుజానామి…పే॰… వచనతో’’తి. ఇదం భేసజ్జక్ఖన్ధకపాళిం (మహావ॰ ౨౯౫) సన్ధాయాహ. తత్థ ఉద్ధం సావనా ఉస్సావనా, ఉస్సావనా అన్తో యస్సా కప్పియభూమియాతి ఉస్సావనన్తికా. గావో నిసీదన్తి ఏత్థాతి గోనిసాదికా, గో-సద్దూపపద ని-పుబ్బసద విసరణగత్యావసానేసూతి ధాతు. గహపతీహి దిన్నాతి గహపతి, ఉత్తరపదలోపతతియాతప్పురిసోయం. కమ్మవాచాయ సమ్మన్నితబ్బాతి సమ్ముతీతి ఏవమిమాసం విగ్గహో కాతబ్బో. తత్థాతి కప్పియకుటివినిచ్ఛయే. తం పన అవత్వాపీతి అన్ధకట్ఠకథాయం వుత్తనయం అవత్వాపి. పి-సద్దేన తథావచనమ్పి అనుజానాతి. అట్ఠకథాసు వుత్తనయేన వుత్తేతి సేసఅట్ఠకథాసు వుత్తనయేన ‘‘కప్పియకుటిం కరోమా’’తి వా ‘‘కప్పియకుటీ’’తి వా వుత్తే. సాధారణలక్ఖణన్తి సబ్బఅట్ఠకథానం సాధారణం ఉస్సావనన్తికకుటికరణలక్ఖణం. చయన్తి అధిట్ఠానం ఉచ్చవత్థుం. యతో పట్ఠాయాతి యతో ఇట్ఠకతో సిలతో మత్తికాపిణ్డతో వా పట్ఠాయ. పఠమిట్ఠకాదీనం హేట్ఠా న వట్టన్తీతి పఠమిట్ఠకాదీనం హేట్ఠాభూమియం పతిట్ఠాపియమానా ఇట్ఠకాదయో భూమిగతికత్తా ‘‘కప్పియకుటిం కరోమా’’తి వత్వా పతిట్ఠాపేతుం న వట్టన్తి. యది ఏవం భూమియం నిఖణిత్వా ఠపియమానా థమ్భా కస్మా తథా వత్వా పతిట్ఠాపేతుం వట్టన్తీతి ఆహ ‘‘థమ్భా పన…పే॰… వట్టన్తీ’’తి.
101. Evaṃ catukālikavinicchayaṃ kathetvā idāni kappiyakuṭivinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘kappiyā catubhūmiyo’’tiādimāha. Tattha kappantīti kappiyā, kappa sāmatthiyeti dhātu. Bhavanti etāsu antovutthaantopakkānīti bhūmiyo, catasso bhūmiyo catubhūmiyo, catasso kappiyakuṭiyoti attho. Katamā tāti āha ‘‘ussāvanantikā…pe… veditabbā’’ti. Kathaṃ viññāyaticcāha ‘‘anujānāmi…pe… vacanato’’ti. Idaṃ bhesajjakkhandhakapāḷiṃ (mahāva. 295) sandhāyāha. Tattha uddhaṃ sāvanā ussāvanā, ussāvanā anto yassā kappiyabhūmiyāti ussāvanantikā. Gāvo nisīdanti etthāti gonisādikā, go-saddūpapada ni-pubbasada visaraṇagatyāvasānesūti dhātu. Gahapatīhi dinnāti gahapati, uttarapadalopatatiyātappurisoyaṃ. Kammavācāya sammannitabbāti sammutīti evamimāsaṃ viggaho kātabbo. Tatthāti kappiyakuṭivinicchaye. Taṃ pana avatvāpīti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttanayaṃ avatvāpi. Pi-saddena tathāvacanampi anujānāti. Aṭṭhakathāsu vuttanayena vutteti sesaaṭṭhakathāsu vuttanayena ‘‘kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vā ‘‘kappiyakuṭī’’ti vā vutte. Sādhāraṇalakkhaṇanti sabbaaṭṭhakathānaṃ sādhāraṇaṃ ussāvanantikakuṭikaraṇalakkhaṇaṃ. Cayanti adhiṭṭhānaṃ uccavatthuṃ. Yato paṭṭhāyāti yato iṭṭhakato silato mattikāpiṇḍato vā paṭṭhāya. Paṭhamiṭṭhakādīnaṃ heṭṭhā na vaṭṭantīti paṭhamiṭṭhakādīnaṃ heṭṭhābhūmiyaṃ patiṭṭhāpiyamānā iṭṭhakādayo bhūmigatikattā ‘‘kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vatvā patiṭṭhāpetuṃ na vaṭṭanti. Yadi evaṃ bhūmiyaṃ nikhaṇitvā ṭhapiyamānā thambhā kasmā tathā vatvā patiṭṭhāpetuṃ vaṭṭantīti āha ‘‘thambhā pana…pe… vaṭṭantī’’ti.
సఙ్ఘసన్తకమేవాతి వాసత్థాయ కతం సఙ్ఘికసేనాసనం సన్ధాయ వదతి. భిక్ఖుసన్తకన్తి వాసత్థాయ ఏవ కతం భిక్ఖుస్స పుగ్గలికసేనాసనం.
Saṅghasantakamevāti vāsatthāya kataṃ saṅghikasenāsanaṃ sandhāya vadati. Bhikkhusantakanti vāsatthāya eva kataṃ bhikkhussa puggalikasenāsanaṃ.
౧౦౨. ముఖసన్నిధీతి ఇమినా అన్తోవుత్థదుక్కటమేవ దీపేతి.
102.Mukhasannidhīti iminā antovutthadukkaṭameva dīpeti.
విమతివినోదనియం (వి॰ వి॰ టీ॰ మహావగ్గ ౨.౨౯౫) పన ఏవం వుత్తం – తం పన అవత్వాపీతి పి-సద్దేన తథావచనమ్పి అనుజానాతి. అట్ఠకథాసూతి అన్ధకట్ఠకథావిరహితాసు సేసట్ఠకథాసు. సాధారణలక్ఖణన్తి అన్ధకట్ఠకథాయ సహ సబ్బట్ఠకథానం సమానం. చయన్తి అధిట్ఠానం ఉచ్చవత్థుం. యతో పట్ఠాయాతి యతో ఇట్ఠకాదితో పట్ఠాయ చయం ఆదిం కత్వా భిత్తిం ఉట్ఠాపేతుకామాతి అత్థో. ‘‘థమ్భా పన ఉపరి ఉగ్గచ్ఛన్తి, తస్మా వట్టన్తీ’’తి ఏతేన ఇట్ఠకపాసాణా హేట్ఠా పతిట్ఠాపియమానాపి యది చయతో, భూమితో వా ఏకఙ్గులమత్తమ్పి ఉగ్గతా తిట్ఠన్తి, వట్టన్తీతి సిద్ధం హోతి.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.295) pana evaṃ vuttaṃ – taṃ pana avatvāpīti pi-saddena tathāvacanampi anujānāti. Aṭṭhakathāsūti andhakaṭṭhakathāvirahitāsu sesaṭṭhakathāsu. Sādhāraṇalakkhaṇanti andhakaṭṭhakathāya saha sabbaṭṭhakathānaṃ samānaṃ. Cayanti adhiṭṭhānaṃ uccavatthuṃ. Yato paṭṭhāyāti yato iṭṭhakādito paṭṭhāya cayaṃ ādiṃ katvā bhittiṃ uṭṭhāpetukāmāti attho. ‘‘Thambhā pana upari uggacchanti, tasmā vaṭṭantī’’ti etena iṭṭhakapāsāṇā heṭṭhā patiṭṭhāpiyamānāpi yadi cayato, bhūmito vā ekaṅgulamattampi uggatā tiṭṭhanti, vaṭṭantīti siddhaṃ hoti.
ఆరామోతి ఉపచారసీమాపరిచ్ఛిన్నో సకలో విహారో. సేనాసనానీతి విహారస్స అన్తో తిణకుటిఆదికాని సఙ్ఘస్స నివాసగేహాని. విహారగోనిసాదికా నామాతి సేనాసనగోనిసాదికా నామ. సేనాసనాని హి సయం పరిక్ఖిత్తానిపి ఆరామపరిక్ఖేపాభావేన ‘‘గోనిసాదికా’’తి వుత్తా. ‘‘ఉపడ్ఢపరిక్ఖిత్తోపీ’’తి ఇమినా తతో ఊనపరిక్ఖిత్తో యేభుయ్యేన అపరిక్ఖిత్తో నామ, తస్మా అపరిక్ఖిత్తసఙ్ఖమేవ గచ్ఛతీతి దస్సేతి. ఏత్థాతి ఉపడ్ఢాదిపరిక్ఖిత్తే. కప్పియకుటి లద్ధుం వట్టతీతి గోనిసాదికాయ అభావేన సేసకప్పియకుటీసు తీసు యా కాచి కప్పియకుటి కాతబ్బాతి అత్థో.
Ārāmoti upacārasīmāparicchinno sakalo vihāro. Senāsanānīti vihārassa anto tiṇakuṭiādikāni saṅghassa nivāsagehāni. Vihāragonisādikā nāmāti senāsanagonisādikā nāma. Senāsanāni hi sayaṃ parikkhittānipi ārāmaparikkhepābhāvena ‘‘gonisādikā’’ti vuttā. ‘‘Upaḍḍhaparikkhittopī’’ti iminā tato ūnaparikkhitto yebhuyyena aparikkhitto nāma, tasmā aparikkhittasaṅkhameva gacchatīti dasseti. Etthāti upaḍḍhādiparikkhitte. Kappiyakuṭi laddhuṃ vaṭṭatīti gonisādikāya abhāvena sesakappiyakuṭīsu tīsu yā kāci kappiyakuṭi kātabbāti attho.
తేసం గేహానీతి ఏత్థ భిక్ఖూనం వాసత్థాయ కతమ్పి యావ న దేన్తి, తావ తేసం సన్తకంయేవ భవిస్సతీతి దట్ఠబ్బం. విహారం ఠపేత్వాతి ఉపసమ్పన్నానం వాసత్థాయ కతం గేహం ఠపేత్వాతి అత్థో. గేహన్తి నివాసగేహం. తదఞ్ఞం పన ఉపోసథాగారాది సబ్బం అనివాసగేహం చతుకప్పియభూమివిముత్తా పఞ్చమీ కప్పియభూమి. సఙ్ఘసన్తకేపి హి ఏతాదిసే గేహే సుట్ఠు పరిక్ఖిత్తారామట్ఠేపి అబ్భోకాసే వియ అన్తోవుత్థాదిదోసో నత్థి. యేన కేనచి ఛన్నే పరిచ్ఛన్నే చ సహసేయ్యప్పహోనకే భిక్ఖుస్స, సఙ్ఘస్స వా నివాసగేహే అన్తోవుత్థాదిదోసో, న అఞ్ఞత్థ. తేనాహ ‘‘యం పనా’’తిఆది. తత్థ ‘‘సఙ్ఘికం వా పుగ్గలికం వా’’తి ఇదం కిఞ్చాపి భిక్ఖుభిక్ఖునీనం సామఞ్ఞతో వుత్తం భిక్ఖూనం పన సఙ్ఘికం పుగ్గలికఞ్చ భిక్ఖునీనం, తాసం సఙ్ఘికం పుగ్గలికఞ్చ భిక్ఖూనం గిహిసన్తకట్ఠానే తిట్ఠతీతి వేదితబ్బం.
Tesaṃ gehānīti ettha bhikkhūnaṃ vāsatthāya katampi yāva na denti, tāva tesaṃ santakaṃyeva bhavissatīti daṭṭhabbaṃ. Vihāraṃṭhapetvāti upasampannānaṃ vāsatthāya kataṃ gehaṃ ṭhapetvāti attho. Gehanti nivāsagehaṃ. Tadaññaṃ pana uposathāgārādi sabbaṃ anivāsagehaṃ catukappiyabhūmivimuttā pañcamī kappiyabhūmi. Saṅghasantakepi hi etādise gehe suṭṭhu parikkhittārāmaṭṭhepi abbhokāse viya antovutthādidoso natthi. Yena kenaci channe paricchanne ca sahaseyyappahonake bhikkhussa, saṅghassa vā nivāsagehe antovutthādidoso, na aññattha. Tenāha ‘‘yaṃ panā’’tiādi. Tattha ‘‘saṅghikaṃ vā puggalikaṃ vā’’ti idaṃ kiñcāpi bhikkhubhikkhunīnaṃ sāmaññato vuttaṃ bhikkhūnaṃ pana saṅghikaṃ puggalikañca bhikkhunīnaṃ, tāsaṃ saṅghikaṃ puggalikañca bhikkhūnaṃ gihisantakaṭṭhāne tiṭṭhatīti veditabbaṃ.
ముఖసన్నిధీతి అన్తోసన్నిహితదోసో హి ముఖప్పవేసననిమిత్తం ఆపత్తిం కరోతి, నాఞ్ఞథా, తస్మా ‘‘ముఖసన్నిధీ’’తి (వి॰ వి॰ టీ॰ మహావగ్గ ౨.౨౯౫) వుత్తోతి.
Mukhasannidhīti antosannihitadoso hi mukhappavesananimittaṃ āpattiṃ karoti, nāññathā, tasmā ‘‘mukhasannidhī’’ti (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.295) vuttoti.
తత్థ తత్థ ఖణ్డా హోన్తీతి ఉపడ్ఢతో అధికం ఖణ్డా హోన్తి. సబ్బస్మిం ఛదనే వినట్ఠేతి తిణపణ్ణాదివస్సపరిత్తాయకే ఛదనే వినట్ఠే. గోపానసీనం పన ఉపరి వల్లీహి బద్ధదణ్డేసు ఠితేసుపి జహితవత్థుకా హోన్తి ఏవ. పక్ఖపాసకమణ్డలన్తి ఏకస్మిం పస్సే తిణ్ణం గోపానసీనం ఉపరి ఠితతిణపణ్ణాదిఛదనం వుచ్చతి.
Tattha tattha khaṇḍā hontīti upaḍḍhato adhikaṃ khaṇḍā honti. Sabbasmiṃ chadane vinaṭṭheti tiṇapaṇṇādivassaparittāyake chadane vinaṭṭhe. Gopānasīnaṃ pana upari vallīhi baddhadaṇḍesu ṭhitesupi jahitavatthukā honti eva. Pakkhapāsakamaṇḍalanti ekasmiṃ passe tiṇṇaṃ gopānasīnaṃ upari ṭhitatiṇapaṇṇādichadanaṃ vuccati.
౧౦౩. ‘‘అనుపసమ్పన్నస్స దత్వా తస్సా’’తిఆదినా అకప్పియకుటియం వుత్థమ్పి అనుపసమ్పన్నస్స దిన్నే కప్పియం హోతి, సాపేక్ఖదానఞ్చేత్థ వట్టతి, పటిగ్గహణం వియ న హోతీతి దస్సేతి. అన్తోపక్కసామంపక్కేసు పన ‘‘న, భిక్ఖవే, అన్తోవుత్థం అన్తోపక్కం సామంపక్కం పరిభుఞ్జితబ్బం, యో పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. అన్తో చే, భిక్ఖవే, వుత్థం అన్తోపక్కం సామంపక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి తిణ్ణం దుక్కటానం. అన్తో చే, భిక్ఖవే, వుత్థం అన్తోపక్కం అఞ్ఞేహి పక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి ద్విన్నం దుక్కటానం. అన్తో చే, భిక్ఖవే, వుత్థం బహిపక్కం సామంపక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి ద్విన్నం దుక్కటానం. బహి చే, భిక్ఖవే, వుత్థం అన్తోపక్కం సామంపక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి ద్విన్నం దుక్కటానం. అన్తో చే, భిక్ఖవే, వుత్థం బహిపక్కం అఞ్ఞేహి పక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. బహి చే, భిక్ఖవే, వుత్థం అన్తోపక్కం అఞ్ఞేహి పక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. బహి చే, భిక్ఖవే, వుత్థం బహిపక్కం సామంపక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్స. బహి చే, భిక్ఖవే, వుత్థం బహిపక్కం అఞ్ఞేహి పక్కం, తఞ్చే పరిభుఞ్జేయ్య, అనాపత్తీ’’తి (మహావ॰ ౨౭౪) వచనతో ఏకం తిరాపత్తికం, తీణి దురాపత్తికాని, తీణి ఏకాపత్తికాని, ఏకం అనాపత్తికన్తి అట్ఠ హోన్తి. తత్థ అన్తోవుత్థన్తి అకప్పియకుటియం వుత్థం. అన్తోపక్కేపి ఏసేవ నయో. సామంపక్కన్తి యం కిఞ్చి ఆమిసం భిక్ఖుస్స పచితుం న వట్టతి. తత్థ యం వత్తబ్బం, తం అట్ఠకథాయం వుత్తమేవ.
103.‘‘Anupasampannassa datvā tassā’’tiādinā akappiyakuṭiyaṃ vutthampi anupasampannassa dinne kappiyaṃ hoti, sāpekkhadānañcettha vaṭṭati, paṭiggahaṇaṃ viya na hotīti dasseti. Antopakkasāmaṃpakkesu pana ‘‘na, bhikkhave, antovutthaṃ antopakkaṃ sāmaṃpakkaṃ paribhuñjitabbaṃ, yo paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti tiṇṇaṃ dukkaṭānaṃ. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, anāpattī’’ti (mahāva. 274) vacanato ekaṃ tirāpattikaṃ, tīṇi durāpattikāni, tīṇi ekāpattikāni, ekaṃ anāpattikanti aṭṭha honti. Tattha antovutthanti akappiyakuṭiyaṃ vutthaṃ. Antopakkepi eseva nayo. Sāmaṃpakkanti yaṃ kiñci āmisaṃ bhikkhussa pacituṃ na vaṭṭati. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttameva.
ఇతి వినయసఙ్గహసంవణ్ణనాభూతే వినయాలఙ్కారే
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
కప్పియభూమివినిచ్ఛయకథాలఙ్కారో నామ
Kappiyabhūmivinicchayakathālaṅkāro nāma
ఏకూనవీసతిమో పరిచ్ఛేదో.
Ekūnavīsatimo paricchedo.