Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
૪. કારણપાલીસુત્તવણ્ણના
4. Kāraṇapālīsuttavaṇṇanā
૧૯૪. ચતુત્થે કારણપાલીતિ પાલોતિ તસ્સ નામં, રાજકુલાનં પન કમ્મન્તે કારેતીતિ કારણપાલી નામ જાતો. કમ્મન્તં કારેતીતિ પાતોવ ઉટ્ઠાય દ્વારટ્ટાલકપાકારે અકતે કારેતિ, જિણ્ણે પટિજગ્ગાપેતિ. પિઙ્ગિયાનિં બ્રાહ્મણન્તિ એવંનામકં અનાગામિફલે પતિટ્ઠિતં અરિયસાવકં બ્રાહ્મણં. સો કિર પાતોવ ઉટ્ઠાય ગન્ધમાલાદીનિ ગાહાપેત્વા સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા ગન્ધમાલાદીહિ પૂજેત્વા નગરં આગચ્છતિ, ઇદં બ્રાહ્મણસ્સ દેવસિકં વત્તન્તિ. તં સો એવં વત્તં કત્વા આગચ્છન્તં અદ્દસ. એતદવોચાતિ ‘‘અયં બ્રાહ્મણો પઞ્ઞવા ઞાણુત્તરો, કહં નુ ખો પાતોવ ગન્ત્વા આગચ્છતી’’તિ ચિન્તેત્વા અનુક્કમેન સન્તિકં આગતં સઞ્જાનિત્વા ‘‘હન્દ કુતો નૂ’’તિઆદિવચનં અવોચ.
194. Catutthe kāraṇapālīti pāloti tassa nāmaṃ, rājakulānaṃ pana kammante kāretīti kāraṇapālī nāma jāto. Kammantaṃkāretīti pātova uṭṭhāya dvāraṭṭālakapākāre akate kāreti, jiṇṇe paṭijaggāpeti. Piṅgiyāniṃ brāhmaṇanti evaṃnāmakaṃ anāgāmiphale patiṭṭhitaṃ ariyasāvakaṃ brāhmaṇaṃ. So kira pātova uṭṭhāya gandhamālādīni gāhāpetvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā nagaraṃ āgacchati, idaṃ brāhmaṇassa devasikaṃ vattanti. Taṃ so evaṃ vattaṃ katvā āgacchantaṃ addasa. Etadavocāti ‘‘ayaṃ brāhmaṇo paññavā ñāṇuttaro, kahaṃ nu kho pātova gantvā āgacchatī’’ti cintetvā anukkamena santikaṃ āgataṃ sañjānitvā ‘‘handa kuto nū’’tiādivacanaṃ avoca.
તત્થ દિવા દિવસ્સાતિ દિવસસ્સાપિ દિવા, મજ્ઝન્હિકકાલેતિ અત્થો. પણ્ડિતો મઞ્ઞેતિ ભવં પિઙ્ગિયાની સમણં ગોતમં પણ્ડિતોતિ મઞ્ઞતિ, ઉદાહુ નોતિ અયમેત્થ અત્થો. કો ચાહં, ભોતિ, ભો, સમણસ્સ ગોતમસ્સ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયજાનને અહં કો નામ? કો ચ સમણસ્સ ગોતમસ્સ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયં જાનિસ્સામીતિ કુતો ચાહં સમણસ્સ ગોતમસ્સ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયં જાનિસ્સામિ, કેન નામ કારણેન જાનિસ્સામીતિ એવં સબ્બથાપિ અત્તનો અજાનનભાવં દીપેતિ. સોપિ નૂનસ્સ તાદિસોવાતિ યો સમણસ્સ ગોતમસ્સ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયં જાનેય્ય, સોપિ નૂન દસ પારમિયો પૂરેત્વા સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો તાદિસો બુદ્ધોયેવ ભવેય્ય. સિનેરું વા હિ પથવિં વા આકાસં વા પમેતુકામેન તપ્પમાણો દણ્ડો વા રજ્જુ વા લદ્ધું વટ્ટતિ, સમણસ્સ ગોતમસ્સ પઞ્ઞં જાનન્તેનપિ તસ્સ ઞાણસદિસમેવ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં લદ્ધું વટ્ટતીતિ દીપેતિ. આદરવસેન પનેત્થ આમેડિતં કતં. ઉળારાયાતિ ઉત્તમાય સેટ્ઠાય. કો ચાહં, ભોતિ, ભો, અહં સમણસ્સ ગોતમસ્સ પસંસને કો નામ. કો ચ સમણં ગોતમં પસંસિસ્સામીતિ કેન કારણેન પસંસિસ્સામિ.
Tattha divā divassāti divasassāpi divā, majjhanhikakāleti attho. Paṇḍito maññeti bhavaṃ piṅgiyānī samaṇaṃ gotamaṃ paṇḍitoti maññati, udāhu noti ayamettha attho. Ko cāhaṃ, bhoti, bho, samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyajānane ahaṃ ko nāma? Ko ca samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jānissāmīti kuto cāhaṃ samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jānissāmi, kena nāma kāraṇena jānissāmīti evaṃ sabbathāpi attano ajānanabhāvaṃ dīpeti. Sopi nūnassa tādisovāti yo samaṇassa gotamassa paññāveyyattiyaṃ jāneyya, sopi nūna dasa pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ patto tādiso buddhoyeva bhaveyya. Sineruṃ vā hi pathaviṃ vā ākāsaṃ vā pametukāmena tappamāṇo daṇḍo vā rajju vā laddhuṃ vaṭṭati, samaṇassa gotamassa paññaṃ jānantenapi tassa ñāṇasadisameva sabbaññutaññāṇaṃ laddhuṃ vaṭṭatīti dīpeti. Ādaravasena panettha āmeḍitaṃ kataṃ. Uḷārāyāti uttamāya seṭṭhāya. Ko cāhaṃ, bhoti, bho, ahaṃ samaṇassa gotamassa pasaṃsane ko nāma. Ko ca samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsissāmīti kena kāraṇena pasaṃsissāmi.
પસત્થપ્પસત્થોતિ સબ્બગુણાનં ઉપરિ ચરેહિ સબ્બલોકપસત્થેહિ અત્તનો ગુણેહેવ પસત્થો, ન તસ્સ અઞ્ઞેહિ પસંસનકિચ્ચં અત્થિ. યથા હિ ચમ્પકપુપ્ફં વા નીલુપ્પલં વા પદુમં વા લોહિતચન્દનં વા અત્તનો વણ્ણગન્ધસિરિયાવ પાસાદિકઞ્ચેવ સુગન્ધઞ્ચ, ન તસ્સ આગન્તુકેહિ વણ્ણગન્ધેહિ થોમનકિચ્ચં અત્થિ. યથા ચ મણિરતનં વા ચન્દમણ્ડલં વા અત્તનો આલોકેનેવ ઓભાસતિ, ન તસ્સ અઞ્ઞેન ઓભાસનકિચ્ચં અત્થિ, એવં સમણો ગોતમો સબ્બલોકપસત્થેહિ અત્તનો ગુણેહેવ પસત્થો થોમિતો, સબ્બલોકસ્સ સેટ્ઠતં પાપિતો. ન તસ્સ અઞ્ઞેન પસંસનકિચ્ચં અત્થિ.
Pasatthappasatthoti sabbaguṇānaṃ upari carehi sabbalokapasatthehi attano guṇeheva pasattho, na tassa aññehi pasaṃsanakiccaṃ atthi. Yathā hi campakapupphaṃ vā nīluppalaṃ vā padumaṃ vā lohitacandanaṃ vā attano vaṇṇagandhasiriyāva pāsādikañceva sugandhañca, na tassa āgantukehi vaṇṇagandhehi thomanakiccaṃ atthi. Yathā ca maṇiratanaṃ vā candamaṇḍalaṃ vā attano ālokeneva obhāsati, na tassa aññena obhāsanakiccaṃ atthi, evaṃ samaṇo gotamo sabbalokapasatthehi attano guṇeheva pasattho thomito, sabbalokassa seṭṭhataṃ pāpito. Na tassa aññena pasaṃsanakiccaṃ atthi.
પસત્થેહિ વા પસત્થોતિપિ પસત્થપ્પસત્થો. કે પન પસત્થા નામ? રાજા પસેનદિ કોસલો કાસિકોસલવાસિકેહિ પસત્થો, બિમ્બિસારો અઙ્ગમગધવાસીહિ, વેસાલિકા લિચ્છવી વજ્જિતટ્ઠવાસીહિ પસત્થા, પાવેય્યકા મલ્લા કોસિનારકા મલ્લા અઞ્ઞેપિ તે તે ખત્તિયા તેહિ તેહિ જાનપદેહિ પસત્થા, ચઙ્કિઆદયો બ્રાહ્મણા બ્રાહ્મણગણેહિ, અનાથપિણ્ડિકાદયો ઉપાસકા ઉપાસકગણેહિ, વિસાખાઆદિકા ઉપાસિકા અનેકસતાહિ ઉપાસિકાહિ, સકુલુદાયિઆદયો પરિબ્બાજકા અનેકેહિ પરિબ્બાજકસતેહિ, ઉપ્પલવણ્ણત્થેરિઆદિકા મહાસાવિકા અનેકેહિ ભિક્ખુનિસતેહિ, સારિપુત્તત્થેરાદયો મહાથેરા અનેકસતેહિ ભિક્ખૂહિ, સક્કાદયો દેવા અનેકસહસ્સેહિ દેવેહિ, મહાબ્રહ્માદયો બ્રહ્માનો અનેકસહસ્સેહિ બ્રહ્મેહિ પસત્થા. તે સબ્બેપિ દસબલં થોમેન્તિ વણ્ણેન્તિ પસંસન્તીતિ ભગવા ‘‘પસત્થપ્પસત્થો’’તિ વુચ્ચતિ. અત્થવસન્તિ અત્થાનિસંસં.
Pasatthehi vā pasatthotipi pasatthappasattho. Ke pana pasatthā nāma? Rājā pasenadi kosalo kāsikosalavāsikehi pasattho, bimbisāro aṅgamagadhavāsīhi, vesālikā licchavī vajjitaṭṭhavāsīhi pasatthā, pāveyyakā mallā kosinārakā mallā aññepi te te khattiyā tehi tehi jānapadehi pasatthā, caṅkiādayo brāhmaṇā brāhmaṇagaṇehi, anāthapiṇḍikādayo upāsakā upāsakagaṇehi, visākhāādikā upāsikā anekasatāhi upāsikāhi, sakuludāyiādayo paribbājakā anekehi paribbājakasatehi, uppalavaṇṇattheriādikā mahāsāvikā anekehi bhikkhunisatehi, sāriputtattherādayo mahātherā anekasatehi bhikkhūhi, sakkādayo devā anekasahassehi devehi, mahābrahmādayo brahmāno anekasahassehi brahmehi pasatthā. Te sabbepi dasabalaṃ thomenti vaṇṇenti pasaṃsantīti bhagavā ‘‘pasatthappasattho’’ti vuccati. Atthavasanti atthānisaṃsaṃ.
અથસ્સ સો અત્તનો પસાદકારણં આચિક્ખન્તો સેય્યથાપિ, ભો, પુરિસોતિઆદિમાહ. તત્થ અગ્ગરસપરિતિત્તોતિ ભોજનરસેસુ પાયાસો સ્નેહરસેસુ ગોસપ્પિ, કસાવરસેસુ ખુદ્દકમધુ અનેળકં, મધુરરસેસુ સક્કરાતિ એવમાદયો અગ્ગરસા નામ. તેસુ યેન કેનચિ પરિતિત્તો આકણ્ઠપ્પમાણં ભુઞ્જિત્વા ઠિતો. અઞ્ઞેસં હીનાનન્તિ અગ્ગરસેહિ અઞ્ઞેસં હીનરસાનં. સુત્તસોતિ સુત્તતો, સુત્તભાવેનાતિ અત્થો. સેસુપિ એસેવ નયો. તતો તતોતિ સુત્તાદીસુ તતો તતો. અઞ્ઞેસં પુથુસમણબ્રાહ્મણાપ્પવાદાનન્તિ યે અઞ્ઞેસં પુથૂનં સમણબ્રાહ્મણાનં લદ્ધિસઙ્ખાતપ્પવાદા, તેસં. ન પિહેતીતિ ન પત્થેતિ, તે કથિયમાને સોતુમ્પિ ન ઇચ્છતિ. જિઘચ્છાદુબ્બલ્યપરેતોતિ જિઘચ્છાય ચેવ દુબ્બલભાવેન ચ અનુગતો. મધુપિણ્ડિકન્તિ સાલિપિટ્ઠં ભજ્જિત્વા ચતુમધુરેન યોજેત્વા કતં બદ્ધસત્તુપિણ્ડિકં, મધુરપૂવમેવ વા. અધિગચ્છેય્યાતિ લભેય્ય. અસેચનકન્તિ મધુરભાવકરણત્થાય અઞ્ઞેન રસેન અનાસિત્તકં ઓજવન્તં પણીતરસં.
Athassa so attano pasādakāraṇaṃ ācikkhanto seyyathāpi, bho, purisotiādimāha. Tattha aggarasaparitittoti bhojanarasesu pāyāso sneharasesu gosappi, kasāvarasesu khuddakamadhu aneḷakaṃ, madhurarasesu sakkarāti evamādayo aggarasā nāma. Tesu yena kenaci parititto ākaṇṭhappamāṇaṃ bhuñjitvā ṭhito. Aññesaṃ hīnānanti aggarasehi aññesaṃ hīnarasānaṃ. Suttasoti suttato, suttabhāvenāti attho. Sesupi eseva nayo. Tato tatoti suttādīsu tato tato. Aññesaṃ puthusamaṇabrāhmaṇāppavādānanti ye aññesaṃ puthūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ laddhisaṅkhātappavādā, tesaṃ. Na pihetīti na pattheti, te kathiyamāne sotumpi na icchati. Jighacchādubbalyaparetoti jighacchāya ceva dubbalabhāvena ca anugato. Madhupiṇḍikanti sālipiṭṭhaṃ bhajjitvā catumadhurena yojetvā kataṃ baddhasattupiṇḍikaṃ, madhurapūvameva vā. Adhigaccheyyāti labheyya. Asecanakanti madhurabhāvakaraṇatthāya aññena rasena anāsittakaṃ ojavantaṃ paṇītarasaṃ.
હરિચન્દનસ્સાતિ સુવણ્ણવણ્ણચન્દનસ્સ. લોહિતચન્દનસ્સાતિ રત્તવણ્ણચન્દનસ્સ. સુરભિગન્ધન્તિ સુગન્ધં. દરથાદયો વટ્ટદરથા, વટ્ટકિલમથા, વટ્ટપરિળાહા એવ. ઉદાનં ઉદાનેસીતિ ઉદાહારં ઉદાહરિ. યથા હિ યં તેલં માનં ગહેતું ન સક્કોતિ, વિસ્સન્દિત્વા ગચ્છતિ, તં અવસેકોતિ વુચ્ચતિ. યઞ્ચ જલં તળાકં ગહેતું ન સક્કોતિ, અજ્ઝોત્થરિત્વા ગચ્છતિ, તં ઓઘોતિ વુચ્ચતિ. એવમેવં યં પીતિવચનં હદયં ગહેતું ન સક્કોતિ, અધિકં હુત્વા અન્તો અસણ્ઠહિત્વા બહિ નિક્ખમતિ, તં ઉદાનન્તિ વુચ્ચતિ. એવરૂપં પીતિમયવચનં નિચ્છારેસીતિ અત્થો.
Haricandanassāti suvaṇṇavaṇṇacandanassa. Lohitacandanassāti rattavaṇṇacandanassa. Surabhigandhanti sugandhaṃ. Darathādayo vaṭṭadarathā, vaṭṭakilamathā, vaṭṭapariḷāhā eva. Udānaṃ udānesīti udāhāraṃ udāhari. Yathā hi yaṃ telaṃ mānaṃ gahetuṃ na sakkoti, vissanditvā gacchati, taṃ avasekoti vuccati. Yañca jalaṃ taḷākaṃ gahetuṃ na sakkoti, ajjhottharitvā gacchati, taṃ oghoti vuccati. Evamevaṃ yaṃ pītivacanaṃ hadayaṃ gahetuṃ na sakkoti, adhikaṃ hutvā anto asaṇṭhahitvā bahi nikkhamati, taṃ udānanti vuccati. Evarūpaṃ pītimayavacanaṃ nicchāresīti attho.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૪. કારણપાલીસુત્તં • 4. Kāraṇapālīsuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૪. કારણપાલીસુત્તવણ્ણના • 4. Kāraṇapālīsuttavaṇṇanā