Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā

    ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ

    2. Khandhayamakaṃ

    ੧. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੋ

    1. Paṇṇattivāro

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Uddesavāravaṇṇanā

    ੨-੩. ਖਨ੍ਧਯਮਕੇ ਛਸੁ ਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲਓਕਾਸਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾ ਤੇਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਪਨ ਖਨ੍ਧਾ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਦੇਹਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਦਸ ਅવਯવਪਦਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦਾਭਿਹਿਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਕਿਂ ਸੋ ਏવ ਸਮੁਦਾਯਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੋ ਚ ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਏવ ਅવਯવਪਦਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਯਟ੍ਠਾਨੇ ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦੇਹਿ વੁਤ੍ਤੋ ਏਕਦੇਸੋ ਸਕਲੋ વਾ ਸਮੁਦਾਯਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਹਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੋ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਦਸੋਧਨવਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    2-3. Khandhayamake chasu kālabhedesu puggalaokāsapuggalokāsavasena khandhānaṃ uppādanirodhā tesaṃ pariññā ca vattabbā. Te pana khandhā ‘‘rūpakkhandho’’tiādīhi pañcahi padehi vuccanti, tesaṃ dasa avayavapadāni. Tattha yo rūpādiavayavapadābhihito dhammo, kiṃ so eva samudāyapadassa attho. Yo ca samudāyapadena vutto, so eva avayavapadassāti etasmiṃ saṃsayaṭṭhāne rūpādiavayavapadehi vutto ekadeso sakalo vā samudāyapadānaṃ attho, samudāyapadehi pana vutto ekantena rūpādiavayavapadānaṃ atthoti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho, rūpakkhandho rūpa’’ntiādinā padasodhanavāro vutto.

    ਪੁਨ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਸਮਾਸਪਦਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦਤ੍ਥਪ੍ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਪਧਾਨਭੂਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਪਦਸ੍ਸ વੇਦਨਾਦਿਉਪਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ ਰੂਪਾવਯવਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવੋ ਹੋਤਿ ਰੂਪਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવਤੋਤਿ, ਏવਂ ਤਤ੍ਥ ਪਧਾਨਭੂਤੇਨ ਖਨ੍ਧਾવਯવਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋ ਹੋਤਿ ਖਨ੍ਧਪਦੇਨ વੇਦਨਾਦਿਪਦਾਨਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਯਟ੍ਠਾਨੇ ਖਨ੍ਧਾવਯવਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਕੋਚਿ ਕੇਨਚਿ ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਸਬ੍ਬੇਨਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਦਸੋਧਨਮੂਲਚਕ੍ਕવਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਰੂਪਾਦਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਭਾવੋ, ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੋ, વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੋ ਚ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ।

    Puna ‘‘rūpakkhandho’’tiādīnaṃ samāsapadānaṃ uttarapadatthappadhānattā padhānabhūtassa khandhapadassa vedanādiupapadatthassa ca sambhavato yathā ‘‘rūpakkhandho’’ti etasmiṃ pade rūpāvayavapadena vuttassa rūpakkhandhabhāvo hoti rūpasaddassa khandhasaddassa ca samānādhikaraṇabhāvatoti, evaṃ tattha padhānabhūtena khandhāvayavapadena vuttassa vedanākkhandhādibhāvo hoti khandhapadena vedanādipadānaṃ samānādhikaraṇattāti etasmiṃ saṃsayaṭṭhāne khandhāvayavapadena vutto dhammo koci kenaci samudāyapadena vuccati, na sabbo sabbenāti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho, khandhā vedanākkhandho’’tiādinā padasodhanamūlacakkavāro vutto. Evañca dassentena rūpādisaddassa visesanabhāvo, khandhasaddassa visesitabbabhāvo, visesanavisesitabbānaṃ samānādhikaraṇabhāvo ca dassito hoti.

    ਤੇਨੇਤ੍ਥ ਸਂਸਯੋ ਹੋਤਿ – ਕਿਂ ਖਨ੍ਧਤੋ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਤੋ વਿਨਿવਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਂ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇવ ਖਨ੍ਧਾ ਕਿਂ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭੂਤੇਨ ਰੂਪੇਨ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ, ਕਿਂ ਪਨ ਤਂ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭੂਤਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਰੂਪਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਯਟ੍ਠਾਨੇ ਨ ਖਨ੍ਧਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨੇવ ਚੇਤੇਨ ਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਸੁਦ੍ਧੇਨ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੇਨ વੁਚ੍ਚਤੇ, ਨ ਚ ਸਬ੍ਬੇ ਖਨ੍ਧਾ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭੂਤੇਨ ਰੂਪੇਨ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਤੇਨੇવ ਤੇ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਾ, ਏਸ ਨਯੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁਪੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ, ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸੁਦ੍ਧਖਨ੍ਧવਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    Tenettha saṃsayo hoti – kiṃ khandhato aññampi rūpaṃ atthi, yato vinivattaṃ rūpaṃ khandhavisesanaṃ hoti, sabbeva khandhā kiṃ khandhavisesanabhūtena rūpena visesitabbāti, kiṃ pana taṃ khandhavisesanabhūtaṃ rūpanti? Bhūtupādāyarūpaṃ tasseva gahitattā. Niddese ‘‘khandhā rūpakkhandho’’ti padaṃ uddharitvā vissajjanaṃ katanti. Evaṃ etasmiṃ saṃsayaṭṭhāne na khandhato aññaṃ rūpaṃ atthi, teneva cetena rūpasaddena vuccamānaṃ suddhena khandhasaddena vuccate, na ca sabbe khandhā khandhavisesanabhūtena rūpena visesitabbā, teneva te vibhajitabbā, esa nayo vedanākkhandhādīsupīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpa’’ntiādinā suddhakhandhavāro vutto.

    ਤਤੋ ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਯਮਾਨੇ ‘‘ਨ ਕੇવਲਂ ਅਯਂ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੋ ਰੂਪવਿਸੇਸਨੋવ, ਅਥ ਖੋ વੇਦਨਾਦਿવਿਸੇਸਨੋ ਚਾ’’ਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਭਾવਨਿਚ੍ਛਯਾਨਨ੍ਤਰਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਰੂਪવਿਸੇਸਨਯੋਗੇ ਚ ਸਂਸਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਸਬ੍ਬੇ ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਦਿવਿਸੇਸਨਯੁਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਕੇਚਿ ਕੇਨਚਿ વਿਸੇਸਨੇਨ ਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸੁਦ੍ਧਖਨ੍ਧਮੂਲਚਕ੍ਕવਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਏવਂ ਯੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਤੇਸਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਸੋਧਨવਸੇਨ ਤਨ੍ਨਿਚ੍ਛਯਤ੍ਥਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Tato ‘‘rūpaṃ khandho’’ti etasmiṃ anuññāyamāne ‘‘na kevalaṃ ayaṃ khandhasaddo rūpavisesanova, atha kho vedanādivisesano cā’’ti rūpassa khandhabhāvanicchayānantaraṃ khandhānaṃ rūpavisesanayoge ca saṃsayo hoti. Tattha na sabbe khandhā vedanādivisesanayuttā, atha kho keci kenaci visesanena yuñjantīti dassetuṃ suddhakhandhamūlacakkavāro vuttoti. Evaṃ yesaṃ uppādādayo vattabbā, tesaṃ khandhānaṃ paṇṇattisodhanavasena tannicchayatthaṃ paṇṇattivāro vuttoti veditabbo.

    ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਕ੍ਕਾવਯવਭਾવਤੋ ਚਕ੍ਕਾਨੀਤਿ ਯਮਕਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕੇਕਖਨ੍ਧਮੂਲਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਯਮਕਾਨਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਯਮਕਾਨਿ ਯਥਾ ਏਕੇਕਖਨ੍ਧਮੂਲਕਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਰੂਪਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਂ ਮੂਲਪਦਂ ਨਾਭਿਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨੇਮਿਂ, ‘‘વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਅਰੇ ਕਤ੍વਾ ਚਕ੍ਕਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਮਣ੍ਡਲਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਨਤੋ। વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਮੂਲਕਾਦੀਸੁਪਿ ਹਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾવ ਪਾਠੋ ਗਤੋ, ਨ ਮਣ੍ਡਲਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨਾਤਿ। ਤੇਨੇવ ਚ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਸੁਦ੍ਧਖਨ੍ਧਲਾਭਮਤ੍ਤਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨੇ ਰੂਪਾਦਿਮ੍ਹਿ ਸੁਦ੍ਧਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਟ੍ਠਤ੍વਾ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੂਪਾਦਿਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Cattāri cattāri cakkāni bandhitvāti ettha cakkāvayavabhāvato cakkānīti yamakāni vuttāni ekekakhandhamūlāni cattāri cattāri yamakāni bandhitvāti. Iminā hi ettha atthena bhavitabbanti. Cattāri cattāri yamakāni yathā ekekakhandhamūlakāni honti, evaṃ bandhitvāti vā attho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘rūpaṃ rūpakkhandho’’ti evamādikaṃ mūlapadaṃ nābhiṃ katvā ‘‘khandhā’’ti idaṃ nemiṃ, ‘‘vedanākkhandho’’tiādīni are katvā cakkabhāvo vuttoti veditabbo, na maṇḍalabhāvena sambajjhanato. Vedanākkhandhamūlakādīsupi hi heṭṭhimaṃ sodhetvāva pāṭho gato, na maṇḍalasambandhenāti. Teneva ca kāraṇenāti suddhakhandhalābhamattameva gahetvā khandhavisesane rūpādimhi suddharūpādimattatāya aṭṭhatvā khandhavisesanabhāvasaṅkhātaṃ rūpādiatthaṃ dassetuṃ khandhasaddena saha yojetvā ‘‘khandhā rūpakkhandho’’tiādinā nayena padaṃ uddharitvā atthassa vibhattattāti attho.

    ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Niddesavāravaṇṇanā

    ੨੬. ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਰੂਪਾ ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ…ਪੇ॰… ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ…ਪੇ॰… ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ…ਪੇ॰… ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕੋ…ਪੇ॰… ਰੂਪવਿਚਾਰੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੦੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੩; વਿਭ॰ ੨੦੩) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਭੂਤਂ ਤੇਭੂਮਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਸਮੁਦਾਯਭੂਤਂ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪਂ, ਤਂ ਏਕਦੇਸੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ ਰੂਪਂ ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਪਿਯਸਭਾવਤਾਯ વਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਿਯਰੂਪੇ ਪવਿਸਤਿ, ਨ ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવੇਨਾਤਿ ‘‘ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ ਰੂਪਂ ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਞ੍ਞਾਯਮਕੇ ਤਾવ ਦਿਟ੍ਠਿਸਞ੍ਞਾਤਿ ‘‘વਿਸੇਸੋ’’ਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਸਞ੍ਞਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸਞ੍ਞਾ। ‘‘ਸਯਂ ਸਮਾਦਾਯ વਤਾਨਿ ਜਨ੍ਤੁ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੭੯੮), ‘‘ਸਞ੍ਞਾવਿਰਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਗਨ੍ਥਾ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੫੩) ਚ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ‘‘ਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ।

    26. Piyarūpaṃ sātarūpanti ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ…pe… rūpā loke…pe… cakkhuviññāṇaṃ…pe… cakkhusamphasso…pe… cakkhusamphassajā vedanā…pe… rūpasaññā…pe… rūpasañcetanā…pe… rūpataṇhā…pe… rūpavitakko…pe… rūpavicāro’’ti (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203) evaṃ vuttaṃ taṇhāvatthubhūtaṃ tebhūmakaṃ veditabbaṃ, tasmā yaṃ pañcakkhandhasamudāyabhūtaṃ piyarūpasātarūpaṃ, taṃ ekadesena rūpakkhandho hotīti āha ‘‘piyarūpaṃ sātarūpaṃ rūpaṃ na rūpakkhandho’’ti. Piyasabhāvatāya vā rūpakkhandho piyarūpe pavisati, na ruppanasabhāvenāti ‘‘piyarūpaṃ sātarūpaṃ rūpaṃ na rūpakkhandho’’ti vuttaṃ. Saññāyamake tāva diṭṭhisaññāti ‘‘viseso’’ti vacanaseso. Tattha diṭṭhi eva saññā diṭṭhisaññā. ‘‘Sayaṃ samādāya vatāni jantu, uccāvacaṃ gacchati saññasatto’’ti (su. ni. 798), ‘‘saññāvirattassa na santi ganthā’’ti (su. ni. 853) ca evamādīsu hi diṭṭhi ca ‘‘saññā’’ti vuttāti.

    ੨੮. ‘‘ਨ ਖਨ੍ਧਾ ਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવੇ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਭਾવੋਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਸੋਧਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਨ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਸਬ੍ਭਾવੋ ਏવੇਤ੍ਥ ਪਮਾਣਂ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਾਯਤਨਾ ਨ ਸੋਤਾਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਂ વਕ੍ਖਤੀਤਿ।

    28. ‘‘Na khandhā na vedanākkhandhoti? Āmantā’’ti evaṃ khandhasaddappavattiyā abhāve vedanākkhandhasaddappavattiyā ca abhāvoti paṇṇattisodhanamattameva karotīti daṭṭhabbaṃ, na aññadhammasabbhāvo evettha pamāṇaṃ. Evañca katvā ‘‘nāyatanā na sotāyatananti? Āmantā’’tiādiṃ vakkhatīti.

    ੩੯. ਰੂਪਤੋ ਅਞ੍ਞੇ વੇਦਨਾਦਯੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਹਿ ਪਿਯਰੂਪਾ ਚ ਸਾਤਰੂਪਾ ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾਤਿ ਰੂਪਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਰੂਪਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਏਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਆਯਤਨੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਨ ਚੇવ ਚਕ੍ਖੁ ਨ ਚ ਆਯਤਨਾ’’ਤਿਆਦਿਂ (ਯਮ॰ ੧.ਆਯਤਨਯਮਕ.੧੫) વਕ੍ਖਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਅવਸੇਸਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨਂ ਕਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਂ ਸਿਯਾ। વਕ੍ਖਤਿ ਹਿ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੧.ਆਯਤਨਯਮਕ.੧੬)। ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁ ਚ ਨ ਤਂ ਸਿਯਾ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪਭਾવਤੋ ਰੂਪਂ ਸਿਯਾ ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੧.ਖਨ੍ਧਯਮਕ.੪੦) વਚਨਤੋ ਖਨ੍ਧੋ ਚਾਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਗ੍ਗਹਣਸਬ੍ਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅવਸੇਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    39. Rūpato aññe vedanādayoti ettha lokuttarā vedanādayo daṭṭhabbā. Te hi piyarūpā ca sātarūpā ca na honti taṇhāya anārammaṇattāti rūpato aññe hontīti. Rūpañca khandhe caṭhapetvā avasesāti idampi etehi saddhiṃ na-saddānaṃ appavattimattameva sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā ‘‘cakkhuñca āyatane ca ṭhapetvā avasesā na ceva cakkhu na ca āyatanā’’tiādiṃ (yama. 1.āyatanayamaka.15) vakkhati. Na hi tattha avasesaggahaṇena gayhamānaṃ kañci atthi. Yadi siyā, dhammāyatanaṃ siyā. Vakkhati hi ‘‘dhammo āyatananti? Āmantā’’ti (yama. 1.āyatanayamaka.16). Taṇhāvatthu ca na taṃ siyā. Yadi siyā, piyarūpasātarūpabhāvato rūpaṃ siyā ‘‘rūpaṃ khandhoti? Āmantā’’ti (yama. 1.khandhayamaka.40) vacanato khandho cāti. Aṭṭhakathāyaṃ pana avijjamānepi vijjamānaṃ upādāya itthipurisādiggahaṇasabbhāvaṃ sandhāya avasesāti ettha paññattiyā gahaṇaṃ katanti veditabbaṃ.

    ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੨. ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    2. Pavattivāravaṇṇanā

    ੫੦-੨੦੫. ਪવਤ੍ਤਿવਾਰੇ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਮੂਲਕਾਨਿ ਪਚ੍ਛਿਮੇਨੇવ ਸਹ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤੀਣਿ ਦ੍વੇ ਏਕਞ੍ਚ ਯਮਕਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਪੁਰਿਮੇਨ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ વਾਰੇਸੁ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਹਿ ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਯੋਜਿਤਯਮਕਮੇવ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮੇਨ ਯੋਜਨਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਅਤ੍ਥੇ ਪਨ ਨ ਕੋਚਿ વਿਸੇਸੋਤਿ। ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁਪਿ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਤਥਾ ਯੋਜਨਾ ਨ ਕਤਾਤਿ। ਕਾਲਭੇਦਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਛ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਤੀਤੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਨਾਗਤੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਨਾਗਤੇਨਾਤੀਤੋਤਿ ਏਤੇ ਪਨ ਤਯੋ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਾ ਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦਾ ਏવ ਤਯੋ, ਨ વਿਸੁਂ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਗਹਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪਟਿਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਹਿ ਅਤੀਤੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਦਯੋ ਕਾਲਭੇਦਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤੇਨੇવ ਚ ਨਯੇਨ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ ਸਕ੍ਕਾ ਯੋਜੇਤੁਂ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਚ ਨ ਪਚ੍ਛਿਮਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਪੁਰਿਮੇਨ ਯੋਜਨਂ ਕਤ੍વਾ ਯਮਕਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਗਹਿਤਨਿਯਾਮੇਨ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਛਿਮਪਚ੍ਛਿਮੇਨੇવ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ।

    50-205. Pavattivāre vedanākkhandhādimūlakāni pacchimeneva saha yojetvā tīṇi dve ekañca yamakāni vuttāni, na purimena. Kasmā? Amissakakālabhedesu vāresu atthavisesābhāvato. Purimassa hi pacchimena yojitayamakameva pacchimassa purimena yojanāya pucchānaṃ uppaṭipāṭiyā vucceyya, atthe pana na koci visesoti. Pucchāvissajjanesupi viseso natthi, tena tathā yojanā na katāti. Kālabhedā panettha cha eva vuttā. Atītena paccuppanno, anāgatena paccuppanno, anāgatenātītoti ete pana tayo yathādassitā missakakālabhedā eva tayo, na visuṃ vijjantīti na gahitā. Tattha tattha hi paṭilomapucchāhi atītena paccuppannādayo kālabhedā dassitā, teneva ca nayena ‘‘yassa rūpakkhandho uppajjittha, tassa vedanākkhandho uppajjatī’’tiādi sakkā yojetuṃ. Teneva hi missakakālabhedesu ca na pacchimapacchimassa khandhassa purimapurimena yojanaṃ katvā yamakāni vuttāni, amissakakālabhedesu gahitaniyāmena sukhaggahaṇatthampi pacchimapacchimeneva yojetvā vuttānīti.

    ਇਮਿਨਾਯੇવ ਚ ਲਕ੍ਖਣੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ‘‘ਪੁਰੇਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਪਚ੍ਛਾਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਚ ਨਾਮਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਪਰਿਪੂਰੇਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਤ੍ਥਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਹੋ ਨਾਮ। ਤਂવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਰਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ ਸਦਿਸਤ੍ਥਤਾਯ ਪੁਰੇਪਞ੍ਹੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸਸਦਿਸਤ੍ਥਤਾਯ ‘‘ਪਚ੍ਛਾਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਚ ਨਾਮਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਦਿਸਤ੍ਥਤਾ ਚ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਪਦવਿਸੇਸਂ ਅવਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕੇਨ ਪਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਲਾਭਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤੇਨ ਪੁਰੇਪਞ੍ਹੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ વਾ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤવਸੇਨ ਪੁਰੇਪਞ੍ਹੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ।

    Imināyevaca lakkhaṇenātiādinā yena kāraṇena ‘‘purepañho’’ti ca ‘‘pacchāpañho’’ti ca nāmaṃ vuttaṃ, taṃ dasseti. Yassa hi sarūpadassanena vissajjanaṃ hoti, so paripūretvā vissajjetabbatthasaṅgaṇhanato paripuṇṇapañho nāma. Taṃvissajjanassa pana purimakoṭṭhāsena sadisatthatāya purepañho, pacchimakoṭṭhāsasadisatthatāya ‘‘pacchāpañho’’ti ca nāmaṃ vuttaṃ. Sadisatthatā ca sanniṭṭhānasaṃsayapadavisesaṃ avicāretvā ekena padena saṅgahitassa khandhassa uppādanirodhalābhasāmaññamattena purepañhe daṭṭhabbā. Sanniṭṭhānapadasaṅgahitassa vā khandhassa anuññātavasena purepañho vuttoti yuttaṃ.

    ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਸਂਸਯਤ੍ਥਨਿવਾਰਣਂ ਪਟਿਸੇਧੋਤਿ ਅਯਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਪਟਿਸੇਧਾਨਂ વਿਸੇਸੋ। ਪਾਲ਼ਿਪਦਮੇવ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਪਾਲ਼ਿਯਾ ‘‘ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਯਂ ਪਦਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ-ਕਾਰવਿਰਹਿਤਂ ਤਦੇવ ਪਦਂ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਰੋਧਪਟਿਸੇਧਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧਨਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਯਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਰੋਧਾਨਮੇવ ਪਟਿਸੇਧਨਤ੍ਥਂ ਪਟਿਸੇਧੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Sanniṭṭhānatthasseva paṭikkhipanaṃ paṭikkhepo, saṃsayatthanivāraṇaṃ paṭisedhoti ayaṃ paṭikkhepapaṭisedhānaṃ viseso. Pāḷipadameva hutvāti pucchāpāḷiyā ‘‘nuppajjatī’’ti yaṃ padaṃ vuttaṃ, na-kāravirahitaṃ tadeva padaṃ hutvāti attho. Tattha uppattinirodhapaṭisedhassa paṭisedhanatthaṃ pāḷigatiyā vissajjanaṃ uppattinirodhānameva paṭisedhanatthaṃ paṭisedhena vissajjanaṃ katanti veditabbaṃ.

    ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁ ਪਕ੍ਖੇਪੋ ਤਦੇਕਦੇਸਪਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਹੋ ਏવ ਹਿ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Catunnaṃ pañhānaṃ pañcannañca vissajjanānaṃ sattavīsatiyā ṭhānesu pakkhepo tadekadesapakkhepavasena vuttoti veditabbo. Paripuṇṇapañho eva hi sarūpadassanena ca vissajjanaṃ sattavīsatiyā ṭhānesu pakkhipitabbanti.

    ਕਿਂ ਨੁ ਸਕ੍ਕਾ ਇਤੋ ਪਰਨ੍ਤਿ ਇਤੋ ਪਾਲ਼ਿવવਤ੍ਥਾਨਦਸ੍ਸਨਾਦਿਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਕਿਂ ਨੁ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Kiṃ nu sakkā ito paranti ito pāḷivavatthānadassanādito añño kiṃ nu sakkā kātunti aññassa sakkuṇeyyassa abhāvaṃ dasseti.

    ‘‘ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਂ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਭੂਮੀਸੁ ਏਕਭੂਮਿਯਮ੍ਪਿ ਦੁਤਿਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਞਾਪਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਹਿ ਯਾવ ਚੁਤਿ, ਤਾવ ਪવਤ੍ਤਕਮ੍ਮਜਸਨ੍ਤਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧવਸੇਨ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਕੁਸਲਾਦੀਨਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, વੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਚ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਏਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਯਾવ ਚੁਤਿਨਿਰੋਧੋ, ਤਾવ ਅਤੀਤਤਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਚ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਕਮ੍ਮਜਸਨ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਦ੍વਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਏਤਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਕਲੇਪਿ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸੇ ਦੁਤਿਯਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ? ਉਦ੍ਧਂਸੋਤਪਾਲ਼ਿਸਬ੍ਭਾવਾ। ਦ੍વੇਪਿ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯੋ ਸਂਸਨ੍ਦੇਤਬ੍ਬਾਤਿ।

    ‘‘Suddhāvāsānaṃ tesaṃ tattha rūpakkhandho ca nuppajjittha vedanākkhandho ca nuppajjitthā’’ti etena suddhāvāsabhūmīsu ekabhūmiyampi dutiyā upapatti natthīti ñāpitaṃ hoti. Paṭisandhito pabhuti hi yāva cuti, tāva pavattakammajasantānaṃ ekattena gahetvā tassa uppādanirodhavasena ayaṃ desanā pavattā. Tasmiñhi abbocchinne kusalādīnañca pavatti hoti, vocchinne ca appavattīti teneva ca uppādanirodhā dassitā, tasmā tassa ekasattassa paṭisandhiuppādato yāva cutinirodho, tāva atītatā natthi, na ca tato pubbe tattha paṭisandhivasena kammajasantānaṃ uppannapubbanti khandhadvayampi ‘‘nuppajjitthā’’ti vuttaṃ. Kasmā pana etāya pāḷiyā sakalepi suddhāvāse dutiyā paṭisandhi natthīti na viññāyatīti? Uddhaṃsotapāḷisabbhāvā. Dvepi hi pāḷiyo saṃsandetabbāti.

    ‘‘ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਯਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ વਿਸੇਸਿਤਾ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਪਿ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਏવ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਯੇ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ વਜ੍ਜਿਤਾ, ਤੇ ਤਤੋ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਪੁਨ ਅਸਞ੍ਞੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ – ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਂ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੧.ਖਨ੍ਧਯਮਕ.੬੫)। ਏਤ੍ਥ ਕਿਂ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਾਦਿਭਾવੋ વਿਯ ਪਚ੍ਛਿਮਭવੋਪਿ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਤ੍ਥ ਤੇਸਮਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ? ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਾਦਿਭવੇਸ੍વੇવ ਯਤ੍ਥ વਾ ਤਤ੍ਥ વਾ ਠਿਤਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਂ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਯਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਇਤਰਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਭਾવਞ੍ਚ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਹਾਤਿ।

    ‘‘Asaññasattānaṃ tesaṃ tattha rūpakkhandho uppajjissatī’’ti ettha ‘‘yassa yattha rūpakkhandho uppajjissatī’’ti etena sanniṭṭhānena visesitā asaññasattāpi santīti te eva gahetvā ‘‘asaññasattāna’’nti vuttaṃ. Tena ye sanniṭṭhānena vajjitā, te tato pañcavokāraṃ gantvā parinibbāyissanti, na tesaṃ puna asaññe upapattippasaṅgo atthīti te sandhāyāha – ‘‘pacchimabhavikānaṃ tesaṃ tattha rūpakkhandho ca nuppajjissati vedanākkhandho ca nuppajjissatī’’ti (yama. 1.khandhayamaka.65). Ettha kiṃ pañcavokārādibhāvo viya pacchimabhavopi koci atthi, yattha tesamanuppatti bhavissatīti? Natthi pañcavokārādibhavesveva yattha vā tattha vā ṭhitānaṃ pacchimabhavikānaṃ ‘‘yassa yattha rūpakkhandho nuppajjissatī’’ti etena sanniṭṭhānena saṅgahitattā. Tesaṃ tattha itarānuppattibhāvañca anujānanto ‘‘vedanākkhandho ca nuppajjissatī’’ti āhāti.

    ‘‘ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾਨਂ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾਨਞ੍ਚ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਂ ਤਂਤਂਭੂਮਿਯਂ ਖਨ੍ਧਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਹਿ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ‘‘ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਸਮਙ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਏવਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਿਗਤੇ ਅਤੀਤੇ ਏવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤਾਨਂ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਤ੍ਤਾ। ਅਨਨ੍ਤਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋਤਿ ਓਕਾਸਸ੍ਸ ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਓਕਾਸવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾਨਮ੍ਪਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਭਾવਤੋ ਸਂਕਿਣ੍ਣਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਯਤ੍ਥ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Suddhāvāse parinibbantāna’’nti idaṃ sappaṭisandhikānaṃ appaṭisandhikānañca suddhāvāsānaṃ taṃtaṃbhūmiyaṃ khandhaparinibbānavasena vuttanti veditabbaṃ. Sabbesañhi tesaṃ tattha vedanākkhandho nuppajjitthāti. Yathā pana ‘‘nirujjhissatī’’ti vacanaṃ paccuppannepi uppādakkhaṇasamaṅgimhi pavattati, na evaṃ ‘‘uppajjitthā’’ti vacanaṃ paccuppanne pavattati, atha kho uppajjitvā vigate atīte eva, tasmā ‘‘parinibbantānaṃ nuppajjitthā’’ti vuttaṃ uppannasantānassa avigatattā. Anantā lokadhātuyoti okāsassa aparicchinnattā okāsavasena vuccamānānaṃ uppādanirodhānampi paricchedābhāvato saṃkiṇṇatā hotīti ‘‘yattha vedanākkhandho uppajjati, tattha saññākkhandho nirujjhatīti? Āmantā’’ti vuttaṃ.

    ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੩. ਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    3. Pariññāvāravaṇṇanā

    ੨੦੬-੨੦੮. ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਾਰੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋਪੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਓਕਾਸવਾਰਸ੍ਸ ਅਲਾਭੇ ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਲਾਭੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਨ, ਤਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਞ੍ਞਾવਚਨਤੋ। ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਾਰੇਪਿ ਹਿ ਓਕਾਸੇ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਞ੍ਞਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਓਕਾਸਸ੍ਸ। ਓਕਾਸવਾਰੋਪਿ ਚ ਯਦਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ‘‘ਯਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਓਕਾਸੇ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਜਾਨਨવਸੇਨ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਾਰਸ੍ਸੇવ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਓਕਾਸવਾਰਸ੍ਸਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸਿਯਾ’’ਤਿ।

    206-208. Puggalokāsavārolabbhamānopīti kasmā vuttaṃ, nanu okāsavārassa alābhe tassapi alābhena bhavitabbanti? Na, tattha puggalasseva pariññāvacanato. Puggalokāsavārepi hi okāse puggalasseva pariññā vuccati, na okāsassa. Okāsavāropi ca yadi vucceyya, ‘‘yattha rūpakkhandhaṃ parijānātī’’ti okāse puggalasseva parijānanavasena vucceyya, tasmā puggalokāsavārasseva labbhamānatā vuttā, na okāsavārassāti. Tenāha – ‘‘āmantā…pe… siyā’’ti.

    ਤੇਨੇવਾਤਿ ਪવਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਲਾਭਤੋ ਏવ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਜਾਨਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ‘‘ਯੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ, ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ ਕਤਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਸਂਸਯਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਨਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਲਾਭਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣਸ੍ਮਿਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨ ਪਰਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਆਮਨ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਥਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਰਹਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ ਨੋ ਚ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍ਥ, ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਞ੍ਚ ਅਰਹਨ੍ਤਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਞ੍ਚ ਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਞ੍ਚ ਨ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪਨ વਚਨੇਨ ‘‘ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਪਰਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਤਦવਸੇਸਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ।

    Tenevāti pavatte cittakkhaṇavasena tiṇṇaṃ addhānaṃ lābhato eva, aññathā cutipaṭisandhikkhaṇe rūpakkhandhaparijānanassa abhāvā ‘‘yo rūpakkhandhaṃ parijānāti, so vedanākkhandhaṃ parijānātī’’ti ettha ‘‘natthī’’ti vissajjanena bhavitabbaṃ siyā, ‘‘āmantā’’ti ca katanti. Sanniṭṭhānasaṃsayapadasaṅgahitānaṃ pariññānaṃ pavatte cittakkhaṇe eva lābhaṃ dassento ‘‘lokuttaramaggakkhaṇasmiñhī’’tiādimāha. Na parijānātīti pañhe puthujjanaṃ sandhāya āmantāti vuttanti idaṃ puthujjanassa sabbathā pariññākiccassa abhāvato vuttaṃ. ‘‘Arahā rūpakkhandhaṃ na parijānāti no ca vedanākkhandhaṃ na parijānittha, aggamaggasamaṅgiñca arahantañca ṭhapetvā avasesā puggalā rūpakkhandhañca na parijānanti vedanākkhandhañca na parijānitthā’’ti pana vacanena ‘‘aggamaggasamaṅgiṃ ṭhapetvā añño koci parijānātī’’ti vattabbo natthīti dassitaṃ hoti, tena tadavasesapuggale sandhāya ‘‘āmantā’’ti vuttanti viññāyatīti.

    ਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਖਨ੍ਧਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Khandhayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ • 2. Khandhayamakaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ • 2. Khandhayamakaṃ

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ • 2. Khandhayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact