Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ
2. Khandhayamakaṃ
੧. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੋ
1. Paṇṇattivāro
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Uddesavāravaṇṇanā
੨-੩. ਖਨ੍ਧਯਮਕੇ …ਪੇ॰… ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਦਂ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਕਥਾ ਹਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੋ, ਸਾ ਚ ਯਾવਦੇવ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਤਾਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਸੁ ਚ ਨ વਿਨਾ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ, ਤੀਰਣਞ੍ਚ ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਪਰਾਨੁਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਕਾਲਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਿਭਾਗਮੁਖੇਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਸੁਂ ਸਹ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਲਕ੍ਖਣਪਰਿਗ੍ਗਹવਸੇਨ ਸਾਤਿਸਯਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਨਾਞ੍ਞਥਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਛਸੁ ਕਾਲਭੇਦੇਸੁ…ਪੇ॰… ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਪਧਾਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਉਦ੍ਧਰਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਯਥਾ ਨ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ વਿਨਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ, ਏવਂ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ વਿਨਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ। ਸਾ ਚ ਸੁਤਮਯਞਾਣਮੂਲਿਕਾਤਿ ਦੇਸਨਾਕੁਸਲੋ ਸਤ੍ਥਾ ਅਨ੍વਯਤੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਚ ਸਮੁਦਾਯਾવਯવਪਦਤ੍ਥਾਦਿવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪ੍ਪਭੇਦਂ ਪਕਾਸੇਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਨਂ ਆਰਭੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੇ ਪਨ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਦੇਹੀਤਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਹਿ।
2-3. Khandhayamake…pe… pariññā ca vattabbāti idaṃ padhānabhāvena vattabbadassanaṃ. Abhiññeyyakathā hi abhidhammo, sā ca yāvadeva pariññattāti pariññāsu ca na vinā tīraṇapariññāya pahānapariññā, tīraṇañca sampuṇṇaparānuggahassa adhippetattā kālapuggalokāsavibhāgamukhena khandhānaṃ visuṃ saha ca uppādanirodhalakkhaṇapariggahavasena sātisayaṃ sambhavati, nāññathāti imamatthaṃ dassento ‘‘chasu kālabhedesu…pe… pariññā ca vattabbā’’ti padhānaṃ vattabbaṃ uddharati. Tattha pana yathā na tīraṇapariññāya vinā pahānapariññā, evaṃ tīraṇapariññā vinā ñātapariññāya. Sā ca sutamayañāṇamūlikāti desanākusalo satthā anvayato byatirekato ca samudāyāvayavapadatthādivibhāgadassanamukhena khandhesu pariññāppabhedaṃ pakāsetukāmo ‘‘pañcakkhandhā’’tiādinā desanaṃ ārabhīti dassento ‘‘te pana khandhā’’tiādimāha. Pañcahi padehīti pañcahi samudāyapadehi.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਸਮੁਦਾਯਾવਯવਪਦੇਸੁ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਕੋ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੋ। ਸਮੁਦਾਯਪਦਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਮੁਦਾਯਪਦਸ੍ਸ। ਯਦਿਪਿ ਅવਯવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਮੁਦਾਯੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਯਥਾ ਪਨ ਅવਯવੋ ਸਮੁਦਾਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਨ ਸਮੁਦਾਯੋਪਿ ਅવਯવੋਤਿ ਸਤਿਪਿ ਸਮੁਦਾਯਾવਯવਾਨਂ ਭੇਦੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવਤੋ ਅਤ੍ਥੇવਾਭੇਦੋਤਿ ਪਦਦ੍વਯਸ੍ਸ ਸਮਾਨਤ੍ਥਤਾਯ ਸਿਯਾ ਆਸਙ੍ਕਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਯਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ। ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਗਣਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਤਜ੍ਜਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਏਕਦੇਸੋ ਸਮੁਦਾਯਪਦਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੨) ਪਨ ਸਕਲੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਾਦਿ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਅવਯવਪਦਾਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬવਿਸਯਾਨਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਾਯ ਸਮੁਦਾਯਪਦਤ੍ਥਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਏવ ਸਮੁਦਾਯਪਦਾਨਮ੍ਪਿ ਅવਯવਪਦਤ੍ਥਤਾ। ਨ ਹਿ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਭੇਦੋ ਅਭੇਦੋ વਾ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਭੇਦਾਭੇਦੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭੇਦਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਠਮਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਭੇਦਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦੁਤਿਯਨਯੋ। ਯੋ ਹਿ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਰਾਸਟ੍ਠੋ ਅવਯવਪਦੇਹਿ ਰੂਪਾਦਿਸਦ੍ਦੇਹਿ ਚ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੇਨ ਚ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਸ੍વਾਯਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਰਾਸਿਭਾવੇਨ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤੋ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ਏવਾਤਿ।
Tatthāti tesu samudāyāvayavapadesu. Dhammoti ruppanādiko ñeyyadhammo. Samudāyapadassāti rūpakkhandhādisamudāyapadassa. Yadipi avayavavinimutto paramatthato samudāyo nāma natthi, yathā pana avayavo samudāyo na hoti, evaṃ na samudāyopi avayavoti satipi samudāyāvayavānaṃ bhede dvinnaṃ padānaṃ samānādhikaraṇabhāvato atthevābhedoti padadvayassa samānatthatāya siyā āsaṅkāti āha ‘‘etasmiṃ saṃsayaṭṭhāne’’ti. ‘‘Cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati, viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātū’’tiādīsu ekadeso samudāyapadattho vutto, ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ…pe… ayaṃ vuccati rūpakkhandho’’tiādīsu (vibha. 2) pana sakaloti āha ‘‘rūpādi…pe… attho’’ti. Avayavapadānañcettha visesanavisesitabbavisayānaṃ samānādhikaraṇatāya samudāyapadatthatā vuttā, tato eva samudāyapadānampi avayavapadatthatā. Na hi visesanavisesitabbānaṃ atthānaṃ accantaṃ bhedo abhedo vā icchito, atha kho bhedābhedo, tasmā abhedadassanavasena paṭhamanayo vutto, bhedadassanavasena dutiyanayo. Yo hi ruppanādisaṅkhāto rāsaṭṭho avayavapadehi rūpādisaddehi ca khandhasaddena ca visesanavisesitabbabhāvena bhinditvā vutto, svāyaṃ atthato rāsibhāvena apekkhito ruppanādiattho evāti.
ਯਥਾ ਅવਯવਪਦੇਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ਸਮੁਦਾਯਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ਅવਯવਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਞ੍ਚੇવ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ, ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਦਸੋਧਨਾ ਕਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦੇਹਿ…ਪੇ॰… ਪਦਸੋਧਨવਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅવਯવਪਦਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਯવਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਪਦਤ੍ਥਤਾਯ ਸਿਯਾ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਤਾ, ਸਮੁਦਾਯਪਦਸ੍ਸ ਪਨ ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਮੁਦਾਯਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਯવਪਦਤ੍ਥਤਾਯ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਾਭਾવੋ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਕਾਸਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਰੂਪਾਦਿ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ।
Yathā avayavapadehi vuccamānopi samudāyapadassa attho hoti, evaṃ samudāyapadehi vuccamānopi avayavapadassa atthoti ‘‘rūpakkhandho rūpañceva rūpakkhandho ca, rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’tiādinā padasodhanā katāti dassento āha ‘‘rūpādiavayavapadehi…pe… padasodhanavāro vutto’’ti. Tattha ekaccassa avayavapadassa aññattha vuttiyā avayavapadatthassa samudāyapadatthatāya siyā anekantikatā, samudāyapadassa pana taṃ natthīti samudāyapadatthassa avayavapadatthatāya byabhicārābhāvo ‘‘rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’ti pāḷiyā pakāsitoti vuttaṃ ‘‘rūpādi…pe… dassetu’’nti.
‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਧਾਨਭੂਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਪਦਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। વੇਦਨਾਦਿਉਪਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਸਮ੍ਭવਤੋ ‘‘વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ। ਰੂਪਾવਯવਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅવਯવਪਦੇਨ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਪਦੇ। ਪਧਾਨਭੂਤੇਨ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਾવਯવਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠਸ੍ਸ ਕਿਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭਾવੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਮਾਨੇ ਅવਯવਪਦਾਭਿਧੇਯ੍ਯਭਾવੇ ਅਪ੍ਪਧਾਨੇਨ ਪਦੇਨ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਸੋ ਕਸ੍ਮਾ ਪਧਾਨੇਨ ਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਖਨ੍ਧਾવਯવਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਰਾਸਟ੍ਠਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਕੋਚੀਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੋ। ਕੇਨਚਿ ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਨਾਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਪਦੇਨ, ਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਪਦੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਸਬ੍ਬੇਨਾ’’ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ। ਰੂਪਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਅવਯવਸਮੁਦਾਯਪਦਸੋਧਨਮੁਖੇਨ ਤਤ੍ਥ ਚ ਚਤੁਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿ ਪਦਸੋਧਨਮੂਲਚਕ੍ਕવਾਰੋ। ਏવਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯ੍વਾਯਂ ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦੇਹਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਸਮੁਦਾਯਪਦੇਹਿ ਚ ਦਸ੍ਸਿਤਾਕਾਰੋ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੋ, ਤਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। વਿਸੇਸਨਭਾવੋ ਭੇਦਕਤਾਯ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਅવਚ੍ਛੇਦਕਤ੍ਤਾ, વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਅਭੇਦਯੋਗੇਨ ਭੇਦਨ੍ਤਰਤੋ ਅવਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੋ ਤੇਸਂ ਭੇਦਾਭੇਦਾਨਂ ਏਕવਤ੍ਥੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤ੍ਤਾ।
‘‘Rūpakkhandho’’tiādīsu khandhatthassa visesitabbattā vuttaṃ ‘‘padhānabhūtassa khandhapadassā’’ti. Vedanādiupapadatthassa ca sambhavato ‘‘vedanākkhandho’’tiādīsu. Rūpāvayavapadena vuttassāti rūpasaṅkhātena avayavapadena visesanabhāvena vuttassa khandhatthassa rūpakkhandhabhāvo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’ti. Tatthāti tasmiṃ rūpakkhandhapade. Padhānabhūtena visesitabbattā khandhāvayavapadena vuttassa ruppanaṭṭhassa kiṃ vedanākkhandhādibhāvo hotīti yojanā. Samāne avayavapadābhidheyyabhāve appadhānena padena yo attho viññāyati, so kasmā padhānena na viññāyatīti adhippāyo. Khandhāvayavapadena vutto dhammoti rāsaṭṭhamāha. Tattha kocīti ruppanaṭṭho. Kenaci samudāyapadenāti rūpakkhandhapadena, na vedanākkhandhādipadena. Tenāha ‘‘na sabbo sabbenā’’ti. Esa nayo vedanākkhandhādīsu. Rūparūpakkhandhādiavayavasamudāyapadasodhanamukhena tattha ca catukkhandhavasena pavattā pāḷigati padasodhanamūlacakkavāro. Evañca dassentenāti iminā yvāyaṃ rūpādiavayavapadehi rūpakkhandhādisamudāyapadehi ca dassitākāro atthaviseso, taṃ paccāmasati. Visesanabhāvo bhedakatāya sāmaññato avacchedakattā, visesitabbabhāvo abhedayogena bhedantarato avicchinditabbattā, samānādhikaraṇabhāvo tesaṃ bhedābhedānaṃ ekavatthusannissayattā.
ਤੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣੇ। ਤੇਨਾਤਿ વਾ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਪਦੇ। ਯਥਾ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲਪਦੇ ਉਪ੍ਪਲવਿਸੇਸਨਭੂਤਂ ਨੀਲਂ વਿਸਿਟ੍ਠਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭੂਤਂ ਰੂਪਮ੍ਪਿ વਿਸਿਟ੍ਠਮੇવ ਸਿਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਖਨ੍ਧਤੋ…ਪੇ॰… ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਥਾ ‘‘ਰੂਪਞ੍ਚ ਤਂ ਖਨ੍ਧੋ ਚਾ’’ਤਿ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਭਾવੇਨੇવ ਯਂ ਰੂਪਂ, ਸੋ ਖਨ੍ਧੋ। ਯੋ ਖਨ੍ਧੋ, ਤਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਆਪਨ੍ਨੋ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇવ…ਪੇ॰… વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। વਿਸੇਸਨੇਨ ਚ ਨਾਮ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਰੂਪੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ ਅવਚ੍ਛੇਦਕਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਰੂਪੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ, ਤਸ੍ਸੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਂ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਤਂ ਤਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨ ਖਨ੍ਧਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਇਦਂ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੋ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਹਿ ਸੋ ਖਨ੍ਧવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਰੂਪਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨੇવ। ‘‘ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨਪ੍ਪਕ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਆਦੀਸੁ ਅਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਰੂਪਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨ ਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨਾ’’ਤਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਮ੍ਪਿ ਭੇਦਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ। ਸੁਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਕੇવਲੇਨ, ਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨ વਿਨਾਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਯਿਦਂ ਪਕਰਣਾਦਿਅવਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਤਂ વਾ। ਯੋ ਹਿ ਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣੋ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੋ, ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਰੂਪਸਦ੍ਦੇਨ વਿਯ ਤਦਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਤੇવ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ ਏવ ਚ, ਖਨ੍ਧੋ ਪਨ ਨ ਰੂਪਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ ਸਬ੍ਬੇ…ਪੇ॰… વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਅਰੂਪਸਭਾવਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવੇਨੇવ। ਤੇਤਿ ਖਨ੍ਧਾ। વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਖਨ੍ਧੋ ਚੇવ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ, ਅવਸੇਸਾ ਖਨ੍ਧਾ ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾ।
Tenāti yathāvuttena visesanavisesitabbabhāvena. Etthāti etasmiṃ samānādhikaraṇe. Tenāti vā samānādhikaraṇabhāvena. Etthāti rūpakkhandhapade. Yathā nīluppalapade uppalavisesanabhūtaṃ nīlaṃ visiṭṭhameva hoti, na yaṃ kiñci, evamidhāpi khandhavisesanabhūtaṃ rūpampi visiṭṭhameva siyāti dassento ‘‘kiṃ khandhato…pe… hotī’’ti āha. Tathā ‘‘rūpañca taṃ khandho cā’’ti samānādhikaraṇabhāveneva yaṃ rūpaṃ, so khandho. Yo khandho, taṃ rūpanti ayampi āpanno evāti āha ‘‘sabbeva…pe… visesitabbā’’ti. Visesanena ca nāma niddhāritarūpena bhavitabbaṃ avacchedakattā, na aniddhāritarūpenāti āha ‘‘kiṃ pana ta’’ntiādi, tasseva gahitattā na piyarūpasātarūpassāti adhippāyo. Na hi taṃ khandhavisesanabhāvena gahitaṃ, vissajjanaṃ kataṃ tassevāti yojanā. Na khandhato aññaṃ rūpaṃ atthīti idaṃ ruppanaṭṭho rūpanti katvā vuttaṃ, na hi so khandhavinimutto atthi. Tenevāti yathāvuttarūpassa khandhavinimuttassa abhāveneva. ‘‘Piyarūpaṃ sātarūpaṃ, dassentenappaka’’nti ca ādīsu atadatthassa rūpasaddassa labbhamānattā ‘‘tena rūpasaddenā’’ti visesetvā vuttaṃ. Vuccamānaṃ bhūtupādāyampi bhedaṃ dhammajātaṃ. Suddhenāti kevalena, rūpasaddena vināpīti attho. Tayidaṃ pakaraṇādiavacchinnataṃ sandhāya vuttaṃ, samānādhikaraṇataṃ vā. Yo hi rūpasaddena samānādhikaraṇo khandhasaddo, tena yathāvuttarūpasaddena viya tadattho vuccateva. Tenāha ‘‘khandhā rūpakkhandho’’ti. Yadipi yathāvuttaṃ rūpaṃ khandho eva ca, khandho pana na rūpamevāti āha ‘‘na ca sabbe…pe… visesitabbā’’ti. Tenevāti arūpasabhāvassa khandhassa atthibhāveneva. Teti khandhā. Vibhajitabbāti ‘‘khandhā rūpakkhandho’’ti padaṃ uddharitvā ‘‘rūpakkhandho khandho ceva rūpakkhandho ca, avasesā khandhā na rūpakkhandho’’tiādinā vibhāgena dassetabbā.
ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਰੂਪવਿਸੇਸਨ…ਪੇ॰… ਸਂਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਂ ਖਨ੍ਧਤੋ ਅਞ੍ਞਾਪਿ વੇਦਨਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਤੋ વਿਨਿવਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਂ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਖਨ੍ਧਾ ਕਿਂ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭੂਤਾਯ વੇਦਨਾਯ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਏવਂ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇਚੀਤਿ ਅਨੁਭવਨਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰਾ। ਕੇਨਚਿ વਿਸੇਸਨੇਨਾਤਿ વੇਦਨਾਦਿਨਾ વਿਸੇਸਨੇਨ।
Khandhānaṃ rūpavisesana…pe… saṃsayo hotīti ettha kiṃ khandhato aññāpi vedanā atthi, yato vinivattā vedanā khandhavisesanaṃ hoti, sabbe ca khandhā kiṃ khandhavisesanabhūtāya vedanāya visesitabbāti evaṃ yojanā veditabbā. Kecīti anubhavanādippakārā. Kenaci visesanenāti vedanādinā visesanena.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਰੂਪਾਦਿਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿ ਚ ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ, ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਸੁਂ ਸਹ ਚ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਕੇ ਅਤ੍ਥੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਕਦਾਚਿ ਅવਯવਭੂਤੇ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਸਮੁਦਾਯਭੂਤੇ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਨ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਨਾਕਾਰੇ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੇ ਯਸ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਦਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ વਿਸੋਧਿਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਬ੍ਬਿਸਯਕਙ੍ਖਾਪਨੋਦਨਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਞ੍ਚੇવ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ, ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਪਠਮવਾਰੇਨ ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦੇਹਿ ਅવਯવਤ੍ਥੋ વਿਯ ਸਮੁਦਾਯਤ੍ਥੋਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਥਾ ਸਮੁਦਾਯਪਦੇਹਿਪੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ‘‘ਰੂਪਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਦੁਤਿਯવਾਰੇਨ વਿਸੇਸવਾਚੀ વਿਯ ਰੂਪਾਦਿਅવਯવਪਦੇਹਿ ਸਾਮਞ੍ਞਭੂਤੇਨਪਿ ਤਂਤਂવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਖਨ੍ਧਾવਯવਪਦੇਨ ਸੋ ਸੋ ਏવ ਸਮੁਦਾਯਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਖਨ੍ਧવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਯਦਿਪਿ ਖਨ੍ਧੋਯੇવ ਰੂਪਂ, ਸੋ ਪਨ ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਰੂਪਂ, ਅਥ ਖੋ ਤਦੇਕਦੇਸੋ, ਤਥਾ વੇਦਨਾਦਯੋਪੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ, ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਤਤਿਯવਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ, ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਚਤੁਤ੍ਥવਾਰੇਨ ‘‘ਰੂਪਂ ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਭਾવੇ ਨਿਚ੍ਛਿਤੇ ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਯਂ ਨ ਕੇવਲਂ ਰੂਪਮੇવ, ਅਥ ਖੋ વੇਦਨਾਦਿ ਚਾਤਿ વੇਦਨਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਖਨ੍ਧਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨੇ ਨ ਸਬ੍ਬੇ ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਦਿવਿਸੇਸવਨ੍ਤੋ, ਕੇਚਿਦੇવ ਪਨ ਤੇਨ ਤੇਨ વਿਸੇਸੇਨ ਤਥਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੀ ਚੇਸਾ ਪਾਲ਼ਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਸੋਧਨਮੁਖੇਨ ਸਰੂਪਾવਧਾਰਣਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਯਾવਦੇવ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਿਨਿਚ੍ਛਯਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ ਯੇਸਂ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਆਹ।
Ettha ca rūpādipaṇṇatti khandhapaṇṇatti ca ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpakkhandho’’tiādinā visuṃ saha ca ruppanādike atthe pavattamānā kadāci avayavabhūte pavattati, kadāci samudāyabhūte, tassā pana tathā pavattanākāre niddhārite yasmā rūpādikkhandhā padato atthato ca visodhitā nāma honti tabbisayakaṅkhāpanodanato, tasmā ‘‘rūpakkhandho rūpañceva rūpakkhandho ca, rūpakkhandho rūpanti? Āmantā’’tiādinayappavattena paṭhamavārena rūpādiavayavapadehi avayavattho viya samudāyatthopi vuccati, tathā samudāyapadehipīti ayamattho dassito. ‘‘Rūpaṃ rūpakkhandho, khandhā vedanākkhandho’’tiādinayappavattena pana dutiyavārena visesavācī viya rūpādiavayavapadehi sāmaññabhūtenapi taṃtaṃvisiṭṭhena khandhāvayavapadena so so eva samudāyattho vuccati, na sabboti ayamattho dassito. Khandhavinimuttassa yathādhippetassa abhāvā yadipi khandhoyeva rūpaṃ, so pana na sabbo rūpaṃ, atha kho tadekadeso, tathā vedanādayopīti ayamattho ‘‘rūpaṃ khandho, khandhā rūpa’’ntiādinayappavattena tatiyavārena dassito. ‘‘Rūpaṃ khandho, khandhā vedanākkhandho’’tiādinayappavattena pana catutthavārena ‘‘rūpaṃ khandho’’ti rūpassa khandhabhāve nicchite khandho nāmāyaṃ na kevalaṃ rūpameva, atha kho vedanādi cāti vedanādīnampi khandhabhāvappakāsane na sabbe khandhā vedanādivisesavanto, kecideva pana tena tena visesena tathā vuccantīti ayamattho dassito. Evaṃ dassentī cesā pāḷi khandhānaṃ yathāvuttapaṇṇattisodhanamukhena sarūpāvadhāraṇāya saṃvattati, tañca tesaṃ yāvadeva uppādādinicchayatthanti dassento ‘‘evaṃ yesaṃ…pe… veditabbo’’ti āha.
ਏਕਦੇਸੇਪਿ ਸਮੁਦਾਯવੋਹਾਰੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ ਯਥਾ ਪਟੋ ਦਡ੍ਢੋ, ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਕ੍ਕਾવਯવਭਾવਤੋ ਚਕ੍ਕਾਨੀਤਿ ਯਮਕਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾਤਿ ਯਮਕਭਾવੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਯਮਕਮੂਲਭਾવੇਨੇવ વਾ। ਮੂਲਭਾવੇਨ ਗਹਣਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવੋ, ਤਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤਾ ਚ ਮੂਲਪਦਾਦੀਨਂ ਨਾਭਿਆਦਿਸਦਿਸਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ વਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਨਯਿਧ ਦੇਸਨਾ ਮਣ੍ਡਲਭਾવੇਨੇવ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਮਣ੍ਡਲਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਜ੍ਝਨਤੋ’’ਤਿ। ਯਦਿਪਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਮੂਲਕੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ, વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਮੂਲਕੇਸੁ ਪਨ ਸਞ੍ਞਾਦਿਮੁਖੇਨ ਦੇਸਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਅਪੁਬ੍ਬવਸੇਨੇવ ਗਤੋ ਸਿਯਾ ਮਣ੍ਡਲਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਨ ਤਥਾ ਪਾਠੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ। ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮੇਨ ਅਸਮ੍ਬਜ੍ਝਨਮੇવ ਹਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਸੋਧਨਂ। ਸੁਦ੍ਧਕ੍ਖਨ੍ਧਲਾਭਮਤ੍ਤਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਂ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠਮਤ੍ਤਮੇવ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਯਦਿਪਿ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਂ ਰੂਪਾਦਿ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਸੁਦ੍ਧਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਗਹਿਤਂ, ਤਥਾਪਿ વਿਸੇਸਰਹਿਤਸ੍ਸ ਸਾਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਤਤ੍ਥ ਸੁਦ੍ਧਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਟ੍ਠਤ੍વਾ। ਖਨ੍ਧવਿਸੇਸਨਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਧਿਗਤਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਕਥਿਤਂ ਰੁਪ੍ਪਨਾਦਿਕਂ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ। ਕੇવਲਮੇવ ਤਂ ਅਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦੇਨ ਸਹ ਯੋਜੇਤ੍વਾ…ਪੇ॰… વਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੁਦ੍ਧਕ੍ਖਨ੍ਧવਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Ekadesepi samudāyavohāro dissati yathā paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭhoti āha ‘‘cakkāvayavabhāvato cakkānīti yamakāni vuttānī’’ti. Bandhitvāti yamakabhāvena bandhitvā, yamakamūlabhāveneva vā. Mūlabhāvena gahaṇaṃ sambandhabhāvo, taṃsambandhatā ca mūlapadādīnaṃ nābhiādisadisatā daṭṭhabbā. Apubbassa vattabbassa abhāvato nayidha desanā maṇḍalabhāveneva sambajjhatīti āha ‘‘na maṇḍalabhāvena sambajjhanato’’ti. Yadipi rūpakkhandhamūlake apubbaṃ natthi, vedanākkhandhādimūlakesu pana saññādimukhena desanappavattiyaṃ apubbavaseneva gato siyā maṇḍalabhāvena sambandho, na tathā pāṭho pavattoti āha ‘‘vedanākkhandha…pe… sambandhenā’’ti. Pacchimassa purimena asambajjhanameva hi heṭṭhimasodhanaṃ. Suddhakkhandhalābhamattameva gahetvāti ‘‘khandhā rūpa’’nti ettha khandhāti khandhasaddena labbhamānaṃ rūpādīhi asammissaṃ khandhaṭṭhamattameva uddesavasena gahetvā. Yadipi uddese khandhavisesanaṃ rūpādi ‘‘khandhā rūpa’’nti suddharūpādimattameva gahitaṃ, tathāpi visesarahitassa sāmaññassa abhāvato tattha suddharūpādimattatāya aṭṭhatvā. Khandhavisesanabhāvasaṅkhātanti yathādhigataṃ khandhānaṃ visesanabhāvena kathitaṃ ruppanādikaṃ visesanatthaṃ dassetuṃ. Kevalameva taṃ aggaṇhanto khandhasaddena saha yojetvā…pe… vibhattattā suddhakkhandhavāroti vuttoti yojanā.
ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
੧. ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੋ
1. Paṇṇattivāro
ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Niddesavāravaṇṇanā
੨੬. ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਦ੍વਾਰਾਲਮ੍ਬਨੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦ੍વਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਧਮ੍ਮવਿਭਾਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਿਯਸਭਾવਂ ਪਿਯਜਾਤਿਕਂ ‘‘ਕਥਂ ਰੂਪੇਨ ਖੋ, ਆવੁਸੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਪਿਯਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਿਯਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਰੂਪਂ ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿ ਪਿਯਸਭਾવਮਤ੍ਤવਚਨਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪਿਯਰੂਪਮੇવ ਅਨੁਪ੍ਪવਿਸਤਿ, ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਿਯਸਭਾવ…ਪੇ॰… ਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯੋ ਪਨ ਯਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ વਿਸੇਸਸਦ੍ਦੋ ਨਾਨੁવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘વਚਨਸੇਸੋ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਅਧਿਕਾਰਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਹਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਞ੍ਞਾਤਿ વਾ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰੋਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਿਸੇਸਤਾ ਪਨਸ੍ਸਾ ‘‘વਿਸੇਸਂ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਏવ ਪਾਕਟਾ। ‘‘ਅવਸੇਸਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਂਯੋਜਨવਸੇਨ ਜਾਨਾਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ ਪਪਞ੍ਚਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਪਪਞ੍ਚਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਪਞ੍ਚਸੂਦਨਿਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੦੧) વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਞ੍ਞਾਨਾਮੇਨ વਾ ਪਪਞ੍ਚਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ।
26. Evaṃvuttanti evaṃ dvārālambanehi saddhiṃ dvārappavattadhammavibhāgavasena vuttaṃ. Piyasabhāvaṃ piyajātikaṃ ‘‘kathaṃ rūpena kho, āvuso’’tiādīsu viya piyasabhāvaṭṭhena rūpaṃ, na ruppanaṭṭhenāti vuttaṃ ‘‘piyarūpaṃ…pe… rūpaṃ na rūpakkhandho’’ti. Ruppanaṭṭhena rūpakkhandhapariyāpannampi cakkhādi piyasabhāvamattavacanicchāvasena piyarūpameva anuppavisati, na rūpakkhandhanti āha ‘‘piyasabhāva…pe… na rūpakkhandhoti vutta’’nti. ‘‘Yo pana yattha viseso’’ti vutto visesasaddo nānuvattatīti adhippāyenāha ‘‘vacanaseso’’ti. Na hi adhikārato labbhamānassa ajjhāharaṇakiccaṃ atthi. Diṭṭhisaññāti vā paduddhāroyaṃ veditabbo. Visesatā panassā ‘‘visesaṃ vaṇṇayissāmā’’ti paṭiññāya eva pākaṭā. ‘‘Avasesā saṅkhārā’’ti etthāpi eseva nayo. Saṃyojanavasena jānāti abhinivisatīti saññā diṭṭhīti āha ‘‘diṭṭhi eva saññā’’ti. Diṭṭhi cāti ca-saddena avasiṭṭhaṃ papañcaṃ saṅgaṇhāti. Tathā hi ‘‘papañcasaññāsaṅkhā’’ti ettha papañcasūdaniyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.201) vuttaṃ ‘‘saññānāmena vā papañcā eva vuttā’’ti.
੨੮. ‘‘ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਲੋਮੇ ਯਥਾ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਨ ਏવਂ ‘‘ਨ ਖਨ੍ਧਾ ਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪਟਿਲੋਮੇ, ਇਧ ਪਨ ਪਟਿવਚਨੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਤਦਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਭਾવੇ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਭਾવੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇਨ ਸਤ੍ਤਾਪਟਿਸੇਧੇ ਅਯਂ ਨ-ਕਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਦਨਿਬਨ੍ਧਨਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਦਸਭਾਗਤਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯ ਕਤਂ। ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਸੋਧਨਞ੍ਹੇਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਸੋਧਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਸਬ੍ਭਾવੋ ਏવੇਤ੍ਥ ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਠਨ੍ਤਰੇਨ ਸਮਤ੍ਥੇਤਿ। ਕਾਮਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਤਿਪਿ ਖਨ੍ਧੇ ਨਤ੍ਥਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਅਖਨ੍ਧਤ੍ਤਸਭਾવਾ ਪਨ ਨਤ੍ਥਿ વੇਦਨਾਤਿ ‘‘ਨ ਖਨ੍ਧਾ ਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ વਾ ਏਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਾ’’ਤਿਆਦਿ।
28. ‘‘Khandhā vedanākkhandho’’ti etasmiṃ anulome yathā sarūpadassanena vissajjanaṃ labbhati, na evaṃ ‘‘na khandhā na vedanākkhandho’’ti paṭilome, idha pana paṭivacanena vissajjananti tadatthaṃ vivaranto ‘‘khandhasaddappavattiyā ca abhāve vedanākkhandhasaddappavattiyā ca abhāvo’’ti āha. Tena sattāpaṭisedhe ayaṃ na-kāroti dasseti. Saddaggahaṇañcettha saddanibandhanattā paññattiyā saddasabhāgataṃ vā sandhāya kataṃ. Paṇṇattisodhanañhetaṃ. Tenāha ‘‘paṇṇattisodhanamattameva karotī’’ti. Tena niddhāretabbassa dhammantarassa abhāvaṃ dasseti. Yato vuttaṃ ‘‘na aññadhammasabbhāvo evettha pamāṇa’’nti. Evañca katvātiādinā yathāvuttamatthaṃ pāṭhantarena samattheti. Kāmaṃ katthaci satipi khandhe natthi vedanākkhandho, akhandhattasabhāvā pana natthi vedanāti ‘‘na khandhā na vedanākkhandhoti? Āmantā’’ti vuttanti evaṃ vā etaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘paññattinibbānasaṅkhātā’’tiādi.
੩੯. ‘‘ਰੂਪਤੋ ਅਞ੍ਞੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯ ਧਮ੍ਮੋ વਿਯ ਪਿਯਸਭਾવੋਪਿ ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਭਿਧੇਯ੍ਯਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਗਹਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਖਨ੍ਧਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવੇ ਰੂਪਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਭਾવੋਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਸੋਧਨਮਤ੍ਤਤਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ, ਤਥਾ ਚਾਹ ‘‘ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨੇਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਯਤਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਦੁਭਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕੇવਲਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸੋਧਨਤ੍ਥਂ ਤਮੇવ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਆਯਤਨੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਨ ਚੇવ ਚਕ੍ਖੁ ਨ ਚ ਆਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਤਦਤ੍ਥਮੇવ ਉਭਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੂਪਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਨ ਚੇવ ਰੂਪਂ ਨ ਚ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। વਿਸਮੋਪਞ੍ਞਾਸੋ। ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਆਯਤਨੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਅવਸੇਸਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਆਯਤਨવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਦਿ ਸਿਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਰੂਪਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਨ ਤਥਾ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਖਨ੍ਧવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਤੋ। ਯਦਿ ਪਨ ਤਾਦਿਸਂ ਖਨ੍ਧਗਤਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏવਮਿਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ, ਏવਂ ਸਤਿ ਯੁਤ੍ਤਮੇਤਂ ਸਿਯਾ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣਮੇવ ਉਦ੍ਧਰੀਯਤਿ। ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁ ਚ ਨ ਸਿਯਾ ਅવਸੇਸਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨਨ੍ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਸਿਯਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।
39. ‘‘Rūpato aññe’’ti ettha bhūtupādāya dhammo viya piyasabhāvopi rūpasaddābhidheyyatāsāmaññena gahitoti āha ‘‘lokuttarā vedanādayodaṭṭhabbā’’ti. Appavattimattamevāti khandhasaddappavattiyā abhāve rūpasaddappavattiyā ca abhāvoti paṇṇattisodhanamattataṃyeva sandhāya vadati, tathā cāha ‘‘evañca katvā’’tiādi. Tenetaṃ dasseti – yathā cakkhuto aññassa sabbassapi sabhāvadhammassa āyatanaggahaṇena gahitattā tadubhayavinimuttaṃ kiñci natthīti kevalaṃ paññattisodhanatthaṃ tameva abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘cakkhuñca āyatane ca ṭhapetvā avasesā na ceva cakkhu na ca āyatana’’nti vuttaṃ, evamidhāpi tadatthameva ubhayavinimuttassa abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘rūpañca khandhe ca ṭhapetvā avasesā na ceva rūpaṃ na ca khandhā’’ti vuttanti. Visamopaññāso. ‘‘Cakkhuñca āyatane ca ṭhapetvā’’ti ettha hi avasesaggahaṇena gayhamānaṃ kiñci natthīti sakkā vattuṃ āyatanavinimuttassa sabhāvadhammassa abhāvā. Tenāha ‘‘yadi siyā’’ti. ‘‘Rūpañca khandhe ca ṭhapetvā’’ti ettha pana na tathā sakkā vattuṃ khandhavinimuttassa sabhāvadhammassa atthibhāvato. Yadi pana tādisaṃ khandhagataṃ dhammajātaṃ natthīti evamidaṃ vuttaṃ siyā, evaṃ sati yuttametaṃ siyā. Tathā hi ‘‘aṭṭhakathāyaṃ panā’’tiādinā paññattiggahaṇameva uddharīyati. Taṇhāvatthu ca na siyā avasesaggahaṇena gayhamānanti ānetvā sambandho. Khandho ca siyāti yojanā.
ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
2. Pavattivāravaṇṇanā
੫੦-੨੦੫. ਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਯਮਕੇਸੁ ਪਦਾਨਂ ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਤ੍ਤਾ ਸਿਯਾ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ વਾਰੇਸੁ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ‘‘ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿવਰਤਿ। ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪવਤ੍ਤਿવਾਰਪਾਠੇ, ਏਤਿਸ੍ਸਂ વਾ ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾਯਂ। ਛ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਨવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਤੀਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਤੇ ਪਨ ਤਯੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿਸੁਂ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਦਸ੍ਸਿਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨਾਤੀਤਾਦਯੋ ਯੇ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਉਜੁਕਮੇવ ਆਗਤਾ। ‘‘ਨ વਿਸੁਂ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਹੀਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ વਾ ਪਨ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਾਹਿ ਪਠਮਪਦੇ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਹਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਨਯਤੋ ਯੋਜੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਏવ। ਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਚਾਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਅਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਮਿਸ੍ਸਕਕਾਲਭੇਦੇਸੁ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਯੋਜਨਾਸੁਕਰਤਾਯ ਏવ ਪੁਰਿਮੇ ਅਯੋਜਨਾ, ਅਥ ਖੋ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਮ੍ਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਮਿਸ੍ਸਕ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ।
50-205. Missakakālabhedesu yamakesu padānaṃ bhinnakālattā siyā atthavisesoti āha ‘‘amissakakālabhedesu vāresu atthavisesābhāvato’’ti. Idāni tamevatthaṃ ‘‘purimassa hī’’tiādinā vivarati. Tenāti atthavisesābhāvena. Etthāti etasmiṃ pavattivārapāṭhe, etissaṃ vā pavattivāravaṇṇanāyaṃ. Cha eva vuttā, na navāti adhippāyo. Tenāha ‘‘atītenā’’tiādi. Ete pana tayoti attanā visuṃ anantaraṃ dassite sandhāyāha. Yathādassitāti aṭṭhakathāyaṃ niddhāretvā dassitabbākārā paccuppannenātītādayo ye pāḷiyaṃ ujukameva āgatā. ‘‘Na visuṃ vijjantī’’ti vuttamevatthaṃ ‘‘tattha tattha hī’’tiādinā pākaṭataraṃ karoti. Tattha paṭilomapucchāhīti ‘‘yassa vā pana vedanākkhandho uppajjittha, tassa rūpakkhandho uppajjatī’’ti evamādikāhi paṭhamapade vuttassa paṭilomavasena pavattāhi. Tenevāti nayato yojetuṃ sakkuṇeyyattā eva. Missakakālabhedesu cāti na kevalaṃ amissakakālabhedesuyeva, atha kho missakakālabhedesu cāti attho. Na yojanāsukaratāya eva purime ayojanā, atha kho sukhaggahaṇatthampīti dassento āha ‘‘amissaka…pe… vuttānī’’ti.
ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਏਕਪਦਦ੍વਯਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਲਾਭਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ। ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪੁਰੇਪਞ੍ਹੋ ਪਚ੍ਛਾਪਞ੍ਹੋਤਿ ਚ ਨਾਮਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪੁਰੇਪਚ੍ਛਾਪਞ੍ਹੋਤਿ ਚ ਨਾਮਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ‘‘ਏਕਪਦਦ੍વਯਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਮੇવਤ੍ਥਮ੍ਪਿ વਿવਰਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ। ‘‘ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ વਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪਰਿਪੂਰੇਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਤ੍ਥਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ’’ਤਿ। ਤਂ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਤਂવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ, ਤਂ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਂવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ। ਪੁਰਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨਾਤਿ ਪੁਰਿਮੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸਪਦੇਨ। ਤੇਨ ਹਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਪਦਸ੍ਸ ਸਮਾਨਤ੍ਥਤਾ ਇਧ ਸਦਿਸਤ੍ਥਤਾ। ਏਕੇਨ ਪਦੇਨਾਤਿ ਏਕੇਨ ਪਧਾਨਾਪ੍ਪਧਾਨੇਨ ਯਮਕਪਦੇਨ, ਨ ਪਠਮਪਦੇਨੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਲਾਭਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ વਾ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ વਾ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾਯ ਸਮਾਨਤਾਮਤ੍ਤੇਨ। ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਪਦ…ਪੇ॰… ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਰੇਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿਪਿ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਯੋ ਪਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਰੂਪੇਨ ਠਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਰੇਪਞ੍ਹੋ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏવਞ੍ਹਿ ਪੁਰਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ ਸਦਿਸਤ੍ਥਤਾ ਹੋਤਿ।
Yena kāraṇenāti yena ekapadadvayasaṅgahitānaṃ khandhānaṃ uppādassa nirodhassa lābhasaṅkhātena kāraṇena. Yathākkamaṃ purepañho pacchāpañhoti ca nāmaṃ vuttaṃ. Ca-saddena purepacchāpañhoti ca nāmaṃ vuttanti niddhāretvā yojetabbaṃ. Tattha pana ‘‘ekapadadvayasaṅgahitāna’’nti idaṃ ekajjhaṃ katvā gahetabbaṃ. Tamevatthampi vivarati ‘‘yassa hī’’tiādinā. Tattha yassāti yassa pañhassa. ‘‘Pañho’’ti cettha pucchanavasena pavattaṃ vacanaṃ veditabbaṃ. Tenevāha ‘‘paripūretvā vissajjetabbatthasaṅgaṇhanato’’ti. Taṃ sarūpadassanena vissajjanaṃ taṃvissajjanaṃ, taṃ vā yathāvuttaṃ vissajjanaṃ etassāti taṃvissajjano, tassa taṃvissajjanassa. Purimakoṭṭhāsenāti purimena uddesapadena. Tena hi vissajjanapadassa samānatthatā idha sadisatthatā. Ekena padenāti ekena padhānāppadhānena yamakapadena, na paṭhamapadenevāti attho. Uppādanirodhalābhasāmaññamattenāti uppādassa vā nirodhassa vā labbhamānatāya samānatāmattena. Sanniṭṭhānapada…pe… yuttanti idaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yattha rūpakkhandho nuppajjatī’’tiādinā purepañhassa dassitattā vuttaṃ. Yadipi tattha ‘‘uppajjatī’’ti vissajjitattā vedanākkhandhassa uppādo labbhatīti vuttaṃ, yo pana sanniṭṭhānapadasaṅgahito rūpakkhandhassa anuppādo pāḷiyaṃ anuññātarūpena ṭhito, tassa vasena purepañho yuttoti adhippāyo. Evañhi purimakoṭṭhāsena sadisatthatā hoti.
‘‘ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਤਾਪਟਿਕ੍ਖੇਪਮੁਖੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪੀਯਤੀਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਏਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ’’ਤਿ । ‘‘ਯਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਕਤ੍વਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਪੁਚ੍ਛੀਯਤੀਤਿ ਸੋ ਏવ ‘‘ਨੋ’’ਤਿ ਪਟਿਸੇਧੀਯਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਏਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਂਸਯਤ੍ਥਨਿવਾਰਣਂ ਪਟਿਸੇਧੋ’’ਤਿ। ‘‘ਨ-ਕਾਰવਿਰਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਟਿਸੇਧਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧਿਤਮਾਹ। ਯਦਿ ਏવਂ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਪਟਿਸੇਧવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਕੋ વਿਸੇਸੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ।
‘‘Yassa rūpakkhandho nuppajjittha, tassa vedanākkhandho nuppajjitthā’’ti ettha rūpakkhandhassa anuppannapubbatāpaṭikkhepamukhena itarassa paṭikkhipīyatīti rūpakkhandhasseva yathāvuttapaṭikkhepo padhānabhāvena vutto. Eseva nayo aññesupi edisesu ṭhānesūti āha ‘‘sanniṭṭhānatthasseva paṭikkhipanaṃ paṭikkhepo’’ti . ‘‘Yassa rūpakkhandho uppajjati, tassa vedanākkhandho nirujjhatī’’ti ettha pana rūpakkhandhassa uppādalakkhaṇaṃ katvā vedanākkhandhassa nirodho pucchīyatīti so eva ‘‘no’’ti paṭisedhīyati. Esa nayo aññesupi edisesu ṭhānesūti vuttaṃ ‘‘saṃsayatthanivāraṇaṃ paṭisedho’’ti. ‘‘Na-kāravirahita’’nti etena paṭisedhassa paṭisedhitamāha. Yadi evaṃ pāḷigatipaṭisedhavissajjanānaṃ ko visesoti āha ‘‘tattha uppattī’’tiādi.
ਤਦੇਕਦੇਸਪਕ੍ਖੇਪવਸੇਨਾਤਿ ਤੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਏਕਦੇਸਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖਿਪਨવਸੇਨ। ਤੇਨਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਪਠਮੇ ਠਾਨੇ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਞ੍ਹੇਸੁ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਚ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁ ਪਕ੍ਖੇਪਂ ਲਭਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਹੋ ਏવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਾਲ਼ਿવવਤ੍ਥਾਨਦਸ੍ਸਨਾਦਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਭਙ੍ਗੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਠਾਨਾਨਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਹੇ ਯੋਜਨਾਨਯੋਤਿ ਇਮੇਸਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Tadekadesapakkhepavasenāti tesaṃ catunnaṃ pañhānaṃ pañcannañca vissajjanānaṃ ekadesassa pakkhipanavasena. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘paṭhame ṭhāne paripuṇṇapañhassa purimakoṭṭhāse sarūpadassanenā’’tiādi. Yo panettha pañhesu vissajjanesu ca sattavīsatiyā ṭhānesu pakkhepaṃ labhati, taṃ dassetuṃ ‘‘paripuṇṇapañho evā’’tiādi vuttaṃ. Pāḷivavatthānadassanāditoti ettha ādi-saddena pucchāvibhaṅgo vissajjanāṭhānāni ekasmiṃ pañhe yojanānayoti imesaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ‘‘ਯਸ੍ਸ ਯਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥ, ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਹੋਤਿ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਂ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਭੂਮਿਯਂ ਦੁਤਿਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਭੂਮਿਯਾ ਏਕਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯવਾਰਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤਿਯવਾਰਾਦੀਸੁ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਯਥਾ ਞਾਪਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਹਿ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਅਦ੍ਧਾਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨਾਯਂ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਦਾਨਨਿਕ੍ਖੇਪਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਜਸਨ੍ਤਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੇਸੁ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਸੁ ਅਕਮ੍ਮਜੇਸੁ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਕਥਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਾਯਂ ਤੇਪਿ ਇਧ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਏવ ਕਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਿਤਾ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਤਿ ਕਮ੍ਮਜਸਨ੍ਤਾਨੇਨੇવ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਏਕਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਮ੍ਮਜਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ। ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸੇਸੁ ਯਥਾ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ‘‘ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਭੂਮਿਯਾ ਦੁਤਿਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਏવਂ ‘‘ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਿਸੇਸવਚਨਤੋ ਸਕਲੇਪਿ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸੇ ਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਾਯ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਪਰਿਹਰਿਤੁਂ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸੇਸੁ ਹੇਟ੍ਠਾਭੂਮਿਕਸ੍ਸ ਅਸਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕੇ ਉਪਰਿਭੂਮਿਸਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਪਟਿਸੇਧੇਤੁਂ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤવਚਨਤੋ। ਉਦ੍ਧਮਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਂ વਟ੍ਟਸੋਤਞ੍ਚਾਤਿ ਹਿ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਉਦ੍ਧਂਸੋਤਪਾਲ਼ਿਸਬ੍ਭਾવਾ’’ਤਿ। ਸਂਸਨ੍ਦੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯਥਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਨੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਥਾ ਚੇવ ਸਂવਣ੍ਣਿਤਂ।
Suddhāvāsānantiādi pāḷiyā padaṃ uddharitvā atthadassanatthaṃ āraddhaṃ. ‘‘Yassa yattha rūpakkhandho nuppajjittha, tassa tattha vedanākkhandho nuppajjitthā’’ti imassa vissajjanaṃ hoti ‘‘suddhāvāsānaṃ tesaṃ tatthā’’ti. Tattha ekabhūmiyaṃ dutiyā upapatti natthīti ekissā bhūmiyā ekassa ariyapuggalassa dutiyavāraṃ paṭisandhiggahaṇaṃ natthīti attho. Tatiyavārādīsu vattabbameva natthi. Svāyamattho yathā ñāpito hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paṭisandhito pabhuti hi…pe… pavattā’’ti vuttaṃ. Tena addhāpaccuppannavasenāyaṃ desanā pavattāti dasseti. Ādānanikkhepaparicchinnaṃ kammajasantānaṃ ekattena gahetvā tassa vasena uppādanirodhesu vuccamānesu akammajesu kusalādīsu kathanti codanāyaṃ tepi idha taṃnissitā eva katāti dassento āha ‘‘tasmiñhi…pe… dassitā’’ti. Tenevāti kammajasantāneneva. Tasmāti ekakammanibbattassa vipākasantānassa ekattena gahitattā. Tassāti kammajasantānassa. Pañcasu suddhāvāsesu yathā paccekaṃ ‘‘ekissā bhūmiyā dutiyā upapatti natthī’’ti yathāvuttapāḷiyā viññāyati, evaṃ ‘‘suddhāvāsāna’’nti avisesavacanato sakalepi suddhāvāse sā natthīti tāya kasmā na viññāyatīti codanaṃ samuṭṭhāpetvā sayameva pariharituṃ ‘‘kasmā panā’’tiādimāha. Tattha suddhāvāsesu heṭṭhābhūmikassa asati indriyaparipāke uparibhūmisamuppatti na sakkā paṭisedhetuṃ uddhaṃsotavacanato. Uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotañcāti hi uddhaṃsoto. Tenāha ‘‘uddhaṃsotapāḷisabbhāvā’’ti. Saṃsandetabbāti yathā na virujjhanti, evaṃ netabbā. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ.
ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨਾਤਿ ਅਙ੍ਕਿਤੋਕਾਸਭਾવਿਰੂਪੁਪ੍ਪਾਦਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਨਿਚ੍ਛਯੇਨ। વਿਸੇਸਿਤਾ ਤਥਾਭਾવਿਰੂਪਭਾવਿਨੋ। ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਪੀਤਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਾ ਏવ, ਅਥ ਖੋ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾਪਿ। ਤੇ ਏવ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤੇ ਏવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨ ਯੇ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ વਜ੍ਜਿਤਾਤਿ ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਯੇ વਿਰਹਿਤਾ, ਤੇ ਤਥਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਾਨਿ ‘‘ਤੇ ਤਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤੋਤਿ ਅਸਞ੍ਞਾਭવਤੋ। ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਂ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਮ੍ਪਿ ਅਰੂਪਾਨਂ ਅਰੂਪਭવੇ ਯਥਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨੁਪ੍ਪਾਦਿ, ਏવਂ ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤੇਸਂ…ਪੇ॰… ਆਹਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਅਰੂਪਭવੇ। ਇਤਰਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਭਾવਞ੍ਚਾਤਿ ਇਤਰਸ੍ਸ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸਬ੍ਭਾવਮ੍ਪਿ। ਸਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾਨਮ੍ਪਿ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਂ ਖਨ੍ਧਭੇਦਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਯਾਯੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਦੋਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਕਿਲੇਸੂਪਸਮਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Etena sanniṭṭhānenāti aṅkitokāsabhāvirūpuppādasannissayena nicchayena. Visesitā tathābhāvirūpabhāvino. Asaññasattāpīti na kevalaṃ pañcavokārā eva, atha kho asaññasattāpi. Te eva asaññasatte eva gahetvā purimakoṭṭhāseti adhippāyo. Tena ye sanniṭṭhānena vajjitāti tena yathāvuttasanniṭṭhānena ye virahitā, te tathā na vattabbāti attho. Idāni ‘‘te tato’’tiādinā dasseti. Tatoti asaññābhavato. Pacchimabhavikānanti ettha pacchimabhavaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘kiṃ pañcavokārādī’’tiādi vuttaṃ. Apacchimabhavikānampi arūpānaṃ arūpabhave yathā rūpakkhandho nuppādi, evaṃ tattha pacchimabhavikānaṃ vedanākkhandhopīti āha ‘‘etena sanniṭṭhānena saṅgahitattā’’ti. Tenāha ‘‘tesaṃ…pe… āhā’’ti. Tattha tesanti pacchimabhavikānaṃ. Tatthāti arūpabhave. Itarānuppattibhāvañcāti itarassa vedanākkhandhassa anuppajjanasabbhāvampi. Sappaṭisandhikānampi suddhāvāsānaṃ khandhabhedassa parinibbānapariyāyo oḷārikadosappahānato kilesūpasamasāmaññena vuttoti veditabbaṃ.
ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਹਿ ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਂਤਂਭੂਮਿਯਂ ਠਿਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾਨਂ। ਯਥਾ ਪਨਾਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਨਨ੍ਤਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋਤਿ ਇਦਂ ਓਕਾਸਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਭਾવਂਯੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਸਮਾਨਾਧਾਰਤਾਯ ਸਮਾਨਕਾਲਤ੍ਤੇਨ ਅਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੋ ਓਕਾਸવਸੇਨ ਪਨ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੋ ਸਂਕਿਣ੍ਣਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਂਕਿਣ੍ਣਤਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
Sabbesañhi tesanti taṃtaṃbhūmiyaṃ ṭhitānaṃ sabbesaṃ suddhāvāsānaṃ. Yathā panātiādinā vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti. Anantā lokadhātuyoti idaṃ okāsassa paricchedābhāvaṃyeva dassetuṃ vuttaṃ. Puggalavasena samānādhāratāya samānakālattena asambhavanto okāsavasena pana sambhavanto saṃkiṇṇā viya hontīti āha ‘‘saṃkiṇṇatā hotī’’ti.
ਪવਤ੍ਤਿવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
੩. ਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
3. Pariññāvāravaṇṇanā
੨੦੬-੨੦੮. ਤਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਾਰਸ੍ਸਪਿ। ਓਕਾਸੇ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਯਥਾਗਹਿਤੇ ਓਕਾਸੇ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਓਕਾਸવਿਸਿਟ੍ਠਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਾਰੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨੇ ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਾਰੋਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਏવਂ ਓਕਾਸવਾਰੋਪਿ ਲਬ੍ਭੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਓਕਾਸવਾਰੋਪਿ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ਓਕਾਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਭਾવੇਨੇવ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ, ਨ વਿਸੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ।
206-208. Tassāpīti puggalokāsavārassapi. Okāse puggalassevāti yathāgahite okāse yo puggalo, tasseva okāsavisiṭṭhapuggalassevāti attho. Yathā pana puggalavāre labbhamāne puggalokāsavāropi labbhati, evaṃ okāsavāropi labbheyyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘okāsavāropi cā’’ti. Tasmāti yasmā vuccamānopi okāso puggalassa visesabhāveneva vucceyya, na visuṃ, tasmā.
ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਪવਤ੍ਤਿવਾਰੇ વਿਯ ਆਦਾਨਨਿਕ੍ਖੇਪਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਜਸਨ੍ਤਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧવਸੇਨ ਪਰਿਞ੍ਞਾવਚਨੇ। ‘‘ਯੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਥਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਇਤਰਸ੍ਸਪਿ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੁਪਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਜਾਨਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ ਕਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪવਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣવਸੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਤਯੋ ਅਦ੍ਧੋ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਞ੍ਚ ਅਰਹਨ੍ਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਞ੍ਚ ਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਞ੍ਚ ਨ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ’’ਤਿ ਪਨ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗ…ਪੇ॰… ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਞ੍ਞਾਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਤਿਸਯਂ, ਤਦਭਾવਾ ਨ ਇਤਰੇਸਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਤੋ ਤਸ੍ਸੇવ વਜਿਰੂਪਮਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸੇਸਾਨਞ੍ਚ વਿਜ੍ਜੂਪਮਤਾ। ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ વਚਨੇਨ। ਤਦવਸੇਸਸਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲੇਤਿ ਤਤੋ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਤੋ ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲੇ। ਇਮਂ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੋਸਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਾ ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਦਯੋ ਸਨ੍ਧਾਯਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Aññathāti pavattivāre viya ādānanikkhepaparicchinnaṃ kammajasantānaṃ ekattena gahetvā tassa uppādanirodhavasena pariññāvacane. ‘‘Yo rūpakkhandhaṃ parijānātī’’ti sanniṭṭhānapadasaṅgahitatthābhāvadassanamukhena itarassapi abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘rupakkhandhaparijānanassa abhāvā’’ti vuttaṃ. ‘‘Āmantā’’ti ca kataṃ, tasmā pavatte cittakkhaṇavasenevettha tayo addho labbhantīti attho. ‘‘Aggamaggasamaṅgiñca arahantañcā’’ti dvinnaṃ padānaṃ ‘‘rūpakkhandhañca na parijānanti vedanākkhandhañca na parijānitthā’’ti dvīhi padehi yathākkamaṃ sambandho. ‘‘Ṭhapetvā avasesā puggalā’’ti pana paccekaṃ yojetabbaṃ. Aggamagga…pe… natthīti iminā arahattamaggañāṇasseva pariññāmatthakappattiyā pariññākiccaṃ sātisayaṃ, tadabhāvā na itaresanti dasseti. Yato tasseva vajirūpamatā vuttā, sesānañca vijjūpamatā. Tenāti tena yathāvuttena vacanena. Tadavasesasabbapuggaleti tato aggamaggasamaṅgito avasesasabbapuggale. Imaṃ pana yathāvuttadosaṃ pariharantā ‘‘puthujjanādayo sandhāyā’’ti vadanti.
ਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pariññāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ਖਨ੍ਧਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Khandhayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ • 2. Khandhayamakaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ • 2. Khandhayamakaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੨. ਖਨ੍ਧਯਮਕਂ • 2. Khandhayamakaṃ