Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౪. ఖితకత్థేరగాథావణ్ణనా
4. Khitakattheragāthāvaṇṇanā
లహుకో వత మే కాయోతి ఆయస్మతో ఖితకత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే యక్ఖసేనాపతి హుత్వా నిబ్బత్తో ఏకదివసం యక్ఖసమాగమే నిసిన్నో సత్థారం అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే నిసిన్నం దిస్వా ఉపసఙ్కమిత్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. తస్స సత్థా ధమ్మం దేసేసి. సో ధమ్మం సుత్వా ఉళారం పీతిసోమనస్సం పవేదేన్తో అప్ఫోటేన్తో ఉట్ఠహిత్వా సత్థారం వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి, ఖితకోతిస్స నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో మహామోగ్గల్లానత్థేరస్స మహిద్ధికభావం సుత్వా ‘‘ఇద్ధిమా భవిస్సామీ’’తి పుబ్బహేతునా చోదియమానో పబ్బజిత్వా భగవతో సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా సమథవిపస్సనాసు కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౭.౧-౬) –
Lahukovata me kāyoti āyasmato khitakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto ekadivasaṃ yakkhasamāgame nisinno satthāraṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassa satthā dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ pavedento apphoṭento uṭṭhahitvā satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, khitakotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto mahāmoggallānattherassa mahiddhikabhāvaṃ sutvā ‘‘iddhimā bhavissāmī’’ti pubbahetunā codiyamāno pabbajitvā bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā samathavipassanāsu kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.1-6) –
‘‘పదుమో నామ నామేన, ద్విపదిన్దో నరాసభో;
‘‘Padumo nāma nāmena, dvipadindo narāsabho;
పవనా అభినిక్ఖమ్మ, ధమ్మం దేసేతి చక్ఖుమా.
Pavanā abhinikkhamma, dhammaṃ deseti cakkhumā.
‘‘యక్ఖానం సమయో ఆసి, అవిదూరే మహేసినో;
‘‘Yakkhānaṃ samayo āsi, avidūre mahesino;
యేన కిచ్చేన సమ్పత్తా, అజ్ఝాపేక్ఖింసు తావదే.
Yena kiccena sampattā, ajjhāpekkhiṃsu tāvade.
‘‘బుద్ధస్స గిరమఞ్ఞాయ, అమతస్స చ దేసనం;
‘‘Buddhassa giramaññāya, amatassa ca desanaṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, అప్ఫోటేత్వా ఉపట్ఠహిం.
Pasannacitto sumano, apphoṭetvā upaṭṭhahiṃ.
‘‘సుచిణ్ణస్స ఫలం పస్స, ఉపట్ఠానస్స సత్థునో;
‘‘Suciṇṇassa phalaṃ passa, upaṭṭhānassa satthuno;
తింసకప్పసహస్సేసు, దుగ్గతిం నుపపజ్జహం.
Tiṃsakappasahassesu, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘ఊనతింసే కప్పసతే, సమలఙ్కతనామకో;
‘‘Ūnatiṃse kappasate, samalaṅkatanāmako;
సత్తరతనసమ్పన్నో, చక్కవత్తీ మహబ్బలో.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా సవిసేసం ఇద్ధీసు వసీభావేన అనేకవిహితం ఇద్ధివిధం పచ్చనుభోన్తో ఇద్ధిపాటిహారియేన అనుసాసనీపాటిహారియేన చ సత్తానం అనుగ్గహం కరోన్తో విహరతి. సో భిక్ఖూహి, ‘‘కథం త్వం, ఆవుసో, ఇద్ధి వళఞ్జేసీ’’తి పుట్ఠో తమత్థం ఆచిక్ఖన్తో –
Arahattaṃ pana patvā savisesaṃ iddhīsu vasībhāvena anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhonto iddhipāṭihāriyena anusāsanīpāṭihāriyena ca sattānaṃ anuggahaṃ karonto viharati. So bhikkhūhi, ‘‘kathaṃ tvaṃ, āvuso, iddhi vaḷañjesī’’ti puṭṭho tamatthaṃ ācikkhanto –
౧౦౪.
104.
‘‘లహుకో వత మే కాయో, ఫుట్ఠో చ పీతిసుఖేన విపులేన;
‘‘Lahuko vata me kāyo, phuṭṭho ca pītisukhena vipulena;
తూలమివ ఏరితం మాలుతేన, పిలవతీవ మే కాయో’’తి. –
Tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti. –
గాథం అభాసి. ‘‘ఉదానవసేనా’’తిపి వదన్తియేవ.
Gāthaṃ abhāsi. ‘‘Udānavasenā’’tipi vadantiyeva.
తత్థ లహుకో వత మే కాయోతి నీవరణాదివిక్ఖమ్భనేన చుద్దసవిధేన చిత్తపరిదమనేన చతురిద్ధిపాదకభావనాయ సుట్ఠు చిణ్ణవసీభావేన చ మే రూపకాయో సల్లహుకో వత, యేన దన్ధం మహాభూతపచ్చయమ్పి నామ ఇమం కరజకాయం చిత్తవసేన పరిణామేమీతి అధిప్పాయో. ఫుట్ఠో చ పీతిసుఖేన విపులేనాతి సబ్బత్థకమేవ ఫరన్తేన మహతా ఉళారేన పీతిసహితేన సుఖేన ఫుట్ఠో చ మే కాయోతి యోజనా. ఇదఞ్చ యథా కాయో లహుకో అహోసి, తం దస్సనత్థం వుత్తం. సుఖసఞ్ఞోక్కమనేన హి సద్ధింయేవ లహుసఞ్ఞోక్కమనం హోతి. సుఖస్స ఫరణఞ్చేత్థ తంసముట్ఠానరూపవసేన దట్ఠబ్బం కథం పన చతుత్థజ్ఝానసమఙ్గినో పీతిసుఖఫరణం, సమతిక్కన్తపీతిసుఖఞ్హి తన్తి చే? సచ్చమేతం, ఇదం పన న చతుత్థజ్ఝానలక్ఖణవసేన వుత్తం, అథ ఖో పుబ్బభాగవసేన. ‘‘పీతిసుఖేనా’’తి పన పీతిసహితసదిసేన సుఖేన, ఉపేక్ఖా హి ఇధ సన్తసభావతాయ ఞాణవిసేసయోగతో చ సుఖన్తి అధిప్పేతం. తథా హి వుత్తం ‘‘సుఖసఞ్ఞఞ్చ లహుసఞ్ఞఞ్చ ఓక్కమతీ’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౧౦౧). పాదకజ్ఝానారమ్మణేన రూపకాయారమ్మణేన వా ఇద్ధిచిత్తేన సహజాతం సుఖసఞ్ఞఞ్చ లహుసఞ్ఞఞ్చ ఓక్కమతి పవిసతి ఫుసతి సమ్పాపుణాతీతి అయమ్పి తత్థ అత్థో. తథా చాహ అట్ఠకథాయం (పటి॰ మ॰ అట్ఠ॰ ౨.౩.౧౨) – ‘‘సుఖసఞ్ఞా నామ ఉపేక్ఖాసమ్పయుత్తా సఞ్ఞా. ఉపేక్ఖా హి సన్తం సుఖన్తి వుత్తం సాయేవ సఞ్ఞా నీవరణేహి చేవ వితక్కాదిపచ్చనీకేహి చ విముత్తత్తా లహుసఞ్ఞాతిపి వేదితబ్బా. తం ఓక్కన్తస్స పనస్స కరజకాయోపి తూలపిచు వియ సల్లహుకో హోతి. సో ఏవం వాతక్ఖిత్తతూలపిచునో వియ సల్లహుకేన దిస్సమానేన కాయేన బ్రహ్మలోకం గచ్ఛతీ’’తి. తేనాహ ‘‘తూలమివ ఏరితం మాలుతేన, పిలవతీవ మే కాయో’’తి. తస్సత్థో – యదాహం బ్రహ్మలోకం అఞ్ఞం వా ఇద్ధియా గన్తుకామో హోమి, తదా మాలుతేన వాయునా ఏరితం చిత్తం తూలపిచు వియ ఆకాసం లఙ్ఘన్తోయేవ మే కాయో హోతీతి.
Tattha lahuko vata me kāyoti nīvaraṇādivikkhambhanena cuddasavidhena cittaparidamanena caturiddhipādakabhāvanāya suṭṭhu ciṇṇavasībhāvena ca me rūpakāyo sallahuko vata, yena dandhaṃ mahābhūtapaccayampi nāma imaṃ karajakāyaṃ cittavasena pariṇāmemīti adhippāyo. Phuṭṭho ca pītisukhenavipulenāti sabbatthakameva pharantena mahatā uḷārena pītisahitena sukhena phuṭṭho ca me kāyoti yojanā. Idañca yathā kāyo lahuko ahosi, taṃ dassanatthaṃ vuttaṃ. Sukhasaññokkamanena hi saddhiṃyeva lahusaññokkamanaṃ hoti. Sukhassa pharaṇañcettha taṃsamuṭṭhānarūpavasena daṭṭhabbaṃ kathaṃ pana catutthajjhānasamaṅgino pītisukhapharaṇaṃ, samatikkantapītisukhañhi tanti ce? Saccametaṃ, idaṃ pana na catutthajjhānalakkhaṇavasena vuttaṃ, atha kho pubbabhāgavasena. ‘‘Pītisukhenā’’ti pana pītisahitasadisena sukhena, upekkhā hi idha santasabhāvatāya ñāṇavisesayogato ca sukhanti adhippetaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sukhasaññañca lahusaññañca okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.101). Pādakajjhānārammaṇena rūpakāyārammaṇena vā iddhicittena sahajātaṃ sukhasaññañca lahusaññañca okkamati pavisati phusati sampāpuṇātīti ayampi tattha attho. Tathā cāha aṭṭhakathāyaṃ (paṭi. ma. aṭṭha. 2.3.12) – ‘‘sukhasaññā nāma upekkhāsampayuttā saññā. Upekkhā hi santaṃ sukhanti vuttaṃ sāyeva saññā nīvaraṇehi ceva vitakkādipaccanīkehi ca vimuttattā lahusaññātipi veditabbā. Taṃ okkantassa panassa karajakāyopi tūlapicu viya sallahuko hoti. So evaṃ vātakkhittatūlapicuno viya sallahukena dissamānena kāyena brahmalokaṃ gacchatī’’ti. Tenāha ‘‘tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti. Tassattho – yadāhaṃ brahmalokaṃ aññaṃ vā iddhiyā gantukāmo homi, tadā mālutena vāyunā eritaṃ cittaṃ tūlapicu viya ākāsaṃ laṅghantoyeva me kāyo hotīti.
ఖితకత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Khitakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౪. ఖితకత్థేరగాథా • 4. Khitakattheragāthā