Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೪. ಖಿತಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
4. Khitakattheragāthāvaṇṇanā
ಲಹುಕೋ ವತ ಮೇ ಕಾಯೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಖಿತಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಯಕ್ಖಸಮಾಗಮೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ। ತಸ್ಸ ಸತ್ಥಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಉಳಾರಂ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ ಅಪ್ಫೋಟೇನ್ತೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಖಿತಕೋತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಿದ್ಧಿಕಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಹೇತುನಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೭.೧-೬) –
Lahukovata me kāyoti āyasmato khitakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto ekadivasaṃ yakkhasamāgame nisinno satthāraṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tassa satthā dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ pavedento apphoṭento uṭṭhahitvā satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, khitakotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto mahāmoggallānattherassa mahiddhikabhāvaṃ sutvā ‘‘iddhimā bhavissāmī’’ti pubbahetunā codiyamāno pabbajitvā bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā samathavipassanāsu kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.1-6) –
‘‘ಪದುಮೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದೋ ನರಾಸಭೋ।
‘‘Padumo nāma nāmena, dvipadindo narāsabho;
ಪವನಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಚಕ್ಖುಮಾ॥
Pavanā abhinikkhamma, dhammaṃ deseti cakkhumā.
‘‘ಯಕ್ಖಾನಂ ಸಮಯೋ ಆಸಿ, ಅವಿದೂರೇ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Yakkhānaṃ samayo āsi, avidūre mahesino;
ಯೇನ ಕಿಚ್ಚೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಾ, ಅಜ್ಝಾಪೇಕ್ಖಿಂಸು ತಾವದೇ॥
Yena kiccena sampattā, ajjhāpekkhiṃsu tāvade.
‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಗಿರಮಞ್ಞಾಯ, ಅಮತಸ್ಸ ಚ ದೇಸನಂ।
‘‘Buddhassa giramaññāya, amatassa ca desanaṃ;
ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೋ ಸುಮನೋ, ಅಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಹಿಂ॥
Pasannacitto sumano, apphoṭetvā upaṭṭhahiṃ.
‘‘ಸುಚಿಣ್ಣಸ್ಸ ಫಲಂ ಪಸ್ಸ, ಉಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ।
‘‘Suciṇṇassa phalaṃ passa, upaṭṭhānassa satthuno;
ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸೇಸು, ದುಗ್ಗತಿಂ ನುಪಪಜ್ಜಹಂ॥
Tiṃsakappasahassesu, duggatiṃ nupapajjahaṃ.
‘‘ಊನತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪಸತೇ, ಸಮಲಙ್ಕತನಾಮಕೋ।
‘‘Ūnatiṃse kappasate, samalaṅkatanāmako;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಇದ್ಧೀಸು ವಸೀಭಾವೇನ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತೋ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಅನುಸಾಸನೀಪಾಟಿಹಾರಿಯೇನ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಹರತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ, ‘‘ಕಥಂ ತ್ವಂ, ಆವುಸೋ, ಇದ್ಧಿ ವಳಞ್ಜೇಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ತಮತ್ಥಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ –
Arahattaṃ pana patvā savisesaṃ iddhīsu vasībhāvena anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhonto iddhipāṭihāriyena anusāsanīpāṭihāriyena ca sattānaṃ anuggahaṃ karonto viharati. So bhikkhūhi, ‘‘kathaṃ tvaṃ, āvuso, iddhi vaḷañjesī’’ti puṭṭho tamatthaṃ ācikkhanto –
೧೦೪.
104.
‘‘ಲಹುಕೋ ವತ ಮೇ ಕಾಯೋ, ಫುಟ್ಠೋ ಚ ಪೀತಿಸುಖೇನ ವಿಪುಲೇನ।
‘‘Lahuko vata me kāyo, phuṭṭho ca pītisukhena vipulena;
ತೂಲಮಿವ ಏರಿತಂ ಮಾಲುತೇನ, ಪಿಲವತೀವ ಮೇ ಕಾಯೋ’’ತಿ॥ –
Tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti. –
ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ। ‘‘ಉದಾನವಸೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿಯೇವ।
Gāthaṃ abhāsi. ‘‘Udānavasenā’’tipi vadantiyeva.
ತತ್ಥ ಲಹುಕೋ ವತ ಮೇ ಕಾಯೋತಿ ನೀವರಣಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನೇನ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಕಭಾವನಾಯ ಸುಟ್ಠು ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೇನ ಚ ಮೇ ರೂಪಕಾಯೋ ಸಲ್ಲಹುಕೋ ವತ, ಯೇನ ದನ್ಧಂ ಮಹಾಭೂತಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ನಾಮ ಇಮಂ ಕರಜಕಾಯಂ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಪರಿಣಾಮೇಮೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಫುಟ್ಠೋ ಚ ಪೀತಿಸುಖೇನ ವಿಪುಲೇನಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಫರನ್ತೇನ ಮಹತಾ ಉಳಾರೇನ ಪೀತಿಸಹಿತೇನ ಸುಖೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಚ ಮೇ ಕಾಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದಞ್ಚ ಯಥಾ ಕಾಯೋ ಲಹುಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಸುಖಸಞ್ಞೋಕ್ಕಮನೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಲಹುಸಞ್ಞೋಕ್ಕಮನಂ ಹೋತಿ। ಸುಖಸ್ಸ ಫರಣಞ್ಚೇತ್ಥ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪವಸೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಕಥಂ ಪನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ ಪೀತಿಸುಖಫರಣಂ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಪೀತಿಸುಖಞ್ಹಿ ತನ್ತಿ ಚೇ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಇದಂ ಪನ ನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಸೇನ। ‘‘ಪೀತಿಸುಖೇನಾ’’ತಿ ಪನ ಪೀತಿಸಹಿತಸದಿಸೇನ ಸುಖೇನ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಹಿ ಇಧ ಸನ್ತಸಭಾವತಾಯ ಞಾಣವಿಸೇಸಯೋಗತೋ ಚ ಸುಖನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸುಖಸಞ್ಞಞ್ಚ ಲಹುಸಞ್ಞಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೦೧)। ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣೇನ ರೂಪಕಾಯಾರಮ್ಮಣೇನ ವಾ ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹಜಾತಂ ಸುಖಸಞ್ಞಞ್ಚ ಲಹುಸಞ್ಞಞ್ಚ ಓಕ್ಕಮತಿ ಪವಿಸತಿ ಫುಸತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಚಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೧೨) – ‘‘ಸುಖಸಞ್ಞಾ ನಾಮ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ। ಉಪೇಕ್ಖಾ ಹಿ ಸನ್ತಂ ಸುಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಾಯೇವ ಸಞ್ಞಾ ನೀವರಣೇಹಿ ಚೇವ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚನೀಕೇಹಿ ಚ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಲಹುಸಞ್ಞಾತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಂ ಓಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಕರಜಕಾಯೋಪಿ ತೂಲಪಿಚು ವಿಯ ಸಲ್ಲಹುಕೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವಾತಕ್ಖಿತ್ತತೂಲಪಿಚುನೋ ವಿಯ ಸಲ್ಲಹುಕೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೂಲಮಿವ ಏರಿತಂ ಮಾಲುತೇನ, ಪಿಲವತೀವ ಮೇ ಕಾಯೋ’’ತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯದಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಹೋಮಿ, ತದಾ ಮಾಲುತೇನ ವಾಯುನಾ ಏರಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ತೂಲಪಿಚು ವಿಯ ಆಕಾಸಂ ಲಙ್ಘನ್ತೋಯೇವ ಮೇ ಕಾಯೋ ಹೋತೀತಿ।
Tattha lahuko vata me kāyoti nīvaraṇādivikkhambhanena cuddasavidhena cittaparidamanena caturiddhipādakabhāvanāya suṭṭhu ciṇṇavasībhāvena ca me rūpakāyo sallahuko vata, yena dandhaṃ mahābhūtapaccayampi nāma imaṃ karajakāyaṃ cittavasena pariṇāmemīti adhippāyo. Phuṭṭho ca pītisukhenavipulenāti sabbatthakameva pharantena mahatā uḷārena pītisahitena sukhena phuṭṭho ca me kāyoti yojanā. Idañca yathā kāyo lahuko ahosi, taṃ dassanatthaṃ vuttaṃ. Sukhasaññokkamanena hi saddhiṃyeva lahusaññokkamanaṃ hoti. Sukhassa pharaṇañcettha taṃsamuṭṭhānarūpavasena daṭṭhabbaṃ kathaṃ pana catutthajjhānasamaṅgino pītisukhapharaṇaṃ, samatikkantapītisukhañhi tanti ce? Saccametaṃ, idaṃ pana na catutthajjhānalakkhaṇavasena vuttaṃ, atha kho pubbabhāgavasena. ‘‘Pītisukhenā’’ti pana pītisahitasadisena sukhena, upekkhā hi idha santasabhāvatāya ñāṇavisesayogato ca sukhanti adhippetaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sukhasaññañca lahusaññañca okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.101). Pādakajjhānārammaṇena rūpakāyārammaṇena vā iddhicittena sahajātaṃ sukhasaññañca lahusaññañca okkamati pavisati phusati sampāpuṇātīti ayampi tattha attho. Tathā cāha aṭṭhakathāyaṃ (paṭi. ma. aṭṭha. 2.3.12) – ‘‘sukhasaññā nāma upekkhāsampayuttā saññā. Upekkhā hi santaṃ sukhanti vuttaṃ sāyeva saññā nīvaraṇehi ceva vitakkādipaccanīkehi ca vimuttattā lahusaññātipi veditabbā. Taṃ okkantassa panassa karajakāyopi tūlapicu viya sallahuko hoti. So evaṃ vātakkhittatūlapicuno viya sallahukena dissamānena kāyena brahmalokaṃ gacchatī’’ti. Tenāha ‘‘tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti. Tassattho – yadāhaṃ brahmalokaṃ aññaṃ vā iddhiyā gantukāmo homi, tadā mālutena vāyunā eritaṃ cittaṃ tūlapicu viya ākāsaṃ laṅghantoyeva me kāyo hotīti.
ಖಿತಕತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Khitakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೪. ಖಿತಕತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 4. Khitakattheragāthā