| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૨. અભેજ્જવગ્ગો
2. Abhejjavaggo
૧. ખુદ્દાનુખુદ્દકપઞ્હો
1. Khuddānukhuddakapañho
૧. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા ‘અભિઞ્ઞાયાહં, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેમિ નો અનભિઞ્ઞાયા’તિ. પુન ચ વિનયપઞ્ઞત્તિયા એવં ભણિતં ‘આકઙ્ખમાનો, આનન્દ, સઙ્ઘો મમચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ સમૂહનતૂ’તિ. કિં નુ ખો, ભન્તે નાગસેન, ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ દુપ્પઞ્ઞત્તાનિ, ઉદાહુ અવત્થુસ્મિં અજાનિત્વા પઞ્ઞત્તાનિ, યં ભગવા અત્તનો અચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ સમૂહનાપેતિ? યદિ, ભન્તે નાગસેન, ભગવતા ભણિતં ‘અભિઞ્ઞાયાહં, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેમિ નો અનભિઞ્ઞાયા’તિ, તેન હિ ‘આકઙ્ખમાનો, આનન્દ, સઙ્ઘો મમચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ સમૂહનતૂ’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા. યદિ તથાગતે વિનયપઞ્ઞત્તિયા એવં ભણિતં ‘આકઙ્ખમાનો, આનન્દ, સઙ્ઘો મમચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ સમૂહનતૂ’તિ તેન હિ ‘અભિઞ્ઞાયાહં, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેમિ નો અનભિઞ્ઞાયા’તિ તમ્પિ વચનં મિચ્છા. અયમ્પિ ઉભતો કોટિકો પઞ્હો સુખુમો નિપુણો ગમ્ભીરો સુગમ્ભીરો દુન્નિજ્ઝાપયો, સો તવાનુપ્પત્તો, તત્થ તે ઞાણબલવિપ્ફારં દસ્સેહી’’તિ.
1. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti. Puna ca vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti. Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni duppaññattāni, udāhu avatthusmiṃ ajānitvā paññattāni, yaṃ bhagavā attano accayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanāpeti? Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti, tena hi ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgate vinayapaññattiyā evaṃ bhaṇitaṃ ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti tena hi ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho sukhumo nipuṇo gambhīro sugambhīro dunnijjhāpayo, so tavānuppatto, tattha te ñāṇabalavipphāraṃ dassehī’’ti.
‘‘ભાસિતમ્પેતં, મહારાજ, ભગવતા ‘અભિઞ્ઞાયાહં, ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેમિ નો અનભિઞ્ઞાયા’તિ, વિનયપઞ્ઞત્તિયાપિ એવં ભણિતં ‘આકઙ્ખમાનો, આનન્દ, સઙ્ઘો મમચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ સમૂહનતૂ’તિ, તં પન, મહારાજ, તથાગતો ભિક્ખૂ વીમંસમાનો આહ ‘ઉક્કલેસ્સન્તિ 1 નુ ખો મમ સાવકા મયા વિસ્સજ્જાપીયમાના મમચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ, ઉદાહુ આદિયિસ્સન્તી’તિ.
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘abhiññāyāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemi no anabhiññāyā’ti, vinayapaññattiyāpi evaṃ bhaṇitaṃ ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti, taṃ pana, mahārāja, tathāgato bhikkhū vīmaṃsamāno āha ‘ukkalessanti 2 nu kho mama sāvakā mayā vissajjāpīyamānā mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni, udāhu ādiyissantī’ti.
‘‘યથા, મહારાજ, ચક્કવત્તી રાજા પુત્તે એવં વદેય્ય ‘અયં ખો, તાતા, મહાજનપદો સબ્બદિસાસુ સાગરપરિયન્તો, દુક્કરો, તાતા, તાવતકેન બલેન ધારેતું, એથ તુમ્હે, તાતા, મમચ્ચયેન પચ્ચન્તે પચ્ચન્તે દેસે પજહથા’તિ. અપિ નુ ખો તે, મહારાજ, કુમારા પિતુઅચ્ચયેન હત્થગતે જનપદે સબ્બે તે પચ્ચન્તે પચ્ચન્તે દેસે મુઞ્ચેય્યુ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ ભન્તે, રાજતો 3, ભન્તે, લુદ્ધતરા 4 કુમારા રજ્જલોભેન તદુત્તરિં દિગુણતિગુણં જનપદં પરિગ્ગણ્હેય્યું 5, કિં પન તે હત્થગતં જનપદં મુઞ્ચેય્યુ’’ન્તિ? ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, તથાગતો ભિક્ખૂ વીમંસમાનો એવમાહ ‘આકઙ્ખમાનો, આનન્દ, સઙ્ઘો મમચ્ચયેન ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ સમૂહનતૂ’તિ. દુક્ખપરિમુત્તિયા, મહારાજ, બુદ્ધપુત્તા ધમ્મલોભેન અઞ્ઞમ્પિ ઉત્તરિં દિયડ્ઢસિક્ખાપદસતં ગોપેય્યું, કિં પન પકતિપઞ્ઞત્તં સિક્ખાપદં મુઞ્ચેય્યુ’’ન્તિ?
‘‘Yathā, mahārāja, cakkavattī rājā putte evaṃ vadeyya ‘ayaṃ kho, tātā, mahājanapado sabbadisāsu sāgarapariyanto, dukkaro, tātā, tāvatakena balena dhāretuṃ, etha tumhe, tātā, mamaccayena paccante paccante dese pajahathā’ti. Api nu kho te, mahārāja, kumārā pituaccayena hatthagate janapade sabbe te paccante paccante dese muñceyyu’’nti? ‘‘Na hi bhante, rājato 6, bhante, luddhatarā 7 kumārā rajjalobhena taduttariṃ diguṇatiguṇaṃ janapadaṃ pariggaṇheyyuṃ 8, kiṃ pana te hatthagataṃ janapadaṃ muñceyyu’’nti? ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgato bhikkhū vīmaṃsamāno evamāha ‘ākaṅkhamāno, ānanda, saṅgho mamaccayena khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni samūhanatū’ti. Dukkhaparimuttiyā, mahārāja, buddhaputtā dhammalobhena aññampi uttariṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ gopeyyuṃ, kiṃ pana pakatipaññattaṃ sikkhāpadaṃ muñceyyu’’nti?
‘‘ભન્તે નાગસેન, યં ભગવા આહ ‘ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાની’તિ, એત્થાયં જનો સમ્મૂળ્હો વિમતિજાતો અધિકતો સંસયપક્ખન્દો. કતમાનિ તાનિ ખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ, કતમાનિ અનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનીતિ? દુક્કટં, મહારાજ, ખુદ્દકં સિક્ખાપદં, દુબ્ભાસિતં અનુખુદ્દકં સિક્ખાપદં, ઇમાનિ દ્વે ખુદ્દાનુખુદ્દકાનિ સિક્ખાપદાનિ, પુબ્બકેહિપિ, મહારાજ, મહાથેરેહિ એત્થ વિમતિ ઉપ્પાદિતા, તેહિપિ એકજ્ઝં ન કતો ધમ્મસણ્ઠિતિપરિયાયે ભગવતા એસો પઞ્હો ઉપદિટ્ઠોતિ. ચિરનિક્ખિત્તં, ભન્તે નાગસેન, જિનરહસ્સં અજ્જેતરહિ લોકે વિવટં પાકટં કત’’ન્તિ.
‘‘Bhante nāgasena, yaṃ bhagavā āha ‘khuddānukhuddakāni sikkhāpadānī’ti, etthāyaṃ jano sammūḷho vimatijāto adhikato saṃsayapakkhando. Katamāni tāni khuddakāni sikkhāpadāni, katamāni anukhuddakāni sikkhāpadānīti? Dukkaṭaṃ, mahārāja, khuddakaṃ sikkhāpadaṃ, dubbhāsitaṃ anukhuddakaṃ sikkhāpadaṃ, imāni dve khuddānukhuddakāni sikkhāpadāni, pubbakehipi, mahārāja, mahātherehi ettha vimati uppāditā, tehipi ekajjhaṃ na kato dhammasaṇṭhitipariyāye bhagavatā eso pañho upadiṭṭhoti. Ciranikkhittaṃ, bhante nāgasena, jinarahassaṃ ajjetarahi loke vivaṭaṃ pākaṭaṃ kata’’nti.
ખુદ્દાનુખુદ્દકપઞ્હો પઠમો.
Khuddānukhuddakapañho paṭhamo.
Footnotes:
