Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
കിരിയാബ്യാകതകഥാവണ്ണനാ
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
൫൬൮. പുരിമാ പവത്തീതി മഹാകിരിയചിത്തപ്പവത്തിം ആഹ. തായ ഹി ഖീണാസവോ ഏവം പച്ചവേക്ഖതി. തേനേവാഹ ‘‘ഇദം പന ചിത്തം വിചാരണപഞ്ഞാരഹിത’’ന്തി. ഏവന്തി യഥാ സോതദ്വാരേ, ഏവം ഘാനദ്വാരാദീസുപി മഹാകിരിയചിത്തേഹി തസ്മിം തസ്മിം വിസയേ ഇദമത്ഥികതായ പരിച്ഛിന്നായ ഇദം ചിത്തം വത്തതീതി ദസ്സേതി. പഞ്ചദ്വാരാനുഗതം ഹുത്വാ ലബ്ഭമാനന്തി പഞ്ചദ്വാരേ പവത്തമഹാകിരിയചിത്താനം പിട്ഠിവട്ടകഭാവേന ഇമസ്സ ചിത്തസ്സ പവത്തിം സന്ധായ വുത്തം, പഞ്ചദ്വാരേ ഏവ വാ ഇദമേവ പവത്തന്തി സമ്ബന്ധോ. ‘‘ലോലുപ്പ…പേ॰… ഭൂത’’ന്തി വുത്തത്താ പഞ്ചദ്വാരേ പഠമം ഇമിനാ ചിത്തേന സോമനസ്സിതോ ഹുത്വാ പച്ഛാ മഹാകിരിയചിത്തേഹി തം തം അത്ഥം വിചിനോതീതി അയമത്ഥോ വുത്തോ വിയ ദിസ്സതി. പുബ്ബേയേവ പന മനോദ്വാരികചിത്തേന പധാനസാരുപ്പട്ഠാനാദിം പരിച്ഛിന്ദന്തസ്സ പഞ്ചദ്വാരേ താദിസസ്സേവ താദിസേസു രൂപാദീസു ഇദം ചിത്തം പവത്തതീതി വദന്തി. അയമ്പി അത്ഥോ പഞ്ചദ്വാരേ ഏവ പവത്തം ലോലുപ്പതണ്ഹാപഹാനാദിപച്ചവേക്ഖണാഹേതു യഥാവുത്തകാരണഭൂതം ജാതന്തി ഏവം യോജേത്വാ സക്കാ വത്തും. ഏവഞ്ച സതി ഇമസ്സ ചിത്തസ്സ പച്ചയഭൂതാ പുരിമാ പവത്തീതി ഇദമ്പി വചനം സമത്ഥിതം ഹോതി.
568. Purimā pavattīti mahākiriyacittappavattiṃ āha. Tāya hi khīṇāsavo evaṃ paccavekkhati. Tenevāha ‘‘idaṃ pana cittaṃ vicāraṇapaññārahita’’nti. Evanti yathā sotadvāre, evaṃ ghānadvārādīsupi mahākiriyacittehi tasmiṃ tasmiṃ visaye idamatthikatāya paricchinnāya idaṃ cittaṃ vattatīti dasseti. Pañcadvārānugataṃ hutvā labbhamānanti pañcadvāre pavattamahākiriyacittānaṃ piṭṭhivaṭṭakabhāvena imassa cittassa pavattiṃ sandhāya vuttaṃ, pañcadvāre eva vā idameva pavattanti sambandho. ‘‘Loluppa…pe… bhūta’’nti vuttattā pañcadvāre paṭhamaṃ iminā cittena somanassito hutvā pacchā mahākiriyacittehi taṃ taṃ atthaṃ vicinotīti ayamattho vutto viya dissati. Pubbeyeva pana manodvārikacittena padhānasāruppaṭṭhānādiṃ paricchindantassa pañcadvāre tādisasseva tādisesu rūpādīsu idaṃ cittaṃ pavattatīti vadanti. Ayampi attho pañcadvāre eva pavattaṃ loluppataṇhāpahānādipaccavekkhaṇāhetu yathāvuttakāraṇabhūtaṃ jātanti evaṃ yojetvā sakkā vattuṃ. Evañca sati imassa cittassa paccayabhūtā purimā pavattīti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
ഏത്ഥ ച പഞ്ചദ്വാരേ ഇമിനാ ചിത്തേന സോമനസ്സുപ്പാദനമത്തം ദട്ഠബ്ബം, ന ഹാസുപ്പാദനം പഞ്ചദ്വാരികചിത്താനം അവിഞ്ഞത്തിജനകത്താ, മനോദ്വാരേ പന ഹാസുപ്പാദനം ഹോതി. തേനേവ ഹി അട്ഠകഥായം പഞ്ചദ്വാരേ ‘‘സോമനസ്സിതോ ഹോതീ’’തി ഏത്തകമേവ വുത്തം, മനോദ്വാരേ ച ‘‘ഹാസയമാന’’ന്തി. ഇമിനാ ഹസിതുപ്പാദചിത്തേന പവത്തിയമാനമ്പി ഭഗവതോ സിതകരണം പുബ്ബേനിവാസഅനാഗതംസസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാനം അനുവത്തകത്താ ഞാണാനുപരിവത്തിയേവാതി. ഏവം പന ഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേ സതി ന കോചി പാളിഅട്ഠകഥാനം വിരോധോ, ഏവഞ്ച കത്വാ അട്ഠകഥായം ‘‘തേസം ഞാണാനം ചിണ്ണപരിയന്തേ ഇദം ചിത്തം ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വുത്തം. അവസ്സഞ്ച ഏതം ഏവം ഇച്ഛിതബ്ബം, അഞ്ഞഥാ ആവജ്ജനചിത്തസ്സപി ഭഗവതോ പവത്തി ന യുജ്ജേയ്യ. തസ്സപി ഹി വിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപകഭാവസ്സ നിച്ഛിതത്താ, ന ച വിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപകത്തേ തംസമുട്ഠിതായ വിഞ്ഞത്തിയാ കായകമ്മാദിഭാവം ആവജ്ജനഭാവോ വിബന്ധതീതി.
Ettha ca pañcadvāre iminā cittena somanassuppādanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na hāsuppādanaṃ pañcadvārikacittānaṃ aviññattijanakattā, manodvāre pana hāsuppādanaṃ hoti. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ pañcadvāre ‘‘somanassito hotī’’ti ettakameva vuttaṃ, manodvāre ca ‘‘hāsayamāna’’nti. Iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti. Evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho, evañca katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato pavatti na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āvajjanabhāvo vibandhatīti.
തതോ ഏവാതി മൂലാഭാവേന ന സുപ്പതിട്ഠിതത്താ ഏവ. ‘‘അഹേതുകാനം ഝാനങ്ഗാനി ബലാനി ചാ’’തി സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ ഝാനങ്ഗാനി ചാതി ച-സദ്ദോ. യദി അപരിപുണ്ണത്താ ബലഭാവസ്സ ഇമസ്മിം അഹേതുകദ്വയേ ബലാനി അനുദ്ദിട്ഠാനി അസങ്ഗഹിതാനി ച, അഥ കസ്മാ നിദ്ദിട്ഠാനീതി ആഹ ‘‘യസ്മാ പനാ’’തിആദി. സമ്മാ നിയ്യാനികസഭാവാനം കുസലാനം പടിഭാഗഭൂതോ വിപാകോപി ഫലം വിയ തംസഭാവോ സിയാതി സഹേതുകവിപാകചിത്താനി അഗ്ഗഹേത്വാ കിരിയചിത്തകതത്താ വാ ‘‘മഹാകിരിയചിത്തേസൂ’’തി വുത്തം. അഥ വാ മഹാകിരിയചിത്തേസുചാതി ച-സദ്ദേന സഹേതുകവിപാകചിത്താനിപി ഗഹിതാനീതി വേദിതബ്ബാനി.
Tato evāti mūlābhāvena na suppatiṭṭhitattā eva. ‘‘Ahetukānaṃ jhānaṅgāni balāni cā’’ti sampiṇḍanattho jhānaṅgāni cāti ca-saddo. Yadi aparipuṇṇattā balabhāvassa imasmiṃ ahetukadvaye balāni anuddiṭṭhāni asaṅgahitāni ca, atha kasmā niddiṭṭhānīti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Sammā niyyānikasabhāvānaṃ kusalānaṃ paṭibhāgabhūto vipākopi phalaṃ viya taṃsabhāvo siyāti sahetukavipākacittāni aggahetvā kiriyacittakatattā vā ‘‘mahākiriyacittesū’’ti vuttaṃ. Atha vā mahākiriyacittesucāti ca-saddena sahetukavipākacittānipi gahitānīti veditabbāni.
൫൭൪. ‘‘ഇന്ദ്രിയ …പേ॰… ഇമസ്സാനന്തരം ഉപ്പജ്ജമാനാനീ’’തി വുത്തം തേസം ഞാണാനം കാമാവചരത്താ. ഇതരേസം മഹഗ്ഗതത്താ ‘‘പരികമ്മാനന്തരാനീ’’തി വുത്തം.
574. ‘‘Indriya…pe… imassānantaraṃ uppajjamānānī’’ti vuttaṃ tesaṃ ñāṇānaṃ kāmāvacarattā. Itaresaṃ mahaggatattā ‘‘parikammānantarānī’’ti vuttaṃ.
൫൭൭. ആഹിതോ അഹം മാനോ ഏത്ഥാതി അത്താ, സോ ഏവ ഭവതി ഉപ്പജ്ജതി, ന പരപരികപ്പിതോ വിയ നിച്ചോതി അത്തഭാവോ. അത്താതി വാ ദിട്ഠിഗതികേഹി ഗഹേതബ്ബാകാരേന ഭവതി പവത്തതീതി അത്തഭാവോ.
577. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, so eva bhavati uppajjati, na paraparikappito viya niccoti attabhāvo. Attāti vā diṭṭhigatikehi gahetabbākārena bhavati pavattatīti attabhāvo.
കിരിയാബ്യാകതകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ചിത്തുപ്പാദകണ്ഡവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Cittuppādakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / അഹേതുകകിരിയാഅബ്യാകതം • Ahetukakiriyāabyākataṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
കിരിയമനോവിഞ്ഞാണധാതുചിത്താനി • Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
രൂപാവചരാരൂപാവചരകിരിയം • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
കിരിയമനോവിഞ്ഞാണധാതുചിത്തവണ്ണനാ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
രൂപാവചരാരൂപാവചരകിരിയചിത്തവണ്ണനാ • Rūpāvacarārūpāvacarakiriyacittavaṇṇanā