| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಚಿತ್ತಾನಿ
Kiriyamanoviññāṇadhātucittāni
೫೬೮. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾತಿ, ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಸಾಧಾರಣಂ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕಂ। ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಹಿ ಪಧಾನಸಾರುಪ್ಪಂ ಠಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಸೋತದ್ವಾರೇ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಲುದ್ಧಲುದ್ಧೇಸು ಗಣ್ಹನ್ತೇಸು ‘ಏವರೂಪಾ ನಾಮ ಮೇ ಲೋಲುಪ್ಪತಣ್ಹಾ ಪಹೀನಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಘಾನದ್ವಾರೇ ಗನ್ಧೇಹಿ ವಾ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ವಾ ಚೇತಿಯಂ ಪೂಜೇನ್ತೋ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಜಿವ್ಹಾದ್ವಾರೇ ರಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಲದ್ಧಾ ಭಾಜೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋ ‘ಸಾರಣೀಯಧಮ್ಮೋ ವತ ಮೇ ಪೂರಿತೋ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಅಭಿಸಮಾಚಾರಿಕವತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಮೇ ವತ್ತಂ ಪೂರಿತ’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಲಬ್ಭತಿ।
568. Manoviññāṇadhātuuppannā hoti…pe… somanassasahagatāti, idaṃ cittaṃ aññesaṃ asādhāraṇaṃ. Khīṇāsavasseva pāṭipuggalikaṃ. Chasu dvāresu labbhati. Cakkhudvāre hi padhānasāruppaṃ ṭhānaṃ disvā khīṇāsavo iminā cittena somanassito hoti. Sotadvāre bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānaṃ patvā mahāsaddaṃ katvā luddhaluddhesu gaṇhantesu ‘evarūpā nāma me loluppataṇhā pahīnā’ti iminā cittena somanassito hoti. Ghānadvāre gandhehi vā pupphehi vā cetiyaṃ pūjento iminā cittena somanassito hoti. Jivhādvāre rasasampannaṃ piṇḍapātaṃ laddhā bhājetvā paribhuñjanto ‘sāraṇīyadhammo vata me pūrito’ti iminā cittena somanassito hoti. Kāyadvāre abhisamācārikavattaṃ karonto ‘kāyadvāre me vattaṃ pūrita’nti iminā cittena somanassito hoti. Evaṃ tāva pañcadvāre labbhati.
ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪನ ಅತೀತಾನಾಗತಮಾರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಜೋತಿಪಾಲಮಾಣವ(ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೮೨ ಆದಯೋ) ಮಗ್ಘದೇವರಾಜ(ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೮ ಆದಯೋ) ಕಣ್ಹತಾಪಸಾದಿಕಾಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ (ಜಾ॰ ೧.೧೦.೧೧ ಆದಯೋ) ಕತಂ ಕಾರಣಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಥಾಗತೋ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ। ತಂ ಪನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ। ತೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಹಾಸಯಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅನಾಗತೇ ‘ತನ್ತಿಸ್ಸರೋ ಮುದಿಙ್ಗಸ್ಸರೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಸಿತಂ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ। ತಮ್ಪಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಂ ಕಿಚ್ಚಂ। ತೇಸಂ ಪನ ದ್ವಿನ್ನ ಞಾಣಾನಂ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಹಾಸಯಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
Manodvāre pana atītānāgatamārabbha uppajjati. Jotipālamāṇava(ma. ni. 2.282 ādayo) magghadevarāja(ma. ni. 2.308 ādayo) kaṇhatāpasādikālasmiñhi (jā. 1.10.11 ādayo) kataṃ kāraṇaṃ āvajjetvā tathāgato sitaṃ pātvākāsi. Taṃ pana pubbenivāsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinnaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati. Anāgate ‘tantissaro mudiṅgassaro paccekabuddho bhavissatī’ti sitaṃ pātvākāsi. Tampi anāgataṃsañāṇasabbaññutaññāṇānaṃ kiccaṃ. Tesaṃ pana dvinna ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ hāsayamānaṃ uppajjati.
ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನಸ್ಸ ಸೇಸಅಹೇತುಕಚಿತ್ತೇಹಿ ಬಲವತರತಾಯ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮಾಧಿಬಲಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ। ವೀರಿಯಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಬಲಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ। ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ಪನ ‘ಸಮಾಧಿಬಲಂ ಹೋತಿ ವೀರಿಯಬಲಂ ಹೋತೀ’ತಿ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಪರಿಪುಣ್ಣೇನ ಬಲಟ್ಠೇನೇತಂ ದ್ವಯಂ ಬಲಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘ನೇವ ಕುಸಲಂ ನಾಕುಸಲಂ’ ತಸ್ಮಾ ಬಲನ್ತಿ ವತ್ವಾನ ಠಪಿತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬಲಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹವಾರೇಪಿ ‘ದ್ವೇ ಬಲಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Niddesavāre panassa sesaahetukacittehi balavataratāya cittekaggatā samādhibalaṃ pāpetvā ṭhapitā. Vīriyampi vīriyabalaṃ pāpetvā. Uddesavāre pana ‘samādhibalaṃ hoti vīriyabalaṃ hotī’ti anāgatattā paripuṇṇena balaṭṭhenetaṃ dvayaṃ balaṃ nāma na hoti. Yasmā pana ‘neva kusalaṃ nākusalaṃ’ tasmā balanti vatvāna ṭhapitaṃ. Yasmā ca na nippariyāyena balaṃ, tasmā saṅgahavārepi ‘dve balāni hontī’ti na vuttaṃ. Sesaṃ sabbaṃ somanassasahagatāhetukamanoviññāṇadhātuniddese vuttanayeneva veditabbaṃ.
೫೭೪. ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾತಿ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ತೀಸು ಭವೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಚಿತ್ತಕಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಂ, ನ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಚಿತ್ತಕಸ್ಸ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಂ ಹೋತಿ, ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆವಜ್ಜನಂ। ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿಪಿ ಇಮಿನಾ ಗಹಿತಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಮಹಾಗಜಂ ನಾಮೇತಂ ಚಿತ್ತಂ; ಇಮಸ್ಸ ಅನಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ‘ಅಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಗತಿಕಂ ನಾಮ ಕತಮ’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘ಇದ’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪುರಿಮಚಿತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಸಪ್ಪೀತಿಕತ್ತಾ ನವಙ್ಗಿಕೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ವಿಭತ್ತೋ। ಇಧ ನಿಪ್ಪೀತಿಕತ್ತಾ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ।
574. Upekkhāsahagatāti idaṃ cittaṃ tīsu bhavesu sabbesaṃ sacittakasattānaṃ sādhāraṇaṃ, na kassaci sacittakassa nuppajjati nāma. Uppajjamānaṃ pana pañcadvāre voṭṭhabbanaṃ hoti, manodvāre āvajjanaṃ. Cha asādhāraṇañāṇānipi iminā gahitārammaṇameva gaṇhanti. Mahāgajaṃ nāmetaṃ cittaṃ; imassa anārammaṇaṃ nāma natthi. ‘Asabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇagatikaṃ nāma katama’nti vutte ‘ida’nti vattabbaṃ. Sesamettha purimacitte vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha sappītikattā navaṅgiko saṅkhārakkhandho vibhatto. Idha nippītikattā aṭṭhaṅgiko.
ಇದಾನಿ ಯಾನಿ ಕುಸಲತೋ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಚಿತ್ತಾನೇವ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತಾಯ ಕಿರಿಯಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಕುಸಲನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Idāni yāni kusalato aṭṭha mahācittāneva khīṇāsavassa uppajjanatāya kiriyāni jātāni, tasmā tāni kusalaniddese vuttanayeneva veditabbāni.
ಇಧ ಠತ್ವಾ ಹಸನಕಚಿತ್ತಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾನಿ। ಕತಿ ಪನೇತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ ತೇರಸ। ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಹಿ ಕುಸಲತೋ ಚತೂಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಹಿ, ಅಕುಸಲತೋ ಚತೂಹೀತಿ, ಅಟ್ಠಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹಸನ್ತಿ। ಸೇಕ್ಖಾ ಕುಸಲತೋ ಚತೂಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಹಿ, ಅಕುಸಲತೋ ದ್ವೀಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಹೀತಿ, ಛಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹಸನ್ತಿ। ಖೀಣಾಸವಾ ಕಿರಿಯತೋ ಪಞ್ಚಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಹಿ ಹಸನ್ತೀತಿ।
Idha ṭhatvā hasanakacittāni samodhānetabbāni. Kati panetāni hontīti? Vuccate terasa. Puthujjanā hi kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato catūhīti, aṭṭhahi cittehi hasanti. Sekkhā kusalato catūhi somanassasahagatehi, akusalato dvīhi diṭṭhigatavippayuttehi somanassasahagatehīti, chahi cittehi hasanti. Khīṇāsavā kiriyato pañcahi somanassasahagatehi hasantīti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಾಅಬ್ಯಾಕತಂ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Kiriyamanoviññāṇadhātucittavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Kiriyābyākatakathāvaṇṇanā
