| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သုတ္တနိပာတ-အဋ္ဌကထာ • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
၁၀. ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
10. Kokālikasuttavaṇṇanā
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ကောကာလိကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမသ္သ သုတ္တသ္သ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ စသ္သ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အထ ခော ကောကာလိကောတိ ဧတ္ထ ပန ကော အယံ ကောကာလိကော, ကသ္မာ စ ဥပသင္ကမီတိ? ဝုစ္စတေ – အယံ ကိရ ကောကာလိကရဋ္ဌေ ကောကာလိကနဂရေ ကောကာလိကသေဋ္ဌိသ္သ ပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ပိတရာ ကာရာပိတေ ဝိဟာရေယေဝ ပဋိဝသတိ ‘‘စူဠကောကာလိကော’’တိ နာမေန, န ဒေဝဒတ္တသ္သ သိသ္သော။ သော ဟိ ဗ္ရာဟ္မဏပုတ္တော ‘‘မဟာကောကာလိကော’’တိ ပညာယိ။
Evaṃme sutanti kokālikasuttaṃ. Kā uppatti? Imassa suttassa uppatti atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Atthavaṇṇanāya cassa evaṃ me sutantiādi vuttanayameva. Atha kho kokālikoti ettha pana ko ayaṃ kokāliko, kasmā ca upasaṅkamīti? Vuccate – ayaṃ kira kokālikaraṭṭhe kokālikanagare kokālikaseṭṭhissa putto pabbajitvā pitarā kārāpite vihāreyeva paṭivasati ‘‘cūḷakokāliko’’ti nāmena, na devadattassa sisso. So hi brāhmaṇaputto ‘‘mahākokāliko’’ti paññāyi.
ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဒ္ဝေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝသ္သူပနာယိကာယ ဝိဝေကဝာသံ ဝသိတုကာမာ တေ ဘိက္ခူ ဥယ္ယောဇေတ္ဝာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒာယ တသ္မိံ ဇနပဒေ တံ နဂရံ ပတ္ဝာ တံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ တတ္ထ တေ ကောကာလိကေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတ္ဝာ တံ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော, မယံ ဣဓ တေမာသံ ဝသိသ္သာမ, မာ ကသ္သစိ အာရောစေယ္ယာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ တေမာသေ အတီတေ ဣတရဒိဝသံ ပဂေဝ နဂရံ ပဝိသိတ္ဝာ အာရောစေသိ – ‘‘တုမ္ဟေ အဂ္ဂသာဝကေ ဣဓာဂန္တ္ဝာ ဝသမာနေ န ဇာနိတ္ထ, န တေ ကောစိ ပစ္စယေနာပိ နိမန္တေတီ’’တိ။ နဂရဝာသိနော ‘‘ကသ္မာ နော, ဘန္တေ, နာရောစယိတ္ထာ’’တိ။ ကိံ အာရောစိတေန, ကိံ နာဒ္ဒသထ ဒ္ဝေ ဘိက္ခူ ဝသန္တေ, နနု ဧတေ အဂ္ဂသာဝကာတိ။ တေ ခိပ္ပံ သန္နိပတိတ္ဝာ သပ္ပိဂုဠဝတ္ထာဒီနိ အာနေတ္ဝာ ကောကာလိကသ္သ ပုရတော နိက္ခိပိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ပရမပ္ပိစ္ဆာ အဂ္ဂသာဝကာ ‘ပယုတ္တဝာစာယ ဥပ္ပန္နော လာဘော’တိ ဉတ္ဝာ န သာဒိယိသ္သန္တိ, အသာဒိယန္တာ အဒ္ဓာ ‘အာဝာသိကသ္သ ဒေထာ’တိ ဘဏိသ္သန္တိ, ဟန္ဒာဟံ ဣမံ လာဘံ ဂာဟာပေတ္ဝာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ။ သော တထာ အကာသိ, ထေရာ ဒိသ္ဝာဝ ပယုတ္တဝာစာယ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဣမေ ပစ္စယာ နေဝ အမ္ဟာကံ န ကောကာလိကသ္သ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘အာဝာသိကသ္သ ဒေထာ’’တိ အဝတ္ဝာ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ပက္ကမိံသု။ တေန ကောကာလိကော ‘‘ကထဉ္ဟိ နာမ အတ္တနာ အဂ္ဂဏ္ဟန္တာ မယ္ဟမ္ပိ န ဒာပေသု’’န္တိ ဒောမနသ္သံ ဥပ္ပာဒေသိ။
Bhagavati kira sāvatthiyaṃ viharante dve aggasāvakā pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ janapadacārikaṃ caramānā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vivekavāsaṃ vasitukāmā te bhikkhū uyyojetvā attano pattacīvaramādāya tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ patvā taṃ vihāraṃ agamaṃsu. Tattha te kokālikena saddhiṃ sammoditvā taṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso, mayaṃ idha temāsaṃ vasissāma, mā kassaci āroceyyāsī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā temāse atīte itaradivasaṃ pageva nagaraṃ pavisitvā ārocesi – ‘‘tumhe aggasāvake idhāgantvā vasamāne na jānittha, na te koci paccayenāpi nimantetī’’ti. Nagaravāsino ‘‘kasmā no, bhante, nārocayitthā’’ti. Kiṃ ārocitena, kiṃ nāddasatha dve bhikkhū vasante, nanu ete aggasāvakāti. Te khippaṃ sannipatitvā sappiguḷavatthādīni ānetvā kokālikassa purato nikkhipiṃsu. So cintesi – ‘‘paramappicchā aggasāvakā ‘payuttavācāya uppanno lābho’ti ñatvā na sādiyissanti, asādiyantā addhā ‘āvāsikassa dethā’ti bhaṇissanti, handāhaṃ imaṃ lābhaṃ gāhāpetvā gacchāmī’’ti . So tathā akāsi, therā disvāva payuttavācāya uppannabhāvaṃ ñatvā ‘‘ime paccayā neva amhākaṃ na kokālikassa vaṭṭantī’’ti cintetvā ‘‘āvāsikassa dethā’’ti avatvā paṭikkhipitvā pakkamiṃsu. Tena kokāliko ‘‘kathañhi nāma attanā aggaṇhantā mayhampi na dāpesu’’nti domanassaṃ uppādesi.
တေ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမံသု။ ဘဂဝာ စ ပဝာရေတ္ဝာ သစေ အတ္တနာ ဇနပဒစာရိကံ န ဂစ္ဆတိ, အဂ္ဂသာဝကေ ပေသေတိ – ‘‘စရထ, ဘိက္ခဝေ, စာရိကံ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိအာဒီနိ (မဟာဝ. ၃၂) ဝတ္ဝာ ။ ဣဒမာစိဏ္ဏံ တထာဂတာနံ။ တေန ခော ပန သမယေန အတ္တနာ အဂန္တုကာမော ဟောတိ။ အထ ခော ဣမေ ပုနဒေဝ ဥယ္ယောဇေသိ – ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, စရထ စာရိက’’န္တိ။ တေ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရမာနာ အနုပုဗ္ဗေန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ တမေဝ နဂရံ အဂမံသု။ နာဂရာ ထေရေ သဉ္ဇာနိတ္ဝာ သဟ ပရိက္ခာရေဟိ ဒာနံ သဇ္ဇေတ္ဝာ နဂရမဇ္ဈေ မဏ္ဍပံ ကတ္ဝာ ဒာနံ အဒံသု, ထေရာနဉ္စ ပရိက္ခာရေ ဥပနာမေသုံ။ ထေရာ ဂဟေတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ အဒံသု။ တံ ဒိသ္ဝာ ကောကာလိကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ အဟေသုံ, ဣဒာနိ လောဘာဘိဘူတာ ပာပိစ္ဆာ ဇာတာ, ပုဗ္ဗေပိ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌပဝိဝိတ္တသဒိသာ မညေ, ဣမေ ပာပိစ္ဆာ အသန္တဂုဏပရိဒီပကာ ပာပဘိက္ခူ’’တိ။ သော ထေရေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘အာဝုသော, တုမ္ဟေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ ပဝိဝိတ္တာ ဝိယ အဟုဝတ္ထ, ဣဒာနိ ပနတ္ထ ပာပဘိက္ခူ ဇာတာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပတ္တစီဝရမာဒာယ တာဝဒေဝ တရမာနရူပော နိက္ခမိတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသ္သာမီ’’တိ သာဝတ္ထာဘိမုခော ဂန္တ္ဝာ အနုပုဗ္ဗေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိ။ အယမေတ္ထ ကောကာလိကော, ဣမိနာ ကာရဏေန ဥပသင္ကမိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခော ကောကာလိကော ဘိက္ခု ယေန ဘဂဝာ တေနုပသင္ကမီ’’တိအာဒိ။
Te bhagavato santikaṃ agamaṃsu. Bhagavā ca pavāretvā sace attanā janapadacārikaṃ na gacchati, aggasāvake peseti – ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāyā’’tiādīni (mahāva. 32) vatvā . Idamāciṇṇaṃ tathāgatānaṃ. Tena kho pana samayena attanā agantukāmo hoti. Atha kho ime punadeva uyyojesi – ‘‘gacchatha, bhikkhave, caratha cārika’’nti. Te pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ cārikaṃ caramānā anupubbena tasmiṃ raṭṭhe tameva nagaraṃ agamaṃsu. Nāgarā there sañjānitvā saha parikkhārehi dānaṃ sajjetvā nagaramajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu, therānañca parikkhāre upanāmesuṃ. Therā gahetvā bhikkhusaṅghassa adaṃsu. Taṃ disvā kokāliko cintesi – ‘‘ime pubbe appicchā ahesuṃ, idāni lobhābhibhūtā pāpicchā jātā, pubbepi appicchasantuṭṭhapavivittasadisā maññe, ime pāpicchā asantaguṇaparidīpakā pāpabhikkhū’’ti. So there upasaṅkamitvā ‘‘āvuso, tumhe pubbe appicchā santuṭṭhā pavivittā viya ahuvattha, idāni panattha pāpabhikkhū jātā’’ti vatvā pattacīvaramādāya tāvadeva taramānarūpo nikkhamitvā gantvā ‘‘bhagavato etamatthaṃ ārocessāmī’’ti sāvatthābhimukho gantvā anupubbena bhagavantaṃ upasaṅkami. Ayamettha kokāliko, iminā kāraṇena upasaṅkami. Tena vuttaṃ ‘‘atha kho kokāliko bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādi.
ဘဂဝာ တံ တုရိတတုရိတံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာဝ အာဝဇ္ဇေတ္ဝာ အညာသိ – ‘‘အဂ္ဂသာဝကေ အက္ကောသိတုကာမော အာဂတော’’တိ။ ‘‘သက္ကာ နု ခော ပဋိသေဓေတု’’န္တိ စ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘န သက္ကာ, ထေရေသု အပရဇ္ဈိတ္ဝာ အာဂတော, ဧကံသေန ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သတီ’’တိ အဒ္ဒသ။ ဧဝံ ဒိသ္ဝာပိ ပန ‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေပိ နာမ ဂရဟန္တံ သုတ္ဝာ န နိသေဓေတီ’’တိ ပရူပဝာဒမောစနတ္ထံ အရိယူပဝာဒသ္သ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒသ္သနတ္ထဉ္စ ‘‘မာ ဟေဝ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တိက္ခတ္တုံ ပဋိသေဓေသိ။ တတ္ထ မာ ဟေဝန္တိ မာ ဧဝမာဟ, မာ ဧဝံ အဘဏီတိ အတ္ထော။ ပေသလာတိ ပိယသီလာ။ သဒ္ဓာယိကောတိ သဒ္ဓာဂမကရော, ပသာဒာဝဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယိကောတိ ပစ္စယကရော, ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာဝဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Bhagavā taṃ turitaturitaṃ āgacchantaṃ disvāva āvajjetvā aññāsi – ‘‘aggasāvake akkositukāmo āgato’’ti. ‘‘Sakkā nu kho paṭisedhetu’’nti ca āvajjento ‘‘na sakkā, theresu aparajjhitvā āgato, ekaṃsena padumaniraye uppajjissatī’’ti addasa. Evaṃ disvāpi pana ‘‘sāriputtamoggallānepi nāma garahantaṃ sutvā na nisedhetī’’ti parūpavādamocanatthaṃ ariyūpavādassa mahāsāvajjabhāvadassanatthañca ‘‘mā heva’’ntiādinā nayena tikkhattuṃ paṭisedhesi. Tattha mā hevanti mā evamāha, mā evaṃ abhaṇīti attho. Pesalāti piyasīlā. Saddhāyikoti saddhāgamakaro, pasādāvahoti vuttaṃ hoti. Paccayikoti paccayakaro, ‘‘evameta’’nti sanniṭṭhāvahoti vuttaṃ hoti.
အစိရပက္ကန္တသ္သာတိ ပက္ကန္တသ္သ သတော န စိရေနေဝ သဗ္ဗော ကာယော ဖုဋော အဟောသီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဩကာသံ အဝဇ္ဇေတ္ဝာ သကလသရီရံ အဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဥဂ္ဂတာဟိ ပီဠကာဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋံ အဟောသိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝေန တထာရူပံ ကမ္မံ ဗုဒ္ဓာနံ သမ္မုခီဘာဝေ ဝိပာကံ န ဒေတိ, ဒသ္သနူပစာရေ ပန ဝိဇဟိတမတ္တေ ဒေတိ, တသ္မာ တသ္သ အစိရပက္ကန္တသ္သ ပီဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အစိရပက္ကန္တသ္သ စ ကောကာလိကသ္သာ’’တိ။ အထ ကသ္မာ တတ္ထေဝ န အဋ္ဌာသီတိ စေ? ကမ္မာနုဘာဝေန။ ဩကာသကတဉ္ဟိ ကမ္မံ အဝသ္သံ ဝိပစ္စတိ, တံ တသ္သ တတ္ထ ဌာတုံ န ဒေတိ။ သော ကမ္မာနုဘာဝေန စောဒိယမာနော ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ကဠာယမတ္တိယောတိ စဏကမတ္တိယော ။ ဗေလုဝသလာဋုကမတ္တိယောတိ တရုဏဗေလုဝမတ္တိယော။ ပဘိဇ္ဇိံသူတိ ဘိဇ္ဇိံသု။ တာသု ဘိန္နာသု သကလသရီရံ ပနသပက္ကံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ပက္ကေန ဂတ္တေန အနယဗ္ယသနံ ပတ္ဝာ ဒုက္ခာဘိဘူတော ဇေတဝနဒ္ဝာရကောဋ္ဌကေ သယိ။ အထ ဓမ္မသ္သဝနတ္ထံ အာဂတာဂတာ မနုသ္သာ တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဓိ ကောကာလိက, ဓိ ကောကာလိက, အယုတ္တမကာသိ, အတ္တနောယေဝ မုခံ နိသ္သာယ အနယဗ္ယသနံ ပတ္တောသီ’’တိ အာဟံသု။ တေသံ သုတ္ဝာ အာရက္ခဒေဝတာ ဓိက္ကာရံ အကံသု, အာရက္ခဒေဝတာနံ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာတိ ဣမိနာ ဥပာယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဧကဓိက္ကာရော ဥဒပာဒိ။
Acirapakkantassāti pakkantassa sato na cireneva sabbo kāyo phuṭo ahosīti kesaggamattampi okāsaṃ avajjetvā sakalasarīraṃ aṭṭhīni bhinditvā uggatāhi pīḷakāhi ajjhotthaṭaṃ ahosi. Tattha yasmā buddhānubhāvena tathārūpaṃ kammaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve vipākaṃ na deti, dassanūpacāre pana vijahitamatte deti, tasmā tassa acirapakkantassa pīḷakā uṭṭhahiṃsu. Teneva vuttaṃ ‘‘acirapakkantassa ca kokālikassā’’ti. Atha kasmā tattheva na aṭṭhāsīti ce? Kammānubhāvena. Okāsakatañhi kammaṃ avassaṃ vipaccati, taṃ tassa tattha ṭhātuṃ na deti. So kammānubhāvena codiyamāno uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Kaḷāyamattiyoti caṇakamattiyo . Beluvasalāṭukamattiyoti taruṇabeluvamattiyo. Pabhijjiṃsūti bhijjiṃsu. Tāsu bhinnāsu sakalasarīraṃ panasapakkaṃ viya ahosi. So pakkena gattena anayabyasanaṃ patvā dukkhābhibhūto jetavanadvārakoṭṭhake sayi. Atha dhammassavanatthaṃ āgatāgatā manussā taṃ disvā ‘‘dhi kokālika, dhi kokālika, ayuttamakāsi, attanoyeva mukhaṃ nissāya anayabyasanaṃ pattosī’’ti āhaṃsu. Tesaṃ sutvā ārakkhadevatā dhikkāraṃ akaṃsu, ārakkhadevatānaṃ ākāsaṭṭhadevatāti iminā upāyena yāva akaniṭṭhabhavanā ekadhikkāro udapādi.
တဒာ စ တုရူ နာမ ဘိက္ခု ကောကာလိကသ္သ ဥပဇ္ဈာယော အနာဂာမိဖလံ ပတ္ဝာ သုဒ္ဓာဝာသေသု နိဗ္ဗတ္တော ဟောတိ။ သောပိ သမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌိတော တံ ဓိက္ကာရံ သုတ္ဝာ အာဂမ္မ ကောကာလိကံ ဩဝဒိ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသု စိတ္တပ္ပသာဒဇနနတ္ထံ။ သော တသ္သာပိ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ အညဒတ္ထု တမေဝ အပရာဓေတ္ဝာ ကာလံ ကတ္ဝာ ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေနာဟ – ‘‘အထ ခော ကောကာလိကော ဘိက္ခု တေနေဝာဗာဓေန။ပေ.။ အာဃာတေတ္ဝာ’’တိ။
Tadā ca turū nāma bhikkhu kokālikassa upajjhāyo anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāsesu nibbatto hoti. Sopi samāpattiyā vuṭṭhito taṃ dhikkāraṃ sutvā āgamma kokālikaṃ ovadi sāriputtamoggallānesu cittappasādajananatthaṃ. So tassāpi vacanaṃ aggahetvā aññadatthu tameva aparādhetvā kālaṃ katvā padumaniraye uppajji. Tenāha – ‘‘atha kho kokāliko bhikkhu tenevābādhena…pe… āghātetvā’’ti.
အထ ခော ဗ္ရဟ္မာ သဟမ္ပတီတိ ကော အယံ ဗ္ရဟ္မာ, ကသ္မာ စ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဧတဒဝောစာတိ? အယံ ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော သာသနေ သဟကော နာမ ဘိက္ခု အနာဂာမီ ဟုတ္ဝာ သုဒ္ဓာဝာသေသု ဥပ္ပန္နော, တတ္ထ နံ ‘‘သဟမ္ပတိ ဗ္ရဟ္မာ’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ သော ပန ‘‘အဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဒုမနိရယံ ကိတ္တေသ္သာမိ, တတော ဘဂဝာ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသ္သတိ။ ကထာနုသန္ဓိကုသလာ ဘိက္ခူ တတ္ထာယုပ္ပမာဏံ ပုစ္ဆိသ္သန္တိ, ဘဂဝာ အာစိက္ခန္တော အရိယူပဝာဒေ အာဒီနဝံ ပကာသေသ္သတီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဧတဒဝောစ။ ဘဂဝာ တထေဝ အကာသိ, အညတရောပိ ဘိက္ခု ပုစ္ဆိ။ တေန စ ပုဋ္ဌော ‘‘သေယ္ယထာပိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။
Atha kho brahmā sahampatīti ko ayaṃ brahmā, kasmā ca bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavocāti? Ayaṃ kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma bhikkhu anāgāmī hutvā suddhāvāsesu uppanno, tattha naṃ ‘‘sahampati brahmā’’ti sañjānanti. So pana ‘‘ahaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā padumanirayaṃ kittessāmi, tato bhagavā bhikkhūnaṃ ārocessati. Kathānusandhikusalā bhikkhū tatthāyuppamāṇaṃ pucchissanti, bhagavā ācikkhanto ariyūpavāde ādīnavaṃ pakāsessatī’’ti iminā kāraṇena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca. Bhagavā tatheva akāsi, aññataropi bhikkhu pucchi. Tena ca puṭṭho ‘‘seyyathāpi bhikkhū’’tiādimāha.
တတ္ထ ဝီသတိခာရိကောတိ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ ကောသလရဋ္ဌေ ဧကော ပတ္ထော ဟောတိ, တေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠ္ဟကံ, စတ္တာရိ အာဠ္ဟကာနိ ဒောဏံ, စတုဒောဏာ မာနိကာ, စတုမာနိကာ ခာရီ, တာယ ခာရိယာ ဝီသတိခာရိကော။ တိလဝာဟောတိ တိလသကဋံ။ အဗ္ဗုဒော နိရယောတိ အဗ္ဗုဒော နာမ ကောစိ ပစ္စေကနိရယော နတ္ထိ, အဝီစိမ္ဟိယေဝ အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပစ္စနောကာသော ပန ‘‘အဗ္ဗုဒော နိရယော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော နိရဗ္ဗုဒာဒီသု။
Tattha vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe eko pattho hoti, tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī, tāya khāriyā vīsatikhāriko. Tilavāhoti tilasakaṭaṃ. Abbudo nirayoti abbudo nāma koci paccekanirayo natthi, avīcimhiyeva abbudagaṇanāya paccanokāso pana ‘‘abbudo nirayo’’ti vutto. Esa nayo nirabbudādīsu.
တတ္ထ ဝသ္သဂဏနာပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထေဝ ဟိ သတံ သတသဟသ္သာနိ ကောဋိ ဟောတိ, ဧဝံ သတံ သတသဟသ္သကောဋိယော ပကောဋိ နာမ ဟောတိ, သတံ သတသဟသ္သပကောဋိယော ကောဋိပ္ပကောဋိ နာမ, သတံ သတသဟသ္သကောဋိပ္ပကောဋိယော နဟုတံ, သတံ သတသဟသ္သနဟုတာနိ နိန္နဟုတံ, သတံ သတသဟသ္သနိန္နဟုတာနိ ဧကံ အဗ္ဗုဒံ, တတော ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ကေစိ ပန ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပရိဒေဝနာနတ္တေနပိ ကမ္မကရဏနာနတ္တေနပိ ဣမာနိ နာမာနိ လဒ္ဓာနီ’’တိ ဝဒန္တိ, အပရေ ‘‘သီတနရကာ ဧဝ ဧတေ’’တိ။
Tattha vassagaṇanāpi evaṃ veditabbā – yatheva hi sataṃ satasahassāni koṭi hoti, evaṃ sataṃ satasahassakoṭiyo pakoṭi nāma hoti, sataṃ satasahassapakoṭiyo koṭippakoṭi nāma, sataṃ satasahassakoṭippakoṭiyo nahutaṃ, sataṃ satasahassanahutāni ninnahutaṃ, sataṃ satasahassaninnahutāni ekaṃ abbudaṃ, tato vīsatiguṇaṃ nirabbudaṃ. Esa nayo sabbattha. Keci pana ‘‘tattha tattha paridevanānattenapi kammakaraṇanānattenapi imāni nāmāni laddhānī’’ti vadanti, apare ‘‘sītanarakā eva ete’’ti.
အထာပရန္တိ တဒတ္ထဝိသေသတ္ထဒီပကံ ဂာထာဗန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပာဌဝသေန ဝုတ္တဝီသတိဂာထာသု ဟိ ဧတ္ထ ‘‘သတံ သဟသ္သာန’’န္တိ အယမေကာ ဧဝ ဂာထာ ဝုတ္တတ္ထဒီပိကာ, သေသာ ဝိသေသတ္ထဒီပိကာ ဧဝ, အဝသာနေ ဂာထာဒ္ဝယမေဝ ပန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝိနိစ္ဆိတပာဌေ နတ္ထိ။ တေနာဝောစုမ္ဟ ‘‘ဝီသတိဂာထာသူ’’တိ။
Athāparanti tadatthavisesatthadīpakaṃ gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ. Pāṭhavasena vuttavīsatigāthāsu hi ettha ‘‘sataṃ sahassāna’’nti ayamekā eva gāthā vuttatthadīpikā, sesā visesatthadīpikā eva, avasāne gāthādvayameva pana mahāaṭṭhakathāyaṃ vinicchitapāṭhe natthi. Tenāvocumha ‘‘vīsatigāthāsū’’ti.
၆၆၃. တတ္ထ ကုဌာရီတိ အတ္တစ္ဆေဒကဋ္ဌေန ကုဌာရိသဒိသာ ဖရုသဝာစာ။ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလမူလသင္ခာတံ အတ္တနော မူလံယေဝ နိကန္တတိ။
663. Tattha kuṭhārīti attacchedakaṭṭhena kuṭhārisadisā pharusavācā. Chindatīti kusalamūlasaṅkhātaṃ attano mūlaṃyeva nikantati.
၆၆၄. နိန္ဒိယန္တိ နိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တံ ဝာ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယောတိ ယော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပသံသာရဟော ပုဂ္ဂလော, တံ ဝာ သော ပာပိစ္ဆတာဒီနိ အာရောပေတ္ဝာ ဂရဟတိ။ ဝိစိနာတီတိ ဥပစိနာတိ။ ကလိန္တိ အပရာဓံ။
664.Nindiyanti ninditabbaṃ. Taṃ vā nindati yo pasaṃsiyoti yo uttamaṭṭhena pasaṃsāraho puggalo, taṃ vā so pāpicchatādīni āropetvā garahati. Vicinātīti upacināti. Kalinti aparādhaṃ.
၆၆၅. အယံ ကလီတိ အယံ အပရာဓော။ အက္ခေသူတိ ဇူတကီဠနအက္ခေသု။ သဗ္ဗသ္သာပိ သဟာပိ အတ္တနာတိ သဗ္ဗေန အတ္တနော ဓနေနပိ အတ္တနာပိ သဒ္ဓိံ။ သုဂတေသူပိ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ, သုန္ဒရဉ္စ ဌာနံ ဂတတ္တာ သုဂတနာမကေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေသု။ မနံ ပဒောသယေတိ ယော မနံ ပဒူသေယ္ယ။ တသ္သာယံ မနောပဒောသော ဧဝ မဟတ္တရော ကလီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
665.Ayaṃ kalīti ayaṃ aparādho. Akkhesūti jūtakīḷanaakkhesu. Sabbassāpi sahāpi attanāti sabbena attano dhanenapi attanāpi saddhiṃ. Sugatesūpi suṭṭhu gatattā, sundarañca ṭhānaṃ gatattā sugatanāmakesu buddhapaccekabuddhasāvakesu. Manaṃ padosayeti yo manaṃ padūseyya. Tassāyaṃ manopadoso eva mahattaro kalīti vuttaṃ hoti.
၆၆၆. ကသ္မာ? ယသ္မာ သတံ သဟသ္သာနံ။ပေ.။ ပာပကံ, ယသ္မာ ဝသ္သဂဏနာယ ဧတ္တကော သော ကာလော, ယံ ကာလံ အရိယဂရဟီ ဝာစံ မနဉ္စ ပဏိဓာယ ပာပကံ နိရယံ ဥပေတိ, တတ္ထ ပစ္စတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္ဟိ သင္ခေပေန ပဒုမနိရယေ အာယုပ္ပမာဏံ။
666. Kasmā? Yasmā sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakaṃ, yasmā vassagaṇanāya ettako so kālo, yaṃ kālaṃ ariyagarahīvācaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, tattha paccatīti vuttaṃ hoti. Idañhi saṅkhepena padumaniraye āyuppamāṇaṃ.
၆၆၇. ဣဒာနိ အပရေနပိ နယေန ‘‘အယမေဝ မဟတ္တရော ကလိ, ယော သုဂတေသု မနံ ပဒူသယေ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဘူတဝာဒီ’’တိ အာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘူတဝာဒီတိ အရိယူပဝာဒဝသေန အလိကဝာဒီ။ နိရယန္တိ ပဒုမာဒိံ။ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တီတိ ဣတော ပဋိဂန္တ္ဝာ နိရယူပပတ္တိယာ သမာ ဘဝန္တိ။ ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ။
667. Idāni aparenapi nayena ‘‘ayameva mahattaro kali, yo sugatesu manaṃ padūsaye’’ti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘abhūtavādī’’ti ādimāha. Tattha abhūtavādīti ariyūpavādavasena alikavādī. Nirayanti padumādiṃ. Pecca samā bhavantīti ito paṭigantvā nirayūpapattiyā samā bhavanti. Paratthāti paraloke.
၆၆၈. ကိဉ္စ ဘိယ္ယော – ယော အပ္ပဒုဋ္ဌသ္သာတိ။ တတ္ထ မနောပဒောသာဘာဝေန အပ္ပဒုဋ္ဌော, အဝိဇ္ဇာမလာဘာဝေန သုဒ္ဓော, ပာပိစ္ဆာဘာဝေန အနင္ဂဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပဒုဋ္ဌတ္တာ ဝာ သုဒ္ဓသ္သ, သုဒ္ဓတ္တာ အနင္ဂဏသ္သာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။
668. Kiñca bhiyyo – yo appaduṭṭhassāti. Tattha manopadosābhāvena appaduṭṭho, avijjāmalābhāvena suddho, pāpicchābhāvena anaṅgaṇoti veditabbo. Appaduṭṭhattā vā suddhassa, suddhattā anaṅgaṇassāti evampettha yojetabbaṃ.
၆၆၉. ဧဝံ သုဂတေသု မနောပဒောသသ္သ မဟတ္တရကလိဘာဝံ သာဓေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဝာရိတဝတ္ထုဂာထာ နာမ စုဒ္ဒသ ဂာထာ အာဟ။ ဣမာ ကိရ ကောကာလိကံ မီယမာနမေဝ ဩဝဒန္တေနာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ဝုတ္တာ, ‘‘မဟာဗ္ရဟ္မုနာ’’တိ ဧကေ။ တာသံ ဣမိနာ သုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကသင္ဂဟတ္ထံ အယမုဒ္ဒေသော ‘‘ယော လောဘဂုဏေ အနုယုတ္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဌမဂာထာယ တာဝ ‘‘ဂုဏော’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တတ္တာ ဝာ လောဘောယေဝ လောဘဂုဏော, တဏ္ဟာယေတံ အဓိဝစနံ။ အဝဒညူတိ အဝစနညူ ဗုဒ္ဓာနမ္ပိ ဩဝာဒံ အဂ္ဂဟဏေန။ မစ္ဆရီတိ ပဉ္စဝိဓမစ္ဆရိယေန။ ပေသုဏိယံ အနုယုတ္တောတိ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဘေဒကာမတာယ။ သေသံ ပာကဋမေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော, အာဝုသော ကောကာလိက, တုမ္ဟာဒိသော အနုယုတ္တလောဘတဏ္ဟာယ လောဘဂုဏေ အနုယုတ္တော အသ္သဒ္ဓော ကဒရိယော အဝဒညူ မစ္ဆရီ ပေသုဏိယံ အနုယုတ္တော, သော ဝစသာ ပရိဘာသတိ အညံ အဘာသနေယ္ယမ္ပိ ပုဂ္ဂလံ။ တေန တံ ဝဒာမိ ‘‘မုခဒုဂ္ဂာ’’တိ ဂာထာတ္တယံ။
669. Evaṃ sugatesu manopadosassa mahattarakalibhāvaṃ sādhetvā idāni vāritavatthugāthā nāma cuddasa gāthā āha. Imā kira kokālikaṃ mīyamānameva ovadantenāyasmatā mahāmoggallānena vuttā, ‘‘mahābrahmunā’’ti eke. Tāsaṃ iminā suttena saddhiṃ ekasaṅgahatthaṃ ayamuddeso ‘‘yo lobhaguṇe anuyutto’’tiādi. Tattha paṭhamagāthāya tāva ‘‘guṇo’’ti niddiṭṭhattā anekakkhattuṃ pavattattā vā lobhoyeva lobhaguṇo, taṇhāyetaṃ adhivacanaṃ. Avadaññūti avacanaññū buddhānampi ovādaṃ aggahaṇena. Maccharīti pañcavidhamacchariyena. Pesuṇiyaṃ anuyuttoti aggasāvakānaṃ bhedakāmatāya. Sesaṃ pākaṭameva. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo, āvuso kokālika, tumhādiso anuyuttalobhataṇhāya lobhaguṇe anuyutto assaddho kadariyo avadaññū maccharī pesuṇiyaṃ anuyutto, so vacasā paribhāsati aññaṃ abhāsaneyyampi puggalaṃ. Tena taṃ vadāmi ‘‘mukhaduggā’’ti gāthāttayaṃ.
၆၇၀. တသ္သာယံ အနုတ္တာနပဒတ္ထော – မုခဒုဂ္ဂ မုခဝိသမ, ဝိဘူတ ဝိဂတဘူတ, အလိကဝာဒိ, အနရိယ အသပ္ပုရိသ, ဘူနဟု ဘူတိဟနက, ဝုဍ္ဎိနာသက, ပုရိသန္တ အန္တိမပုရိသ, ကလိ အလက္ခိပုရိသ, အဝဇာတ ဗုဒ္ဓသ္သ အဝဇာတပုတ္တ။
670. Tassāyaṃ anuttānapadattho – mukhadugga mukhavisama, vibhūta vigatabhūta, alikavādi, anariya asappurisa, bhūnahu bhūtihanaka, vuḍḍhināsaka, purisanta antimapurisa, kali alakkhipurisa, avajāta buddhassa avajātaputta.
၆၇၁. ရဇမာကိရသီတိ ကိလေသရဇံ အတ္တနိ ပက္ခိပသိ။ ပပတန္တိ သောဗ္ဘံ။ ‘‘ပပာတ’’န္တိပိ ပာဌော, သော ဧဝတ္ထော။ ‘‘ပပဒ’’န္တိပိ ပာဌော, မဟာနိရယန္တိ အတ္ထော။
671.Rajamākirasīti kilesarajaṃ attani pakkhipasi. Papatanti sobbhaṃ. ‘‘Papāta’’ntipi pāṭho, so evattho. ‘‘Papada’’ntipi pāṭho, mahānirayanti attho.
၆၇၂. ဧတိ ဟတန္တိ ဧတ္ထ ဟ-ဣတိ နိပာတော, တန္တိ တံ ကုသလာကုသလကမ္မံ။ အထ ဝာ ဟတန္တိ ဂတံ ပဋိပန္နံ, ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ သုဝာမီတိ သာမိ တသ္သ ကမ္မသ္သ ကတတ္တာ။ သော ဟိ တံ ကမ္မံ လဘတေဝ, နာသ္သ တံ နသ္သတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ လဘတိ, တသ္မာ ဒုက္ခံ မန္ဒော။ပေ.။ ကိဗ္ဗိသကာရီ။
672.Eti hatanti ettha ha-iti nipāto, tanti taṃ kusalākusalakammaṃ. Atha vā hatanti gataṃ paṭipannaṃ, upacitanti attho. Suvāmīti sāmi tassa kammassa katattā. So hi taṃ kammaṃ labhateva, nāssa taṃ nassatīti vuttaṃ hoti. Yasmā ca labhati, tasmā dukkhaṃ mando…pe… kibbisakārī.
၆၇၃. ဣဒာနိ ယံ ဒုက္ခံ မန္ဒော ပသ္သတိ, တံ ပကာသေန္တော ‘‘အယောသင္ကုသမာဟတဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမဥပဍ္ဎဂာထာယ တာဝ အတ္ထော – ယံ တံ အယောသင္ကုသမာဟတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘တမေနံ, ဘိက္ခဝေ, နိရယပာလာ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနံ နာမ ကာရဏံ ကရောန္တီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၂၅၀; အ. နိ. ၃.၃၆) ဝုတ္တံ, တံ ဥပေတိ, ဧဝံ ဥပေန္တော စ တတ္ထေဝ အာဒိတ္တာယ လောဟပထဝိယာ နိပဇ္ဇာပေတ္ဝာ နိရယပာလေဟိ ပဉ္စသု ဌာနေသု အာကောဋိယမာနံ တတ္တံ ခိလသင္ခာတံ တိဏ္ဟဓာရမယသူလမုပေတိ, ယံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္တံ အယောခိလံ ဟတ္ထေ ဂမေန္တီ’’တိအာဒိ။ တတော ပရာ ဥပဍ္ဎဂာထာ အနေကာနိ ဝသ္သသဟသ္သာနိ တတ္ထ ပစ္စိတ္ဝာ ပက္ကာဝသေသာနုဘဝနတ္ထံ အနုပုဗ္ဗေန ခာရောဒကနဒီတီရံ ဂတသ္သ ယံ တံ ‘‘တတ္တံ အယောဂုဠံ မုခေ ပက္ခိပန္တိ, တတ္တံ တမ္ဗလောဟံ မုခေ အာသိဉ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယောတိ လောဟံ။ ဂုဠသန္နိဘန္တိ ဗေလုဝသဏ္ဌာနံ။ အယောဂဟဏေန စေတ္ထ တမ္ဗလောဟံ, ဣတရေန အယောဂုဠံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပတိရူပန္တိ ကတကမ္မာနုရူပံ။
673. Idāni yaṃ dukkhaṃ mando passati, taṃ pakāsento ‘‘ayosaṅkusamāhataṭṭhāna’’ntiādimāha. Tattha purimaupaḍḍhagāthāya tāva attho – yaṃ taṃ ayosaṅkusamāhataṭṭhānaṃ sandhāya bhagavatā ‘‘tamenaṃ, bhikkhave, nirayapālā pañcavidhabandhanaṃ nāma kāraṇaṃ karontī’’ti (ma. ni. 3.250; a. ni. 3.36) vuttaṃ, taṃ upeti, evaṃ upento ca tattheva ādittāya lohapathaviyā nipajjāpetvā nirayapālehi pañcasu ṭhānesu ākoṭiyamānaṃ tattaṃ khilasaṅkhātaṃ tiṇhadhāramayasūlamupeti, yaṃ sandhāya bhagavatā vuttaṃ ‘‘tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādi. Tato parā upaḍḍhagāthā anekāni vassasahassāni tattha paccitvā pakkāvasesānubhavanatthaṃ anupubbena khārodakanadītīraṃ gatassa yaṃ taṃ ‘‘tattaṃ ayoguḷaṃ mukhe pakkhipanti, tattaṃ tambalohaṃ mukhe āsiñcantī’’ti vuttaṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha ayoti lohaṃ. Guḷasannibhanti beluvasaṇṭhānaṃ. Ayogahaṇena cettha tambalohaṃ, itarena ayoguḷaṃ veditabbaṃ. Patirūpanti katakammānurūpaṃ.
၆၇၄. တတော ပရာသု ဂာထာသု န ဟိ ဝဂ္ဂူတိ ‘‘ဂဏ္ဟထ, ပဟရထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ နိရယပာလာ မဓုရဝာစံ န ဝဒန္တိ။ နာဘိဇဝန္တီတိ န သုမုခဘာဝေန အဘိမုခာ ဇဝန္တိ, န သုမုခာ ဥပသင္ကမန္တိ, အနယဗ္ယသနမာဝဟန္တာ ဧဝ ဥပသင္ကမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န တာဏမုပေန္တီတိ တာဏံ လေဏံ ပဋိသရဏံ ဟုတ္ဝာ န ဥပဂစ္ဆန္တိ, ဂဏ္ဟန္တာ ဟနန္တာ ဧဝ ဥပေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အင္ဂာရေ သန္ထတေ သယန္တီတိ အင္ဂာရပဗ္ဗတံ အာရောပိတာ သမာနာ အနေကာနိ ဝသ္သသဟသ္သာနိ သန္ထတေ အင္ဂာရေ သေန္တိ။ ဂိနိသမ္ပဇ္ဇလိတန္တိ သမန္တတော ဇလိတံ သဗ္ဗဒိသာသု စ သမ္ပဇ္ဇလိတံ အဂ္ဂိံ။ ပဝိသန္တီတိ မဟာနိရယေ ပက္ခိတ္တာ သမာနာ ဩဂာဟန္တိ။ မဟာနိရယော နာမ ယော သော ‘‘စတုက္ကဏ္ဏော’’တိ (အ. နိ. ၃.၃၆) ဝုတ္တော, နံ ယောဇနသတေ ဌတ္ဝာ ပသ္သတံ အက္ခီနိ ဘိဇ္ဇန္တိ။
674. Tato parāsu gāthāsu na hi vaggūti ‘‘gaṇhatha, paharathā’’tiādīni vadantā nirayapālā madhuravācaṃ na vadanti. Nābhijavantīti na sumukhabhāvena abhimukhā javanti, na sumukhā upasaṅkamanti, anayabyasanamāvahantā eva upasaṅkamantīti vuttaṃ hoti. Na tāṇamupentīti tāṇaṃ leṇaṃ paṭisaraṇaṃ hutvā na upagacchanti, gaṇhantā hanantā eva upentīti vuttaṃ hoti. Aṅgāre santhate sayantīti aṅgārapabbataṃ āropitā samānā anekāni vassasahassāni santhate aṅgāre senti. Ginisampajjalitanti samantato jalitaṃ sabbadisāsu ca sampajjalitaṃ aggiṃ. Pavisantīti mahāniraye pakkhittā samānā ogāhanti. Mahānirayo nāma yo so ‘‘catukkaṇṇo’’ti (a. ni. 3.36) vutto, naṃ yojanasate ṭhatvā passataṃ akkhīni bhijjanti.
၆၇၅. ဇာလေန စ ဩနဟိယာနာတိ အယောဇာလေန ပလိဝေဌေတ္ဝာ မိဂလုဒ္ဒကာ မိဂံ ဝိယ ဟနန္တိ။ ဣဒံ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။ အန္ဓံဝ တိမိသမာယန္တီတိ အန္ဓကရဏေန အန္ဓမေဝ ဗဟလန္ဓကာရတ္တာ ‘‘တိမိသ’’န္တိ သညိတံ ဓူမရောရုဝံ နာမ နရကံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ရ ကိရ နေသံ ခရဓူမံ ဃာယိတ္ဝာ အက္ခီနိ ဘိဇ္ဇန္တိ, တေန ‘‘အန္ဓံဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝိတတဉ္ဟိ ယထာ မဟိကာယောတိ တဉ္စ အန္ဓတိမိသံ မဟိကာယော ဝိယ ဝိတတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိတ္ထတ’’န္တိပိ ပာဌော။ ဣဒမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏမေဝ။
675.Jālena ca onahiyānāti ayojālena paliveṭhetvā migaluddakā migaṃ viya hananti. Idaṃ devadūte avuttakammakāraṇaṃ. Andhaṃva timisamāyantīti andhakaraṇena andhameva bahalandhakārattā ‘‘timisa’’nti saññitaṃ dhūmaroruvaṃ nāma narakaṃ gacchanti. Tatra kira nesaṃ kharadhūmaṃ ghāyitvā akkhīni bhijjanti, tena ‘‘andhaṃvā’’ti vuttaṃ. Taṃ vitatañhi yathā mahikāyoti tañca andhatimisaṃ mahikāyo viya vitataṃ hotīti attho. ‘‘Vitthata’’ntipi pāṭho. Idampi devadūte avuttakammakāraṇameva.
၆၇၆. အထ လောဟမယန္တိ အယံ ပန လောဟကုမ္ဘီ ပထဝိပရိယန္တိကာ စတုနဟုတာဓိကာနိ ဒ္ဝေယောဇနသတသဟသ္သာနိ ဂမ္ဘီရာ သမတိတ္တိကာ တတ္ရလောဟပူရာ ဟောတိ။ ပစ္စန္တိ ဟိ တာသု စိရရတ္တန္တိ တာသု ကုမ္ဘီသု ဒီဃရတ္တံ ပစ္စန္တိ။ အဂ္ဂိနိသမာသူတိ အဂ္ဂိသမာသု ။ သမုပ္ပိလဝာတေတိ သမုပ္ပိလဝန္တာ , သကိမ္ပိ ဥဒ္ဓံ သကိမ္ပိ အဓော ဂစ္ဆမာနာ ဖေဏုဒ္ဒေဟကံ ပစ္စန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေဝဒူတေ ဝုတ္တနယေနေဝ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
676.Atha lohamayanti ayaṃ pana lohakumbhī pathavipariyantikā catunahutādhikāni dveyojanasatasahassāni gambhīrā samatittikā tatralohapūrā hoti. Paccanti hi tāsu cirarattanti tāsu kumbhīsu dīgharattaṃ paccanti. Agginisamāsūti aggisamāsu . Samuppilavāteti samuppilavantā , sakimpi uddhaṃ sakimpi adho gacchamānā pheṇuddehakaṃ paccantīti vuttaṃ hoti. Devadūte vuttanayeneva taṃ veditabbaṃ.
၆၇၇. ပုဗ္ဗလောဟိတမိသ္သေတိ ပုဗ္ဗလောဟိတမိသ္သာယ လောဟကုမ္ဘိယာ။ တတ္ထ ကိန္တိ တတ္ထ။ ယံ ယံ ဒိသကန္တိ ဒိသံ ဝိဒိသံ။ အဓိသေတီတိ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘အဘိသေတီ’’တိပိ ပာဌော, တတ္ထ ယံ ယံ ဒိသံ အလ္လီယတိ အပသ္သယတီတိ အတ္ထော။ ကိလိသ္သတီတိ ဗာဓီယတိ။ ‘‘ကိလိဇ္ဇတီ’’တိပိ ပာဌော, ပူတိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သမ္ဖုသမာနောတိ တေန ပုဗ္ဗလောဟိတေန ဖုဋ္ဌော သမာနော။ ဣဒမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။
677.Pubbalohitamisseti pubbalohitamissāya lohakumbhiyā. Tattha kinti tattha. Yaṃ yaṃ disakanti disaṃ vidisaṃ. Adhisetīti gacchati. ‘‘Abhisetī’’tipi pāṭho, tattha yaṃ yaṃ disaṃ allīyati apassayatīti attho. Kilissatīti bādhīyati. ‘‘Kilijjatī’’tipi pāṭho, pūti hotīti attho. Samphusamānoti tena pubbalohitena phuṭṭho samāno. Idampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
၆၇၈. ပုဠဝာဝသထေတိ ပုဠဝာနံ အာဝာသေ။ အယမ္ပိ လောဟကုမ္ဘီယေဝ ဒေဝဒူတေ ‘‘ဂူထနိရယော’’တိ ဝုတ္တာ, တတ္ထ ပတိတသ္သ သူစိမုခပာဏာ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတ္ဝာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ ခာဒန္တိ။ ဂန္တုံ န ဟိ တီရမပတ္ထီတိ အပဂန္တုံ န ဟိ တီရံ အတ္ထိ။ ‘‘တီရဝမတ္ထီ’’တိပိ ပာဌော, သောယေဝတ္ထော။ တီရမေဝ ဧတ္ထ ‘‘တီရဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမာ ဟိ သမန္တကပလ္လာတိ ယသ္မာ တသ္သာ ကုမ္ဘိယာ ဥပရိဘာဂေပိ နိကုဇ္ဇိတတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ သမာ သမန္တတော ကဋာဟာ, တသ္မာ အပဂန္တုံ တီရံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
678.Puḷavāvasatheti puḷavānaṃ āvāse. Ayampi lohakumbhīyeva devadūte ‘‘gūthanirayo’’ti vuttā, tattha patitassa sūcimukhapāṇā chaviādīni chinditvā aṭṭhimiñjaṃ khādanti. Gantuṃ na hi tīramapatthīti apagantuṃ na hi tīraṃ atthi. ‘‘Tīravamatthī’’tipi pāṭho, soyevattho. Tīrameva ettha ‘‘tīrava’’nti vuttaṃ. Sabbasamā hi samantakapallāti yasmā tassā kumbhiyā uparibhāgepi nikujjitattā sabbattha samā samantato kaṭāhā, tasmā apagantuṃ tīraṃ natthīti vuttaṃ hoti.
၆၇၉. အသိပတ္တဝနံ ဒေဝဒူတေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တဉ္ဟိ ဒူရတော ရမဏီယံ အမ္ဗဝနံ ဝိယ ဒိသ္သတိ, အထေတ္ထ လောဘေန နေရယိကာ ပဝိသန္တိ, တတော နေသံ ဝာတေရိတာနိ ပတ္တာနိ ပတိတ္ဝာ အင္ဂပစ္စင္ဂာနိ ဆိန္ဒန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တံ ပဝိသန္တိ သမုစ္ဆိဒဂတ္တာ’’တိ။ တံ ပဝိသန္တိ တတော သုဋ္ဌု ဆိန္နဂတ္တာ ဟောန္တီတိ။ ဇိဝ္ဟံ ဗဠိသေန ဂဟေတ္ဝာ အာရဇယာရဇယာ ဝိဟနန္တီတိ တတ္ထ အသိပတ္တဝနေ ဝေဂေန ဓာဝိတ္ဝာ ပတိတာနံ မုသာဝာဒီနံ နေရယိကာနံ နိရယပာလာ ဇိဝ္ဟံ ဗဠိသေန နိက္ကဍ္ဎိတ္ဝာ ယထာ မနုသ္သာ အလ္လစမ္မံ ဘူမိယံ ပတ္ထရိတ္ဝာ ခိလေဟိ အာကောဋေန္တိ, ဧဝံ အာကောဋေတ္ဝာ ဖရသူဟိ ဖာလေတ္ဝာ ဖာလေတ္ဝာ ဧကမေကံ ကောဋိံ ဆိန္ဒေတ္ဝာ ဝိဟနန္တိ, ဆိန္နဆိန္နာ ကောဋိ ပုနပ္ပုနံ သမုဋ္ဌာတိ။ ‘‘အာရစယာရစယာ’’တိပိ ပာဌော, အာဝိဉ္ဆိတ္ဝာ အာဝိဉ္ဆိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဧတမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။
679.Asipattavanaṃ devadūte vuttanayameva. Tañhi dūrato ramaṇīyaṃ ambavanaṃ viya dissati, athettha lobhena nerayikā pavisanti, tato nesaṃ vāteritāni pattāni patitvā aṅgapaccaṅgāni chindanti. Tenāha – ‘‘taṃ pavisanti samucchidagattā’’ti. Taṃ pavisanti tato suṭṭhu chinnagattā hontīti. Jivhaṃ baḷisena gahetvā ārajayārajayā vihanantīti tattha asipattavane vegena dhāvitvā patitānaṃ musāvādīnaṃ nerayikānaṃ nirayapālā jivhaṃ baḷisena nikkaḍḍhitvā yathā manussā allacammaṃ bhūmiyaṃ pattharitvā khilehi ākoṭenti, evaṃ ākoṭetvā pharasūhi phāletvā phāletvā ekamekaṃ koṭiṃ chindetvā vihananti, chinnachinnā koṭi punappunaṃ samuṭṭhāti. ‘‘Āracayāracayā’’tipi pāṭho, āviñchitvā āviñchitvāti attho. Etampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
၆၈၀. ဝေတရဏိန္တိ ဒေဝဒူတေ ‘‘မဟတီ ခာရောဒကာ နဒီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၂၆၉) ဝုတ္တနဒိံ။ သာ ကိရ ဂင္ဂာ ဝိယ ဥဒကဘရိတာ ဒိသ္သတိ။ အထေတ္ထ န္ဟာယိသ္သာမ ပိဝိသ္သာမာတိ နေရယိကာ ပတန္တိ။ တိဏ္ဟဓာရခုရဓာရန္တိ တိဏ္ဟဓာရံ ခုရဓာရံ, တိက္ခဓာရခုရဓာရဝတိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္သာ ကိရ နဒိယာ ဥဒ္ဓမဓော ဥဘယတီရေသု စ တိဏ္ဟဓာရာ ခုရာ ပဋိပာဋိယာ ဌပိတာ ဝိယ တိဋ္ဌန္တိ, တေန သာ ‘‘တိဏ္ဟဓာရာ ခုရဓာရာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ တိဏ္ဟဓာရခုရဓာရံ ဥဒကာသာယ ဥပေန္တိ အလ္လီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပေန္တာ စ ပာပကမ္မေန စောဒိတာ တတ္ထ မန္ဒာ ပပတန္တိ ဗာလာတိ အတ္ထော။
680.Vetaraṇinti devadūte ‘‘mahatī khārodakā nadī’’ti (ma. ni. 3.269) vuttanadiṃ. Sā kira gaṅgā viya udakabharitā dissati. Athettha nhāyissāma pivissāmāti nerayikā patanti. Tiṇhadhārakhuradhāranti tiṇhadhāraṃ khuradhāraṃ, tikkhadhārakhuradhāravatinti vuttaṃ hoti. Tassā kira nadiyā uddhamadho ubhayatīresu ca tiṇhadhārā khurā paṭipāṭiyā ṭhapitā viya tiṭṭhanti, tena sā ‘‘tiṇhadhārā khuradhārā’’ti vuccati. Taṃ tiṇhadhārakhuradhāraṃ udakāsāya upenti allīyantīti attho. Evaṃ upentā ca pāpakammena coditā tattha mandā papatanti bālāti attho.
၆၈၁. သာမာ သဗလာတိ ဧတံ ပရတော ‘‘သောဏာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သာမဝဏ္ဏာ ကမ္မာသဝဏ္ဏာ စ သောဏာ ခာဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ။ ကာကောလဂဏာတိ ကဏ္ဟကာကဂဏာ။ ပဋိဂိဒ္ဓာတိ သုဋ္ဌု သဉ္ဇာတဂေဓာ ဟုတ္ဝာ, ‘‘မဟာဂိဇ္ဈာ’’တိ ဧကေ။ ကုလလာတိ ကုလလပက္ခိနော, ‘‘သေနာနမေတံ နာမ’’န္တိ ဧကေ။ ဝာယသာတိ အကဏ္ဟကာကာ။ ဣဒမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။ တတ္ထ ဝုတ္တာနိပိ ပန ကာနိစိ ဣဓ န ဝုတ္တာနိ, တာနိ ဧတေသံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဂတ္တာ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
681.Sāmā sabalāti etaṃ parato ‘‘soṇā’’ti iminā yojetabbaṃ. Sāmavaṇṇā kammāsavaṇṇā ca soṇā khādantīti vuttaṃ hoti . Kākolagaṇāti kaṇhakākagaṇā. Paṭigiddhāti suṭṭhu sañjātagedhā hutvā, ‘‘mahāgijjhā’’ti eke. Kulalāti kulalapakkhino, ‘‘senānametaṃ nāma’’nti eke. Vāyasāti akaṇhakākā. Idampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ. Tattha vuttānipi pana kānici idha na vuttāni, tāni etesaṃ purimapacchimabhāgattā vuttāneva hontīti veditabbāni.
၆၈၂. ဣဒာနိ သဗ္ဗမေဝေတံ နရကဝုတ္တိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဩဝဒန္တော ‘‘ကိစ္ဆာ ဝတာယ’’န္တိ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – ကိစ္ဆာ ဝတ အယံ ဣဓ နရကေ နာနပ္ပကာရကမ္မကရဏဘေဒာ ဝုတ္တိ, ယံ ဇနော ဖုသတိ ကိဗ္ဗိသကာရီ။ တသ္မာ ဣဓ ဇီဝိတသေသေ ဇီဝိတသန္တတိယာ ဝိဇ္ဇမာနာယ ဣဓ လောကေ ဌိတောယေဝ သမာနော သရဏဂမနာဒိကုသလဓမ္မာနုဋ္ဌာနေန ကိစ္စကရော နရော သိယာ ဘဝေယ္ယ။ ကိစ္စကရော ဘဝန္တောပိ စ သာတစ္စကာရိတာဝသေနေဝ ဘဝေယ္ယ, န ပမဇ္ဇေ မုဟုတ္တမ္ပိ န ပမာဒမာပဇ္ဇေယ္ယာတိ အယမေတ္ထ သမုစ္စယဝဏ္ဏနာ။ ယသ္မာ ပန ဝုတ္တာဝသေသာနိ ပဒာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ စ သုဝိညေယ္ယာနေဝ, တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနာ န ကတာတိ။
682. Idāni sabbamevetaṃ narakavuttiṃ dassetvā ovadanto ‘‘kicchā vatāya’’nti gāthamāha. Tassattho – kicchā vata ayaṃ idha narake nānappakārakammakaraṇabhedā vutti, yaṃ jano phusati kibbisakārī. Tasmā idha jīvitasese jīvitasantatiyā vijjamānāya idha loke ṭhitoyeva samāno saraṇagamanādikusaladhammānuṭṭhānena kiccakaro naro siyā bhaveyya. Kiccakaro bhavantopi ca sātaccakāritāvaseneva bhaveyya, na pamajje muhuttampi na pamādamāpajjeyyāti ayamettha samuccayavaṇṇanā. Yasmā pana vuttāvasesāni padāni pubbe vuttanayattā uttānatthattā ca suviññeyyāneva, tasmā anupadavaṇṇanā na katāti.
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
သုတ္တနိပာတ-အဋ္ဌကထာယ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Suttanipāta-aṭṭhakathāya kokālikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / သုတ္တနိပာတပာဠိ • Suttanipātapāḷi / ၁၀. ကောကာလိကသုတ္တံ • 10. Kokālikasuttaṃ
