| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
कोट्ठासवारकथावण्णना
Koṭṭhāsavārakathāvaṇṇanā
५८-१२०. तेति फस्सपञ्चमकादयो। सङ्गहगमनेनेवाति साधारणतादिना केनचि सदिसतालेसेन, न फस्सादयो विय विसुं धम्मभावेनेवाति अत्थो। तथा अविप्पकिण्णत्ताति फस्सादयो विय सरूपेन विसुं विसुं अवुत्तत्ता। यदिपि छन्दादयो सङ्गहसुञ्ञतवारेसुपि सरूपेन न वुत्ता, खन्धायतनधातुरासीसु पन सङ्गहितायेवाति दस्सेतुं ‘‘यस्मा पना’’तिआदिमाह। तंनिद्देसेति सङ्खारक्खन्धनिद्देसे। खन्धानं धातायतनभावे ब्यभिचाराभावतो अखन्धभावनिवारणेन अनायतनाधातुभावनिवारणम्पि दट्ठब्बं। न येवापनका ठपेतब्बाति खन्धादिरासिअन्तोगधतं सन्धाय वुत्तं। उद्देसादीसु पन ‘‘येवापनात्वेव वुत्तानं तेसं तथायेव सङ्गहो युत्तो’’ति अट्ठकथायं ‘‘ठपेत्वा येवापनके’’ति वुत्तं। सरूपेन अवुत्तानम्पि चित्तुप्पादपरियापन्नानं खन्धादिभावो न वारेतब्बोति न येवापनका ठपेतब्बाति वुत्तन्ति उभयेसम्पि अधिप्पायो वेदितब्बो।
58-120. Teti phassapañcamakādayo. Saṅgahagamanenevāti sādhāraṇatādinā kenaci sadisatālesena, na phassādayo viya visuṃ dhammabhāvenevāti attho. Tathā avippakiṇṇattāti phassādayo viya sarūpena visuṃ visuṃ avuttattā. Yadipi chandādayo saṅgahasuññatavāresupi sarūpena na vuttā, khandhāyatanadhāturāsīsu pana saṅgahitāyevāti dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādimāha. Taṃniddeseti saṅkhārakkhandhaniddese. Khandhānaṃ dhātāyatanabhāve byabhicārābhāvato akhandhabhāvanivāraṇena anāyatanādhātubhāvanivāraṇampi daṭṭhabbaṃ. Na yevāpanakā ṭhapetabbāti khandhādirāsiantogadhataṃ sandhāya vuttaṃ. Uddesādīsu pana ‘‘yevāpanātveva vuttānaṃ tesaṃ tathāyeva saṅgaho yutto’’ti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ṭhapetvā yevāpanake’’ti vuttaṃ. Sarūpena avuttānampi cittuppādapariyāpannānaṃ khandhādibhāvo na vāretabboti na yevāpanakā ṭhapetabbāti vuttanti ubhayesampi adhippāyo veditabbo.
आहारपच्चयसङ्खातेनाति उपत्थम्भकपच्चयसङ्खातेन। सो च आहारानं उपत्थम्भकभावो पाकटोति कत्वा वुत्तो, न जनकत्ताभावतो। ओजट्ठमकरूपस्स हि वेदनादीनञ्च आहारणतो तेसं जनकत्तं लब्भतीति। यदि उपत्थम्भको इध पच्चयोति अधिप्पेतो, कबळीकाराहारस्स ताव होतु, इतरेसं कथन्ति आह ‘‘यथा ही’’तिआदि । सहजातादिपच्चयेति सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयसम्पयुत्तअत्थिअविगतपच्चये वदति, महाचतुक्कं वा, एकेनाकारेनाति रूपारूपानं उपत्थम्भकत्तेन उपकारकभावमाह। सो एव च नेसं आहरणकिच्चं। ‘‘सङ्खारपच्चया विञ्ञाण’’न्ति वचनतो चेतनाय विञ्ञाणस्स पच्चयभावो सातिसयोति आह ‘‘विञ्ञाणं विसेसेना’’ति।
Āhārapaccayasaṅkhātenāti upatthambhakapaccayasaṅkhātena. So ca āhārānaṃ upatthambhakabhāvo pākaṭoti katvā vutto, na janakattābhāvato. Ojaṭṭhamakarūpassa hi vedanādīnañca āhāraṇato tesaṃ janakattaṃ labbhatīti. Yadi upatthambhako idha paccayoti adhippeto, kabaḷīkārāhārassa tāva hotu, itaresaṃ kathanti āha ‘‘yathā hī’’tiādi . Sahajātādipaccayeti sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccaye vadati, mahācatukkaṃ vā, ekenākārenāti rūpārūpānaṃ upatthambhakattena upakārakabhāvamāha. So eva ca nesaṃ āharaṇakiccaṃ. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti vacanato cetanāya viññāṇassa paccayabhāvo sātisayoti āha ‘‘viññāṇaṃ visesenā’’ti.
यथागतमग्गोति वुत्तो कारणफलानं अभेदूपचारेनाति दट्ठब्बं, नानाक्खणिको अट्ठङ्गिकमग्गो उपनिस्सयो एतस्साति अट्ठङ्गिकमग्गूपनिस्सयो। अरियमग्गस्स यथागतमग्गपरियायो वुच्चमानो तस्स या पुरिमकालभूता अभेदोपचारसिद्धा आगमनावत्था ततो नातिविलक्खणाति इममत्थं विभावेतीति आह ‘‘पुब्बभाग…पे॰… दीपिता’’ति। विञ्ञाणस्स चित्तविचित्तता विजाननभावविसेसा एवाति आह ‘‘विजाननमेव चित्तविचित्तता’’ति। वेदनाक्खन्धादीनन्ति आदि-सद्देन ‘‘द्वायतनानि होन्ती’’तिआदीसु वुत्तमनायतनादयोपि सङ्गण्हाति। तप्पटिक्खेपोति तस्स जातिनिद्देसभावस्स पटिक्खेपो। कतो होतीति एतेन आहारिन्द्रियझानमग्गफलहेतुयो यत्तका इमस्मिं चित्ते लब्भन्ति, ते सब्बेपि ‘‘एको विञ्ञाणाहारो होती’’तिआदिना अवुत्तापि अत्थतो वुत्तायेवाति दस्सेति। एस नयो अञ्ञत्थापि।
Yathāgatamaggoti vutto kāraṇaphalānaṃ abhedūpacārenāti daṭṭhabbaṃ, nānākkhaṇiko aṭṭhaṅgikamaggo upanissayo etassāti aṭṭhaṅgikamaggūpanissayo. Ariyamaggassa yathāgatamaggapariyāyo vuccamāno tassa yā purimakālabhūtā abhedopacārasiddhā āgamanāvatthā tato nātivilakkhaṇāti imamatthaṃ vibhāvetīti āha ‘‘pubbabhāga…pe… dīpitā’’ti. Viññāṇassa cittavicittatā vijānanabhāvavisesā evāti āha ‘‘vijānanameva cittavicittatā’’ti. Vedanākkhandhādīnanti ādi-saddena ‘‘dvāyatanāni hontī’’tiādīsu vuttamanāyatanādayopi saṅgaṇhāti. Tappaṭikkhepoti tassa jātiniddesabhāvassa paṭikkhepo. Kato hotīti etena āhārindriyajhānamaggaphalahetuyo yattakā imasmiṃ citte labbhanti, te sabbepi ‘‘eko viññāṇāhāro hotī’’tiādinā avuttāpi atthato vuttāyevāti dasseti. Esa nayo aññatthāpi.
कोट्ठासवारकथावण्णना निट्ठिता।
Koṭṭhāsavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / कामावचरकुसलं • Kāmāvacarakusalaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / कोट्ठासवारो • Koṭṭhāsavāro
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / कोट्ठासवारवण्णना • Koṭṭhāsavāravaṇṇanā
