Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౪. కుల్లత్థేరగాథావణ్ణనా
4. Kullattheragāthāvaṇṇanā
కుల్లో సివథికన్తిఆదికా ఆయస్మతో కుల్లత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కుటుమ్బియకులే నిబ్బత్తిత్వా కుల్లోతి లద్ధనామో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజి. సో చ రాగచరితత్తా తిబ్బరాగజాతికో హోతి. తేనస్స అభిక్ఖణం కిలేసా చిత్తం పరియాదాయ తిట్ఠన్తి. అథస్స సత్థా చిత్తాచారం ఞత్వా అసుభకమ్మట్ఠానం దత్వా, ‘‘కుల్ల, తయా అభిణ్హం సుసానే చారికా చరితబ్బా’’తి ఆహ. సో సుసానం పవిసిత్వా ఉద్ధుమాతకాదీని తాని తాని అసుభాని దిస్వా తం ముహుత్తం అసుభమనసికారం ఉప్పాదేత్వా సుసానతో నిక్ఖన్తమత్తోవ కామరాగేన అభిభుయ్యతి. పున భగవా తస్స తం పవత్తిం ఞత్వా ఏకదివసం తస్స సుసానట్ఠానం గతకాలే ఏకం తరుణిత్థిరూపం అధునా మతం అవినట్ఠచ్ఛవిం నిమ్మినిత్వా దస్సేతి. తస్స తం దిట్ఠమత్తస్స జీవమానవిసభాగవత్థుస్మిం వియ సహసా రాగో ఉప్పజ్జతి. అథ నం సత్థా తస్స పేక్ఖన్తస్సేవ నవహి వణముఖేహి పగ్ఘరమానాసుచిం కిమికులాకులం అతివియ బీభచ్ఛం దుగ్గన్ధం జేగుచ్ఛం పటిక్కూలం కత్వా దస్సేసి. సో తం పేక్ఖన్తో విరత్తచిత్తో హుత్వా అట్ఠాసి. అథస్స భగవా ఓభాసం ఫరిత్వా సతిం జనేన్తో –
Kullo sivathikantiādikā āyasmato kullattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kuṭumbiyakule nibbattitvā kulloti laddhanāmo viññutaṃ patto satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. So ca rāgacaritattā tibbarāgajātiko hoti. Tenassa abhikkhaṇaṃ kilesā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhanti. Athassa satthā cittācāraṃ ñatvā asubhakammaṭṭhānaṃ datvā, ‘‘kulla, tayā abhiṇhaṃ susāne cārikā caritabbā’’ti āha. So susānaṃ pavisitvā uddhumātakādīni tāni tāni asubhāni disvā taṃ muhuttaṃ asubhamanasikāraṃ uppādetvā susānato nikkhantamattova kāmarāgena abhibhuyyati. Puna bhagavā tassa taṃ pavattiṃ ñatvā ekadivasaṃ tassa susānaṭṭhānaṃ gatakāle ekaṃ taruṇitthirūpaṃ adhunā mataṃ avinaṭṭhacchaviṃ nimminitvā dasseti. Tassa taṃ diṭṭhamattassa jīvamānavisabhāgavatthusmiṃ viya sahasā rāgo uppajjati. Atha naṃ satthā tassa pekkhantasseva navahi vaṇamukhehi paggharamānāsuciṃ kimikulākulaṃ ativiya bībhacchaṃ duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ katvā dassesi. So taṃ pekkhanto virattacitto hutvā aṭṭhāsi. Athassa bhagavā obhāsaṃ pharitvā satiṃ janento –
‘‘ఆతురం అసుచిం పూతిం, పస్స కుల్ల సముస్సయం;
‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, passa kulla samussayaṃ;
ఉగ్ఘరన్తం పగ్ఘరన్తం, బాలానం అభినన్దిత’’న్తి. –
Uggharantaṃ paggharantaṃ, bālānaṃ abhinandita’’nti. –
ఆహ . తం సుత్వా థేరో సమ్మదేవ సరీరసభావం ఉపధారేన్తో అసుభసఞ్ఞం పటిలభిత్వా తత్థ పఠమం ఝానం నిబ్బత్తేత్వా తం పాదకం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణిత్వా అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా –
Āha . Taṃ sutvā thero sammadeva sarīrasabhāvaṃ upadhārento asubhasaññaṃ paṭilabhitvā tattha paṭhamaṃ jhānaṃ nibbattetvā taṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇitvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā –
౩౯౩.
393.
‘‘కుల్లో సివథికం గన్త్వా, అద్దస ఇత్థిముజ్ఝితం;
‘‘Kullo sivathikaṃ gantvā, addasa itthimujjhitaṃ;
అపవిద్ధం సుసానస్మిం, ఖజ్జన్తిం కిమిహీ ఫుటం.
Apaviddhaṃ susānasmiṃ, khajjantiṃ kimihī phuṭaṃ.
౩౯౪.
394.
‘‘ఆతురం…పే॰… బాలానం అభినన్దితం.
‘‘Āturaṃ…pe… bālānaṃ abhinanditaṃ.
౩౯౫.
395.
‘‘ధమ్మాదాసం గహేత్వాన, ఞాణదస్సనపత్తియా;
‘‘Dhammādāsaṃ gahetvāna, ñāṇadassanapattiyā;
పచ్చవేక్ఖిం ఇమం కాయం, తుచ్ఛం సన్తరబాహిరం.
Paccavekkhiṃ imaṃ kāyaṃ, tucchaṃ santarabāhiraṃ.
౩౯౬.
396.
‘‘యథా ఇదం తథా ఏతం, యథా ఏతం తథా ఇదం;
‘‘Yathā idaṃ tathā etaṃ, yathā etaṃ tathā idaṃ;
యథా అధో తథా ఉద్ధం, యథా ఉద్ధం తథా అధో.
Yathā adho tathā uddhaṃ, yathā uddhaṃ tathā adho.
౩౯౭.
397.
‘‘యథా దివా తథా రత్తిం, యథా రత్తిం తథా దివా;
‘‘Yathā divā tathā rattiṃ, yathā rattiṃ tathā divā;
యథా పురే తథా పచ్ఛా, యథా పచ్ఛా తథా పురే.
Yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure.
౩౯౮.
398.
‘‘పఞ్చఙ్గికేన తురియేన, న రతీ హోతి తాదిసీ;
‘‘Pañcaṅgikena turiyena, na ratī hoti tādisī;
యథా ఏకగ్గచిత్తస్స, సమ్మా ధమ్మం విపస్సతో’’తి. –
Yathā ekaggacittassa, sammā dhammaṃ vipassato’’ti. –
ఉదానవసేన ఇమా గాథా అభాసి.
Udānavasena imā gāthā abhāsi.
తత్థ కుల్లోతి అత్తానమేవ థేరో పరం వియ కత్వా వదతి.
Tattha kulloti attānameva thero paraṃ viya katvā vadati.
ఆతురన్తి నానప్పకారేహి దుక్ఖేహి అభిణ్హం పటిపీళితం. అసుచిన్తి సుచిరహితం జేగుచ్ఛం పటిక్కూలం. పూతిన్తి దుగ్గన్ధం. పస్సాతి సభావతో ఓలోకేహి. కుల్లాతి ఓవాదకాలే భగవా థేరం ఆలపతి. ఉదానకాలే పన థేరో సయమేవ అత్తానం వదతి. సముస్సయన్తి సరీరం. ఉగ్ఘరన్తన్తి ఉద్ధం వణముఖేహి అసుచిం సవన్తం. పగ్ఘరన్తన్తి అధో వణముఖేహి సమన్తతో చ అసుచిం సవన్తం. బాలానం అభినన్దితన్తి బాలేహి అన్ధపుథుజ్జనేహి దిట్ఠితణ్హాభినన్దనాహి ‘‘అహం మమ’’న్తి అభినివిస్స నన్దితం.
Āturanti nānappakārehi dukkhehi abhiṇhaṃ paṭipīḷitaṃ. Asucinti sucirahitaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ. Pūtinti duggandhaṃ. Passāti sabhāvato olokehi. Kullāti ovādakāle bhagavā theraṃ ālapati. Udānakāle pana thero sayameva attānaṃ vadati. Samussayanti sarīraṃ. Uggharantanti uddhaṃ vaṇamukhehi asuciṃ savantaṃ. Paggharantanti adho vaṇamukhehi samantato ca asuciṃ savantaṃ. Bālānaṃ abhinanditanti bālehi andhaputhujjanehi diṭṭhitaṇhābhinandanāhi ‘‘ahaṃ mama’’nti abhinivissa nanditaṃ.
ధమ్మాదాసన్తి ధమ్మమయం ఆదాసం. యథా హి సత్తా అదాసేన అత్తనో ముఖే కాయే వా గుణదోసే పస్సన్తి, ఏవం యోగావచరో యేన అత్తభావే సంకిలేసవోదానధమ్మే యాథావతో పస్సతి, తం విపస్సనాఞాణం ఇధ ‘‘ధమ్మాదాస’’న్తి వుత్తం. తం ఞాణదస్సనస్స మగ్గఞాణసఙ్ఖాతస్స ధమ్మచక్ఖుస్స అధిగమాయ అత్తనో సన్తానే ఉప్పాదేత్వా. పచ్చవేక్ఖిం ఇమం కాయన్తి ఇమం కరజకాయం నిచ్చసారాదివిరహతో తుచ్ఛం అత్తపరసన్తానానం విభాగతో సన్తరబాహిరం ఞాణచక్ఖునా పతిఅవేక్ఖిం పస్సిం.
Dhammādāsanti dhammamayaṃ ādāsaṃ. Yathā hi sattā adāsena attano mukhe kāye vā guṇadose passanti, evaṃ yogāvacaro yena attabhāve saṃkilesavodānadhamme yāthāvato passati, taṃ vipassanāñāṇaṃ idha ‘‘dhammādāsa’’nti vuttaṃ. Taṃ ñāṇadassanassa maggañāṇasaṅkhātassa dhammacakkhussa adhigamāya attano santāne uppādetvā. Paccavekkhiṃ imaṃ kāyanti imaṃ karajakāyaṃ niccasārādivirahato tucchaṃ attaparasantānānaṃ vibhāgato santarabāhiraṃ ñāṇacakkhunā patiavekkhiṃ passiṃ.
యథా పన పచ్చవేక్ఖిం, తం దస్సేతుం ‘‘యథా ఇద’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ యథా ఇదం తథా ఏతన్తి యథా ఇదం మయ్హం సరీరసఙ్ఖాతం అసుభం ఆయుఉస్మావిఞ్ఞాణానం అనపగమా నానావిధం మాయోపమం కిరియం దస్సేతి, తథావ ఏతం మతసరీరం పుబ్బే తేసం ధమ్మానం అనపగమా అహోసి. యథా ఏతం ఏతరహి మతసరీరం తేసం ధమ్మానం అపగమా న కిఞ్చి కిరియం దస్సేతి, తథా ఇదం మమ సరీరమ్పి తేసం ధమ్మానం అపగమా నస్సతేవాతి. యథా చ ఇదం మమ సరీరం ఏతరహి సుసానే న మతం న సయితం, న ఉద్ధుమాతకాదిభావం ఉపగతం, తథా ఏతం ఏతరహి మతసరీరమ్పి పుబ్బే అహోసి. యథా పనేతం ఏతరహి మతసరీరం సుసానే సయితం ఉద్ధుమాతకాదిభావం ఉపగతం, తథా ఇదం మమ సరీరమ్పి భవిస్సతి. అథ వా యథా ఇదం మమ సరీరం అసుచి దుగ్గన్ధం జేగుచ్ఛం పటిక్కూలం అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా, తథా ఏతం మతసరీరమ్పి. యథా వా ఏతం మతసరీరం అసుచిఆదిసభావఞ్చేవ అనిచ్చాదిసభావఞ్చ, తథా ఇదం మమ సరీరమ్పి. యథా అధో తథా ఉద్ధన్తి యథా నాభితో అధో హేట్ఠా అయం కాయో అసుచి దుగ్గన్ధో జేగుచ్ఛో పటిక్కూలో అనిచ్చో దుక్ఖో అనత్తా చ, తథా ఉద్ధం నాభితో ఉపరి అసుచిఆదిసభావో చ. యథా ఉద్ధం తథా అధోతి యథా చ నాభితో, ఉద్ధం అసుచిఆదిసభావో, తథా అధో నాభితో హేట్ఠాపి.
Yathā pana paccavekkhiṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘yathā ida’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yathā idaṃ tathā etanti yathā idaṃ mayhaṃ sarīrasaṅkhātaṃ asubhaṃ āyuusmāviññāṇānaṃ anapagamā nānāvidhaṃ māyopamaṃ kiriyaṃ dasseti, tathāva etaṃ matasarīraṃ pubbe tesaṃ dhammānaṃ anapagamā ahosi. Yathā etaṃ etarahi matasarīraṃ tesaṃ dhammānaṃ apagamā na kiñci kiriyaṃ dasseti, tathā idaṃ mama sarīrampi tesaṃ dhammānaṃ apagamā nassatevāti. Yathā ca idaṃ mama sarīraṃ etarahi susāne na mataṃ na sayitaṃ, na uddhumātakādibhāvaṃ upagataṃ, tathā etaṃ etarahi matasarīrampi pubbe ahosi. Yathā panetaṃ etarahi matasarīraṃ susāne sayitaṃ uddhumātakādibhāvaṃ upagataṃ, tathā idaṃ mama sarīrampi bhavissati. Atha vā yathā idaṃ mama sarīraṃ asuci duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, tathā etaṃ matasarīrampi. Yathā vā etaṃ matasarīraṃ asuciādisabhāvañceva aniccādisabhāvañca, tathā idaṃ mama sarīrampi. Yathā adho tathā uddhanti yathā nābhito adho heṭṭhā ayaṃ kāyo asuci duggandho jeguccho paṭikkūlo anicco dukkho anattā ca, tathā uddhaṃ nābhito upari asuciādisabhāvo ca. Yathā uddhaṃ tathā adhoti yathā ca nābhito, uddhaṃ asuciādisabhāvo, tathā adho nābhito heṭṭhāpi.
యథా దివా తథా రత్తిన్తి యథా అయం కాయో దివా ‘‘అక్ఖిమ్హా అక్ఖిగూథకో’’తిఆదినా (సు॰ ని॰ ౧౯౯) అసుచి పగ్ఘరతి, తథా రత్తిమ్పి. యథా రత్తిం తథా దివాతి యథా చ రత్తిం అయం కాయో అసుచి పగ్ఘరతి, తథా దివాపి, నయిమస్స కాలవిభాగేన అఞ్ఞథాభావోతి అత్థో. యథా పురే తథా పచ్ఛాతి యథా అయం కాయో పురే పుబ్బే తరుణకాలే అసుచి దుగ్గన్ధో జేగుచ్ఛో పటిక్కూలో, తథా చ పచ్ఛా జిణ్ణకాలే. యథా చ పచ్ఛా జిణ్ణకాలే అసుచిఆదిసభావో, తథా పురే తరుణకాలేపి . యథా వా పురే అతీతకాలే సవిఞ్ఞాణకాలే అసుచిఆదిసభావో చ అనిచ్చాదిసభావో చ, తథా పచ్ఛా అనాగతకాలే అవిఞ్ఞాణకాలేతి ఏవమ్పేత్థ అత్థో వేదితబ్బో.
Yathādivā tathā rattinti yathā ayaṃ kāyo divā ‘‘akkhimhā akkhigūthako’’tiādinā (su. ni. 199) asuci paggharati, tathā rattimpi. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā ca rattiṃ ayaṃ kāyo asuci paggharati, tathā divāpi, nayimassa kālavibhāgena aññathābhāvoti attho. Yathā pure tathā pacchāti yathā ayaṃ kāyo pure pubbe taruṇakāle asuci duggandho jeguccho paṭikkūlo, tathā ca pacchā jiṇṇakāle. Yathā ca pacchā jiṇṇakāle asuciādisabhāvo, tathā pure taruṇakālepi . Yathā vā pure atītakāle saviññāṇakāle asuciādisabhāvo ca aniccādisabhāvo ca, tathā pacchā anāgatakāle aviññāṇakāleti evampettha attho veditabbo.
పఞ్చఙ్గికేన తురియేనాతి ‘‘ఆతతం వితతం ఆతతవితతం ఘనం సుసీర’’న్తి ఏవం పఞ్చఙ్గికేన పఞ్చహి అఙ్గేహి సమన్నాగతేన తురియేన పరిచరియమానస్స కామసుఖసమఙ్గినో ఇస్సరజనస్స తాదిసీ తథారూపా రతి సుఖస్సాదో న హోతి. యథా ఏకగ్గచిత్తస్స, సమ్మా ధమ్మం విపస్సతోతి సమథవిపస్సనం యుగనద్ధం కత్వా ఇన్ద్రియానం ఏకరసభావేన వీథిపటిపన్నాయ విపస్సనాయ ఖన్ధానం ఉదయబ్బయం పస్సన్తస్స యోగావచరస్స యాదిసా ధమ్మరతి, తస్సా కలమ్పి కామరతి న ఉపేతీతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –
Pañcaṅgikena turiyenāti ‘‘ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ ghanaṃ susīra’’nti evaṃ pañcaṅgikena pañcahi aṅgehi samannāgatena turiyena paricariyamānassa kāmasukhasamaṅgino issarajanassa tādisī tathārūpā rati sukhassādo na hoti. Yathā ekaggacittassa, sammā dhammaṃ vipassatoti samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ katvā indriyānaṃ ekarasabhāvena vīthipaṭipannāya vipassanāya khandhānaṃ udayabbayaṃ passantassa yogāvacarassa yādisā dhammarati, tassā kalampi kāmarati na upetīti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘యతో యతో సమ్మసతి, ఖన్ధానం ఉదయబ్బయం;
‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
లభతీ పీతిపామోజ్జం, అమతం తం విజానత’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౩౭౪);
Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374);
ఇమా ఏవ చ థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణగాథాపి అహేసుం.
Imā eva ca therassa aññābyākaraṇagāthāpi ahesuṃ.
కుల్లత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kullattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౪. కుల్లత్థేరగాథా • 4. Kullattheragāthā