| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
५३६. कुणालजातकं (४)
536. Kuṇālajātakaṃ (4)
एवमक्खायति, एवमनुसूयति 1। सब्बोसधधरणिधरे नेकपुप्फमाल्यवितते गज-गवज महिंस-रुरु-चमर-पसद-खग्ग-गोकण्ण-सीह-ब्यग्घ-दीपि-अच्छ-कोक-तरच्छ-उद्दार-कदलिमिग- बिळार-सस-कण्णिकानुचरितेआकिण्णनेलमण्डलमहावराहनागकुलकरेणु 2 -सङ्घाधिवुट्ठे 3 इस्समिग- साखमिग-सरभमिग-एणीमिग-वातमिग-पसदमिग-पुरिसालु 4 -किम्पुरिस-यक्ख-रक्खसनिसेविते अमज्जवमञ्जरीधर-पहट्ठ 5 -पुप्फफुसितग्गा 6 नेकपादपगणविततेकुरर-चकोर-वारण-मयूर-परभत- जीवञ्जीवक-चेलावका-भिङ्कार-करवीकमत्तविहङ्गगण-सतत 7 सम्पघुट्ठेअञ्जन-मनोसिला-हरिताल- हिङ्गुलकहेम-रजतकनकानेकधातुसतविनद्धपटिमण्डितप्पदेसे एवरूपे खलु, भो, रम्मे वनसण्डे कुणालो नाम सकुणो पटिवसति अतिविय चित्तो अतिविय चित्तपत्तच्छदनो।
Evamakkhāyati, evamanusūyati 8. Sabbosadhadharaṇidhare nekapupphamālyavitate gaja-gavaja mahiṃsa-ruru-camara-pasada-khagga-gokaṇṇa-sīha-byaggha-dīpi-accha-koka-taraccha-uddāra-kadalimiga- biḷāra-sasa-kaṇṇikānucariteākiṇṇanelamaṇḍalamahāvarāhanāgakulakareṇu 9 -saṅghādhivuṭṭhe 10 issamiga- sākhamiga-sarabhamiga-eṇīmiga-vātamiga-pasadamiga-purisālu 11 -kimpurisa-yakkha-rakkhasanisevite amajjavamañjarīdhara-pahaṭṭha 12 -pupphaphusitaggā 13 nekapādapagaṇavitatekurara-cakora-vāraṇa-mayūra-parabhata- jīvañjīvaka-celāvakā-bhiṅkāra-karavīkamattavihaṅgagaṇa-satata 14 sampaghuṭṭheañjana-manosilā-haritāla- hiṅgulakahema-rajatakanakānekadhātusatavinaddhapaṭimaṇḍitappadese evarūpe khalu, bho, ramme vanasaṇḍe kuṇālo nāma sakuṇo paṭivasati ativiya citto ativiya cittapattacchadano.
पञ्चसता दिजकञ्ञायो पुरतो पुरतो उड्डेन्ति – ‘‘मा नं कुणालं सकुणं गोपालका वा पसुपालका वा तिणहारका वा कट्ठहारका वा वनकम्मिका वा कट्ठेन वा कठलेन वा 33 पाणिना वा ( ) 34 लेड्डुना वा दण्डेन वा सत्थेन वा सक्खराहि वा 35 पहारं अदंसु। मायं कुणालो सकुणो गच्छेहि वा लताहि वा रुक्खेहि वा साखाहि वा 36 थम्भेहि वा पासाणेहि वा बलवन्तेहि वा पक्खीहि सङ्गमेसी’’ति 37।
Pañcasatā dijakaññāyo purato purato uḍḍenti – ‘‘mā naṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ gopālakā vā pasupālakā vā tiṇahārakā vā kaṭṭhahārakā vā vanakammikā vā kaṭṭhena vā kaṭhalena vā 38 pāṇinā vā ( ) 39 leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā sakkharāhi vā 40 pahāraṃ adaṃsu. Māyaṃ kuṇālo sakuṇo gacchehi vā latāhi vā rukkhehi vā sākhāhi vā 41 thambhehi vā pāsāṇehi vā balavantehi vā pakkhīhi saṅgamesī’’ti 42.
पञ्चसता दिजकञ्ञायो पच्छतो पच्छतो उड्डेन्ति सण्हाहि सखिलाहि मञ्जूहि मधुराहि वाचाहि समुदाचरन्तियो – ‘‘मायं कुणालो सकुणो आसने परियुक्कण्ठी’’ति।
Pañcasatā dijakaññāyo pacchato pacchato uḍḍenti saṇhāhi sakhilāhi mañjūhi madhurāhi vācāhi samudācarantiyo – ‘‘māyaṃ kuṇālo sakuṇo āsane pariyukkaṇṭhī’’ti.
पञ्चसता दिजकञ्ञायो दिसोदिसं उड्डेन्ति अनेकरुक्खविविधविकतिफलमाहरन्तियो – ‘‘मायं कुणालो सकुणो खुदाय परिकिलमित्था’’ति।
Pañcasatā dijakaññāyo disodisaṃ uḍḍenti anekarukkhavividhavikatiphalamāharantiyo – ‘‘māyaṃ kuṇālo sakuṇo khudāya parikilamitthā’’ti.
अथ खलु, भो, ता 43 दिजकञ्ञायो तं कुणालं सकुणं आरामेनेव आरामं उय्यानेनेव उय्यानं नदीतित्थेनेव नदीतित्थं पब्बतसिखरेनेव पब्बतसिखरं अम्बवनेनेव अम्बवनं जम्बुवनेनेव जम्बुवनं लबुजवनेनेव लबुजवनं नाळिकेरसञ्चारियेनेव 44 नाळिकेरसञ्चारियं खिप्पमेव अभिसम्भोन्ति रतित्थाय 45।
Atha khalu, bho, tā 46 dijakaññāyo taṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ ārāmeneva ārāmaṃ uyyāneneva uyyānaṃ nadītittheneva nadītitthaṃ pabbatasikhareneva pabbatasikharaṃ ambavaneneva ambavanaṃ jambuvaneneva jambuvanaṃ labujavaneneva labujavanaṃ nāḷikerasañcāriyeneva 47 nāḷikerasañcāriyaṃ khippameva abhisambhonti ratitthāya 48.
अथ खलु, भो, कुणालो सकुणो ताहि दिजकञ्ञाहि दिवसं परिब्यूळ्हो एवं अपसादेति – ‘‘नस्सथ तुम्हे वसलियो, विनस्सथ तुम्हे वसलियो, चोरियो धुत्तियो असतियो लहुचित्तायो कतस्स अप्पटिकारिकायो अनिलो विय येनकामंगमायो’’ति।
Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo tāhi dijakaññāhi divasaṃ paribyūḷho evaṃ apasādeti – ‘‘nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasaliyo, coriyo dhuttiyo asatiyo lahucittāyo katassa appaṭikārikāyo anilo viya yenakāmaṃgamāyo’’ti.
तस्सेव खलु, भो, हिमवतो पब्बतराजस्स पुरत्थिमदिसाभागे सुसुखुमसुनिपुणगिरिप्पभव 49 – हरितुपयन्तियो।
Tasseva khalu, bho, himavato pabbatarājassa puratthimadisābhāge susukhumasunipuṇagirippabhava 50 – haritupayantiyo.
कुरवक-मुचलिन्द-केतक-वेदिस-वञ्जुल 55 -पुन्नागबकुल-तिलक-पियक-हसनसाल-सळलचम्पक असोक-नागरुक्ख-तिरीटि-भुजपत्त-लोद्द-चन्दनोघवनेकाळागरु-पद्मक-पियङ्गु-देवदारुकचोचगहने ककुधकुटजअङ्कोल-कच्चिकार 56 -कणिकार-कण्णिकार-कनवेर-कोरण्डक-कोविळार-किंसुक-योधिक वनमल्लिक 57 -मनङ्गण-मनवज्ज-भण्डि-सुरुचिर-भगिनिमालामल्यधरे जातिसुमनमधुगन्धिक- 58 धनुतक्कारि 59 तालीस-तगरमुसीरकोट्ठ-कच्छवितते अतिमुत्तकसंकुसुमितलताविततपटिमण्डितप्पदेसे हंस-पिलव-कादम्ब-कारण्डवाभिनदिते विज्जाधर-सिद्ध 60 -समण-तापसगणाधिवुट्ठे वरदेव-यक्ख-रक्खस-दानव-गन्धब्ब-किन्नरमहोरगानुचिण्णप्पदेसे एवरूपे खलु, भो, रम्मे वनसण्डे पुण्णमुखो नाम फुस्सकोकिलो पटिवसति अतिविय मधुरगिरो विलासितनयनो मत्तक्खो 61।
Kuravaka-mucalinda-ketaka-vedisa-vañjula 62 -punnāgabakula-tilaka-piyaka-hasanasāla-saḷalacampaka asoka-nāgarukkha-tirīṭi-bhujapatta-lodda-candanoghavanekāḷāgaru-padmaka-piyaṅgu-devadārukacocagahane kakudhakuṭajaaṅkola-kaccikāra 63 -kaṇikāra-kaṇṇikāra-kanavera-koraṇḍaka-koviḷāra-kiṃsuka-yodhika vanamallika 64 -manaṅgaṇa-manavajja-bhaṇḍi-surucira-bhaginimālāmalyadhare jātisumanamadhugandhika- 65 dhanutakkāri 66 tālīsa-tagaramusīrakoṭṭha-kacchavitate atimuttakasaṃkusumitalatāvitatapaṭimaṇḍitappadese haṃsa-pilava-kādamba-kāraṇḍavābhinadite vijjādhara-siddha 67 -samaṇa-tāpasagaṇādhivuṭṭhe varadeva-yakkha-rakkhasa-dānava-gandhabba-kinnaramahoragānuciṇṇappadese evarūpe khalu, bho, ramme vanasaṇḍe puṇṇamukho nāma phussakokilo paṭivasati ativiya madhuragiro vilāsitanayano mattakkho 68.
तस्सेव खलु, भो, पुण्णमुखस्स फुस्सकोकिलस्स अड्ढुड्ढानि इत्थिसतानि परिचारिका दिजकञ्ञायो। अथ खलु, भो, द्वे दिजकञ्ञायो कट्ठं मुखेन डंसित्वा तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं मज्झे निसीदापेत्वा उड्डेन्ति – ‘‘मा नं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं अद्धानपरियायपथे किलमथो उब्बाहेत्था’’ति।
Tasseva khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa aḍḍhuḍḍhāni itthisatāni paricārikā dijakaññāyo. Atha khalu, bho, dve dijakaññāyo kaṭṭhaṃ mukhena ḍaṃsitvā taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ majjhe nisīdāpetvā uḍḍenti – ‘‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ addhānapariyāyapathe kilamatho ubbāhetthā’’ti.
पञ्ञास दिजकञ्ञायो हेट्ठतो हेट्ठतो उड्डेन्ति – ‘‘सचायं पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो आसना परिपतिस्सति, मयं तं पक्खेहि पटिग्गहेस्सामा’’ति।
Paññāsa dijakaññāyo heṭṭhato heṭṭhato uḍḍenti – ‘‘sacāyaṃ puṇṇamukho phussakokilo āsanā paripatissati, mayaṃ taṃ pakkhehi paṭiggahessāmā’’ti.
पञ्ञास दिजकञ्ञायो उपरूपरि उड्डेन्ति – ‘‘मा नं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं आतपो परितापेसी’’ति।
Paññāsa dijakaññāyo uparūpari uḍḍenti – ‘‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ ātapo paritāpesī’’ti.
पञ्ञास पञ्ञास दिजकञ्ञायो उभतोपस्सेन उड्डेन्ति – ‘‘मा नं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं सीतं वा उण्हं वा तिणं वा रजो वा वातो वा उस्सावो वा उपप्फुसी’’ति।
Paññāsa paññāsa dijakaññāyo ubhatopassena uḍḍenti – ‘‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ sītaṃ vā uṇhaṃ vā tiṇaṃ vā rajo vā vāto vā ussāvo vā upapphusī’’ti.
पञ्ञास दिजकञ्ञायो पुरतो पुरतो उड्डेन्ति – ‘‘मा नं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं गोपालका वा पसुपालका वा तिणहारका वा कट्ठहारका वा वनकम्मिका वा कट्ठेन वा कथलाय वा पाणिना वा लेड्डुना वा दण्डेन वा सत्थेन वा सक्खराहि वा पहारं अदंसु। मायं पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो गच्छेहि वा लताहि वा रुक्खेहि वा साखाहि वा थम्भेहि वा पासाणेहि वा बलवन्तेहि वा पक्खीहि सङ्गामेसी’’ति।
Paññāsa dijakaññāyo purato purato uḍḍenti – ‘‘mā naṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ gopālakā vā pasupālakā vā tiṇahārakā vā kaṭṭhahārakā vā vanakammikā vā kaṭṭhena vā kathalāya vā pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā sakkharāhi vā pahāraṃ adaṃsu. Māyaṃ puṇṇamukho phussakokilo gacchehi vā latāhi vā rukkhehi vā sākhāhi vā thambhehi vā pāsāṇehi vā balavantehi vā pakkhīhi saṅgāmesī’’ti.
पञ्ञास दिजकञ्ञायो पच्छतो पच्छतो उड्डेन्ति सण्हाहि सखिलाहि मञ्जूहि मधुराहि वाचाहि समुदाचरन्तियो – ‘‘मायं पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो आसने परियुक्कण्ठी’’ति।
Paññāsa dijakaññāyo pacchato pacchato uḍḍenti saṇhāhi sakhilāhi mañjūhi madhurāhi vācāhi samudācarantiyo – ‘‘māyaṃ puṇṇamukho phussakokilo āsane pariyukkaṇṭhī’’ti.
पञ्ञास दिजकञ्ञायो दिसोदिसं उड्डेन्ति अनेकरुक्खविविधविकतिफलमाहरन्तियो – ‘‘मायं पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो खुदाय परिकिलमित्था’’ति।
Paññāsa dijakaññāyo disodisaṃ uḍḍenti anekarukkhavividhavikatiphalamāharantiyo – ‘‘māyaṃ puṇṇamukho phussakokilo khudāya parikilamitthā’’ti.
अथ खलु, भो, ता दिजकञ्ञायो तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं आरामेनेव आरामं उय्यानेनेव उय्यानं नदीतित्थेनेव नदीतित्थं पब्बतसिखरेनेव पब्बतसिखरं अम्बवनेनेव अम्बवनं जम्बुवनेनेव जम्बुवनं लबुजवनेनेव लबुजवनं नाळिकेरसञ्चारियेनेव नाळिकेरसञ्चारियं खिप्पमेव अभिसम्भोन्ति रतित्थाय।
Atha khalu, bho, tā dijakaññāyo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ ārāmeneva ārāmaṃ uyyāneneva uyyānaṃ nadītittheneva nadītitthaṃ pabbatasikhareneva pabbatasikharaṃ ambavaneneva ambavanaṃ jambuvaneneva jambuvanaṃ labujavaneneva labujavanaṃ nāḷikerasañcāriyeneva nāḷikerasañcāriyaṃ khippameva abhisambhonti ratitthāya.
अथ खलु, भो, पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो ताहि दिजकञ्ञाहि दिवसं परिब्यूळ्हो एवं पसंसति – ‘‘साधु, साधु, भगिनियो, एतं खो, भगिनियो, तुम्हाकं पतिरूपं कुलधीतानं, यं तुम्हे भत्तारं परिचरेय्याथा’’ति।
Atha khalu, bho, puṇṇamukho phussakokilo tāhi dijakaññāhi divasaṃ paribyūḷho evaṃ pasaṃsati – ‘‘sādhu, sādhu, bhaginiyo, etaṃ kho, bhaginiyo, tumhākaṃ patirūpaṃ kuladhītānaṃ, yaṃ tumhe bhattāraṃ paricareyyāthā’’ti.
अथ खलु, भो, पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो येन कुणालो सकुणो तेनुपसङ्कमि। अद्दसंसु खो कुणालस्स सकुणस्स परिचारिका दिजकञ्ञायो तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं दूरतोव आगच्छन्तं; दिस्वान येन पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं एतदवोचुं – ‘‘अयं, सम्म पुण्णमुख, कुणालो सकुणो अतिविय फरुसो अतिविय फरुसवाचो, अप्पेवनाम तवम्पि आगम्म पियवाचं लभेय्यामा’’ति। ‘‘अप्पेवनाम, भगिनियो’’ति वत्वा येन कुणालो सकुणो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा कुणालेन सकुणेन सद्धिं पटिसम्मोदित्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो तं कुणालं सकुणं एतदवोच – ‘‘किस्स त्वं, सम्म कुणाल, इत्थीनं सुजातानं कुलधीतानं सम्मापटिपन्नानं मिच्छापटिपन्नो’सि 69? अमनापभाणीनम्पि किर, सम्म कुणाल, इत्थीनं मनापभाणिना भवितब्बं, किमङ्ग पन मनापभाणीन’’न्ति!
Atha khalu, bho, puṇṇamukho phussakokilo yena kuṇālo sakuṇo tenupasaṅkami. Addasaṃsu kho kuṇālassa sakuṇassa paricārikā dijakaññāyo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ dūratova āgacchantaṃ; disvāna yena puṇṇamukho phussakokilo tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, samma puṇṇamukha, kuṇālo sakuṇo ativiya pharuso ativiya pharusavāco, appevanāma tavampi āgamma piyavācaṃ labheyyāmā’’ti. ‘‘Appevanāma, bhaginiyo’’ti vatvā yena kuṇālo sakuṇo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā kuṇālena sakuṇena saddhiṃ paṭisammoditvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho puṇṇamukho phussakokilo taṃ kuṇālaṃ sakuṇaṃ etadavoca – ‘‘kissa tvaṃ, samma kuṇāla, itthīnaṃ sujātānaṃ kuladhītānaṃ sammāpaṭipannānaṃ micchāpaṭipanno’si 70? Amanāpabhāṇīnampi kira, samma kuṇāla, itthīnaṃ manāpabhāṇinā bhavitabbaṃ, kimaṅga pana manāpabhāṇīna’’nti!
एवं वुत्ते, कुणालो सकुणो तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं एवं अपसादेसि – ‘‘नस्स त्वं, सम्म जम्म वसल, विनस्स त्वं, सम्म जम्म वसल, को नु तया वियत्तो जायाजिनेना’’ति। एवं अपसादितो च पन पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो ततोयेव 71 पटिनिवत्ति।
Evaṃ vutte, kuṇālo sakuṇo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ evaṃ apasādesi – ‘‘nassa tvaṃ, samma jamma vasala, vinassa tvaṃ, samma jamma vasala, ko nu tayā viyatto jāyājinenā’’ti. Evaṃ apasādito ca pana puṇṇamukho phussakokilo tatoyeva 72 paṭinivatti.
अथ खलु, भो, पुण्णमुखस्स फुस्सकोकिलस्स अपरेन समयेन नचिरस्सेव 73 खरो आबाधो उप्पज्जि लोहितपक्खन्दिका। बाळ्हा वेदना वत्तन्ति मारणन्तिका 74। अथ खलु, भो, पुण्णमुखस्स फुस्सकोकिलस्स परिचारिकानं दिजकञ्ञानं एतदहोसि – ‘‘आबाधिको खो अयं पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो, अप्पेवनाम इमम्हा आबाधा वुट्ठहेय्या’’ति एकं अदुतियं ओहाय येन कुणालो सकुणो तेनुपसङ्कमिंसु। अद्दसा खो कुणालो सकुणो ता दिजकञ्ञायो दूरतोव आगच्छन्तियो, दिस्वान ता दिजकञ्ञायो एतदवोच – ‘‘कहं पन तुम्हं वसलियो भत्ता’’ति? ‘‘आबाधिको खो, सम्म कुणाल, पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो अप्पेवनाम तम्हा आबाधा वुट्ठहेय्या’’ति। एवं वुत्ते, कुणालो सकुणो ता दिजकञ्ञायो एवं अपसादेसि – ‘‘नस्सथ तुम्हे वसलियो, विनस्सथ तुम्हे वसलियो, चोरियो धुत्तियो असतियो लहुचित्तायो कतस्स अप्पटिकारिकायो अनिलो विय येनकामंगमायो’’ति; वत्वा येन पुण्णमुखो फुस्सकोकिलो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं एतदवोच – ‘‘हं, सम्म, पुण्णमुखा’’ति। ‘‘हं, सम्म, कुणाला’’ति।
Atha khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa aparena samayena nacirasseva 75 kharo ābādho uppajji lohitapakkhandikā. Bāḷhā vedanā vattanti māraṇantikā 76. Atha khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa paricārikānaṃ dijakaññānaṃ etadahosi – ‘‘ābādhiko kho ayaṃ puṇṇamukho phussakokilo, appevanāma imamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā’’ti ekaṃ adutiyaṃ ohāya yena kuṇālo sakuṇo tenupasaṅkamiṃsu. Addasā kho kuṇālo sakuṇo tā dijakaññāyo dūratova āgacchantiyo, disvāna tā dijakaññāyo etadavoca – ‘‘kahaṃ pana tumhaṃ vasaliyo bhattā’’ti? ‘‘Ābādhiko kho, samma kuṇāla, puṇṇamukho phussakokilo appevanāma tamhā ābādhā vuṭṭhaheyyā’’ti. Evaṃ vutte, kuṇālo sakuṇo tā dijakaññāyo evaṃ apasādesi – ‘‘nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasaliyo, coriyo dhuttiyo asatiyo lahucittāyo katassa appaṭikārikāyo anilo viya yenakāmaṃgamāyo’’ti; vatvā yena puṇṇamukho phussakokilo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ etadavoca – ‘‘haṃ, samma, puṇṇamukhā’’ti. ‘‘Haṃ, samma, kuṇālā’’ti.
अथ खलु, भो कुणालो सकुणो तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं पक्खेहि च मुखतुण्डकेन च परिग्गहेत्वा वुट्ठापेत्वा नानाभेसज्जानि पायापेसि। अथ खलु, भो, पुण्णमुखस्स फुस्सकोकिलस्स सो आबाधो पटिप्पस्सम्भीति। अथ खलु, भो, कुणालो सकुणो तं पुण्णमुखं फुस्सकोकिलं गिलानवुट्ठितं 77 अचिरवुट्ठितं गेलञ्ञा एतदवोच –
Atha khalu, bho kuṇālo sakuṇo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ pakkhehi ca mukhatuṇḍakena ca pariggahetvā vuṭṭhāpetvā nānābhesajjāni pāyāpesi. Atha khalu, bho, puṇṇamukhassa phussakokilassa so ābādho paṭippassambhīti. Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo taṃ puṇṇamukhaṃ phussakokilaṃ gilānavuṭṭhitaṃ 78 aciravuṭṭhitaṃ gelaññā etadavoca –
२९०.
290.
एते पती पञ्च मत्तिच्च नारी, अकासि खुज्जवामनकेन 87 पाप’’न्ति॥
Ete patī pañca matticca nārī, akāsi khujjavāmanakena 88 pāpa’’nti.
‘‘दिट्ठा मया, सम्म पुण्णमुख, काकवती 93 नाम देवी समुद्दमज्झे वसन्ती भरिया वेनतेय्यस्स नटकुवेरेन पापमकासि।
‘‘Diṭṭhā mayā, samma puṇṇamukha, kākavatī 94 nāma devī samuddamajjhe vasantī bhariyā venateyyassa naṭakuverena pāpamakāsi.
एवञ्हेतं मया ञातं, ब्रह्मदत्तस्स मातरं 101 ओहाय कोसलराजं पञ्चालचण्डेन पापमकासि।
Evañhetaṃ mayā ñātaṃ, brahmadattassa mātaraṃ 102 ohāya kosalarājaṃ pañcālacaṇḍena pāpamakāsi.
२९१.
291.
‘‘एता च अञ्ञा च अकंसु पापं, तस्माहमित्थीनं न विस्ससे नप्पसंसे।
‘‘Etā ca aññā ca akaṃsu pāpaṃ, tasmāhamitthīnaṃ na vissase nappasaṃse;
मही यथा जगति समानरत्ता, वसुन्धरा इतरीतरापतिट्ठा 103।
Mahī yathā jagati samānarattā, vasundharā itarītarāpatiṭṭhā 104;
सब्बसहा अफन्दना अकुप्पा, तथित्थियो तायो न विस्ससे नरो॥
Sabbasahā aphandanā akuppā, tathitthiyo tāyo na vissase naro.
२९२.
292.
‘‘सीहो यथा लोहितमंसभोजनो, वाळमिगो पञ्चावुधो 105 सुरुद्धो।
‘‘Sīho yathā lohitamaṃsabhojano, vāḷamigo pañcāvudho 106 suruddho;
पसय्हखादी परहिंसने रतो, तथित्थियो तायो न विस्ससे नरो॥
Pasayhakhādī parahiṃsane rato, tathitthiyo tāyo na vissase naro.
‘‘न खलु 107, सम्म पुण्णमुख, वेसियो नारियो गमनियो, न हेता बन्धकियो नाम, वधिकायो नाम एतायो, यदिदं वेसियो नारियो गमनियो’’ति।
‘‘Na khalu 108, samma puṇṇamukha, vesiyo nāriyo gamaniyo, na hetā bandhakiyo nāma, vadhikāyo nāma etāyo, yadidaṃ vesiyo nāriyo gamaniyo’’ti.
‘‘चोरो 109 विय वेणिकता, मदिराव 110 दिद्धा 111 वाणिजो 112 विय वाचासन्थुतियो, इस्ससिङ्घमिव विपरिवत्तायो 113, उरगामिव दुजिव्हायो, सोब्भमिव पटिच्छन्ना, पातालमिव दुप्पूरा रक्खसी विय दुत्तोसा, यमोवेकन्तहारियो, सिखीरिव सब्बभक्खा, नदीरिव सब्बवाही, अनिलो विय येनकामंचरा, नेरु विय अविसेसकरा, विसरुक्खो विय निच्चफलितायो’’ति। भवति च पनुत्तरेत्थ वाक्यं –
‘‘Coro 114 viya veṇikatā, madirāva 115 diddhā 116 vāṇijo 117 viya vācāsanthutiyo, issasiṅghamiva viparivattāyo 118, uragāmiva dujivhāyo, sobbhamiva paṭicchannā, pātālamiva duppūrā rakkhasī viya duttosā, yamovekantahāriyo, sikhīriva sabbabhakkhā, nadīriva sabbavāhī, anilo viya yenakāmaṃcarā, neru viya avisesakarā, visarukkho viya niccaphalitāyo’’ti. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
२९३.
293.
‘‘यथा चोरो यथा दिद्धो, वाणिजोव विकत्थनी।
‘‘Yathā coro yathā diddho, vāṇijova vikatthanī;
२९४.
294.
‘‘सोब्भमिव पटिच्छन्ना, पातालमिव दुप्पुरा।
‘‘Sobbhamiva paṭicchannā, pātālamiva duppurā;
रक्खसी विय दुत्तोसा, यमोवेकन्तहारियो॥
Rakkhasī viya duttosā, yamovekantahāriyo.
२९५.
295.
‘‘यथा सिखी नदी वातो, नेरुनाव समागता।
‘‘Yathā sikhī nadī vāto, nerunāva samāgatā.
विसरुक्खो विय निच्चफला, नासयन्ति घरे भोगं।
Visarukkho viya niccaphalā, nāsayanti ghare bhogaṃ;
२९६.
296.
‘गोणं धेनुञ्च यानञ्च, भरियं ञातिकुले न वासये।
‘Goṇaṃ dhenuñca yānañca, bhariyaṃ ñātikule na vāsaye;
भञ्जन्ति रथं अयानका, अतिवाहेन हनन्ति पुङ्गवं।
Bhañjanti rathaṃ ayānakā, ativāhena hananti puṅgavaṃ;
दोहेन हनन्ति वच्छकं, भरिया ञातिकुले पदुस्सती’’’ति॥
Dohena hananti vacchakaṃ, bhariyā ñātikule padussatī’’’ti.
‘‘छ इमानि, सम्म पुण्णमुख, यानि (वत्थूनि) 131 किच्चे जाते अनत्थचरानि भवन्ति –
‘‘Cha imāni, samma puṇṇamukha, yāni (vatthūni) 132 kicce jāte anatthacarāni bhavanti –
२९७.
297.
‘अगुणं धनु ञातिकुले च भरिया, पारं नावा अक्खभग्गञ्च यानं।
‘Aguṇaṃ dhanu ñātikule ca bhariyā, pāraṃ nāvā akkhabhaggañca yānaṃ;
दूरे मित्तो पापसहायको च, किच्चे जाते अनत्थचरानि भव’’’न्ति॥
Dūre mitto pāpasahāyako ca, kicce jāte anatthacarāni bhava’’’nti.
‘‘अट्ठहि खलु, सम्म पुण्णमुख, ठानेहि इत्थी सामिकं अवजानाति। दलिद्दता, आतुरता, जिण्णता, सुरासोण्डता, मुद्धता, पमत्तता, सब्बकिच्चेसु अनुवत्तनता, सब्बधनअनुप्पदानेन – इमेहि खलु, सम्म पुण्णमुख, अट्ठहि ठानेहि इत्थी सामिकं अवजानाति। भवति च पनुत्तरेत्थ वाक्यं –
‘‘Aṭṭhahi khalu, samma puṇṇamukha, ṭhānehi itthī sāmikaṃ avajānāti. Daliddatā, āturatā, jiṇṇatā, surāsoṇḍatā, muddhatā, pamattatā, sabbakiccesu anuvattanatā, sabbadhanaanuppadānena – imehi khalu, samma puṇṇamukha, aṭṭhahi ṭhānehi itthī sāmikaṃ avajānāti. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
२९८.
298.
‘दलिद्दं आतुरञ्चापि, जिण्णकं सुरसोण्डकं।
‘Daliddaṃ āturañcāpi, jiṇṇakaṃ surasoṇḍakaṃ;
‘‘नवहि खलु, सम्म पुण्णमुख, ठानेहि इत्थी पदोसमाहरति। आरामगमनसीला च होति, उय्यानगमनसीला च होति, नदीतित्थगमनसीला च होति, ञातिकुलगमनसीला च होति, परकुलगमनसीला च होति, आदासदुस्समण्डनानुयोगमनुयुत्तसीला च होति, मज्जपायिनी च होति, निल्लोकनसीला च होति, सद्वारठायिनी 139 च होति – इमेहि खलु, सम्म पुण्णमुख, नवहि ठानेहि इत्थी पदोसमाहरतीति। भवति च पनुत्तरेत्थ वाक्यं –
‘‘Navahi khalu, samma puṇṇamukha, ṭhānehi itthī padosamāharati. Ārāmagamanasīlā ca hoti, uyyānagamanasīlā ca hoti, nadītitthagamanasīlā ca hoti, ñātikulagamanasīlā ca hoti, parakulagamanasīlā ca hoti, ādāsadussamaṇḍanānuyogamanuyuttasīlā ca hoti, majjapāyinī ca hoti, nillokanasīlā ca hoti, sadvāraṭhāyinī 140 ca hoti – imehi khalu, samma puṇṇamukha, navahi ṭhānehi itthī padosamāharatīti. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
२९९.
299.
आदासदुस्समण्डनमनुयुत्ता, या चित्थी मज्जपायिनी॥
Ādāsadussamaṇḍanamanuyuttā, yā citthī majjapāyinī.
३००.
300.
‘या च निल्लोकनसीला, या च सद्वारठायिनी।
‘Yā ca nillokanasīlā, yā ca sadvāraṭhāyinī;
नवहेतेहि ठानेहि, पदोसमाहरन्ति इत्थियो’’’ति॥
Navahetehi ṭhānehi, padosamāharanti itthiyo’’’ti.
‘‘चत्तालीसाय 143 खलु, सम्म पुण्णमुख, ठानेहि इत्थी पुरिसं अच्चाचरति 144। विजम्भति, विनमति, विलसति, विलज्जति, नखेन नखं घट्टेति, पादेन पादं अक्कमति, कट्ठेन पथविं विलिखति 145, दारकं उल्लङ्घति उल्लङ्घापेति 146, कीळति कीळापेति, चुम्बति चुम्बापेति, भुञ्जति भुञ्जापेति, ददाति, याचति, कतमनुकरोति, उच्चं भासति, नीचं भासति, अविच्चं भासति, विविच्चं भासति, नच्चेन गीतेन वादितेन रोदनेन 147 विलसितेन विभूसितेन जग्घति, पेक्खति, कटिं चालेति, गुय्हभण्डकं सञ्चालेति, ऊरुं विवरति, ऊरुं पिदहति, थनं दस्सेति, कच्छं दस्सेति, नाभिं दस्सेति, अक्खिं निखनति, भमुकं उक्खिपति, ओट्ठं उपलिखति 148, जिव्हं निल्लालेति, दुस्सं मुञ्चति, दुस्सं पटिबन्धति, सिरसं मुञ्चति, सिरसं बन्धति – इमेहि खलु, सम्म पुण्णमुख, चत्तालीसाय ठानेहि इत्थी पुरिसं अच्चाचरति।
‘‘Cattālīsāya 149 khalu, samma puṇṇamukha, ṭhānehi itthī purisaṃ accācarati 150. Vijambhati, vinamati, vilasati, vilajjati, nakhena nakhaṃ ghaṭṭeti, pādena pādaṃ akkamati, kaṭṭhena pathaviṃ vilikhati 151, dārakaṃ ullaṅghati ullaṅghāpeti 152, kīḷati kīḷāpeti, cumbati cumbāpeti, bhuñjati bhuñjāpeti, dadāti, yācati, katamanukaroti, uccaṃ bhāsati, nīcaṃ bhāsati, aviccaṃ bhāsati, viviccaṃ bhāsati, naccena gītena vāditena rodanena 153 vilasitena vibhūsitena jagghati, pekkhati, kaṭiṃ cāleti, guyhabhaṇḍakaṃ sañcāleti, ūruṃ vivarati, ūruṃ pidahati, thanaṃ dasseti, kacchaṃ dasseti, nābhiṃ dasseti, akkhiṃ nikhanati, bhamukaṃ ukkhipati, oṭṭhaṃ upalikhati 154, jivhaṃ nillāleti, dussaṃ muñcati, dussaṃ paṭibandhati, sirasaṃ muñcati, sirasaṃ bandhati – imehi khalu, samma puṇṇamukha, cattālīsāya ṭhānehi itthī purisaṃ accācarati.
‘‘पञ्चवीसाय 155 खलु, सम्म पुण्णमुख, ठानेहि इत्थी पदुट्ठा वेदितब्बा भवति। सामिकस्स पवासं वण्णेति, पवुट्ठं न सरति, आगतं नाभिनन्दति, अवण्णं तस्स भणति, वण्णं तस्स न भणति, अनत्थं तस्स चरति, अत्थं तस्स न चरति, अकिच्चं तस्स करोति, किच्चं तस्स न करोति, परिदहित्वा सयति, परम्मुखी निपज्जति, परिवत्तकजाता खो पन होति कुङ्कुमियजाता, दीघं अस्ससति, दुक्खं वेदयति, उच्चारपस्सावं अभिण्हं गच्छति, विलोममाचरति, परपुरिससद्दं सुत्वा कण्णसोतं विवरमोदहति 156, निहतभोगा खो पन होति, पटिविस्सकेहि सन्थवं करोति, निक्खन्तपादा खो पन होति, विसिखानुचारिनी अतिचारिनी खो पन होति, निच्चं 157 सामिके अगारवा पदुट्ठमनसङ्कप्पा, अभिण्हं द्वारे तिट्ठति, कच्छानि अङ्गानि थनानि दस्सेति, दिसोदिसं गन्त्वा पेक्खति – इमेहि खलु, सम्म पुण्णमुख, पञ्चवीसाय 158 ठानेहि इत्थी पदुट्ठा वेदितब्बा भवति। भवति च पनुत्तरेत्थ वाक्यं –
‘‘Pañcavīsāya 159 khalu, samma puṇṇamukha, ṭhānehi itthī paduṭṭhā veditabbā bhavati. Sāmikassa pavāsaṃ vaṇṇeti, pavuṭṭhaṃ na sarati, āgataṃ nābhinandati, avaṇṇaṃ tassa bhaṇati, vaṇṇaṃ tassa na bhaṇati, anatthaṃ tassa carati, atthaṃ tassa na carati, akiccaṃ tassa karoti, kiccaṃ tassa na karoti, paridahitvā sayati, parammukhī nipajjati, parivattakajātā kho pana hoti kuṅkumiyajātā, dīghaṃ assasati, dukkhaṃ vedayati, uccārapassāvaṃ abhiṇhaṃ gacchati, vilomamācarati, parapurisasaddaṃ sutvā kaṇṇasotaṃ vivaramodahati 160, nihatabhogā kho pana hoti, paṭivissakehi santhavaṃ karoti, nikkhantapādā kho pana hoti, visikhānucārinī aticārinī kho pana hoti, niccaṃ 161 sāmike agāravā paduṭṭhamanasaṅkappā, abhiṇhaṃ dvāre tiṭṭhati, kacchāni aṅgāni thanāni dasseti, disodisaṃ gantvā pekkhati – imehi khalu, samma puṇṇamukha, pañcavīsāya 162 ṭhānehi itthī paduṭṭhā veditabbā bhavati. Bhavati ca panuttarettha vākyaṃ –
३०१.
301.
भत्तारवण्णं न कदाचि भासति, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Bhattāravaṇṇaṃ na kadāci bhāsati, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०२.
302.
‘अनत्थं तस्स चरति असञ्ञता, अत्थञ्च हापेति अकिच्चकारिनी।
‘Anatthaṃ tassa carati asaññatā, atthañca hāpeti akiccakārinī;
परिदहित्वा सयति परम्मुखी, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Paridahitvā sayati parammukhī, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०३.
303.
‘परिवत्तजाता च 167 भवति कुङ्कुमी, दीघञ्च अस्ससति दुक्खवेदिनी।
‘Parivattajātā ca 168 bhavati kuṅkumī, dīghañca assasati dukkhavedinī;
उच्चारपस्सावमभिण्हं गच्छति, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Uccārapassāvamabhiṇhaṃ gacchati, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०४.
304.
‘‘विलोममाचरति अकिच्चकारिनी, सद्दं निसामेति परस्स भासतो।
‘‘Vilomamācarati akiccakārinī, saddaṃ nisāmeti parassa bhāsato;
निहतभोगा च करोति सन्थवं, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Nihatabhogā ca karoti santhavaṃ, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०५.
305.
‘किच्छेन लद्धं कसिराभतं 169 धनं, वित्तं विनासेति दुक्खेन सम्भतं।
‘Kicchena laddhaṃ kasirābhataṃ 170 dhanaṃ, vittaṃ vināseti dukkhena sambhataṃ;
पटिविस्सकेहि च करोति सन्थवं, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Paṭivissakehi ca karoti santhavaṃ, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०६.
306.
‘निक्खन्तपादा विसिखानुचारिनी, निच्चञ्च सामिम्हि 171 पदुट्ठमानसा।
‘Nikkhantapādā visikhānucārinī, niccañca sāmimhi 172 paduṭṭhamānasā;
अतिचारिनी होति अपेतगारवा 173, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Aticārinī hoti apetagāravā 174, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०७.
307.
‘अभिक्खणं तिट्ठति द्वारमूले, थनानि कच्छानि च दस्सयन्ती।
‘Abhikkhaṇaṃ tiṭṭhati dvāramūle, thanāni kacchāni ca dassayantī;
दिसोदिसं पेक्खति भन्तचित्ता, एते पदुट्ठाय भवन्ति लक्खणा॥
Disodisaṃ pekkhati bhantacittā, ete paduṭṭhāya bhavanti lakkhaṇā.
३०८.
308.
सब्बित्थियो करे पापं, लभमाने निवातके॥
Sabbitthiyo kare pāpaṃ, labhamāne nivātake.
३०९.
309.
‘सचे लभेथ खणं वा रहो वा, निवातकं वापि लभेथ तादिसं।
‘Sace labhetha khaṇaṃ vā raho vā, nivātakaṃ vāpi labhetha tādisaṃ;
३१०.
310.
‘‘नरानमारामकरासु नारिसु, अनेकचित्तासु अनिग्गहासु च।
‘‘Narānamārāmakarāsu nārisu, anekacittāsu aniggahāsu ca;
३११.
311.
तं तादिसं मच्चं चजित्वा भरिया, अञ्ञं दिस्वा पुरिसं पीठसप्पिं॥
Taṃ tādisaṃ maccaṃ cajitvā bhariyā, aññaṃ disvā purisaṃ pīṭhasappiṃ.
३१२.
312.
‘बकस्स च बावरिकस्स 189 रञ्ञो, अच्चन्तकामानुगतस्स भरिया।
‘Bakassa ca bāvarikassa 190 rañño, accantakāmānugatassa bhariyā;
३१३.
313.
‘पिङ्गियानी सब्बलोकिस्सरस्स, रञ्ञो पिया ब्रह्मदत्तस्स भरिया।
‘Piṅgiyānī sabbalokissarassa, rañño piyā brahmadattassa bhariyā;
अवाचरी पट्ठवसानुगस्स, तं वापि सा नाज्झगा कामकामिनी॥
Avācarī paṭṭhavasānugassa, taṃ vāpi sā nājjhagā kāmakāminī.
३१४.
314.
नादेवसत्तो पुरिसो, थीनं सद्धातुमरहति॥
Nādevasatto puriso, thīnaṃ saddhātumarahati.
३१५.
315.
‘न ता पजानन्ति कतं न किच्चं, न मातरं पितरं भातरं वा।
‘Na tā pajānanti kataṃ na kiccaṃ, na mātaraṃ pitaraṃ bhātaraṃ vā;
अनरिया समतिक्कन्तधम्मा, सस्सेव चित्तस्स वसं वजन्ति॥
Anariyā samatikkantadhammā, sasseva cittassa vasaṃ vajanti.
३१६.
316.
आवासु किच्चेसु च नं जहन्ति, तस्माहमित्थीनं न विस्ससामि॥
Āvāsu kiccesu ca naṃ jahanti, tasmāhamitthīnaṃ na vissasāmi.
३१७.
317.
‘थीनञ्हि चित्तं यथा वानरस्स, कन्नप्पकन्नं यथा रुक्खछाया।
‘Thīnañhi cittaṃ yathā vānarassa, kannappakannaṃ yathā rukkhachāyā;
चलाचलं हदयमित्थियानं, चक्कस्स नेमि विय परिवत्तति॥
Calācalaṃ hadayamitthiyānaṃ, cakkassa nemi viya parivattati.
३१८.
318.
‘यदा ता पस्सन्ति समेक्खमाना, आदेय्यरूपं पुरिसस्स वित्तं।
‘Yadā tā passanti samekkhamānā, ādeyyarūpaṃ purisassa vittaṃ;
सण्हाहि वाचाहि नयन्ति मेनं, कम्बोजका जलजेनेव अस्सं॥
Saṇhāhi vācāhi nayanti menaṃ, kambojakā jalajeneva assaṃ.
३१९.
319.
‘यदा न पस्सन्ति समेक्खमाना, आदेय्यरूपं पुरिसस्स वित्तं।
‘Yadā na passanti samekkhamānā, ādeyyarūpaṃ purisassa vittaṃ;
समन्ततो नं परिवज्जयन्ति, तिण्णो नदीपारगतोव कुल्लं॥
Samantato naṃ parivajjayanti, tiṇṇo nadīpāragatova kullaṃ.
३२०.
320.
‘सिलेसूपमां सिखिरिव सब्बभक्खा, तिक्खमाया नदीरिव सीघसोता।
‘Silesūpamāṃ sikhiriva sabbabhakkhā, tikkhamāyā nadīriva sīghasotā;
सेवन्ति हेता पियमप्पियञ्च, नावा यथा ओरकूलं 201 परञ्च॥
Sevanti hetā piyamappiyañca, nāvā yathā orakūlaṃ 202 parañca.
३२१.
321.
‘न ता एकस्स न द्विन्नं, आपणोव पसारितो।
‘Na tā ekassa na dvinnaṃ, āpaṇova pasārito;
३२२.
322.
‘यथा नदी च पन्थो च, पानागारं सभा पपा।
‘Yathā nadī ca pantho ca, pānāgāraṃ sabhā papā;
३२३.
323.
‘घतासनसमा एता, कण्हसप्पसिरूपमा।
‘Ghatāsanasamā etā, kaṇhasappasirūpamā;
गावो बहितिणस्सेव, ओमसन्ति वरं वरं॥
Gāvo bahitiṇasseva, omasanti varaṃ varaṃ.
३२४.
324.
‘घतासनं कुञ्जरं कण्हसप्पं, मुद्धाभिसित्तं पमदा च सब्बा।
‘Ghatāsanaṃ kuñjaraṃ kaṇhasappaṃ, muddhābhisittaṃ pamadā ca sabbā;
३२५.
325.
‘नच्चन्तवण्णा न बहूनं कन्ता, न दक्खिणा पमदा सेवितब्बा।
‘Naccantavaṇṇā na bahūnaṃ kantā, na dakkhiṇā pamadā sevitabbā;
न परस्स भरिया न धनस्स हेतु, एतित्थियो पञ्च न सेवितब्बा’’’॥
Na parassa bhariyā na dhanassa hetu, etitthiyo pañca na sevitabbā’’’.
अथ खलु, भो, आनन्दो गिज्झराजा कुणालस्स सकुणस्स आदिमज्झकथापरियोसानं 213 विदित्वा तायं वेलायं इमा गाथायो अभासि –
Atha khalu, bho, ānando gijjharājā kuṇālassa sakuṇassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ 214 viditvā tāyaṃ velāyaṃ imā gāthāyo abhāsi –
३२६.
326.
‘‘पुण्णम्पि चेमं पथविं धनेन, दज्जित्थिया पुरिसो सम्मताय।
‘‘Puṇṇampi cemaṃ pathaviṃ dhanena, dajjitthiyā puriso sammatāya;
लद्धा खणं अतिमञ्ञेय्य तम्पि, तासं वसं असतीनं न गच्छे॥
Laddhā khaṇaṃ atimaññeyya tampi, tāsaṃ vasaṃ asatīnaṃ na gacche.
३२७.
327.
‘‘उट्ठाहकं चेपि अलीनवुत्तिं, कोमारभत्तारं पियं मनापं।
‘‘Uṭṭhāhakaṃ cepi alīnavuttiṃ, komārabhattāraṃ piyaṃ manāpaṃ;
आवासु किच्चेसु च नं जहन्ति, तस्माहमित्थीनं 215 न विस्ससामि॥
Āvāsu kiccesu ca naṃ jahanti, tasmāhamitthīnaṃ 216 na vissasāmi.
३२८.
328.
‘‘न विस्ससे इच्छति मन्ति पोसो, न विस्ससे रोदति मे सकासे।
‘‘Na vissase icchati manti poso, na vissase rodati me sakāse;
सेवन्ति हेता पियमप्पियञ्च, नावा यथा ओरकूलं परञ्च॥
Sevanti hetā piyamappiyañca, nāvā yathā orakūlaṃ parañca.
३२९.
329.
‘‘न विस्ससे साखपुराणसन्थतं, न विस्ससे मित्तपुराणचोरं।
‘‘Na vissase sākhapurāṇasanthataṃ, na vissase mittapurāṇacoraṃ;
न विस्ससे राजानं सखा 217 ममन्ति, न विस्ससे इत्थि दसन्न मातरं॥
Na vissase rājānaṃ sakhā 218 mamanti, na vissase itthi dasanna mātaraṃ.
३३०.
330.
‘‘न विस्ससे रामकरासु नारिसु, अच्चन्तसीलासु असञ्ञतासु।
‘‘Na vissase rāmakarāsu nārisu, accantasīlāsu asaññatāsu;
अच्चन्तपेमानुगतस्स भरिया, न विस्ससे तित्थसमा हि नारियो॥
Accantapemānugatassa bhariyā, na vissase titthasamā hi nāriyo.
३३१.
331.
मा दीनकामासु असञ्ञतासु, भावं करे गङ्गतित्थूपमासु॥
Mā dīnakāmāsu asaññatāsu, bhāvaṃ kare gaṅgatitthūpamāsu.
३३२.
332.
‘‘मुसा तासं यथा सच्चं, सच्चं तासं यथा मुसा।
‘‘Musā tāsaṃ yathā saccaṃ, saccaṃ tāsaṃ yathā musā;
गावो बहितिणस्सेव, ओमसन्ति वरं वरं॥
Gāvo bahitiṇasseva, omasanti varaṃ varaṃ.
३३३.
333.
‘‘गतेनेता पलोभेन्ति, पेक्खितेन म्हितेन च।
‘‘Gatenetā palobhenti, pekkhitena mhitena ca;
अथोपि दुन्निवत्थेन, मञ्जुना भणितेन च॥
Athopi dunnivatthena, mañjunā bhaṇitena ca.
३३४.
334.
न ता किञ्चि न जानन्ति, यं मनुस्सेसु वञ्चनं॥
Na tā kiñci na jānanti, yaṃ manussesu vañcanaṃ.
३३५.
335.
‘‘असा लोकित्थियो नाम, वेला तासं न विज्जति।
‘‘Asā lokitthiyo nāma, velā tāsaṃ na vijjati;
सारत्ता च पगब्भा च, सिखी सब्बघसो यथा॥
Sārattā ca pagabbhā ca, sikhī sabbaghaso yathā.
३३६.
336.
‘‘नत्थित्थीनं पियो नाम, अप्पियोपि न विज्जति।
‘‘Natthitthīnaṃ piyo nāma, appiyopi na vijjati;
सेवन्ति हेता पियमप्पियञ्च, नावा यथा ओरकूलं परञ्च॥
Sevanti hetā piyamappiyañca, nāvā yathā orakūlaṃ parañca.
३३७.
337.
‘‘नत्थित्थीनं पियो नाम, अप्पियोपि न विज्जति।
‘‘Natthitthīnaṃ piyo nāma, appiyopi na vijjati;
३३८.
338.
‘‘हत्थिबन्धं अस्सबन्धं, गोपुरिसञ्च मण्डलं 227।
‘‘Hatthibandhaṃ assabandhaṃ, gopurisañca maṇḍalaṃ 228;
छवडाहकं पुप्फछड्डकं, सधनमनुपतन्ति नारियो॥
Chavaḍāhakaṃ pupphachaḍḍakaṃ, sadhanamanupatanti nāriyo.
३३९.
339.
‘‘कुलपुत्तम्पि जहन्ति अकिञ्चनं, छवकसमसदिसम्पि 229।
‘‘Kulaputtampi jahanti akiñcanaṃ, chavakasamasadisampi 230;
अथ खलु, भो, नारदो देवब्राह्मणो आनन्दस्स गिज्झराजस्स आदिमज्झकथापरियोसानं विदित्वा तायं वेलायं इमा गाथायो अभासि –
Atha khalu, bho, nārado devabrāhmaṇo ānandassa gijjharājassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imā gāthāyo abhāsi –
३४०.
340.
‘‘चत्तारोमे न पूरेन्ति, ते मे सुणाथ भासतो।
‘‘Cattārome na pūrenti, te me suṇātha bhāsato;
समुद्दो ब्राह्मणो राजा, इत्थी चापि दिजम्पति॥
Samuddo brāhmaṇo rājā, itthī cāpi dijampati.
३४१.
341.
‘‘सरिता सागरं यन्ति, या काचि पथविस्सिता।
‘‘Saritā sāgaraṃ yanti, yā kāci pathavissitā;
ता समुद्दं न पूरेन्ति, ऊनत्ता हि न पूरति॥
Tā samuddaṃ na pūrenti, ūnattā hi na pūrati.
३४२.
342.
‘‘ब्राह्मणो च अधीयान, वेदमक्खानपञ्चमं।
‘‘Brāhmaṇo ca adhīyāna, vedamakkhānapañcamaṃ;
भिय्योपि सुतमिच्छेय्य, ऊनत्ता हि न पूरति॥
Bhiyyopi sutamiccheyya, ūnattā hi na pūrati.
३४३.
343.
‘‘राजा च पथविं सब्बं, ससमुद्दं सपब्बतं।
‘‘Rājā ca pathaviṃ sabbaṃ, sasamuddaṃ sapabbataṃ;
अज्झावसं विजिनित्वा, अनन्तरतनोचितं।
Ajjhāvasaṃ vijinitvā, anantaratanocitaṃ;
पारं समुद्दं पत्थेति, ऊनत्ता हि न पूरति॥
Pāraṃ samuddaṃ pattheti, ūnattā hi na pūrati.
३४४.
344.
‘‘एकमेकाय इत्थिया, अट्ठट्ठ पतिनो सिया।
‘‘Ekamekāya itthiyā, aṭṭhaṭṭha patino siyā;
सूरा च बलवन्तो च, सब्बकामरसाहरा।
Sūrā ca balavanto ca, sabbakāmarasāharā;
करेय्य नवमे छन्दं, ऊनत्ता हि न पूरति॥
Kareyya navame chandaṃ, ūnattā hi na pūrati.
३४५.
345.
‘‘सब्बित्थियो सिखिरिव सब्बभक्खा, सब्बित्थियो नदीरिव सब्बवाही।
‘‘Sabbitthiyo sikhiriva sabbabhakkhā, sabbitthiyo nadīriva sabbavāhī;
सब्बित्थियो कण्टकानंव साखा, सब्बित्थियो धनहेतु वजन्ति॥
Sabbitthiyo kaṇṭakānaṃva sākhā, sabbitthiyo dhanahetu vajanti.
३४६.
346.
‘‘वातञ्च जालेन नरो परामसे, ओसिञ्चये 235 सागरमेकपाणिना।
‘‘Vātañca jālena naro parāmase, osiñcaye 236 sāgaramekapāṇinā;
सकेन हत्थेन करेय्य घोसं 237, यो सब्बभावं पमदासु ओसजे॥
Sakena hatthena kareyya ghosaṃ 238, yo sabbabhāvaṃ pamadāsu osaje.
३४७.
347.
‘‘चोरीनं बहुबुद्धीनं, यासु सच्चं सुदुल्लभं।
‘‘Corīnaṃ bahubuddhīnaṃ, yāsu saccaṃ sudullabhaṃ;
थीनं भावो दुराजानो, मच्छस्सेवोदके गतं॥
Thīnaṃ bhāvo durājāno, macchassevodake gataṃ.
३४८.
348.
‘‘अनला मुदुसम्भासा, दुप्पूरा ता नदीसमा।
‘‘Analā mudusambhāsā, duppūrā tā nadīsamā;
सीदन्ति नं विदित्वान, आरका परिवज्जये॥
Sīdanti naṃ viditvāna, ārakā parivajjaye.
३४९.
349.
‘‘आवट्टनी महामाया, ब्रह्मचरियविकोपना।
‘‘Āvaṭṭanī mahāmāyā, brahmacariyavikopanā;
सीदन्ति नं विदित्वान, आरका परिवज्जये॥
Sīdanti naṃ viditvāna, ārakā parivajjaye.
३५०.
350.
जातवेदोव सण्ठानं, खिप्पं अनुदहन्ति न’’न्ति॥
Jātavedova saṇṭhānaṃ, khippaṃ anudahanti na’’nti.
अथ खलु, भो, कुणालो सकुणो नारदस्स देवब्राह्मणस्स आदिमज्झकथापरियोसानं विदित्वा तायं वेलायं इमा गाथायो अभासि –
Atha khalu, bho, kuṇālo sakuṇo nāradassa devabrāhmaṇassa ādimajjhakathāpariyosānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imā gāthāyo abhāsi –
३५१.
351.
‘‘सल्लपे निसितखग्गपाणिना, पण्डितो अपि पिसाचदोसिना।
‘‘Sallape nisitakhaggapāṇinā, paṇḍito api pisācadosinā;
उग्गतेजमुरगम्पि आसिदे, एको एकाय पमदाय नालपे 241॥
Uggatejamuragampi āside, eko ekāya pamadāya nālape 242.
३५२.
352.
‘‘लोकचित्तमथना हि नारियो, नच्चगीतभणितम्हितावुधा।
‘‘Lokacittamathanā hi nāriyo, naccagītabhaṇitamhitāvudhā;
३५३.
353.
‘‘नत्थि तासं विनयो न संवरो, मज्जमंसनिरता 247 असञ्ञता।
‘‘Natthi tāsaṃ vinayo na saṃvaro, majjamaṃsaniratā 248 asaññatā;
ता गिलन्ति पुरिसस्स पाभतं, सागरेव मकरं तिमिङ्गलो 249॥
Tā gilanti purisassa pābhataṃ, sāgareva makaraṃ timiṅgalo 250.
३५४.
354.
‘‘पञ्चकामगुणसातगोचरा, उद्धता अनियता असञ्ञता।
‘‘Pañcakāmaguṇasātagocarā, uddhatā aniyatā asaññatā;
ओसरन्ति पमदा पमादिनं, लोणतोयवतियंव आपका॥
Osaranti pamadā pamādinaṃ, loṇatoyavatiyaṃva āpakā.
३५५.
355.
‘‘यं नरं उपलपेन्ति 251 नारियो, छन्दसा व रतिया धनेन वा।
‘‘Yaṃ naraṃ upalapenti 252 nāriyo, chandasā va ratiyā dhanena vā;
जातवेदसदिसम्पि तादिसं, रागदोसवधियो 253 दहन्ति नं॥
Jātavedasadisampi tādisaṃ, rāgadosavadhiyo 254 dahanti naṃ.
३५६.
356.
‘‘अड्ढं ञत्वा पुरिसं महद्धनं, ओसरन्ति सधना सहत्तना।
‘‘Aḍḍhaṃ ñatvā purisaṃ mahaddhanaṃ, osaranti sadhanā sahattanā;
रत्तचित्तमतिवेठयन्ति नं, साल मालुवलताव कानने॥
Rattacittamativeṭhayanti naṃ, sāla māluvalatāva kānane.
३५७.
357.
‘‘ता उपेन्ति विविधेन छन्दसा, चित्रबिम्बमुखियो अलङ्कता।
‘‘Tā upenti vividhena chandasā, citrabimbamukhiyo alaṅkatā;
३५८.
358.
‘‘जातरूपमणिमुत्तभूसिता, सक्कता पतिकुलेसु नारियो।
‘‘Jātarūpamaṇimuttabhūsitā, sakkatā patikulesu nāriyo;
रक्खिता अतिचरन्ति सामिकं, दानवंव हदयन्तरस्सिता 259॥
Rakkhitā aticaranti sāmikaṃ, dānavaṃva hadayantarassitā 260.
३५९.
359.
‘‘तेजवापि हि नरो विचक्खणो, सक्कतो बहुजनस्स पूजितो।
‘‘Tejavāpi hi naro vicakkhaṇo, sakkato bahujanassa pūjito;
नारिनं वसगतो न भासति, राहुना उपहतोव चन्दिमा॥
Nārinaṃ vasagato na bhāsati, rāhunā upahatova candimā.
३६०.
360.
‘‘यं करेय्य कुपितो दिसो दिसं, दुट्ठचित्तो वसमागतं अरिं 261।
‘‘Yaṃ kareyya kupito diso disaṃ, duṭṭhacitto vasamāgataṃ ariṃ 262;
तेन भिय्यो ब्यसनं निगच्छति, नारिनं वसगतो अपेक्खवा॥
Tena bhiyyo byasanaṃ nigacchati, nārinaṃ vasagato apekkhavā.
३६१.
361.
‘‘केसलूननखछिन्नतज्जिता, पादपाणिकसदण्डताळिता।
‘‘Kesalūnanakhachinnatajjitā, pādapāṇikasadaṇḍatāḷitā;
हीनमेवुपगता हि नारियो, ता रमन्ति कुणपेव मक्खिका॥
Hīnamevupagatā hi nāriyo, tā ramanti kuṇapeva makkhikā.
३६२.
362.
‘‘ता कुलेसु विसिखन्तरेसु वा, राजधानिनिगमेसु वा पुन 263।
‘‘Tā kulesu visikhantaresu vā, rājadhāninigamesu vā puna 264;
ओड्डितं नमुचिपासवाकरं 265, चक्खुमा परिवज्जे सुखत्थिको॥
Oḍḍitaṃ namucipāsavākaraṃ 266, cakkhumā parivajje sukhatthiko.
३६३.
363.
‘‘ओस्सजित्व कुसलं तपोगुणं, यो अनरियचरितानि माचरि।
‘‘Ossajitva kusalaṃ tapoguṇaṃ, yo anariyacaritāni mācari;
देवताहि निरयं निमिस्सति, छेदगामिमणियंव वाणिजो॥
Devatāhi nirayaṃ nimissati, chedagāmimaṇiyaṃva vāṇijo.
३६४.
364.
‘‘सो इध गरहितो परत्थ च, दुम्मती उपहतो 267 सकम्मुना।
‘‘So idha garahito parattha ca, dummatī upahato 268 sakammunā;
गच्छती अनियतो गळागळं, दुट्ठगद्रभरथोव उप्पथे॥
Gacchatī aniyato gaḷāgaḷaṃ, duṭṭhagadrabharathova uppathe.
३६५.
365.
‘‘सो उपेति निरयं पतापनं, सत्तिसिम्बलिवनञ्च आयसं।
‘‘So upeti nirayaṃ patāpanaṃ, sattisimbalivanañca āyasaṃ;
आवसित्वा तिरच्छानयोनियं, पेतराजविसयं न मुञ्चति 269॥
Āvasitvā tiracchānayoniyaṃ, petarājavisayaṃ na muñcati 270.
३६६.
366.
‘‘दिब्यखिड्डरतियों च नन्दने, चक्कवत्तिचरितञ्च मानुसे।
‘‘Dibyakhiḍḍaratiyoṃ ca nandane, cakkavatticaritañca mānuse;
नासयन्ति पमदा पमादिनं, दुग्गतिञ्च पटिपादयन्ति नं॥
Nāsayanti pamadā pamādinaṃ, duggatiñca paṭipādayanti naṃ.
३६७.
367.
‘‘दिब्यखिड्डरतियो न दुल्लभा, चक्कवत्तिचरितञ्च मानुसे।
‘‘Dibyakhiḍḍaratiyo na dullabhā, cakkavatticaritañca mānuse;
सोण्णब्यम्हनिलया 271 च अच्छरा, ये चरन्ति पमदाहनत्थिका॥
Soṇṇabyamhanilayā 272 ca accharā, ye caranti pamadāhanatthikā.
३६८.
368.
‘‘कामधातुसमतिक्कमा गति, रूपधातुया भावो 273 न दुल्लभो।
‘‘Kāmadhātusamatikkamā gati, rūpadhātuyā bhāvo 274 na dullabho;
वीतरागविसयूपपत्तिया, ये चरन्ति पमदाहनत्थिका॥
Vītarāgavisayūpapattiyā, ye caranti pamadāhanatthikā.
३६९.
369.
‘‘सब्बदुक्खसमतिक्कमं सिवं, अच्चन्तमचलितं असङ्खतं।
‘‘Sabbadukkhasamatikkamaṃ sivaṃ, accantamacalitaṃ asaṅkhataṃ;
निब्बुतेहि सुचिही न दुल्लभं, ये चरन्ति पमदाहनत्थिका’’ति॥
Nibbutehi sucihī na dullabhaṃ, ye caranti pamadāhanatthikā’’ti.
३७०.
370.
‘‘कुणालोहं तदा आसिं, उदायी फुस्सकोकिलो।
‘‘Kuṇālohaṃ tadā āsiṃ, udāyī phussakokilo;
आनन्दो गिज्झराजासि, सारिपुत्तो च नारदो।
Ānando gijjharājāsi, sāriputto ca nārado;
परिसा बुद्धपरिसा, एवं धारेथ जातक’’न्ति॥
Parisā buddhaparisā, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.
कुणालजातकं चतुत्थं।
Kuṇālajātakaṃ catutthaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५३६] ४. कुणालजातकवण्णना • [536] 4. Kuṇālajātakavaṇṇanā
