Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അപദാന-അട്ഠകഥാ • Apadāna-aṭṭhakathā |
൪. കുണ്ഡധാനവഗ്ഗോ
4. Kuṇḍadhānavaggo
൧. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
1. Kuṇḍadhānattheraapadānavaṇṇanā
സത്താഹം പടിസല്ലീനന്തിആദികം ആയസ്മതോ കുണ്ഡധാനത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഹംസവതീനഗരേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തോ വുത്തനയേന ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുണന്തോ സത്ഥാരം ഏകം ഭിക്ഖും പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്താനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേന്തം ദിസ്വാ തം ഠാനന്തരം പത്ഥേത്വാ തദനുരൂപം പുഞ്ഞം കരോന്തോ വിചരി. സോ ഏകദിവസം പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ നിരോധസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ നിസിന്നസ്സ മനോസിലാചുണ്ണപിഞ്ജരം മഹന്തം കദലിഫലകണ്ണികം ഉപനേസി, തം ഭഗവാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ഏകാദസക്ഖത്തും ദേവേസു ദേവരജ്ജം കാരേസി. ചതുവീസതിവാരേ ച രാജാ അഹോസി ചക്കവത്തീ.
Sattāhaṃpaṭisallīnantiādikaṃ āyasmato kuṇḍadhānattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto vuttanayena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ puññaṃ karonto vicari. So ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato nirodhasamāpattito vuṭṭhāya nisinnassa manosilācuṇṇapiñjaraṃ mahantaṃ kadaliphalakaṇṇikaṃ upanesi, taṃ bhagavā paṭiggahetvā paribhuñji. So tena puññakammena ekādasakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kāresi. Catuvīsativāre ca rājā ahosi cakkavattī.
സോ ഏവം അപരാപരം പുഞ്ഞാനി കത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ കസ്സപബുദ്ധകാലേ ഭുമ്മദേവതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. ദീഘായുകബുദ്ധാനഞ്ച നാമ ന അന്വദ്ധമാസികോ ഉപോസഥോ ഹോതി. തഥാ ഹി വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ ഛബ്ബസ്സന്തരേ ഛബ്ബസ്സന്തരേ ഉപോസഥോ അഹോസി, കസ്സപദസബലോ പന ഛട്ഠേ ഛട്ഠേ മാസേ പാതിമോക്ഖം ഓസാരേസി, തസ്സ പാതിമോക്ഖസ്സ ഓസാരണകാലേ ദിസാവാസികാ ദ്വേ സഹായകാ ഭിക്ഖൂ ‘‘ഉപോസഥം കരിസ്സാമാ’’തി ഗച്ഛന്തി. അയം ഭുമ്മദേവതാ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമേസം ദ്വിന്നം ഭിക്ഖൂനം മേത്തി അതിവിയ ദള്ഹാ, കിം നു ഖോ ഭേദകേ സതി ഭിജ്ജേയ്യ, ന ഭിജ്ജേയ്യാ’’തി. തേസം ഓകാസം ഓലോകയമാനാ തേസം അവിദൂരേ ഗച്ഛതി.
So evaṃ aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummadevatā hutvā nibbatti. Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti. Tathā hi vipassissa bhagavato chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi, tassa pātimokkhassa osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti. Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti. Tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūre gacchati.
അഥേകോ ഥേരോ ഏകസ്സ ഹത്ഥേ പത്തചീവരം ദത്വാ സരീരവളഞ്ജനത്ഥം ഉദകഫാസുകട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ധോതഹത്ഥപാദോ ഹുത്വാ ഗുമ്ബസമീപതോ നിക്ഖമതി. ഭുമ്മദേവതാ തസ്സ ഥേരസ്സ പച്ഛതോ പച്ഛതോ ഉത്തമരൂപാ ഇത്ഥീ ഹുത്വാ കേസേ വിധുനിത്വാ സംവിധായ ബന്ധന്തീ വിയ പിട്ഠിയം പംസും പുഞ്ഛമാനാ വിയ സാടകം സംവിധായ നിവാസയമാനാ വിയ ച ഹുത്വാ ഥേരസ്സ പദാനുപദികാ ഹുത്വാ ഗുമ്ബതോ നിക്ഖന്താ . ഏകമന്തേ ഠിതോ സഹായകത്ഥേരോ തം കാരണം ദിസ്വാവ ദോമനസ്സജാതോ ‘‘നട്ഠോ ദാനി മേ ഇമിനാ ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം ദീഘരത്താനുഗതോ സിനേഹോ, സചാഹം ഏവംവിധഭാവം ജാനേയ്യം, ഏത്തകം കാലം ഇമിനാ സദ്ധിം വിസ്സാസം ന കരേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ആഗച്ഛന്തംയേവ നം ‘‘ഗണ്ഹാഹാവുസോ, തുയ്ഹം പത്തചീവരം, താദിസേന പാപേന സദ്ധിം ഏകമഗ്ഗേന ന ഗച്ഛാമീ’’തി ആഹ. തം കഥം സുത്വാ തസ്സ ലജ്ജിഭിക്ഖുനോ ഹദയം തിഖിണസത്തിം ഗഹേത്വാ വിദ്ധം വിയ അഹോസി. തതോ നം ആഹ – ‘‘ആവുസോ, കിന്നാമേതം വദസി, അഹം ഏത്തകം കാലം ദുക്കടമത്തമ്പി ആപത്തിം ന ജാനാമി, ത്വം പന മം അജ്ജ ‘പാപോ’തി വദസി, കിം തേ ദിട്ഠന്തി, കിം അഞ്ഞേന ദിട്ഠേന, കിം ത്വം ഏവംവിധേന അലങ്കതപടിയത്തേന മാതുഗാമേന സദ്ധിം ഏകട്ഠാനേ ഹുത്വാ നിക്ഖന്തോ’’തി? ‘‘നത്ഥേതം, ആവുസോ, മയ്ഹം, നാഹം ഏവരൂപം മാതുഗാമം പസ്സാമീ’’തി തസ്സ യാവതതിയം കഥേന്തസ്സാപി ഇതരോ ഥേരോ കഥം അസദ്ദഹിത്വാ അത്തനാ ദിട്ഠകാരണംയേവ ഭൂതത്തം കത്വാ ഗണ്ഹന്തോ തേന സദ്ധിം ഏകമഗ്ഗേന അഗന്ത്വാ അഞ്ഞേന മഗ്ഗേന സത്ഥു സന്തികം ഗതോ. ഇതരോപി ഭിക്ഖു അഞ്ഞേന മഗ്ഗേന സത്ഥു സന്തികംയേവ ഗതോ.
Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasamīpato nikkhamati. Bhummadevatā tassa therassa pacchato pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya bandhantī viya piṭṭhiyaṃ paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā . Ekamante ṭhito sahāyakatthero taṃ kāraṇaṃ disvāva domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho, sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ kālaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantaṃyeva naṃ ‘‘gaṇhāhāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena saddhiṃ ekamaggena na gacchāmī’’ti āha. Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi. Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kinnāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi, tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭhanti, kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhanto’’ti? ‘‘Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmī’’ti tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva bhūtattaṃ katvā gaṇhanto tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato. Itaropi bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
തതോ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപോസഥാഗാരം പവിസനവേലായ സോ ഭിക്ഖു തം ഭിക്ഖും ഉപോസഥഗ്ഗേ ദിസ്വാ സഞ്ജാനിത്വാ ‘‘ഇമസ്മിം ഉപോസഥഗ്ഗേ ഏവരൂപോ നാമ പാപഭിക്ഖു അത്ഥി, നാഹം തേന സദ്ധിം ഉപോസഥം കരിസ്സാമീ’’തി നിക്ഖമിത്വാ ബഹി അട്ഠാസി. അഥ ഭുമ്മദേവതാ ‘‘ഭാരിയം മയാ കമ്മം കത’’ന്തി മഹല്ലകഉപാസകവണ്ണേന തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ – ‘‘കസ്മാ, ഭന്തേ, അയ്യോ ഇമസ്മിം ഠാനേ ഠിതോ’’തി ആഹ. ‘‘ഉപാസക, ഇമം ഉപോസഥഗ്ഗം ഏകോ പാപഭിക്ഖു പവിട്ഠോ, ‘അഹം തേന സദ്ധിം ഉപോസഥം ന കരോമീ’തി ബഹി ഠിതോമ്ഹീ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, മാ ഏവം ഗണ്ഹഥ, പരിസുദ്ധസീലോ ഏസ ഭിക്ഖു, തുമ്ഹേഹി ദിട്ഠമാതുഗാമോ നാമ അഹം. മയാ തുമ്ഹാകം വീമംസനത്ഥായ ‘ദള്ഹാ നു ഖോ ഇമേസം ഥേരാനം മേത്തി, നോ ദള്ഹാ’തി ഭിജ്ജനാഭിജ്ജനഭാവം ഓലോകേന്തേന തം കമ്മം കത’’ന്തി. ‘‘കോ പന ത്വം, സപ്പുരിസാ’’തി? ‘‘അഹം ഏകാ ഭുമ്മദേവതാ, ഭന്തേ’’തി. ദേവപുത്തോ കഥേന്തോയേവ ദിബ്ബാനുഭാവേന ഠത്വാ ഥേരസ്സ പാദമൂലേ പതിത്വാ ‘‘മയ്ഹം, ഭന്തേ, ഖമഥ, ഥേരസ്സ ഏസോ ദോസോ നത്ഥി, ഉപോസഥം കരോഥാ’’തി ഥേരം യാചിത്വാ ഉപോസഥഗ്ഗം പവേസേസി. സോ ഥേരോ ഉപോസഥം താവ ഏകട്ഠാനേ അകാസി. മിത്തസന്ഥവവസേന പന പുന തേന സദ്ധിം ന ഏകട്ഠാനേ വസി. ഇമസ്സ ഥേരസ്സ ദോസം ന കഥേസി. അപരഭാഗേ ചുദിതകത്ഥേരോ പന വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ അരഹത്തം പാപുണി.
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge disvā sañjānitvā ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi. Atha bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā – ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha. ‘‘Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ‘ahaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ na karomī’ti bahi ṭhitomhī’’ti. ‘‘Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu, tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ. Mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’ti bhijjanābhijjanabhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ kata’’nti. ‘‘Ko pana tvaṃ, sappurisā’’ti? ‘‘Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhante’’ti. Devaputto kathentoyeva dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādamūle patitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, therassa eso doso natthi, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi. So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi. Mittasanthavavasena pana puna tena saddhiṃ na ekaṭṭhāne vasi. Imassa therassa dosaṃ na kathesi. Aparabhāge cuditakatthero pana vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
ഭുമ്മദേവതാ തസ്സ കമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന ഏകം ബുദ്ധന്തരം അപായതോ ന മുച്ചിത്ഥ. സചേ പന കാലേന കാലം മനുസ്സത്തം ആഗച്ഛതി, അഞ്ഞേന യേന കേനചി കതോ ദോസോ തസ്സേവ ഉപരി പതതി. സോ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ ഉപ്പന്നകാലേ സാവത്ഥിയം ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തി, ധാനമാണവോതിസ്സ നാമം അകംസു. സോ വയപ്പത്തോ തയോ വേദേ ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ മഹല്ലകകാലേ സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ സാസനേ പബ്ബജി. തസ്സ ഉപസമ്പന്നദിവസതോ പട്ഠായ ഏകാ അലങ്കതപടിയത്താ ഇത്ഥീ തസ്മിം ഗാമം പവിസന്തേ സദ്ധിംയേവ പവിസതി, നിക്ഖമന്തേ നിക്ഖമതി, വിഹാരം പവിസന്തേപി സദ്ധിം പവിസതി, തിട്ഠന്തേപി തിട്ഠതീതി ഏവം നിച്ചാനുബന്ധാ പഞ്ഞായതി. ഥേരോ തം ന പസ്സതി. തസ്സ പന പുരിമകമ്മസ്സ നിസ്സന്ദേന സാ അഞ്ഞേസം ഉപട്ഠാസി.
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyato na muccittha. Sace pana kālena kālaṃ manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati. So amhākaṃ bhagavato uppannakāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, dhānamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho sāsane pabbaji. Tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva pavisati, nikkhamante nikkhamati, vihāraṃ pavisantepi saddhiṃ pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati. Thero taṃ na passati. Tassa pana purimakammassa nissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāsi.
ഗാമേ യാഗുഭിക്ഖം ദദമാനാ ഇത്ഥിയോ, ‘‘ഭന്തേ, അയം ഏകോ യാഗുഉളുങ്കോ തുമ്ഹാകം, ഏകോ ഇമിസ്സാ അമ്ഹാകം സഹായികായാ’’തി പരിഹാസം കരോന്തി. ഥേരസ്സ മഹതീ വിഹേസാ ഹോതി. വിഹാരഗതമ്പി നം സാമണേരാ ചേവ ദഹരഭിക്ഖൂ ച പരിവാരേത്വാ ‘‘ധാനോ കോണ്ഡോ ജാതോ’’തി പരിഹാസം കരോന്തി. അഥസ്സ തേനേവ കാരണേന കുണ്ഡധാനോ ഥേരോതി നാമം ജാതം. സോ ഉട്ഠായ സമുട്ഠായ തേഹി കരിയമാനം കേളിം സഹിതും അസക്കോന്തോ ഉമ്മാദം ഗഹേത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ കോണ്ഡാ, തുമ്ഹാകം ഉപജ്ഝായോ കോണ്ഡോ, ആചരിയോ കോണ്ഡോ’’തി വദതി. അഥ നം സത്ഥു ആരോചേസും – ‘‘കുണ്ഡധാനോ, ഭന്തേ, ദഹരസാമണേരേഹി സദ്ധിം ഏവം ഫരുസവാചം വദതീ’’തി. സത്ഥാ തം പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ത്വം, ധാന, ദഹരസാമണേരേഹി സദ്ധിം ഫരുസവാചം വദസീ’’തി പുച്ഛി. തേന ‘‘സച്ചം ഭഗവാ’’തി വുത്തേ – ‘‘കസ്മാ ഏവം വദസീ’’തി ആഹ. ‘‘ഭന്തേ, നിബദ്ധം വിഹേസം സഹിതും അസക്കോന്തോ ഏവം കഥേമീ’’തി . ‘‘ത്വം പുബ്ബേ കതകമ്മം യാവജ്ജദിവസാ ജീരാപേതും ന സക്കോസി, പുന ഏവം ഫരുസവാചം മാ വദ ഭിക്ഖൂ’’തി വത്വാ ആഹ –
Gāme yāgubhikkhaṃ dadamānā itthiyo, ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti. Therassa mahatī vihesā hoti. Vihāragatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti. Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhāno theroti nāmaṃ jātaṃ. So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo’’ti vadati. Atha naṃ satthu ārocesuṃ – ‘‘kuṇḍadhāno, bhante, daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dhāna, daharasāmaṇerehi saddhiṃ pharusavācaṃ vadasī’’ti pucchi. Tena ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte – ‘‘kasmā evaṃ vadasī’’ti āha. ‘‘Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ sahituṃ asakkonto evaṃ kathemī’’ti . ‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evaṃ pharusavācaṃ mā vada bhikkhū’’ti vatvā āha –
‘‘മാവോച ഫരുസം കഞ്ചി, വുത്താ പടിവദേയ്യു തം;
‘‘Māvoca pharusaṃ kañci, vuttā paṭivadeyyu taṃ;
ദുക്ഖാ ഹി സാരമ്ഭകഥാ, പടിദണ്ഡാ ഫുസേയ്യു തം.
Dukkhā hi sārambhakathā, paṭidaṇḍā phuseyyu taṃ.
‘‘സചേ നേരേസി അത്താനം, കംസോ ഉപഹതോ യഥാ;
‘‘Sace neresi attānaṃ, kaṃso upahato yathā;
ഏസ പത്തോസി നിബ്ബാനം, സാരമ്ഭോ തേ ന വിജ്ജതീ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൩൩-൧൩൪) –
Esa pattosi nibbānaṃ, sārambho te na vijjatī’’ti. (dha. pa. 133-134) –
ഇമഞ്ച പന തസ്സ ഥേരസ്സ മാതുഗാമേന സദ്ധിം വിചരണഭാവം കോസലരഞ്ഞോപി കഥയിംസു. രാജാ ‘‘ഗച്ഛഥ, ഭണേ, നം വീമംസഥാ’’തി പേസേത്വാ സയമ്പി മന്ദേനേവ പരിവാരേന സദ്ധിം ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ഏകമന്തേ ഓലോകേന്തോ അട്ഠാസി. തസ്മിം ഖണേ ഥേരോ സൂചികമ്മം കരോന്തോ നിസിന്നോ ഹോതി. സാപി ഇത്ഥീ അവിദൂരേ ഠാനേ ഠിതാ വിയ പഞ്ഞായതി.
Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu. Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, naṃ vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena saddhiṃ therassa santikaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti. Sāpi itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati.
രാജാ തം ദിസ്വാ ‘‘അത്ഥി തം കാരണ’’ന്തി തസ്സാ ഠിതട്ഠാനം അഗമാസി. സാ തസ്മിം ആഗച്ഛന്തേ ഥേരസ്സ വസനപണ്ണസാലം പവിട്ഠാ വിയ അഹോസി. രാജാപി തായ സദ്ധിം ഏവ പണ്ണസാലായം പവിസിത്വാ സബ്ബത്ഥ ഓലോകേന്തോ അദിസ്വാ ‘‘നായം മാതുഗാമോ, ഥേരസ്സ ഏകോ കമ്മവിപാകോ’’തി സഞ്ഞം കത്വാ പഠമം ഥേരസ്സ സമീപേന ഗച്ഛന്തോപി ഥേരം അവന്ദിത്വാ തസ്സ കാരണസ്സ അഭൂതഭാവം ഞത്വാ പണ്ണസാലതോ നിക്ഖമിത്വാ ഥേരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തേ നിസിന്നോ ‘‘കച്ചി, ഭന്തേ, പിണ്ഡകേന ന കിലമഥാ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ ‘‘വട്ടതി, മഹാരാജാ’’തി ആഹ. ‘‘ജാനാമഹം, ഭന്തേ, അയ്യസ്സ കഥം, ഏവരൂപേനുപക്കിലേസേന സദ്ധിം ചരന്താനം തുമ്ഹാകം കേ നാമ പസീദിസ്സന്തി, ഇതോ പട്ഠായ വോ കത്ഥചി ഗമനകിച്ചം നത്ഥി. അഹം ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉപട്ഠഹിസ്സാമി, തുമ്ഹേ യോനിസോമനസികാരേ മാ പമജ്ജിത്ഥാ’’തി വത്വാ നിബദ്ധഭിക്ഖം പട്ഠപേസി. ഥേരോ രാജാനം ഉപത്ഥമ്ഭകം ലഭിത്വാ ഭോജനസപ്പായേന ഏകഗ്ഗചിത്തോ ഹുത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പാപുണി. തതോ പട്ഠായ സാ ഇത്ഥീ അന്തരധായി.
Rājā taṃ disvā ‘‘atthi taṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi. Rājāpi tāya saddhiṃ eva paṇṇasālāyaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā paṇṇasālato nikkhamitvā theraṃ vanditvā ekamante nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi. Thero ‘‘vaṭṭati, mahārājā’’ti āha. ‘‘Jānāmahaṃ, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpenupakkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi. Ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, tumhe yonisomanasikāre mā pamajjitthā’’ti vatvā nibaddhabhikkhaṃ paṭṭhapesi. Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
തദാ മഹാസുഭദ്ദാ ഉഗ്ഗനഗരേ മിച്ഛാദിട്ഠികുലേ വസമാനാ ‘‘സത്ഥാ മം അനുകമ്പതൂ’’തി ഉപോസഥങ്ഗം അധിട്ഠായ നിരാമഗന്ധാ ഹുത്വാ ഉപരിപാസാദതലേ ഠിതാ ‘‘ഇമാനി പുപ്ഫാനി അന്തരേ അട്ഠത്വാ ദസബലസ്സ മത്ഥകേ വിതാനം ഹുത്വാ തിട്ഠന്തു, ദസബലോ ഇമായ സഞ്ഞായ സ്വേ പഞ്ചഹി ഭിക്ഖുസതേഹി സദ്ധിം മയ്ഹം ഭിക്ഖം ഗണ്ഹതൂ’’തി സച്ചകിരിയം കത്വാ അട്ഠ സുമനപുപ്ഫമുട്ഠിയോ വിസ്സജ്ജേസി. പുപ്ഫാനി ഗന്ത്വാ ധമ്മദേസനാവേലായ സത്ഥു മത്ഥകേ വിതാനം ഹുത്വാ അട്ഠംസു. സത്ഥാ തം സുമനപുപ്ഫവിതാനം ദിസ്വാ ചിത്തേനേവ സുഭദ്ദായ ഭിക്ഖം അധിവാസേത്വാ പുനദിവസേ അരുണേ ഉട്ഠിതേ ആനന്ദത്ഥേരം ആഹ – ‘‘ആനന്ദ, മയം അജ്ജ ദൂരം ഭിക്ഖാചാരം ഗമിസ്സാമ, പുഥുജ്ജനാനം അദത്വാ അരിയാനംയേവ സലാകം ദേഹീ’’തി. ഥേരോ ഭിക്ഖൂനം ആരോചേസി – ‘‘ആവുസോ, സത്ഥാ അജ്ജ ദൂരം ഭിക്ഖാചാരം ഗമിസ്സതി. പുഥുജ്ജനാ മാ ഗണ്ഹന്തു, അരിയാവ സലാകം ഗണ്ഹന്തൂ’’തി. കുണ്ഡധാനത്ഥേരോ – ‘‘ആഹരാവുസോ, സലാക’’ന്തി പഠമംയേവ ഹത്ഥം പസാരേസി. ആനന്ദോ ‘‘സത്ഥാ താദിസാനം ഭിക്ഖൂനം സലാകം ന ദാപേതി, അരിയാനംയേവ ദാപേതീ’’തി വിതക്കം ഉപ്പാദേത്വാ ഗന്ത്വാ സത്ഥു ആരോചേസി. സത്ഥാ ‘‘ആഹരാപേന്തസ്സ സലാകം ദേഹീ’’തി ആഹ. ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ കുണ്ഡധാനസ്സ സലാകാ ദാതും ന യുത്താ, അഥ സത്ഥാ പടിബാഹേയ്യ, ഭവിസ്സതി ഏത്ഥ കാരണ’’ന്തി ‘‘കുണ്ഡധാനസ്സ സലാകം ദസ്സാമീ’’തി ഗമനം അഭിനീഹരി. കുണ്ഡധാനോ തസ്സ പുരാഗമനാ ഏവ അഭിഞ്ഞാപാദകം ചതുത്ഥജ്ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ ഇദ്ധിയാ ആകാസേ ഠത്വാ ‘‘ആഹരാവുസോ ആനന്ദ, സത്ഥാ മം ജാനാതി, മാദിസം ഭിക്ഖും പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്തം ന സത്ഥാ വാരേതീ’’തി ഹത്ഥം പസാരേത്വാ സലാകം ഗണ്ഹി. സത്ഥാ തം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ ഥേരം ഇമസ്മിം സാസനേ പഠമം സലാകം ഗണ്ഹന്താനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി. യസ്മാ അയം ഥേരോ രാജാനം ഉപത്ഥമ്ഭം ലഭിത്വാ സപ്പായാഹാരപടിലാഭേന സമാഹിതചിത്തോ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ ഉപനിസ്സയസമ്പന്നതായ ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി. ഏവംഭൂതസ്സാപി ഇമസ്സ ഥേരസ്സ ഗുണേ അജാനന്താ യേ പുഥുജ്ജനാ ഭിക്ഖൂ ‘‘അയം പഠമം സലാകം ഗണ്ഹതി, കിം നു ഖോ ഏത’’ന്തി വിമതിം ഉപ്പാദേന്തി. തേസം തം വിമതിവിധമനത്ഥം ഥേരോ ആകാസം അബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ ഇദ്ധിപാടിഹാരിയം ദസ്സേത്വാ അഞ്ഞാപദേസേന അഞ്ഞം ബ്യാകരോന്തോ ‘‘പഞ്ച ഛിന്ദേ’’തി ഗാഥം അഭാസി.
Tadā mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṅgaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi. Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti. Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati. Puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti. Kuṇḍadhānatthero – ‘‘āharāvuso, salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi. Ānando ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi. Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha. Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ettha kāraṇa’’nti ‘‘kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari. Kuṇḍadhāno tassa purāgamanā eva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā vāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi. Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Yasmā ayaṃ thero rājānaṃ upatthambhaṃ labhitvā sappāyāhārapaṭilābhena samāhitacitto vipassanāya kammaṃ karonto upanissayasampannatāya chaḷabhiñño ahosi. Evaṃbhūtassāpi imassa therassa guṇe ajānantā ye puthujjanā bhikkhū ‘‘ayaṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhati, kiṃ nu kho eta’’nti vimatiṃ uppādenti. Tesaṃ taṃ vimatividhamanatthaṃ thero ākāsaṃ abbhuggantvā iddhipāṭihāriyaṃ dassetvā aññāpadesena aññaṃ byākaronto ‘‘pañca chinde’’ti gāthaṃ abhāsi.
൧. ഏവം സോ പൂരിതപുഞ്ഞസമ്ഭാരാനുരൂപേന അരഹാ ഹുത്വാ പത്തഏതദഗ്ഗട്ഠാനോ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സവസേന പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസേന്തോ സത്താഹം പടിസല്ലീനന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ സത്ഥാഹം സത്തദിവസം നിരോധസമാപത്തിവിഹാരേന പടിസല്ലീനം വിവേകഭൂതന്തി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
1. Evaṃ so pūritapuññasambhārānurūpena arahā hutvā pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento sattāhaṃ paṭisallīnantiādimāha. Tattha satthāhaṃ sattadivasaṃ nirodhasamāpattivihārena paṭisallīnaṃ vivekabhūtanti attho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
കുണ്ഡധാനത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
Kuṇḍadhānattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / അപദാനപാളി • Apadānapāḷi / ൧. കുണ്ഡധാനത്ഥേരഅപദാനം • 1. Kuṇḍadhānattheraapadānaṃ