Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā

    ૫. કુઞ્જરવિમાનવણ્ણના

    5. Kuñjaravimānavaṇṇanā

    કુઞ્જરો તે વરારોહોતિ કુઞ્જરવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. અથેકદિવસં રાજગહનગરે નક્ખત્તં ઘોસિતં. નાગરા વીથિયો સોધેત્વા વાલુકં ઓકિરિત્વા લાજપઞ્ચમકાનિ પુપ્ફાનિ વિપ્પકિરિંસુ, ગેહદ્વારે ગેહદ્વારે કદલિયો ચ પુણ્ણઘટે ચ ઠપેસું, યથાવિભવં નાનાવિરાગવણ્ણવિચિત્તા ધજપટાકાદયો ઉસ્સાપેસું, સબ્બો જનો અત્તનો અત્તનો વિભવાનુરૂપં સુમણ્ડિતપસાધિતો નક્ખત્તકીળં કીળિ, સકલનગરં દેવનગરં વિય અલઙ્કતપટિયત્તં અહોસિ. અથ બિમ્બિસારમહારાજા પુબ્બચારિત્તવસેન મહાજનસ્સ ચિત્તાનુરક્ખણત્થઞ્ચ અત્તનો રાજભવનતો નિક્ખમિત્વા મહન્તેન પરિવારેન મહતા રાજાનુભાવેન ઉળારેન સિરિસોભગ્ગેન નગરં પદક્ખિણં કરોતિ.

    Kuñjaro te varārohoti kuñjaravimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Athekadivasaṃ rājagahanagare nakkhattaṃ ghositaṃ. Nāgarā vīthiyo sodhetvā vālukaṃ okiritvā lājapañcamakāni pupphāni vippakiriṃsu, gehadvāre gehadvāre kadaliyo ca puṇṇaghaṭe ca ṭhapesuṃ, yathāvibhavaṃ nānāvirāgavaṇṇavicittā dhajapaṭākādayo ussāpesuṃ, sabbo jano attano attano vibhavānurūpaṃ sumaṇḍitapasādhito nakkhattakīḷaṃ kīḷi, sakalanagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkatapaṭiyattaṃ ahosi. Atha bimbisāramahārājā pubbacārittavasena mahājanassa cittānurakkhaṇatthañca attano rājabhavanato nikkhamitvā mahantena parivārena mahatā rājānubhāvena uḷārena sirisobhaggena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.

    તેન ચ સમયેન રાજગહવાસિની એકા કુલધીતા રઞ્ઞો તં વિભવસમ્પત્તિં સિરિસોભગ્ગં રાજાનુભાવઞ્ચ પસ્સિત્વા અચ્છરિયબ્ભુતચિત્તજાતા ‘‘અયં દેવિદ્ધિસદિસા વિભવસમ્પત્તિ કીદિસેન નુ ખો કમ્મુના લબ્ભતી’’તિ પણ્ડિતસમ્મતે પુચ્છિ. તે તસ્સા કથેસું ‘‘ભદ્દે, પુઞ્ઞકમ્મં નામ ચિન્તામણિસદિસં કપ્પરુક્ખસદિસં, ખેત્તસમ્પત્તિયા ચિત્તસમ્પત્તિયા ચ સતિ યં યં પત્થેત્વા કરોતિ, તં તં નિપ્ફાદેતિયેવ. અપિચ આસનદાનેન ઉચ્ચાકુલીનતા હોતિ, અન્નદાનેન બલસમ્પત્તિપટિલાભો, વત્થદાનેન વણ્ણસમ્પત્તિપટિલાભો, યાનદાનેન સુખવિસેસપટિલાભો, દીપદાનેન ચક્ખુસમ્પત્તિપટિલાભો, આવાસદાનેન સબ્બસમ્પત્તિપટિલાભો હોતી’’તિ. સા તં સુત્વા ‘‘દેવસમ્પત્તિ ઇતો ઉળારા હોતિ મઞ્ઞે’’તિ તત્થ ચિત્તં ઠપેત્વા પુઞ્ઞકિરિયાય અતિવિય ઉસ્સાહજાતા અહોસિ.

    Tena ca samayena rājagahavāsinī ekā kuladhītā rañño taṃ vibhavasampattiṃ sirisobhaggaṃ rājānubhāvañca passitvā acchariyabbhutacittajātā ‘‘ayaṃ deviddhisadisā vibhavasampatti kīdisena nu kho kammunā labbhatī’’ti paṇḍitasammate pucchi. Te tassā kathesuṃ ‘‘bhadde, puññakammaṃ nāma cintāmaṇisadisaṃ kapparukkhasadisaṃ, khettasampattiyā cittasampattiyā ca sati yaṃ yaṃ patthetvā karoti, taṃ taṃ nipphādetiyeva. Apica āsanadānena uccākulīnatā hoti, annadānena balasampattipaṭilābho, vatthadānena vaṇṇasampattipaṭilābho, yānadānena sukhavisesapaṭilābho, dīpadānena cakkhusampattipaṭilābho, āvāsadānena sabbasampattipaṭilābho hotī’’ti. Sā taṃ sutvā ‘‘devasampatti ito uḷārā hoti maññe’’ti tattha cittaṃ ṭhapetvā puññakiriyāya ativiya ussāhajātā ahosi.

    માતાપિતરો ચસ્સા અહતં વત્થયુગં નવપીઠં એકં પદુમકલાપં સપ્પિમધુસક્ખરા તણ્ડુલખીરાનિ ચ પરિભોગત્થાય પેસેસું. સા તાનિ દિસ્વા ‘‘અહઞ્ચ દાનં દાતુકામા, અયઞ્ચ મે દેય્યધમ્મો લદ્ધો’’તિ તુટ્ઠમાનસા દુતિયદિવસે દાનં સજ્જેન્તી અપ્પોદકમધુપાયાસં સમ્પાદેત્વા, તસ્સ પરિવારભાવેન અઞ્ઞમ્પિ બહું ખાદનીયભોજનીયં પટિયાદેત્વા દાનગ્ગે ગન્ધપરિભણ્ડં કત્વા વિકસિતપદુમપત્તકિઞ્જક્ખકેસરોપસોભિતેસુ પદુમેસુ આસનં પઞ્ઞાપેત્વા, અહતેન સેતવત્થેન અત્થરિત્વા આસનસ્સ ચતુન્નં પાદાનં ઉપરિ ચત્તારિ પદુમાનિ માલાગુળઞ્ચ ઠપેત્વા, આસનસ્સ ઉપરિ વિતાનં બન્ધિત્વા માલાદામઓલમ્બકદામાનિ ઓલમ્બિત્વા, આસનસ્સ સમન્તતો ભૂમિં સકેસરેહિ પદુમપત્તેહિ સબ્બસન્થરં સન્થરિત્વા ‘‘દક્ખિણેય્યે આગતે પૂજેસ્સામી’’તિ પુપ્ફપૂરિતં ચઙ્કોટકં એકમન્તે ઠપેસિ.

    Mātāpitaro cassā ahataṃ vatthayugaṃ navapīṭhaṃ ekaṃ padumakalāpaṃ sappimadhusakkharā taṇḍulakhīrāni ca paribhogatthāya pesesuṃ. Sā tāni disvā ‘‘ahañca dānaṃ dātukāmā, ayañca me deyyadhammo laddho’’ti tuṭṭhamānasā dutiyadivase dānaṃ sajjentī appodakamadhupāyāsaṃ sampādetvā, tassa parivārabhāvena aññampi bahuṃ khādanīyabhojanīyaṃ paṭiyādetvā dānagge gandhaparibhaṇḍaṃ katvā vikasitapadumapattakiñjakkhakesaropasobhitesu padumesu āsanaṃ paññāpetvā, ahatena setavatthena attharitvā āsanassa catunnaṃ pādānaṃ upari cattāri padumāni mālāguḷañca ṭhapetvā, āsanassa upari vitānaṃ bandhitvā mālādāmaolambakadāmāni olambitvā, āsanassa samantato bhūmiṃ sakesarehi padumapattehi sabbasantharaṃ santharitvā ‘‘dakkhiṇeyye āgate pūjessāmī’’ti pupphapūritaṃ caṅkoṭakaṃ ekamante ṭhapesi.

    અથેવં કતદાનૂપકરણસંવિધાના સીસંન્હાતા સુદ્ધવત્થનિવત્થા સુદ્ધુત્તરાસઙ્ગા વેલં સલ્લક્ખેત્વા એકં દાસિં આણાપેસિ ‘‘ગચ્છ જે, અમ્હાકં તાદિસં દક્ખિણેય્યં પરિયેસાહી’’તિ. તેન ચ સમયેન આયસ્મા સારિપુત્તો સહસ્સથવિકં નિક્ખિપન્તો વિય રાજગહે પિણ્ડાય ચરન્તો અન્તરવીથિં પટિપન્નો હોતિ. અથ સા દાસી થેરં વન્દિત્વા આહ ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં પત્તં મે દેથા’’તિ. ‘‘એકિસ્સા ઉપાસિકાય અનુગ્ગહત્થં ઇતો એથા’’તિ ચ આહ. થેરો તસ્સા પત્તં અદાસિ. સા થેરં ગેહં પવેસેસિ. અથ સા ઇત્થી થેરસ્સ પચ્ચુગ્ગમનં કત્વા આસનં દસ્સેત્વા ‘‘નિસીદથ, ભન્તે, ઇદમાસનં પઞ્ઞત્ત’’ન્તિ વત્વા થેરે તત્થ નિસિન્ને સકેસરેહિ પદુમપત્તેહિ થેરં પૂજયમાના આસનસ્સ સમન્તતો ઓકિરિત્વા પઞ્ચપતિટ્ઠિતેન વન્દિત્વા સપ્પિમધુસક્ખરાસમ્મિસ્સેન અપ્પોદકમધુપાયાસેન પરિવિસિ. પરિવિસન્તી ચ ‘‘ઇમસ્સ મે પુઞ્ઞસ્સાનુભાવેન દિબ્બગજકૂટાગારપલ્લઙ્કસોભિતા દિબ્બસમ્પત્તિયો હોન્તુ, સબ્બાસુ પવત્તીસુ પદુમા નામ મા વિગતા હોન્તૂ’’તિ પત્થનં અકાસિ. પુન થેરે કતભત્તકિચ્ચે પત્તં ધોવિત્વા સપ્પિમધુસક્ખરાહિ પૂરેત્વા પલ્લઙ્કે અત્થતં સાટકં ચુમ્બટકં કત્વા થેરસ્સ હત્થે ઠપેત્વા થેરે ચ અનુમોદનં કત્વા પક્કમન્તે દ્વે પુરિસે આણાપેસિ ‘‘થેરસ્સ હત્થે પત્તં ઇમઞ્ચ પલ્લઙ્કં વિહારં નેત્વા થેરસ્સ નિય્યાતેત્વા આગચ્છથા’’તિ. તે તથા અકંસુ.

    Athevaṃ katadānūpakaraṇasaṃvidhānā sīsaṃnhātā suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā velaṃ sallakkhetvā ekaṃ dāsiṃ āṇāpesi ‘‘gaccha je, amhākaṃ tādisaṃ dakkhiṇeyyaṃ pariyesāhī’’ti. Tena ca samayena āyasmā sāriputto sahassathavikaṃ nikkhipanto viya rājagahe piṇḍāya caranto antaravīthiṃ paṭipanno hoti. Atha sā dāsī theraṃ vanditvā āha ‘‘bhante, tumhākaṃ pattaṃ me dethā’’ti. ‘‘Ekissā upāsikāya anuggahatthaṃ ito ethā’’ti ca āha. Thero tassā pattaṃ adāsi. Sā theraṃ gehaṃ pavesesi. Atha sā itthī therassa paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ dassetvā ‘‘nisīdatha, bhante, idamāsanaṃ paññatta’’nti vatvā there tattha nisinne sakesarehi padumapattehi theraṃ pūjayamānā āsanassa samantato okiritvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā sappimadhusakkharāsammissena appodakamadhupāyāsena parivisi. Parivisantī ca ‘‘imassa me puññassānubhāvena dibbagajakūṭāgārapallaṅkasobhitā dibbasampattiyo hontu, sabbāsu pavattīsu padumā nāma mā vigatā hontū’’ti patthanaṃ akāsi. Puna there katabhattakicce pattaṃ dhovitvā sappimadhusakkharāhi pūretvā pallaṅke atthataṃ sāṭakaṃ cumbaṭakaṃ katvā therassa hatthe ṭhapetvā there ca anumodanaṃ katvā pakkamante dve purise āṇāpesi ‘‘therassa hatthe pattaṃ imañca pallaṅkaṃ vihāraṃ netvā therassa niyyātetvā āgacchathā’’ti. Te tathā akaṃsu.

    સા અપરભાગે કાલં કત્વા તાવતિંસભવને યોજનસતુબ્બેધે કનકવિમાને નિબ્બત્તિ અચ્છરાસહસ્સપરિવારા. પત્થનાવસેન ચસ્સા પઞ્ચયોજનુબ્બેધો પદુમમાલાલઙ્કતો સમન્તતો પદુમપત્તકિઞ્જક્ખકેસરોપસોભિતો મનુઞ્ઞદસ્સનો સુખસમ્ફસ્સો વિવિધરતનરંસિજાલસમુજ્જલહેમાભરણવિભૂસિતો ગજવરો નિબ્બત્તિ. તસ્સૂપરિ યથાવુત્તસોભાતિસયયુત્તો યોજનિકો કનકપલ્લઙ્કો નિબ્બત્તિ. સા દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવન્તી અન્તરન્તરા તં કુઞ્જરવિમાનસ્સ ઉપરિ રતનવિચિત્તં પલ્લઙ્કં અભિરુય્હ મહતા દેવતાનુભાવેન નન્દનવનં ગચ્છતિ. અથેકસ્મિં ઉસ્સવદિવસે દેવતાસુ યથાસકં દિબ્બાનુભાવેન ઉય્યાનકીળનત્થં નન્દનવનં ગચ્છન્તીસૂતિઆદિના સબ્બં પઠમપીઠવિમાનવણ્ણનાયં આગતસદિસં, તસ્મા તત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. ઇધ પન થેરો –

    Sā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane yojanasatubbedhe kanakavimāne nibbatti accharāsahassaparivārā. Patthanāvasena cassā pañcayojanubbedho padumamālālaṅkato samantato padumapattakiñjakkhakesaropasobhito manuññadassano sukhasamphasso vividharatanaraṃsijālasamujjalahemābharaṇavibhūsito gajavaro nibbatti. Tassūpari yathāvuttasobhātisayayutto yojaniko kanakapallaṅko nibbatti. Sā dibbasampattiṃ anubhavantī antarantarā taṃ kuñjaravimānassa upari ratanavicittaṃ pallaṅkaṃ abhiruyha mahatā devatānubhāvena nandanavanaṃ gacchati. Athekasmiṃ ussavadivase devatāsu yathāsakaṃ dibbānubhāvena uyyānakīḷanatthaṃ nandanavanaṃ gacchantīsūtiādinā sabbaṃ paṭhamapīṭhavimānavaṇṇanāyaṃ āgatasadisaṃ, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbaṃ. Idha pana thero –

    ૩૧.

    31.

    ‘‘કુઞ્જરો તે વરારોહો, નાનારતનકપ્પનો;

    ‘‘Kuñjaro te varāroho, nānāratanakappano;

    રુચિરો થામવા જવસમ્પન્નો, આકાસમ્હિ સમીહતિ.

    Ruciro thāmavā javasampanno, ākāsamhi samīhati.

    ૩૨.

    32.

    ‘‘પદુમિ પદ્મપત્તક્ખિ, પદ્મુપ્પલજુતિન્ધરો;

    ‘‘Padumi padmapattakkhi, padmuppalajutindharo;

    પદ્મચુણ્ણાભિકિણ્ણઙ્ગો, સોણ્ણપોક્ખરમાલધા.

    Padmacuṇṇābhikiṇṇaṅgo, soṇṇapokkharamāladhā.

    ૩૩.

    33.

    ‘‘પદુમાનુસટં મગ્ગં, પદ્મપત્તવિભૂસિતં;

    ‘‘Padumānusaṭaṃ maggaṃ, padmapattavibhūsitaṃ;

    ઠિતં વગ્ગુ મનુગ્ઘાતી, મિતં ગચ્છતિ વારણો.

    Ṭhitaṃ vaggu manugghātī, mitaṃ gacchati vāraṇo.

    ૩૪.

    34.

    ‘‘તસ્સ પક્કમમાનસ્સ, સોણ્ણકંસા રતિસ્સરા;

    ‘‘Tassa pakkamamānassa, soṇṇakaṃsā ratissarā;

    તેસં સુય્યતિ નિગ્ઘોસો, તૂરિયે પઞ્ચઙ્ગિકે યથા.

    Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.

    ૩૫.

    35.

    ‘‘તસ્સ નાગસ્સ ખન્ધમ્હિ, સુચિવત્થા અલઙ્કતા;

    ‘‘Tassa nāgassa khandhamhi, sucivatthā alaṅkatā;

    મહન્તં અચ્છરાસઙ્ઘં, વણ્ણેન અતિરોચસિ.

    Mahantaṃ accharāsaṅghaṃ, vaṇṇena atirocasi.

    ૩૬.

    36.

    ‘‘દાનસ્સ તે ઇદં ફલં, અથો સીલસ્સ વા પન;

    ‘‘Dānassa te idaṃ phalaṃ, atho sīlassa vā pana;

    અથો અઞ્જલિકમ્મસ્સ, તં મે અક્ખાહિ પુચ્છિતા’’તિ. – આહ;

    Atho añjalikammassa, taṃ me akkhāhi pucchitā’’ti. – āha;

    ૩૧. તત્થ કુઞ્જરો તે વરારોહોતિ કુઞ્જે ગિરિતટે રમતિ અભિરમતિ, તત્થ વા રવતિ કોઞ્ચનાદં નદન્તો વિચરતિ. કું વા પથવિં તદભિઘાતેન જરયતીતિ કુઞ્જરો, ગિરિચરાદિભેદો મનુસ્સલોકે હત્થી, અયં પન કીળનકાલે કુઞ્જરસદિસતાય એવં વુત્તો. આરુય્હતીતિ આરોહો, આરોહનીયોતિ અત્થો. વરો અગ્ગો સેટ્ઠો આરોહોતિ વરારોહો, ઉત્તમયાનન્તિ વુત્તં હોતિ. નાનારતનકપ્પનોતિ નાનાવિધાનિ રતનાનિ એતેસન્તિ નાનારતના, કુમ્ભાલઙ્કારાદિહત્થાલઙ્કારા. તેહિ વિહિતો કપ્પન્નો સન્નાહો યસ્સ સો નાનારતનકપ્પનો. રુચિં અભિરતિં દેતીતિ રુચિરો, મનુઞ્ઞોતિ અત્થો. થામવાતિ થિરો, બલવાતિ અત્થો. જવસમ્પન્નોતિ સમ્પન્નજવો, સીઘજવોતિ વુત્તં હોતિ. આકાસમ્હિ સમીહતીતિ આકાસે અન્તલિક્ખે સમ્મા ઈહતિ, આરુળ્હાનં ખોભં અકરોન્તો ચરતિ ગચ્છતીતિ અત્થો.

    31. Tattha kuñjaro te varārohoti kuñje giritaṭe ramati abhiramati, tattha vā ravati koñcanādaṃ nadanto vicarati. Kuṃ vā pathaviṃ tadabhighātena jarayatīti kuñjaro, giricarādibhedo manussaloke hatthī, ayaṃ pana kīḷanakāle kuñjarasadisatāya evaṃ vutto. Āruyhatīti āroho, ārohanīyoti attho. Varo aggo seṭṭho ārohoti varāroho, uttamayānanti vuttaṃ hoti. Nānāratanakappanoti nānāvidhāni ratanāni etesanti nānāratanā, kumbhālaṅkārādihatthālaṅkārā. Tehi vihito kappanno sannāho yassa so nānāratanakappano. Ruciṃ abhiratiṃ detīti ruciro, manuññoti attho. Thāmavāti thiro, balavāti attho. Javasampannoti sampannajavo, sīghajavoti vuttaṃ hoti. Ākāsamhi samīhatīti ākāse antalikkhe sammā īhati, āruḷhānaṃ khobhaṃ akaronto carati gacchatīti attho.

    ૩૨. પદુમીતિ પદુમસમાનવણ્ણતાય ‘‘પદુમ’’ન્તિ લદ્ધનામેન કુમ્ભવણ્ણેન સમન્નાગતત્તા પદુમી. પદ્મપત્તક્ખીતિ કમલદલસદિસનયને, આલપનમેતં તસ્સા દેવતાય. પદ્મુપ્પલજુતિન્ધરોતિ દિબ્બપદુમુપ્પલમાલાલઙ્કતસરીરતાય તહં તહં વિપ્ફુરન્તં વિજ્જોતમાનં પદુમુપ્પલજુતિં ધારેતીતિ પદુમુપ્પલજુતિન્ધરો. પદ્મચુણ્ણાભિકિણ્ણઙ્ગોતિ પદુમપત્તકિઞ્જક્ખકેસરેહિ સમન્તતો ઓકિણ્ણગત્તો. સોણ્ણપોક્ખરમાલધાતિ હેમમયકમલમાલાભારી.

    32.Padumīti padumasamānavaṇṇatāya ‘‘paduma’’nti laddhanāmena kumbhavaṇṇena samannāgatattā padumī. Padmapattakkhīti kamaladalasadisanayane, ālapanametaṃ tassā devatāya. Padmuppalajutindharoti dibbapadumuppalamālālaṅkatasarīratāya tahaṃ tahaṃ vipphurantaṃ vijjotamānaṃ padumuppalajutiṃ dhāretīti padumuppalajutindharo. Padmacuṇṇābhikiṇṇaṅgoti padumapattakiñjakkhakesarehi samantato okiṇṇagatto. Soṇṇapokkharamāladhāti hemamayakamalamālābhārī.

    ૩૩. પદુમાનુસટં મગ્ગં પદ્મપત્તવિભૂસિતન્તિ હત્થિનો પદનિક્ખેપે પદનિક્ખેપે તસ્સ પાદં સન્ધારેન્તેહિ મહન્તેહિ પદુમેહિ અનુસટં વિપ્પકિણ્ણં, નાનાવિરાગવણ્ણેહિ તેસંયેવ ચ પત્તેહિ ઇતો ચિતો ચ પરિબ્ભમન્તેહિ વિસેસતો મણ્ડિતતાય વિભૂસિતં મગ્ગં ગચ્છતીતિ યોજના. ઠિતન્તિ ઇદં મગ્ગવિસેસનં, પદુમપત્તવિભૂસિતં હુત્વા ઠિતં મગ્ગન્તિ અત્થો. વગ્ગૂતિ ચારુ, કિરિયાવિસેસનઞ્ચેતં, મ-કારો પદસન્ધિકરો. અનુગ્ઘાતીતિ ન ઉગ્ઘાતિ, અત્તનો ઉપરિ નિસિન્નાનં ઈસકમ્પિ ખોભં અકરોન્તોતિ અત્થો. મિતન્તિ નિમ્મિતં, નિક્ખેપપદં વીતિક્કમન્તિ અત્થો. અયઞ્હેત્થ અત્થો ‘‘વગ્ગુ ચારુ પદનિક્ખેપં કત્વા ગચ્છતી’’તિ. મિતન્તિ વા પરિમિતં પમાણયુત્તં, નાતિસીઘં, નાતિસણિકન્તિ વુત્તં હોતિ. વારણોતિ હત્થી. સો હિ પચ્ચત્થિકવારણતો ગમનપરિક્કિલેસવારણતો ચ ‘‘વારણો’’તિ વુચ્ચતિ.

    33.Padumānusaṭaṃ maggaṃ padmapattavibhūsitanti hatthino padanikkhepe padanikkhepe tassa pādaṃ sandhārentehi mahantehi padumehi anusaṭaṃ vippakiṇṇaṃ, nānāvirāgavaṇṇehi tesaṃyeva ca pattehi ito cito ca paribbhamantehi visesato maṇḍitatāya vibhūsitaṃ maggaṃ gacchatīti yojanā. Ṭhitanti idaṃ maggavisesanaṃ, padumapattavibhūsitaṃ hutvā ṭhitaṃ magganti attho. Vaggūti cāru, kiriyāvisesanañcetaṃ, ma-kāro padasandhikaro. Anugghātīti na ugghāti, attano upari nisinnānaṃ īsakampi khobhaṃ akarontoti attho. Mitanti nimmitaṃ, nikkhepapadaṃ vītikkamanti attho. Ayañhettha attho ‘‘vaggu cāru padanikkhepaṃ katvā gacchatī’’ti. Mitanti vā parimitaṃ pamāṇayuttaṃ, nātisīghaṃ, nātisaṇikanti vuttaṃ hoti. Vāraṇoti hatthī. So hi paccatthikavāraṇato gamanaparikkilesavāraṇato ca ‘‘vāraṇo’’ti vuccati.

    ૩૪. તસ્સ પક્કમમાનસ્સ, સોણ્ણસંકા રતિસ્સરાતિ તસ્સ યથાવુત્તસ્સ કુઞ્જરસ્સ ગચ્છન્તસ્સ સોણ્ણકંસા સુવણ્ણમયા ઘણ્ટા રતિસ્સરા રમણીયસદ્દા મનુઞ્ઞનિગ્ઘોસા ઓલમ્બન્તીતિ અધિપ્પાયો. તસ્સ હિ કુઞ્જરસ્સ ઉભોસુ પસ્સેસુ મહાકોલમ્બપ્પમાણા મણિમુત્તાદિખચિતા હેમમયા અનેકસતા મહન્તિયો ઘણ્ટા તહં તહં ઓલમ્બમાના પચલન્તિ, યતો છેકેન ગન્ધબ્બકેન પયુત્તવાદિતતો અતિવિય મનોહરસદ્દો નિચ્છરતિ . તેનાહ ‘‘તેસં સુય્યતિ નિગ્ઘોસો, તૂરિયે પઞ્ચઙ્ગિકે યથા’’તિ. તસ્સત્થો – યથા નામ આતતં વિતતં આતતવિતતં ઘનં સુસિરન્તિ એવં પઞ્ચઙ્ગિકે તૂરિયે કુસલેહિ વાદિયમાને ઠાનુપ્પત્તિયા મન્દતારવિભાગં દસ્સેન્તેન ગાયન્તેન સમીરિતો વાદિતસરો વગ્ગુ રજનીયો નિગ્ઘોસો સુય્યતિ, એવં તેસં સોવણ્ણકંસાનં તપનીયઘણ્ટાનં નિગ્ઘોસો સુય્યતીતિ.

    34.Tassapakkamamānassa, soṇṇasaṃkā ratissarāti tassa yathāvuttassa kuñjarassa gacchantassa soṇṇakaṃsā suvaṇṇamayā ghaṇṭā ratissarā ramaṇīyasaddā manuññanigghosā olambantīti adhippāyo. Tassa hi kuñjarassa ubhosu passesu mahākolambappamāṇā maṇimuttādikhacitā hemamayā anekasatā mahantiyo ghaṇṭā tahaṃ tahaṃ olambamānā pacalanti, yato chekena gandhabbakena payuttavāditato ativiya manoharasaddo niccharati . Tenāha ‘‘tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā’’ti. Tassattho – yathā nāma ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ ghanaṃ susiranti evaṃ pañcaṅgike tūriye kusalehi vādiyamāne ṭhānuppattiyā mandatāravibhāgaṃ dassentena gāyantena samīrito vāditasaro vaggu rajanīyo nigghoso suyyati, evaṃ tesaṃ sovaṇṇakaṃsānaṃ tapanīyaghaṇṭānaṃ nigghoso suyyatīti.

    ૩૫. નાગસ્સાતિ હત્થિનાગસ્સ. મહન્તન્તિ સમ્પત્તિમહત્તેનાપિ સઙ્ખ્યામહત્તેનાપિ મહન્તં. અચ્છરાસઙ્ઘન્તિ દેવકઞ્ઞાસમૂહં. વણ્ણેનાતિ રૂપેન.

    35.Nāgassāti hatthināgassa. Mahantanti sampattimahattenāpi saṅkhyāmahattenāpi mahantaṃ. Accharāsaṅghanti devakaññāsamūhaṃ. Vaṇṇenāti rūpena.

    ૩૬. દાનસ્સાતિ દાનમયપુઞ્ઞસ્સ. સીલસ્સાતિ કાયિકસંવરાદિસંવરસીલસ્સ. વા-સદ્દો અવુત્તવિકપ્પનત્થો. તેન અભિવાદનાદિં અવુત્તં ચારિત્તસીલં સઙ્ગણ્હાતિ.

    36.Dānassāti dānamayapuññassa. Sīlassāti kāyikasaṃvarādisaṃvarasīlassa. Vā-saddo avuttavikappanattho. Tena abhivādanādiṃ avuttaṃ cārittasīlaṃ saṅgaṇhāti.

    એવં થેરેન પુચ્છિતા સા દેવતા પઞ્હં વિસ્સજ્જેસિ, તમત્થં દસ્સેતું –

    Evaṃ therena pucchitā sā devatā pañhaṃ vissajjesi, tamatthaṃ dassetuṃ –

    ૩૭.

    37.

    ‘‘સા દેવતા અત્તમના, મોગ્ગલ્લાનેન પુચ્છિતા;

    ‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;

    પઞ્હં પુટ્ઠા વિયાકાસિ, યસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલ’’ન્તિ. –

    Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phala’’nti. –

    અયં ગાથા ધમ્મસઙ્ગાહકેહિ વુત્તા, તસ્સા અત્થો હેટ્ઠા વુત્તો એવ.

    Ayaṃ gāthā dhammasaṅgāhakehi vuttā, tassā attho heṭṭhā vutto eva.

    ૩૮.

    38.

    ‘‘દિસ્વાન ગુણસમ્પન્નં, ઝાયિં ઝાનરતં સતં;

    ‘‘Disvāna guṇasampannaṃ, jhāyiṃ jhānarataṃ sataṃ;

    અદાસિં પુપ્ફાભિકિણ્ણં, આસનં દુસ્સસન્થતં.

    Adāsiṃ pupphābhikiṇṇaṃ, āsanaṃ dussasanthataṃ.

    ૩૯.

    39.

    ‘‘ઉપડ્ઢં પદ્મમાલાહં, આસનસ્સ સમન્તતો;

    ‘‘Upaḍḍhaṃ padmamālāhaṃ, āsanassa samantato;

    અબ્ભોકિરિસ્સં પત્તેહિ, પસન્ના સેહિ પાણિભિ.

    Abbhokirissaṃ pattehi, pasannā sehi pāṇibhi.

    ૪૦.

    40.

    ‘‘તસ્સ કમ્મકુસલસ્સ, ઇદં મે ઈદિસં ફલં;

    ‘‘Tassa kammakusalassa, idaṃ me īdisaṃ phalaṃ;

    સક્કારો ગરુકારો ચ, દેવાનં અપચિતા અહં.

    Sakkāro garukāro ca, devānaṃ apacitā ahaṃ.

    ૪૧.

    41.

    ‘‘યો વે સમ્માવિમુત્તાનં, સન્તાનં બ્રહ્મચારિનં;

    ‘‘Yo ve sammāvimuttānaṃ, santānaṃ brahmacārinaṃ;

    પસન્નો આસનં દજ્જા, એવં નન્દે યથા અહં.

    Pasanno āsanaṃ dajjā, evaṃ nande yathā ahaṃ.

    ૪૨.

    42.

    ‘‘તસ્મા હિ અત્તકામેન, મહત્તમભિકઙ્ખતા;

    ‘‘Tasmā hi attakāmena, mahattamabhikaṅkhatā;

    આસનં દાતબ્બં હોતિ, સરીરન્તિમધારિન’’ન્તિ. – દેવતાય વુત્તગાથા;

    Āsanaṃ dātabbaṃ hoti, sarīrantimadhārina’’nti. – devatāya vuttagāthā;

    ૩૮. તત્થ ગુણસમ્પન્નન્તિ સબ્બેહિ સાવકગુણેહિ સમન્નાગતં, તેહિ વા પરિપુણ્ણં. એતેન સાવકપારમિઞાણસ્સ મત્થકપ્પત્તિં દસ્સેતિ. ઝાયિન્તિ આરમ્મણૂપનિજ્ઝાનં લક્ખણૂપનિજ્ઝાનન્તિ દુવિધેનાપિ ઝાનેન ઝાયનસીલં, તેન વા ઝાપેતબ્બં સબ્બસંકિલેસપક્ખં ઝાપેત્વા ઠિતં. તતો એવ ઝાને રતન્તિ ઝાનરતં. સતન્તિ સમાનં, સન્તં વા, સપ્પુરિસન્તિ અત્થો. પુપ્ફાભિકિણ્ણન્તિ પુપ્ફેહિ અભિકિણ્ણં, કમલદલેહિ અભિપ્પકિણ્ણન્તિ અત્થો. દુસ્સસન્થતન્તિ વત્થેન ઉપરિ અત્થતં.

    38. Tattha guṇasampannanti sabbehi sāvakaguṇehi samannāgataṃ, tehi vā paripuṇṇaṃ. Etena sāvakapāramiñāṇassa matthakappattiṃ dasseti. Jhāyinti ārammaṇūpanijjhānaṃ lakkhaṇūpanijjhānanti duvidhenāpi jhānena jhāyanasīlaṃ, tena vā jhāpetabbaṃ sabbasaṃkilesapakkhaṃ jhāpetvā ṭhitaṃ. Tato eva jhāne ratanti jhānarataṃ. Satanti samānaṃ, santaṃ vā, sappurisanti attho. Pupphābhikiṇṇanti pupphehi abhikiṇṇaṃ, kamaladalehi abhippakiṇṇanti attho. Dussasanthatanti vatthena upari atthataṃ.

    ૩૯. ઉપડ્ઢં પદ્મમાલાહન્તિ ઉપડ્ઢં પદુમપુપ્ફં અહં. આસનસ્સ સમન્તતોતિ થેરેન નિસિન્નસ્સ આસનસ્સ સમન્તા ભૂમિયં. અબ્ભોકિરિસ્સન્તિ અભિઓકિરિં અભિપ્પકિરિં. કથં? પત્તેહીતિ, તસ્સ ઉપડ્ઢપદુમસ્સ વિસું વિસું કતેહિ પત્તેહિ પુપ્ફવસ્સાભિવસ્સનકનિયામેન ઓકિરિન્તિ અત્થો.

    39.Upaḍḍhaṃ padmamālāhanti upaḍḍhaṃ padumapupphaṃ ahaṃ. Āsanassa samantatoti therena nisinnassa āsanassa samantā bhūmiyaṃ. Abbhokirissanti abhiokiriṃ abhippakiriṃ. Kathaṃ? Pattehīti, tassa upaḍḍhapadumassa visuṃ visuṃ katehi pattehi pupphavassābhivassanakaniyāmena okirinti attho.

    ૪૦. ઇદં મે ઈદિસં ફલન્તિ ઇમિના ‘‘કુઞ્જરો તે વરારોહો’’તિઆદિના થેરેન ગહિતં અગ્ગહિતઞ્ચ આયુયસસુખરૂપાદિભેદં અત્તનો દિબ્બસમ્પત્તિં એકતો દસ્સેત્વા પુનપિ થેરેન અગ્ગહિતમેવ અત્તનો આનુભાવસમ્પત્તિં દસ્સેતું ‘‘સક્કારો ગરુકારો’’તિઆદિમાહ. તેન ‘‘ન કેવલં ભન્તે તુમ્હેહિ યથાવુત્તમેવ ઇધ મય્હં પુઞ્ઞફલં, અપિચ ખો ઇદં દિબ્બં આધિપતેય્યમ્પી’’તિ દસ્સેતિ. તત્થ સક્કારોતિ આદરકિરિયા, દેવેહિ અત્તનો સક્કાતબ્બતાતિ અત્થો. તથા ગરુકારોતિ ગરુકાતબ્બતા. દેવાનન્તિ દેવેહિ. અપચિતાતિ પૂજિતા.

    40.Idaṃ me īdisaṃ phalanti iminā ‘‘kuñjaro te varāroho’’tiādinā therena gahitaṃ aggahitañca āyuyasasukharūpādibhedaṃ attano dibbasampattiṃ ekato dassetvā punapi therena aggahitameva attano ānubhāvasampattiṃ dassetuṃ ‘‘sakkāro garukāro’’tiādimāha. Tena ‘‘na kevalaṃ bhante tumhehi yathāvuttameva idha mayhaṃ puññaphalaṃ, apica kho idaṃ dibbaṃ ādhipateyyampī’’ti dasseti. Tattha sakkāroti ādarakiriyā, devehi attano sakkātabbatāti attho. Tathā garukāroti garukātabbatā. Devānanti devehi. Apacitāti pūjitā.

    ૪૧. સમ્માવિમુત્તાનન્તિ સુટ્ઠુ વિમુત્તાનં સબ્બસંકિલેસપ્પહાયીનં. સન્તાનન્તિ સન્તકાયવચીમનોકમ્માનં સાધૂનં. મગ્ગબ્રહ્મચરિયસ્સ ચ સાસનબ્રહ્મચરિયસ્સ ચ ચિણ્ણત્તા બ્રહ્મચારિનં. પસન્નો આસનં દજ્જાતિ કમ્મફલસદ્ધાય રતનત્તયસદ્ધાય ચ પસન્નમાનસો હુત્વા યદિ આસનમત્તમ્પિ દદેય્ય. એવં નન્દે યથા અહન્તિ યથા અહં તેન આસનદાનેન એતરહિ નન્દામિ મોદામિ, એવમેવ અઞ્ઞોપિ નન્દેય્ય મોદેય્ય.

    41.Sammāvimuttānanti suṭṭhu vimuttānaṃ sabbasaṃkilesappahāyīnaṃ. Santānanti santakāyavacīmanokammānaṃ sādhūnaṃ. Maggabrahmacariyassa ca sāsanabrahmacariyassa ca ciṇṇattā brahmacārinaṃ. Pasanno āsanaṃ dajjāti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca pasannamānaso hutvā yadi āsanamattampi dadeyya. Evaṃ nande yathā ahanti yathā ahaṃ tena āsanadānena etarahi nandāmi modāmi, evameva aññopi nandeyya modeyya.

    ૪૨. તસ્માતિ તેન કારણેન. હિ-સદ્દો નિપાતમત્તં. અત્તકામેનાતિ અત્તનો હિતકામેન. યો હિ અત્તનો હિતાવહં કમ્મં કરોતિ, ન અહિતાવહં, સો અત્તકામો. મહત્તન્તિ વિપાકમહત્તં. સરીરન્તિમધારિનન્તિ અન્તિમં દેહં ધારેન્તાનં, ખીણાસવાનન્તિ અત્થો. અયઞ્હેત્થ અત્થો – યસ્મા અરહતં આસનદાનેન અહં એવં દિબ્બસમ્પત્તિયા મોદામિ, તસ્મા અઞ્ઞેનાપિ અત્તનો અભિવુદ્ધિં પત્થયમાનેન અન્તિમસમુસ્સયે ઠિતાનં આસનં દાતબ્બં, નત્થિ તાદિસં પુઞ્ઞન્તિ દસ્સેતિ. તેસં વુત્તસદિસમેવાતિ.

    42.Tasmāti tena kāraṇena. Hi-saddo nipātamattaṃ. Attakāmenāti attano hitakāmena. Yo hi attano hitāvahaṃ kammaṃ karoti, na ahitāvahaṃ, so attakāmo. Mahattanti vipākamahattaṃ. Sarīrantimadhārinanti antimaṃ dehaṃ dhārentānaṃ, khīṇāsavānanti attho. Ayañhettha attho – yasmā arahataṃ āsanadānena ahaṃ evaṃ dibbasampattiyā modāmi, tasmā aññenāpi attano abhivuddhiṃ patthayamānena antimasamussaye ṭhitānaṃ āsanaṃ dātabbaṃ, natthi tādisaṃ puññanti dasseti. Tesaṃ vuttasadisamevāti.

    કુઞ્જરવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Kuñjaravimānavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૫. કુઞ્જરવિમાનવત્થુ • 5. Kuñjaravimānavatthu


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact