Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દીઘ નિકાય (અટ્ઠકથા) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ૫. કૂટદન્તસુત્તવણ્ણના

    5. Kūṭadantasuttavaṇṇanā

    ૩૨૩. એવં મે સુતં…પે॰… મગધેસૂતિ કૂટદન્તસુત્તં. તત્રાયં અપુબ્બપદવણ્ણના. મગધેસૂતિ મગધા નામ જાનપદિનો રાજકુમારા, તેસં નિવાસો એકોપિ જનપદો રૂળ્હીસદ્દેન મગધાતિ વુચ્ચતિ, તસ્મિં મગધેસુ જનપદે. ઇતો પરં પુરિમસુત્તદ્વયે વુત્તનયમેવ. અમ્બલટ્ઠિકા બ્રહ્મજાલે વુત્તસદિસાવ. કૂટદન્તોતિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ નામં. ઉપક્ખટોતિ સજ્જિતો. વચ્છતરસતાનીતિ વચ્છસતાનિ. ઉરબ્ભાતિ તરુણમેણ્ડકા વુચ્ચન્તિ. એતે તાવ પાળિયં આગતાયેવ. પાળિયં પન અનાગતાનમ્પિ અનેકેસં મિગપક્ખીનં સત્તસત્તસતાનિ સમ્પિણ્ડિતાનેવાતિ વેદિતબ્બાનિ. સબ્બસત્તસતિકયાગં કિરેસ યજિતુકામો હોતિ. થૂણૂપનીતાનીતિ બન્ધિત્વા ઠપનત્થાય યૂપસઙ્ખાતં થૂણં ઉપનીતાનિ.

    323.Evaṃme sutaṃ…pe… magadhesūti kūṭadantasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Magadhesūti magadhā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado rūḷhīsaddena magadhāti vuccati, tasmiṃ magadhesu janapade. Ito paraṃ purimasuttadvaye vuttanayameva. Ambalaṭṭhikā brahmajāle vuttasadisāva. Kūṭadantoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ. Upakkhaṭoti sajjito. Vacchatarasatānīti vacchasatāni. Urabbhāti taruṇameṇḍakā vuccanti. Ete tāva pāḷiyaṃ āgatāyeva. Pāḷiyaṃ pana anāgatānampi anekesaṃ migapakkhīnaṃ sattasattasatāni sampiṇḍitānevāti veditabbāni. Sabbasattasatikayāgaṃ kiresa yajitukāmo hoti. Thūṇūpanītānīti bandhitvā ṭhapanatthāya yūpasaṅkhātaṃ thūṇaṃ upanītāni.

    ૩૨૮. તિવિધન્તિ એત્થ વિધા વુચ્ચતિ ઠપના, તિટ્ઠપનન્તિ અત્થો. સોળસપરિક્ખારન્તિ સોળસપરિવારં.

    328.Tividhanti ettha vidhā vuccati ṭhapanā, tiṭṭhapananti attho. Soḷasaparikkhāranti soḷasaparivāraṃ.

    ૩૩૦-૩૩૬. પટિવસન્તીતિ યઞ્ઞાનુભવનત્થાય પટિવસન્તિ. ભૂતપુબ્બન્તિ ઇદં ભગવા પથવીગતં નિધિં ઉદ્ધરિત્વા પુરતો રાસિં કરોન્તો વિય ભવપટિચ્છન્નં પુબ્બચરિતં દસ્સેન્તો આહ. મહાવિજિતોતિ સો કિર સાગરપરિયન્તં મહન્તં પથવીમણ્ડલં વિજિનિ, ઇતિ મહન્તં વિજિતમસ્સાતિ મહાવિજિતો ત્વેવ સઙ્ખ્યં અગમાસિ. અડ્ઢોતિઆદીસુ યો કોચિ અત્તનો સન્તકેન વિભવેન અડ્ઢો હોતિ, અયં પન ન કેવલં અડ્ઢોયેવ, મહદ્ધનો મહતા અપરિમાણસઙ્ખ્યેન ધનેન સમન્નાગતો. પઞ્ચકામગુણવસેન મહન્તા ઉળારા ભોગા અસ્સાતિ મહાભોગો. પિણ્ડપિણ્ડવસેન ચેવ સુવણ્ણમાસકરજતમાસકાદિવસેન ચ જાતરૂપરજતસ્સ પહૂતતાય પહૂતજાતરૂપરજતો, અનેકકોટિસઙ્ખ્યેન જાતરૂપરજતેન સમન્નાગતોતિ અત્થો. વિત્તીતિ તુટ્ઠિ, વિત્તિયા ઉપકરણં વિત્તૂપકરણં તુટ્ઠિકારણન્તિ અત્થો. પહૂતં નાનાવિધાલઙ્કારસુવણ્ણરજતભાજનાદિભેદં વિત્તૂપકરણમસ્સાતિ પહૂતવિત્તૂપકરણો. સત્તરતનસઙ્ખાતસ્સ નિદહિત્વા ઠપિતધનસ્સ સબ્બપુબ્બણ્ણાપરણ્ણસઙ્ગહિતસ્સ ધઞ્ઞસ્સ ચ પહૂતતાય પહૂતધનધઞ્ઞો . અથવા ઇદમસ્સ દેવસિકં પરિબ્બયદાનગ્ગહણાદિવસેન પરિવત્તનધનધઞ્ઞવસેન વુત્તં.

    330-336.Paṭivasantīti yaññānubhavanatthāya paṭivasanti. Bhūtapubbanti idaṃ bhagavā pathavīgataṃ nidhiṃ uddharitvā purato rāsiṃ karonto viya bhavapaṭicchannaṃ pubbacaritaṃ dassento āha. Mahāvijitoti so kira sāgarapariyantaṃ mahantaṃ pathavīmaṇḍalaṃ vijini, iti mahantaṃ vijitamassāti mahāvijito tveva saṅkhyaṃ agamāsi. Aḍḍhotiādīsu yo koci attano santakena vibhavena aḍḍho hoti, ayaṃ pana na kevalaṃ aḍḍhoyeva, mahaddhano mahatā aparimāṇasaṅkhyena dhanena samannāgato. Pañcakāmaguṇavasena mahantā uḷārā bhogā assāti mahābhogo. Piṇḍapiṇḍavasena ceva suvaṇṇamāsakarajatamāsakādivasena ca jātarūparajatassa pahūtatāya pahūtajātarūparajato, anekakoṭisaṅkhyena jātarūparajatena samannāgatoti attho. Vittīti tuṭṭhi, vittiyā upakaraṇaṃ vittūpakaraṇaṃ tuṭṭhikāraṇanti attho. Pahūtaṃ nānāvidhālaṅkārasuvaṇṇarajatabhājanādibhedaṃ vittūpakaraṇamassāti pahūtavittūpakaraṇo. Sattaratanasaṅkhātassa nidahitvā ṭhapitadhanassa sabbapubbaṇṇāparaṇṇasaṅgahitassa dhaññassa ca pahūtatāya pahūtadhanadhañño. Athavā idamassa devasikaṃ paribbayadānaggahaṇādivasena parivattanadhanadhaññavasena vuttaṃ.

    પરિપુણ્ણકોસકોટ્ઠાગારોતિ કોસો વુચ્ચતિ ભણ્ડાગારં, નિદહિત્વા ઠપિતેન ધનેન પરિપુણ્ણકોસો, ધઞ્ઞેન પરિપુણ્ણકોટ્ઠાગારો ચાતિ અત્થો. અથવા ચતુબ્બિધો કોસો – હત્થી, અસ્સા, રથા, પત્તીતિ. કોટ્ઠાગારં તિવિધં – ધનકોટ્ઠાગારં, વત્થકોટ્ઠાગારં, ધઞ્ઞકોટ્ઠાગારન્તિ, તં સબ્બમ્પિ પરિપુણ્ણમસ્સાતિ પરિપુણ્ણકોસકોટ્ઠાગારો. ઉદપાદીતિ ઉપ્પજ્જિ. અયં કિર રાજા એકદિવસં રતનાવલોકનચારિકં નામ નિક્ખન્તો. સો ભણ્ડાગારિકં પુચ્છિ – ‘‘તાત, ઇદં એવં બહુધનં કેન સઙ્ઘરિત’’ન્તિ? તુમ્હાકં પિતુપિતામહાદીહિ યાવ સત્તમા કુલપરિવટ્ટાતિ. ઇદં પન ધનં સઙ્ઘરિત્વા તે કુહિં ગતાતિ? સબ્બેવ તે, દેવ, મરણવસં પત્તાતિ. અત્તનો ધનં અગહેત્વાવ ગતા, તાતાતિ? દેવ, કિં વદેથ, ધનં નામેતં પહાય ગમનીયમેવ, નો આદાય ગમનીયન્તિ. અથ રાજા નિવત્તિત્વા સિરીગબ્ભે નિસિન્નો – ‘અધિગતા ખો મે’તિઆદીનિ ચિન્તેસિ. તેન વુત્તં – ‘‘એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદી’’તિ.

    Paripuṇṇakosakoṭṭhāgāroti koso vuccati bhaṇḍāgāraṃ, nidahitvā ṭhapitena dhanena paripuṇṇakoso, dhaññena paripuṇṇakoṭṭhāgāro cāti attho. Athavā catubbidho koso – hatthī, assā, rathā, pattīti. Koṭṭhāgāraṃ tividhaṃ – dhanakoṭṭhāgāraṃ, vatthakoṭṭhāgāraṃ, dhaññakoṭṭhāgāranti, taṃ sabbampi paripuṇṇamassāti paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Udapādīti uppajji. Ayaṃ kira rājā ekadivasaṃ ratanāvalokanacārikaṃ nāma nikkhanto. So bhaṇḍāgārikaṃ pucchi – ‘‘tāta, idaṃ evaṃ bahudhanaṃ kena saṅgharita’’nti? Tumhākaṃ pitupitāmahādīhi yāva sattamā kulaparivaṭṭāti. Idaṃ pana dhanaṃ saṅgharitvā te kuhiṃ gatāti? Sabbeva te, deva, maraṇavasaṃ pattāti. Attano dhanaṃ agahetvāva gatā, tātāti? Deva, kiṃ vadetha, dhanaṃ nāmetaṃ pahāya gamanīyameva, no ādāya gamanīyanti. Atha rājā nivattitvā sirīgabbhe nisinno – ‘adhigatā kho me’tiādīni cintesi. Tena vuttaṃ – ‘‘evaṃ cetaso parivitakko udapādī’’ti.

    ૩૩૭. બ્રાહ્મણં આમન્તેત્વાતિ કસ્મા આમન્તેસિ? અયં કિરેવં ચિન્તેસિ – ‘‘દાનં દેન્તેન નામ એકેન પણ્ડિતેન સદ્ધિં મન્તેત્વા દાતું વટ્ટતિ, અનામન્તેત્વા કતકમ્મઞ્હિ પચ્છાનુતાપં કરોતી’’તિ. તસ્મા આમન્તેસિ. અથ બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ‘‘અયં રાજા મહાદાનં દાતુકામો, જનપદે ચસ્સ બહૂ ચોરા, તે અવૂપસમેત્વા દાનં દેન્તસ્સ ખીરદધિતણ્ડુલાદિકે દાનસમ્ભારે આહરન્તાનં નિપ્પુરિસાનિ ગેહાનિ ચોરા વિલુમ્પિસ્સન્તિ જનપદો ચોરભયેનેવ કોલાહલો ભવિસ્સતિ, તતો રઞ્ઞો દાનં ન ચિરં પવત્તિસ્સતિ, ચિત્તમ્પિસ્સ એકગ્ગં ન ભવિસ્સતિ, હન્દ, નં એતમત્થં સઞ્ઞાપેમી’’તિ તતો તમત્થં સઞ્ઞાપેન્તો ‘‘ભોતો, ખો રઞ્ઞો’’તિઆદિમાહ.

    337.Brāhmaṇaṃāmantetvāti kasmā āmantesi? Ayaṃ kirevaṃ cintesi – ‘‘dānaṃ dentena nāma ekena paṇḍitena saddhiṃ mantetvā dātuṃ vaṭṭati, anāmantetvā katakammañhi pacchānutāpaṃ karotī’’ti. Tasmā āmantesi. Atha brāhmaṇo cintesi – ‘‘ayaṃ rājā mahādānaṃ dātukāmo, janapade cassa bahū corā, te avūpasametvā dānaṃ dentassa khīradadhitaṇḍulādike dānasambhāre āharantānaṃ nippurisāni gehāni corā vilumpissanti janapado corabhayeneva kolāhalo bhavissati, tato rañño dānaṃ na ciraṃ pavattissati, cittampissa ekaggaṃ na bhavissati, handa, naṃ etamatthaṃ saññāpemī’’ti tato tamatthaṃ saññāpento ‘‘bhoto, kho rañño’’tiādimāha.

    ૩૩૮. તત્થ સકણ્ટકોતિ ચોરકણ્ટકેહિ સકણ્ટકો. પન્થદુહનાતિ પન્થદુહા, પન્થઘાતકાતિ અત્થો. અકિચ્ચકારી અસ્સાતિ અકત્તબ્બકારી અધમ્મકારી ભવેય્ય. દસ્સુખીલન્તિ ચોરખીલં. વધેન વાતિ મારણેન વા કોટ્ટનેન વા. બન્ધનેનાતિ અદ્દુબન્ધનાદિના. જાનિયાતિ હાનિયા; ‘‘સતં ગણ્હથ, સહસ્સં ગણ્હથા’’તિ એવં પવત્તિતદણ્ડેનાતિ અત્થો. ગરહાયાતિ પઞ્ચસિખમુણ્ડકરણં, ગોમયસિઞ્ચનં, ગીવાય કુદણ્ડકબન્ધનન્તિ એવમાદીનિ કત્વા ગરહપાપનેન. પબ્બાજનાયાતિ રટ્ઠતો નીહરણેન. સમૂહનિસ્સામીતિ સમ્મા હેતુના નયેન કારણેન ઊહનિસ્સામિ. હતાવસેસકાતિ મતાવસેસકા. ઉસ્સહન્તીતિ ઉસ્સાહં કરોન્તિ. અનુપ્પદેતૂતિ દિન્ને અપ્પહોન્તે પુન અઞ્ઞમ્પિ બીજઞ્ચ ભત્તઞ્ચ કસિઉપકરણભણ્ડઞ્ચ સબ્બં દેતૂતિ અત્થો. પાભતં અનુપ્પદેતૂતિ સક્ખિં અકત્વા પણ્ણે અનારોપેત્વા મૂલચ્છેજ્જવસેન ભણ્ડમૂલં દેતૂતિ અત્થો. ભણ્ડમૂલસ્સ હિ પાભતન્તિ નામં. યથાહ –

    338. Tattha sakaṇṭakoti corakaṇṭakehi sakaṇṭako. Panthaduhanāti panthaduhā, panthaghātakāti attho. Akiccakārī assāti akattabbakārī adhammakārī bhaveyya. Dassukhīlanti corakhīlaṃ. Vadhena vāti māraṇena vā koṭṭanena vā. Bandhanenāti addubandhanādinā. Jāniyāti hāniyā; ‘‘sataṃ gaṇhatha, sahassaṃ gaṇhathā’’ti evaṃ pavattitadaṇḍenāti attho. Garahāyāti pañcasikhamuṇḍakaraṇaṃ, gomayasiñcanaṃ, gīvāya kudaṇḍakabandhananti evamādīni katvā garahapāpanena. Pabbājanāyāti raṭṭhato nīharaṇena. Samūhanissāmīti sammā hetunā nayena kāraṇena ūhanissāmi. Hatāvasesakāti matāvasesakā. Ussahantīti ussāhaṃ karonti. Anuppadetūti dinne appahonte puna aññampi bījañca bhattañca kasiupakaraṇabhaṇḍañca sabbaṃ detūti attho. Pābhataṃ anuppadetūti sakkhiṃ akatvā paṇṇe anāropetvā mūlacchejjavasena bhaṇḍamūlaṃ detūti attho. Bhaṇḍamūlassa hi pābhatanti nāmaṃ. Yathāha –

    ‘‘અપ્પકેનપિ મેધાવી, પાભતેન વિચક્ખણો;

    ‘‘Appakenapi medhāvī, pābhatena vicakkhaṇo;

    સમુટ્ઠાપેતિ અત્તાનં, અણું અગ્ગિંવ સન્ધમ’’ન્તિ. (જા॰ ૧.૧.૪);

    Samuṭṭhāpeti attānaṃ, aṇuṃ aggiṃva sandhama’’nti. (jā. 1.1.4);

    ભત્તવેતનન્તિ દેવસિકં ભત્તઞ્ચેવ માસિકાદિપરિબ્બયઞ્ચ તસ્સ તસ્સ કુસલકમ્મસૂરભાવાનુરૂપેન ઠાનન્તરગામનિગમાદિદાનેન સદ્ધિં દેતૂતિ અત્થો. સકમ્મપસુતાતિ કસિવાણિજ્જાદીસુ સકેસુ કમ્મેસુ ઉય્યુત્તા બ્યાવટા. રાસિકોતિ ધનધઞ્ઞાનં રાસિકો. ખેમટ્ઠિતાતિ ખેમેન ઠિતા અભયા. અકણ્ટકાતિ ચોરકણ્ટકરહિતા. મુદા મોદમાનાતિ મોદા મોદમાના. અયમેવ વા પાઠો, અઞ્ઞમઞ્ઞં પમુદિતચિત્તાતિ અધિપ્પાયો. અપારુતઘરાતિ ચોરાનં અભાવેન દ્વારાનિ અસંવરિત્વા વિવટદ્વારાતિ અત્થો. એતદવોચાતિ જનપદસ્સ સબ્બાકારેન ઇદ્ધફીતભાવં ઞત્વા એતં અવોચ.

    Bhattavetananti devasikaṃ bhattañceva māsikādiparibbayañca tassa tassa kusalakammasūrabhāvānurūpena ṭhānantaragāmanigamādidānena saddhiṃ detūti attho. Sakammapasutāti kasivāṇijjādīsu sakesu kammesu uyyuttā byāvaṭā. Rāsikoti dhanadhaññānaṃ rāsiko. Khemaṭṭhitāti khemena ṭhitā abhayā. Akaṇṭakāti corakaṇṭakarahitā. Mudā modamānāti modā modamānā. Ayameva vā pāṭho, aññamaññaṃ pamuditacittāti adhippāyo. Apārutagharāti corānaṃ abhāvena dvārāni asaṃvaritvā vivaṭadvārāti attho. Etadavocāti janapadassa sabbākārena iddhaphītabhāvaṃ ñatvā etaṃ avoca.

    ચતુપરિક્ખારવણ્ણના

    Catuparikkhāravaṇṇanā

    ૩૩૯. તેન હિ ભવં રાજાતિ બ્રાહ્મણો કિર ચિન્તેસિ – ‘‘અયં રાજા મહાદાનં દાતું અતિવિય ઉસ્સાહજાતો. સચે પન અત્તનો અનુયન્તા ખત્તિયાદયો અનામન્તેત્વા દસ્સતિ. નાસ્સ તે અત્તમના ભવિસ્સન્તિ; યથા દાનં તે અત્તમના હોન્તિ, તથા કરિસ્સામી’’તિ. તસ્મા ‘‘તેન હિ ભવ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ નેગમાતિ નિગમવાસિનો. જાનપદાતિ જનપદવાસિનો . આમન્તયતન્તિ આમન્તેતુ જાનાપેતુ. યં મમ અસ્સાતિ યં તુમ્હાકં અનુજાનનં મમ ભવેય્ય. અમચ્ચાતિ પિયસહાયકા. પારિસજ્જાતિ સેસા આણત્તિકારકા. યજતં ભવં રાજાતિ યજતુ ભવં, તે કિર – અયં રાજા ‘‘અહં ઇસ્સરો’’તિ પસય્હ દાનં અદત્વા અમ્હે આમન્તેસિ, અહોનેન સુટ્ઠુ કત’’ન્તિ અત્તમના એવમાહંસુ. અનામન્તિતે પનસ્સ યઞ્ઞટ્ઠાનં દસ્સનાયપિ ન ગચ્છેય્યું. યઞ્ઞકાલો મહારાજાતિ દેય્યધમ્મસ્મિઞ્હિ અસતિ મહલ્લકકાલે ચ એવરૂપં દાનં દાતું ન સક્કા, ત્વં પન મહાધનો ચેવ તરુણો ચ, એતેન તે યઞ્ઞકાલોતિ દસ્સેન્તા વદન્તિ. અનુમતિપક્ખાતિ અનુમતિયા પક્ખા, અનુમતિદાયકાતિ અત્થો. પરિક્ખારા ભવન્તીતિ પરિવારા ભવન્તિ. ‘‘રથો સીલપરિક્ખારો, ઝાનક્ખો ચક્કવીરિયો’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૪) એત્થ પન અલઙ્કારો પરિક્ખારોતિ વુત્તો.

    339.Tena hi bhavaṃ rājāti brāhmaṇo kira cintesi – ‘‘ayaṃ rājā mahādānaṃ dātuṃ ativiya ussāhajāto. Sace pana attano anuyantā khattiyādayo anāmantetvā dassati. Nāssa te attamanā bhavissanti; yathā dānaṃ te attamanā honti, tathā karissāmī’’ti. Tasmā ‘‘tena hi bhava’’ntiādimāha. Tattha negamāti nigamavāsino. Jānapadāti janapadavāsino . Āmantayatanti āmantetu jānāpetu. Yaṃ mama assāti yaṃ tumhākaṃ anujānanaṃ mama bhaveyya. Amaccāti piyasahāyakā. Pārisajjāti sesā āṇattikārakā. Yajataṃ bhavaṃ rājāti yajatu bhavaṃ, te kira – ayaṃ rājā ‘‘ahaṃ issaro’’ti pasayha dānaṃ adatvā amhe āmantesi, ahonena suṭṭhu kata’’nti attamanā evamāhaṃsu. Anāmantite panassa yaññaṭṭhānaṃ dassanāyapi na gaccheyyuṃ. Yaññakālo mahārājāti deyyadhammasmiñhi asati mahallakakāle ca evarūpaṃ dānaṃ dātuṃ na sakkā, tvaṃ pana mahādhano ceva taruṇo ca, etena te yaññakāloti dassentā vadanti. Anumatipakkhāti anumatiyā pakkhā, anumatidāyakāti attho. Parikkhārā bhavantīti parivārā bhavanti. ‘‘Ratho sīlaparikkhāro, jhānakkho cakkavīriyo’’ti (saṃ. ni. 5.4) ettha pana alaṅkāro parikkhāroti vutto.

    અટ્ઠપરિક્ખારવણ્ણના

    Aṭṭhaparikkhāravaṇṇanā

    ૩૪૦. અટ્ઠહઙ્ગેહીતિ ઉભતો સુજાતાદીહિ અટ્ઠહિ અઙ્ગેહિ. યસસાતિ આણાઠપનસમત્થતાય. સદ્ધોતિ દાનસ્સ ફલં અત્થીતિ સદ્દહતિ. દાયકોતિ દાનસૂરો. ન સદ્ધામત્તકેનેવ તિટ્ઠતિ, પરિચ્ચજિતુમ્પિ સક્કોતીતિ અત્થો. દાનપતીતિ યં દાનં દેતિ, તસ્સ પતિ હુત્વા દેતિ, ન દાસો, ન સહાયો. યો હિ અત્તના મધુરં ભુઞ્જતિ, પરેસં અમધુરં દેતિ, સો દાનસઙ્ખાતસ્સ દેય્યધમ્મસ્સ દાસો હુત્વા દેતિ. યો યં અત્તના ભુઞ્જતિ, તદેવ દેતિ, સો સહાયો હુત્વા દેતિ. યો પન અત્તના યેન કેનચિ યાપેતિ, પરેસં મધુરં દેતિ, સો પતિ જેટ્ઠકો સામી હુત્વા દેતિ, અયં તાદિસોતિ અત્થો. સમણબ્રાહ્મણકપણદ્ધિકવણિબ્બકયાચકાનન્તિ એત્થ સમિતપાપા સમણા, બાહિતપાપા બ્રાહ્મણા. કપણાતિ દુગ્ગતા દલિદ્દમનુસ્સા. અદ્ધિકાતિ પથાવિનો. વણિબ્બકાતિ યે – ‘‘ઇટ્ઠં દિન્નં, કન્તં, મનાપં, કાલેન અનવજ્જં દિન્નં, દદં ચિત્તં પસાદેય્ય, ગચ્છતુ ભવં બ્રહ્મલોક’’ન્તિઆદિના નયેન દાનસ્સ વણ્ણં થોમયમાના વિચરન્તિ. યાચકાતિ યે – ‘‘પસતમત્તં દેથ, સરાવમત્તં દેથા’’તિઆદીનિ વત્વા યાચમાના વિચરન્તિ. ઓપાનભૂતોતિ ઉદપાનભૂતો. સબ્બેસં સાધારણપરિભોગો, ચતુમહાપથે ખતપોક્ખરણી વિય હુત્વાતિ અત્થો. સુતજાતસ્સાતિ એત્થ સુતમેવ સુતજાતં. અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્ને અત્થે ચિન્તેતુન્તિ એત્થ – ‘‘અતીતે પુઞ્ઞસ્સ કતત્તાયેવ મે અયં સમ્પત્તી’’તિ, એવં ચિન્તેન્તો અતીતમત્થં ચિન્તેતું પટિબલો નામ હોતિ. ‘‘ઇદાનિ પુઞ્ઞં કત્વાવ અનાગતે સક્કા સમ્પત્તિં પાપુણિતુ’’ન્તિ ચિન્તેન્તો અનાગતમત્થં ચિન્તેતું પટિબલો નામ હોતિ. ‘‘ઇદં પુઞ્ઞકમ્મં નામ સપ્પુરિસાનં આચિણ્ણં, મય્હઞ્ચ ભોગાપિ સંવિજ્જન્તિ, દાયકચિત્તમ્પિ અત્થિ; હન્દાહં પુઞ્ઞાનિ કરોમી’’તિ ચિન્તેન્તો પચ્ચુપ્પન્નમત્થં ચિન્તેતું પટિબલો નામ હોતીતિ વેદિતબ્બો. ઇતિ ઇમાનીતિ એવં યથા વુત્તાનિ એતાનિ. એતેહિ કિર અટ્ઠહઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ દાનં સબ્બદિસાહિ મહાજનો ઉપસઙ્કમતિ. ‘‘અયં દુજ્જાતો કિત્તકં કાલં દસ્સતિ, ઇદાનિ વિપ્પટિસારી હુત્વા ઉપચ્છિન્દિસ્સતી’’તિ એવમાદીનિ ચિન્તેત્વા ન કોચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બં મઞ્ઞતિ. તસ્મા એતાનિ અટ્ઠઙ્ગાનિ પરિક્ખારા ભવન્તીતિ વુત્તાનિ.

    340.Aṭṭhahaṅgehīti ubhato sujātādīhi aṭṭhahi aṅgehi. Yasasāti āṇāṭhapanasamatthatāya. Saddhoti dānassa phalaṃ atthīti saddahati. Dāyakoti dānasūro. Na saddhāmattakeneva tiṭṭhati, pariccajitumpi sakkotīti attho. Dānapatīti yaṃ dānaṃ deti, tassa pati hutvā deti, na dāso, na sahāyo. Yo hi attanā madhuraṃ bhuñjati, paresaṃ amadhuraṃ deti, so dānasaṅkhātassa deyyadhammassa dāso hutvā deti. Yo yaṃ attanā bhuñjati, tadeva deti, so sahāyo hutvā deti. Yo pana attanā yena kenaci yāpeti, paresaṃ madhuraṃ deti, so pati jeṭṭhako sāmī hutvā deti, ayaṃ tādisoti attho. Samaṇabrāhmaṇakapaṇaddhikavaṇibbakayācakānanti ettha samitapāpā samaṇā, bāhitapāpā brāhmaṇā. Kapaṇāti duggatā daliddamanussā. Addhikāti pathāvino. Vaṇibbakāti ye – ‘‘iṭṭhaṃ dinnaṃ, kantaṃ, manāpaṃ, kālena anavajjaṃ dinnaṃ, dadaṃ cittaṃ pasādeyya, gacchatu bhavaṃ brahmaloka’’ntiādinā nayena dānassa vaṇṇaṃ thomayamānā vicaranti. Yācakāti ye – ‘‘pasatamattaṃ detha, sarāvamattaṃ dethā’’tiādīni vatvā yācamānā vicaranti. Opānabhūtoti udapānabhūto. Sabbesaṃ sādhāraṇaparibhogo, catumahāpathe khatapokkharaṇī viya hutvāti attho. Sutajātassāti ettha sutameva sutajātaṃ. Atītānāgatapaccuppanne atthe cintetunti ettha – ‘‘atīte puññassa katattāyeva me ayaṃ sampattī’’ti, evaṃ cintento atītamatthaṃ cintetuṃ paṭibalo nāma hoti. ‘‘Idāni puññaṃ katvāva anāgate sakkā sampattiṃ pāpuṇitu’’nti cintento anāgatamatthaṃ cintetuṃ paṭibalo nāma hoti. ‘‘Idaṃ puññakammaṃ nāma sappurisānaṃ āciṇṇaṃ, mayhañca bhogāpi saṃvijjanti, dāyakacittampi atthi; handāhaṃ puññāni karomī’’ti cintento paccuppannamatthaṃ cintetuṃ paṭibalo nāma hotīti veditabbo. Iti imānīti evaṃ yathā vuttāni etāni. Etehi kira aṭṭhahaṅgehi samannāgatassa dānaṃ sabbadisāhi mahājano upasaṅkamati. ‘‘Ayaṃ dujjāto kittakaṃ kālaṃ dassati, idāni vippaṭisārī hutvā upacchindissatī’’ti evamādīni cintetvā na koci upasaṅkamitabbaṃ maññati. Tasmā etāni aṭṭhaṅgāni parikkhārā bhavantīti vuttāni.

    ચતુપરિક્ખારાદિવણ્ણના

    Catuparikkhārādivaṇṇanā

    ૩૪૧. સુજં પગ્ગણ્હન્તાનન્તિ મહાયાગપટિગ્ગણ્હનટ્ઠાને દાનકટચ્છું પગ્ગણ્હન્તાનં. ઇમેહિ ચતૂહીતિ એતેહિ સુજાતાદીહિ. એતેસુ હિ અસતિ – ‘‘એવં દુજ્જાતસ્સ સંવિધાનેન પવત્તદાનં કિત્તકં કાલં પવત્તિસ્સતી’’તિઆદીનિ વત્વા ઉપસઙ્કમિતારો ન હોન્તિ. ગરહિતબ્બાભાવતો પન ઉપસઙ્કમન્તિયેવ. તસ્મા ઇમાનિપિ પરિક્ખારા ભવન્તીતિ વુત્તાનિ.

    341.Sujaṃpaggaṇhantānanti mahāyāgapaṭiggaṇhanaṭṭhāne dānakaṭacchuṃ paggaṇhantānaṃ. Imehi catūhīti etehi sujātādīhi. Etesu hi asati – ‘‘evaṃ dujjātassa saṃvidhānena pavattadānaṃ kittakaṃ kālaṃ pavattissatī’’tiādīni vatvā upasaṅkamitāro na honti. Garahitabbābhāvato pana upasaṅkamantiyeva. Tasmā imānipi parikkhārā bhavantīti vuttāni.

    ૩૪૨. તિસ્સો વિધા દેસેસીતિ તીણિ ઠપનાનિ દેસેસિ. સો કિર ચિન્તેસિ – ‘‘દાનં દદમાના નામ તિણ્ણં ઠાનાનં અઞ્ઞતરસ્મિં ચલન્તિ હન્દાહં ઇમં રાજાનં તેસુ ઠાનેસુ પઠમતરઞ્ઞેવ નિચ્ચલં કરોમી’’તિ. તેનસ્સ તિસ્સો વિધા દેસેસીતિ. સો ભોતો રઞ્ઞોતિ ઇદં કરણત્થે સામિવચનં. ભોતા રઞ્ઞાતિ વા પાઠો. વિપ્પટિસારો ન કરણીયોતિ ‘‘ભોગાનં વિગમહેતુકો પચ્છાનુતાપો ન કત્તબ્બો, પુબ્બચેતના પન અચલા પતિટ્ઠપેતબ્બા, એવઞ્હિ દાનં મહપ્ફલં હોતી’’તિ દસ્સેતિ. ઇતરેસુપિ દ્વીસુ ઠાનેસુ એસેવ નયો. મુઞ્ચચેતનાપિ હિ પચ્છાસમનુસ્સરણચેતના ચ નિચ્ચલાવ કાતબ્બા. તથા અકરોન્તસ્સ દાનં ન મહપ્ફલં હોતિ, નાપિ ઉળારેસુ ભોગેસુ ચિત્તં નમતિ, મહારોરુવં ઉપપન્નસ્સ સેટ્ઠિગહપતિનો વિય.

    342.Tisso vidhā desesīti tīṇi ṭhapanāni desesi. So kira cintesi – ‘‘dānaṃ dadamānā nāma tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ aññatarasmiṃ calanti handāhaṃ imaṃ rājānaṃ tesu ṭhānesu paṭhamataraññeva niccalaṃ karomī’’ti. Tenassa tisso vidhā desesīti. So bhoto raññoti idaṃ karaṇatthe sāmivacanaṃ. Bhotā raññāti vā pāṭho. Vippaṭisāro na karaṇīyoti ‘‘bhogānaṃ vigamahetuko pacchānutāpo na kattabbo, pubbacetanā pana acalā patiṭṭhapetabbā, evañhi dānaṃ mahapphalaṃ hotī’’ti dasseti. Itaresupi dvīsu ṭhānesu eseva nayo. Muñcacetanāpi hi pacchāsamanussaraṇacetanā ca niccalāva kātabbā. Tathā akarontassa dānaṃ na mahapphalaṃ hoti, nāpi uḷāresu bhogesu cittaṃ namati, mahāroruvaṃ upapannassa seṭṭhigahapatino viya.

    ૩૪૩. દસહાકારેહીતિ દસહિ કારણેહિ. તસ્સ કિર એવં અહોસિ – સચાયં રાજા દુસ્સીલે દિસ્વા – ‘‘નસ્સતિ વત મે દાનં, યસ્સ મે એવરૂપા દુસ્સીલા ભુઞ્જન્તી’’તિ સીલવન્તેસુપિ વિપ્પટિસારં ઉપ્પાદેસ્સતિ, દાનં ન મહપ્ફલં ભવિસ્સતિ. વિપ્પટિસારો ચ નામ દાયકાનં પટિગ્ગાહકતોવ ઉપ્પજ્જતિ , હન્દસ્સ પઠમમેવ તં વિપ્પટિસારં વિનોદેમીતિ. તસ્મા દસહાકારેહિ ઉપચ્છિજ્જિતું યુત્તં પટિગ્ગાહકેસુપિ વિપ્પટિસારં વિનોદેસીતિ. તેસઞ્ઞેવ તેનાતિ તેસઞ્ઞેવ તેન પાપેન અનિટ્ઠો વિપાકો ભવિસ્સતિ, ન અઞ્ઞેસન્તિ દસ્સેતિ. યજતં ભવન્તિ દેતુ ભવં. સજ્જતન્તિ વિસ્સજ્જતુ. અન્તરન્તિ અબ્ભન્તરં.

    343.Dasahākārehīti dasahi kāraṇehi. Tassa kira evaṃ ahosi – sacāyaṃ rājā dussīle disvā – ‘‘nassati vata me dānaṃ, yassa me evarūpā dussīlā bhuñjantī’’ti sīlavantesupi vippaṭisāraṃ uppādessati, dānaṃ na mahapphalaṃ bhavissati. Vippaṭisāro ca nāma dāyakānaṃ paṭiggāhakatova uppajjati , handassa paṭhamameva taṃ vippaṭisāraṃ vinodemīti. Tasmā dasahākārehi upacchijjituṃ yuttaṃ paṭiggāhakesupi vippaṭisāraṃ vinodesīti. Tesaññeva tenāti tesaññeva tena pāpena aniṭṭho vipāko bhavissati, na aññesanti dasseti. Yajataṃ bhavanti detu bhavaṃ. Sajjatanti vissajjatu. Antaranti abbhantaraṃ.

    ૩૪૪. સોળસહિ આકારેહિ ચિત્તં સન્દસ્સેસીતિ ઇધ બ્રાહ્મણો રઞ્ઞો મહાદાનાનુમોદનં નામ આરદ્ધો. તત્થ સન્દસ્સેસીતિ – ‘ઇદં દાનં દાતા એવરૂપં સમ્પત્તિં લભતી’તિ દસ્સેત્વા દસ્સેત્વા કથેસિ. સમાદપેસીતિ તદત્થં સમાદપેત્વા કથેસિ. સમુત્તેજેસીતિ વિપ્પટિસારવિનોદનેનસ્સ ચિત્તં વોદાપેસિ. સમ્પહંસેસીતિ ‘સુન્દરં તે કતં, મહારાજ, દાનં દદમાનેના’તિ થુતિં કત્વા કથેસિ. વત્તા ધમ્મતો નત્થીતિ ધમ્મેન સમેન કારણેન વત્તા નત્થિ.

    344.Soḷasahi ākārehi cittaṃ sandassesīti idha brāhmaṇo rañño mahādānānumodanaṃ nāma āraddho. Tattha sandassesīti – ‘idaṃ dānaṃ dātā evarūpaṃ sampattiṃ labhatī’ti dassetvā dassetvā kathesi. Samādapesīti tadatthaṃ samādapetvā kathesi. Samuttejesīti vippaṭisāravinodanenassa cittaṃ vodāpesi. Sampahaṃsesīti ‘sundaraṃ te kataṃ, mahārāja, dānaṃ dadamānenā’ti thutiṃ katvā kathesi. Vattā dhammato natthīti dhammena samena kāraṇena vattā natthi.

    ૩૪૫. રુક્ખા છિજ્જિંસુ યૂપત્થાય ન દબ્ભા લૂયિંસુ બરિહિસત્થાયાતિ યે યૂપનામકે મહાથમ્ભે ઉસ્સાપેત્વા – ‘‘અસુકરાજા અસુકામચ્ચો અસુકબ્રાહ્મણો એવરૂપં નામ મહાયાગં યજતી’’તિ નામં લિખિત્વા ઠપેન્તિ. યાનિ ચ દબ્ભતિણાનિ લાયિત્વા વનમાલાસઙ્ખેપેન યઞ્ઞસાલં પરિક્ખિપન્તિ, ભૂમિયં વા પત્થરન્તિ, તેપિ ન રુક્ખા છિજ્જિંસુ, ન દબ્ભા લૂયિંસુ. કિં પન ગાવો વા અજાદયો વા હઞ્ઞિસ્સન્તીતિ દસ્સેતિ. દાસાતિ અન્તોગેહદાસાદયો. પેસ્સાતિ યે પુબ્બમેવ ધનં ગહેત્વા કમ્મં કરોન્તિ. કમ્મકરાતિ યે ભત્તવેતનં ગહેત્વા કરોન્તિ. દણ્ડતજ્જિતા નામ દણ્ડયટ્ઠિમુગ્ગરાદીનિ ગહેત્વા – ‘‘કમ્મં કરોથ કરોથા’’તિ એવં તજ્જિતા. ભયતજ્જિતા નામ – સચે કમ્મં કરોસિ, કુસલં. નો ચે કરોસિ, છિન્દિસ્સામ વા બન્ધિસ્સામ વા મારેસ્સામ વાતિ એવં ભયેન તજ્જિતા. એતે પન ન દણ્ડતજ્જિતા, ન ભયતજ્જિતા, ન અસ્સુમુખા રોદમાના પરિકમ્માનિ અકંસુ. અથ ખો પિયસમુદાચારેનેવ સમુદાચરિયમાના અકંસુ. ન હિ તત્થ દાસં વા દાસાતિ, પેસ્સં વા પેસ્સાતિ, કમ્મકરં વા કમ્મકરાતિ આલપન્તિ. યથાનામવસેનેવ પન પિયસમુદાચારેન આલપિત્વા ઇત્થિપુરિસબલવન્તદુબ્બલાનં અનુરૂપમેવ કમ્મં દસ્સેત્વા – ‘‘ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કરોથા’’તિ વદન્તિ. તેપિ અત્તનો રુચિવસેનેવ કરોન્તિ. તેન વુત્તં – ‘‘યે ઇચ્છિંસુ, તે અકંસુ; યે ન ઇચ્છિંસુ, ન તે અકંસુ. યં ઇચ્છિંસુ, તં અકંસુ; યં ન ઇચ્છિંસુ, ન તં અકંસૂ’’તિ. સપ્પિતેલનવનીતદધિમધુફાણિતેન ચેવ સો યઞ્ઞો નિટ્ઠાનમગમાસીતિ રાજા કિર બહિનગરસ્સ ચતૂસુ દ્વારેસુ અન્તોનગરસ્સ ચ મજ્ઝેતિ પઞ્ચસુ ઠાનેસુ મહાદાનસાલાયો કારાપેત્વા એકેકિસ્સાય સાલાય સતસહસ્સં સતસહસ્સં કત્વા દિવસે દિવસે પઞ્ચસતસહસ્સાનિ વિસ્સજ્જેત્વા સૂરિયુગ્ગમનતો પટ્ઠાય તસ્સ તસ્સ કાલસ્સ અનુરૂપેહિ સહત્થેન સુવણ્ણકટચ્છું ગહેત્વા પણીતેહિ સપ્પિતેલાદિસમ્મિસ્સેહેવ યાગુખજ્જકભત્તબ્યઞ્જનપાનકાદીહિ મહાજનં સન્તપ્પેસિ. ભાજનાનિ પૂરેત્વા ગણ્હિતુકામાનં તથેવ દાપેસિ. સાયણ્હસમયે પન વત્થગન્ધમાલાદીહિ સમ્પૂજેસિ. સપ્પિઆદીનં પન મહાચાટિયો પૂરાપેત્વા – ‘‘યો યં પરિભુઞ્જિતુકામો, સો તં પરિભુઞ્જતૂ’’તિ અનેકસતેસુ ઠાનેસુ ઠપાપેસિ. તં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘સપ્પિતેલનવનીતદધિમધુફાણિતેન ચેવ સો યઞ્ઞો નિટ્ઠાનમગમાસી’’તિ.

    345.Narukkhā chijjiṃsu yūpatthāya na dabbhā lūyiṃsu barihisatthāyāti ye yūpanāmake mahāthambhe ussāpetvā – ‘‘asukarājā asukāmacco asukabrāhmaṇo evarūpaṃ nāma mahāyāgaṃ yajatī’’ti nāmaṃ likhitvā ṭhapenti. Yāni ca dabbhatiṇāni lāyitvā vanamālāsaṅkhepena yaññasālaṃ parikkhipanti, bhūmiyaṃ vā pattharanti, tepi na rukkhā chijjiṃsu, na dabbhā lūyiṃsu. Kiṃ pana gāvo vā ajādayo vā haññissantīti dasseti. Dāsāti antogehadāsādayo. Pessāti ye pubbameva dhanaṃ gahetvā kammaṃ karonti. Kammakarāti ye bhattavetanaṃ gahetvā karonti. Daṇḍatajjitā nāma daṇḍayaṭṭhimuggarādīni gahetvā – ‘‘kammaṃ karotha karothā’’ti evaṃ tajjitā. Bhayatajjitā nāma – sace kammaṃ karosi, kusalaṃ. No ce karosi, chindissāma vā bandhissāma vā māressāma vāti evaṃ bhayena tajjitā. Ete pana na daṇḍatajjitā, na bhayatajjitā, na assumukhā rodamānā parikammāni akaṃsu. Atha kho piyasamudācāreneva samudācariyamānā akaṃsu. Na hi tattha dāsaṃ vā dāsāti, pessaṃ vā pessāti, kammakaraṃ vā kammakarāti ālapanti. Yathānāmavaseneva pana piyasamudācārena ālapitvā itthipurisabalavantadubbalānaṃ anurūpameva kammaṃ dassetvā – ‘‘idañcidañca karothā’’ti vadanti. Tepi attano rucivaseneva karonti. Tena vuttaṃ – ‘‘ye icchiṃsu, te akaṃsu; ye na icchiṃsu, na te akaṃsu. Yaṃ icchiṃsu, taṃ akaṃsu; yaṃ na icchiṃsu, na taṃ akaṃsū’’ti. Sappitelanavanītadadhimadhuphāṇitena ceva so yañño niṭṭhānamagamāsīti rājā kira bahinagarassa catūsu dvāresu antonagarassa ca majjheti pañcasu ṭhānesu mahādānasālāyo kārāpetvā ekekissāya sālāya satasahassaṃ satasahassaṃ katvā divase divase pañcasatasahassāni vissajjetvā sūriyuggamanato paṭṭhāya tassa tassa kālassa anurūpehi sahatthena suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā paṇītehi sappitelādisammisseheva yāgukhajjakabhattabyañjanapānakādīhi mahājanaṃ santappesi. Bhājanāni pūretvā gaṇhitukāmānaṃ tatheva dāpesi. Sāyaṇhasamaye pana vatthagandhamālādīhi sampūjesi. Sappiādīnaṃ pana mahācāṭiyo pūrāpetvā – ‘‘yo yaṃ paribhuñjitukāmo, so taṃ paribhuñjatū’’ti anekasatesu ṭhānesu ṭhapāpesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sappitelanavanītadadhimadhuphāṇitena ceva so yañño niṭṭhānamagamāsī’’ti.

    ૩૪૬. પહૂતં સાપતેય્યં આદાયાતિ બહું ધનં ગહેત્વા. તે કિર ચિન્તેસું – ‘‘અયં રાજા સપ્પિતેલાદીનિ જનપદતો અનાહરાપેત્વા અત્તનો સન્તકમેવ નીહરિત્વા મહાદાનં દેતિ. અમ્હેહિ પન ‘રાજા ન કિઞ્ચિ આહરાપેતી’તિ ન યુત્તં તુણ્હી ભવિતું. ન હિ રઞ્ઞો ઘરે ધનં અક્ખયધમ્મમેવ, અમ્હેસુ ચ અદેન્તેસુ કો અઞ્ઞો રઞ્ઞો દસ્સતિ, હન્દસ્સ ધનં ઉપસંહરામા’’તિ તે ગામભાગેન ચ નિગમભાગેન ચ નગરભાગેન ચ સાપતેય્યં સંહરિત્વા સકટાનિ પૂરેત્વા રઞ્ઞો ઉપહરિંસુ. તં સન્ધાય – ‘‘પહૂતં સાપતેય્ય’’ન્તિઆદિમાહ.

    346.Pahūtaṃ sāpateyyaṃ ādāyāti bahuṃ dhanaṃ gahetvā. Te kira cintesuṃ – ‘‘ayaṃ rājā sappitelādīni janapadato anāharāpetvā attano santakameva nīharitvā mahādānaṃ deti. Amhehi pana ‘rājā na kiñci āharāpetī’ti na yuttaṃ tuṇhī bhavituṃ. Na hi rañño ghare dhanaṃ akkhayadhammameva, amhesu ca adentesu ko añño rañño dassati, handassa dhanaṃ upasaṃharāmā’’ti te gāmabhāgena ca nigamabhāgena ca nagarabhāgena ca sāpateyyaṃ saṃharitvā sakaṭāni pūretvā rañño upahariṃsu. Taṃ sandhāya – ‘‘pahūtaṃ sāpateyya’’ntiādimāha.

    ૩૪૭. પુરત્થિમેન યઞ્ઞવાટસ્સાતિ પુરત્થિમતો નગરદ્વારે દાનસાલાય પુરત્થિમભાગે. યથા પુરત્થિમદિસતો આગચ્છન્તા ખત્તિયાનં દાનસાલાય યાગું પિવિત્વા રઞ્ઞો દાનસાલાય ભુઞ્જિત્વા નગરં પવિસન્તિ. એવરૂપે ઠાને પટ્ઠપેસું. દક્ખિણેન યઞ્ઞવાટસ્સાતિ દક્ખિણતો નગરદ્વારે દાનસાલાય વુત્તનયેનેવ દક્ખિણભાગે પટ્ઠપેસું. પચ્છિમુત્તરેસુપિ એસેવ નયો.

    347.Puratthimenayaññavāṭassāti puratthimato nagaradvāre dānasālāya puratthimabhāge. Yathā puratthimadisato āgacchantā khattiyānaṃ dānasālāya yāguṃ pivitvā rañño dānasālāya bhuñjitvā nagaraṃ pavisanti. Evarūpe ṭhāne paṭṭhapesuṃ. Dakkhiṇena yaññavāṭassāti dakkhiṇato nagaradvāre dānasālāya vuttanayeneva dakkhiṇabhāge paṭṭhapesuṃ. Pacchimuttaresupi eseva nayo.

    ૩૪૮. અહો યઞ્ઞો, અહો યઞ્ઞસમ્પદાતિ બ્રાહ્મણા સપ્પિઆદીહિ નિટ્ઠાનગમનં સુત્વા – ‘‘યં લોકે મધુરં, તદેવ સમણો ગોતમો કથેતિ, હન્દસ્સ યઞ્ઞં પસંસામા’’તિ તુટ્ઠચિત્તા પસંસમાના એવમાહંસુ. તુણ્હીભૂતોવ નિસિન્નો હોતીતિ ઉપરિ વત્તબ્બમત્થં ચિન્તયમાનો નિસ્સદ્દોવ નિસિન્નો હોતિ. અભિજાનાતિ પન ભવં ગોતમોતિ ઇદં બ્રાહ્મણો પરિહારેન પુચ્છન્તો આહ. ઇતરથા હિ – ‘‘કિં પન ત્વં, ભો ગોતમ, તદા રાજા અહોસિ, ઉદાહુ પુરોહિતો બ્રાહ્મણો’’તિ એવં ઉજુકમેવ પુચ્છયમાનો અગારવો વિય હોતિ.

    348.Aho yañño, aho yaññasampadāti brāhmaṇā sappiādīhi niṭṭhānagamanaṃ sutvā – ‘‘yaṃ loke madhuraṃ, tadeva samaṇo gotamo katheti, handassa yaññaṃ pasaṃsāmā’’ti tuṭṭhacittā pasaṃsamānā evamāhaṃsu. Tuṇhībhūtova nisinno hotīti upari vattabbamatthaṃ cintayamāno nissaddova nisinno hoti. Abhijānāti pana bhavaṃ gotamoti idaṃ brāhmaṇo parihārena pucchanto āha. Itarathā hi – ‘‘kiṃ pana tvaṃ, bho gotama, tadā rājā ahosi, udāhu purohito brāhmaṇo’’ti evaṃ ujukameva pucchayamāno agāravo viya hoti.

    નિચ્ચદાનઅનુકુલયઞ્ઞવણ્ણના

    Niccadānaanukulayaññavaṇṇanā

    ૩૪૯. અત્થિ પન, ભો ગોતમાતિ – ઇદં બ્રાહ્મણો ‘‘સકલજમ્બુદીપવાસીનં ઉટ્ઠાય સમુટ્ઠાય દાનં નામ દાતું ગરુકં સકલજનપદો ચ અત્તનો કમ્માનિ અકરોન્તો નસ્સિસ્સતિ, અત્થિ નુ ખો અમ્હાકમ્પિ ઇમમ્હા યઞ્ઞા અઞ્ઞો યઞ્ઞો અપ્પસમારમ્ભતરો ચેવ મહપ્ફલતરો ચા’’તિ એતમત્થં પુચ્છન્તો આહ. નિચ્ચદાનાનીતિ ધુવદાનાનિ નિચ્ચભત્તાનિ. અનુકુલયઞ્ઞાનીતિ – ‘‘અમ્હાકં પિતુપિતામહાદીહિ પવત્તિતાની’’તિ કત્વા પચ્છા દુગ્ગતપુરિસેહિપિ વંસપરમ્પરાય પવત્તેતબ્બાનિ યાગાનિ, એવરૂપાનિ કિર સીલવન્તે ઉદ્દિસ્સ નિબદ્ધદાનાનિ તસ્મિં કુલે દલિદ્દાપિ ન ઉપચ્છિન્દન્તિ.

    349.Atthi pana, bho gotamāti – idaṃ brāhmaṇo ‘‘sakalajambudīpavāsīnaṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya dānaṃ nāma dātuṃ garukaṃ sakalajanapado ca attano kammāni akaronto nassissati, atthi nu kho amhākampi imamhā yaññā añño yañño appasamārambhataro ceva mahapphalataro cā’’ti etamatthaṃ pucchanto āha. Niccadānānīti dhuvadānāni niccabhattāni. Anukulayaññānīti – ‘‘amhākaṃ pitupitāmahādīhi pavattitānī’’ti katvā pacchā duggatapurisehipi vaṃsaparamparāya pavattetabbāni yāgāni, evarūpāni kira sīlavante uddissa nibaddhadānāni tasmiṃ kule daliddāpi na upacchindanti.

    તત્રિદં વત્થુ – અનાથપિણ્ડિકસ્સ કિર ઘરે પઞ્ચ નિચ્ચભત્તસતાનિ દીયિંસુ. દન્તમયસલાકાનિ પઞ્ચસતાનિ અહેસું. અથ તં કુલં અનુક્કમેન દાલિદ્દિયેન અભિભૂતં, એકા તસ્મિં કુલે દારિકા એકસલાકતો ઉદ્ધં દાતું નાસક્ખિ. સાપિ પચ્છા સેતવાહનરજ્જં ગન્ત્વા ખલં સોધેત્વા લદ્ધધઞ્ઞેન તં સલાકં અદાસિ. એકો થેરો રઞ્ઞો આરોચેસિ. રાજા તં આનેત્વા અગ્ગમહેસિટ્ઠાને ઠપેસિ. સા તતો પટ્ઠાય પુન પઞ્ચપિ સલાકભત્તસતાનિ પવત્તેસિ.

    Tatridaṃvatthu – anāthapiṇḍikassa kira ghare pañca niccabhattasatāni dīyiṃsu. Dantamayasalākāni pañcasatāni ahesuṃ. Atha taṃ kulaṃ anukkamena dāliddiyena abhibhūtaṃ, ekā tasmiṃ kule dārikā ekasalākato uddhaṃ dātuṃ nāsakkhi. Sāpi pacchā setavāhanarajjaṃ gantvā khalaṃ sodhetvā laddhadhaññena taṃ salākaṃ adāsi. Eko thero rañño ārocesi. Rājā taṃ ānetvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya puna pañcapi salākabhattasatāni pavattesi.

    દણ્ડપ્પહારાતિ – ‘‘પટિપાટિયા તિટ્ઠથ તિટ્ઠથા’’તિ ઉજું ગન્ત્વા ગણ્હથ ગણ્હથાતિ ચ આદીનિ વત્વા દીયમાના દણ્ડપ્પહારાપિ ગલગ્ગાહાપિ દિસ્સન્તિ. અયં ખો, બ્રાહ્મણ, હેતુ…પે॰… મહાનિસંસતરઞ્ચાતિ. એત્થ યસ્મા મહાયઞ્ઞે વિય ઇમસ્મિં સલાકભત્તે ન બહૂહિ વેય્યાવચ્ચકરેહિ વા ઉપકરણેહિ વા અત્થો અત્થિ, તસ્મા એતં અપ્પટ્ઠતરં. યસ્મા ચેત્થ ન બહૂનં કમ્મચ્છેદવસેન પીળાસઙ્ખાતો સમારમ્ભો અત્થિ, તસ્મા અપ્પસમારમ્ભતરં. યસ્મા ચેતં સઙ્ઘસ્સ યિટ્ઠં પરિચ્ચત્તં, તસ્મા યઞ્ઞન્તિ વુત્તં, યસ્મા પન છળઙ્ગસમન્નાગતાય દક્ખિણાય મહાસમુદ્દે ઉદકસ્સેવ ન સુકરં પુઞ્ઞાભિસન્દસ્સ પમાણં કાતું, ઇદઞ્ચ તથાવિધં. તસ્મા તં મહપ્ફલતરઞ્ચ મહાનિસંસતરઞ્ચાતિ વેદિતબ્બં. ઇદં સુત્વા બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ઇદમ્પિ નિચ્ચભત્તં ઉટ્ઠાય સમુટ્ઠાય દદતો દિવસે દિવસે એકસ્સ કમ્મં નસ્સતિ. નવનવો ઉસ્સાહો ચ જનેતબ્બો હોતિ, અત્થિ નુ ખો ઇતોપિ અઞ્ઞો યઞ્ઞો અપ્પટ્ઠતરો ચ અપ્પસમારમ્ભતરો ચાતિ. તસ્મા ‘‘અત્થિ પન, ભો ગોતમા’’તિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા સલાકભત્તે કિચ્ચપરિયોસાનં નત્થિ, એકેન ઉટ્ઠાય સમુટ્ઠાય અઞ્ઞં કમ્મં અકત્વા સંવિધાતબ્બમેવ. વિહારદાને પન કિચ્ચપરિયોસાનં અત્થિ. પણ્ણસાલં વા હિ કારેતું કોટિધનં વિસ્સજ્જેત્વા મહાવિહારં વા, એકવારં ધનપરિચ્ચાગં કત્વા કારિતં સત્તટ્ઠવસ્સાનિપિ વસ્સસતમ્પિ વસ્સસહસ્સમ્પિ ગચ્છતિયેવ. કેવલં જિણ્ણપતિતટ્ઠાને પટિસઙ્ખરણમત્તમેવ કાતબ્બં હોતિ. તસ્મા ઇદં વિહારદાનં સલાકભત્તતો અપ્પટ્ઠતરં અપ્પસમારમ્ભતરઞ્ચ હોતિ. યસ્મા પનેત્થ સુત્તન્તપરિયાયેન યાવદેવ સીતસ્સ પટિઘાતાયાતિ આદયો નવાનિસંસા વુત્તા, ખન્ધકપરિયાયેન.

    Daṇḍappahārāti – ‘‘paṭipāṭiyā tiṭṭhatha tiṭṭhathā’’ti ujuṃ gantvā gaṇhatha gaṇhathāti ca ādīni vatvā dīyamānā daṇḍappahārāpi galaggāhāpi dissanti. Ayaṃ kho, brāhmaṇa, hetu…pe… mahānisaṃsatarañcāti. Ettha yasmā mahāyaññe viya imasmiṃ salākabhatte na bahūhi veyyāvaccakarehi vā upakaraṇehi vā attho atthi, tasmā etaṃ appaṭṭhataraṃ. Yasmā cettha na bahūnaṃ kammacchedavasena pīḷāsaṅkhāto samārambho atthi, tasmā appasamārambhataraṃ. Yasmā cetaṃ saṅghassa yiṭṭhaṃ pariccattaṃ, tasmā yaññanti vuttaṃ, yasmā pana chaḷaṅgasamannāgatāya dakkhiṇāya mahāsamudde udakasseva na sukaraṃ puññābhisandassa pamāṇaṃ kātuṃ, idañca tathāvidhaṃ. Tasmā taṃ mahapphalatarañca mahānisaṃsatarañcāti veditabbaṃ. Idaṃ sutvā brāhmaṇo cintesi – idampi niccabhattaṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya dadato divase divase ekassa kammaṃ nassati. Navanavo ussāho ca janetabbo hoti, atthi nu kho itopi añño yañño appaṭṭhataro ca appasamārambhataro cāti. Tasmā ‘‘atthi pana, bho gotamā’’tiādimāha. Tattha yasmā salākabhatte kiccapariyosānaṃ natthi, ekena uṭṭhāya samuṭṭhāya aññaṃ kammaṃ akatvā saṃvidhātabbameva. Vihāradāne pana kiccapariyosānaṃ atthi. Paṇṇasālaṃ vā hi kāretuṃ koṭidhanaṃ vissajjetvā mahāvihāraṃ vā, ekavāraṃ dhanapariccāgaṃ katvā kāritaṃ sattaṭṭhavassānipi vassasatampi vassasahassampi gacchatiyeva. Kevalaṃ jiṇṇapatitaṭṭhāne paṭisaṅkharaṇamattameva kātabbaṃ hoti. Tasmā idaṃ vihāradānaṃ salākabhattato appaṭṭhataraṃ appasamārambhatarañca hoti. Yasmā panettha suttantapariyāyena yāvadeva sītassa paṭighātāyāti ādayo navānisaṃsā vuttā, khandhakapariyāyena.

    ‘‘સીતં ઉણ્હં પટિહન્તિ, તતો વાળમિગાનિ ચ;

    ‘‘Sītaṃ uṇhaṃ paṭihanti, tato vāḷamigāni ca;

    સિરિંસપે ચ મકસે ચ, સિસિરે ચાપિ વુટ્ઠિયો.

    Siriṃsape ca makase ca, sisire cāpi vuṭṭhiyo.

    તતો વાતાતપો ઘોરો, સઞ્જાતો પટિહઞ્ઞતિ;

    Tato vātātapo ghoro, sañjāto paṭihaññati;

    લેણત્થઞ્ચ સુખત્થઞ્ચ, ઝાયિતુઞ્ચ વિપસ્સિતું.

    Leṇatthañca sukhatthañca, jhāyituñca vipassituṃ.

    વિહારદાનં સઙ્ઘસ્સ, અગ્ગં બુદ્ધેન વણ્ણિતં;

    Vihāradānaṃ saṅghassa, aggaṃ buddhena vaṇṇitaṃ;

    તસ્મા હિ પણ્ડિતો પોસો, સમ્પસ્સં અત્થમત્તનો;

    Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano;

    વિહારે કારયે રમ્મે, વાસયેત્થ બહુસ્સુતે.

    Vihāre kāraye ramme, vāsayettha bahussute.

    તસ્મા અન્નઞ્ચ પાનઞ્ચ, વત્થસેનાસનાનિ ચ;

    Tasmā annañca pānañca, vatthasenāsanāni ca;

    દદેય ઉજુભૂતેસુ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા.

    Dadeya ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

    તે તસ્સ ધમ્મં દેસેન્તિ, સબ્બદુક્ખાપનૂદનં;

    Te tassa dhammaṃ desenti, sabbadukkhāpanūdanaṃ;

    યં સો ધમ્મં ઇધઞ્ઞાય, પરિનિબ્બાતિ અનાસવો’’તિ. (ચૂળવ॰ ૨૯૫);

    Yaṃ so dhammaṃ idhaññāya, parinibbāti anāsavo’’ti. (cūḷava. 295);

    સત્તરસાનિસંસા વુત્તા. તસ્મા એતં સલાકભત્તતો મહપ્ફલતરઞ્ચ મહાનિસંસતરઞ્ચાતિ વેદિતબ્બં. સઙ્ઘસ્સ પન પરિચ્ચત્તત્તાવ યઞ્ઞોતિ વુચ્ચતિ. ઇદમ્પિ સુત્વા બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ‘‘ધનપરિચ્ચાગં કત્વા વિહારદાનં નામ દુક્કરં, અત્તનો સન્તકા હિ કાકણિકાપિ પરસ્સ દુપ્પરિચ્ચજા, હન્દાહં ઇતોપિ અપ્પટ્ઠતરઞ્ચ અપ્પસમારમ્ભતરઞ્ચ યઞ્ઞં પુચ્છામી’’તિ. તતો તં પુચ્છન્તો – ‘‘અત્થિ પન ભો’’તિઆદિમાહ.

    Sattarasānisaṃsā vuttā. Tasmā etaṃ salākabhattato mahapphalatarañca mahānisaṃsatarañcāti veditabbaṃ. Saṅghassa pana pariccattattāva yaññoti vuccati. Idampi sutvā brāhmaṇo cintesi – ‘‘dhanapariccāgaṃ katvā vihāradānaṃ nāma dukkaraṃ, attano santakā hi kākaṇikāpi parassa duppariccajā, handāhaṃ itopi appaṭṭhatarañca appasamārambhatarañca yaññaṃ pucchāmī’’ti. Tato taṃ pucchanto – ‘‘atthi pana bho’’tiādimāha.

    ૩૫૦-૩૫૧. તત્થ યસ્મા સકિં પરિચ્ચત્તેપિ વિહારે પુનપ્પુનં છાદનખણ્ડફુલ્લપ્પટિસઙ્ખરણાદિવસેન કિચ્ચં અત્થિયેવ, સરણં પન એકભિક્ખુસ્સ વા સન્તિકે સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા સકિં ગહિતં ગહિતમેવ હોતિ, નત્થિ તસ્સ પુનપ્પુનં કત્તબ્બતા, તસ્મા તં વિહારદાનતો અપ્પટ્ઠતરઞ્ચ અપ્પસમારમ્ભતરઞ્ચ હોતિ. યસ્મા ચ સરણગમનં નામ તિણ્ણં રતનાનં જીવિતપરિચ્ચાગમયં પુઞ્ઞકમ્મં સગ્ગસમ્પત્તિં દેતિ, તસ્મા મહપ્ફલતરઞ્ચ મહાનિસંસતરઞ્ચાતિ વેદિતબ્બં. તિણ્ણં પન રતનાનં જીવિતપરિચ્ચાગવસેન યઞ્ઞોતિ વુચ્ચતિ.

    350-351. Tattha yasmā sakiṃ pariccattepi vihāre punappunaṃ chādanakhaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇādivasena kiccaṃ atthiyeva, saraṇaṃ pana ekabhikkhussa vā santike saṅghassa vā gaṇassa vā sakiṃ gahitaṃ gahitameva hoti, natthi tassa punappunaṃ kattabbatā, tasmā taṃ vihāradānato appaṭṭhatarañca appasamārambhatarañca hoti. Yasmā ca saraṇagamanaṃ nāma tiṇṇaṃ ratanānaṃ jīvitapariccāgamayaṃ puññakammaṃ saggasampattiṃ deti, tasmā mahapphalatarañca mahānisaṃsatarañcāti veditabbaṃ. Tiṇṇaṃ pana ratanānaṃ jīvitapariccāgavasena yaññoti vuccati.

    ૩૫૨. ઇદં સુત્વા બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ‘‘અત્તનો જીવિતં નામ પરસ્સ પરિચ્ચજિતું દુક્કરં, અત્થિ નુ ખો ઇતોપિ અપ્પટ્ઠતરો યઞ્ઞો’’તિ તતો તં પુચ્છન્તો પુન ‘‘અત્થિ પન, ભો ગોતમા’’તિઆદિમાહ. તત્થ પાણાતિપાતા વેરમણીતિઆદીસુ વેરમણી નામ વિરતિ. સા તિવિધા હોતિ – સમ્પત્તવિરતિ, સમાદાનવિરતિ સેતુઘાતવિરતીતિ. તત્થ યો સિક્ખાપદાનિ અગહેત્વાપિ કેવલં અત્તનો જાતિગોત્તકુલાપદેસાદીનિ અનુસ્સરિત્વા – ‘‘ન મે ઇદં પતિરૂપ’’ન્તિ પાણાતિપાતાદીનિ ન કરોતિ, સમ્પત્તવત્થું પરિહરતિ. તતો આરકા વિરમતિ. તસ્સ સા વિરતિ સમ્પત્તવિરતીતિ વેદિતબ્બા.

    352. Idaṃ sutvā brāhmaṇo cintesi – ‘‘attano jīvitaṃ nāma parassa pariccajituṃ dukkaraṃ, atthi nu kho itopi appaṭṭhataro yañño’’ti tato taṃ pucchanto puna ‘‘atthi pana, bho gotamā’’tiādimāha. Tattha pāṇātipātā veramaṇītiādīsu veramaṇī nāma virati. Sā tividhā hoti – sampattavirati, samādānavirati setughātaviratīti. Tattha yo sikkhāpadāni agahetvāpi kevalaṃ attano jātigottakulāpadesādīni anussaritvā – ‘‘na me idaṃ patirūpa’’nti pāṇātipātādīni na karoti, sampattavatthuṃ pariharati. Tato ārakā viramati. Tassa sā virati sampattaviratīti veditabbā.

    ‘‘અજ્જતગ્ગે જીવિતહેતુપિ પાણં ન હનામી’’તિ વા ‘‘પાણાતિપાતા વિરમામી’’તિ વા ‘‘વેરમણિં સમાદિયામી’’તિ વા એવં સિક્ખાપદાનિ ગણ્હન્તસ્સ પન વિરતિ સમાદાનવિરતીતિ વેદિતબ્બા.

    ‘‘Ajjatagge jīvitahetupi pāṇaṃ na hanāmī’’ti vā ‘‘pāṇātipātā viramāmī’’ti vā ‘‘veramaṇiṃ samādiyāmī’’ti vā evaṃ sikkhāpadāni gaṇhantassa pana virati samādānaviratīti veditabbā.

    અરિયસાવકાનં પન મગ્ગસમ્પયુત્તા વિરતિ સેતુઘાતવિરતિ નામ. તત્થ પુરિમા દ્વે વિરતિયો યં વોરોપનાદિવસેન વીતિક્કમિતબ્બં જીવિતિન્દ્રિયાદિવત્થુ, તં આરમ્મણં કત્વા પવત્તન્તિ. પચ્છિમા નિબ્બાનારમ્મણાવ. એત્થ ચ યો પઞ્ચ સિક્ખાપદાનિ એકતો ગણ્હતિ, તસ્સ એકસ્મિં ભિન્ને સબ્બાનિ ભિન્નાનિ હોન્તિ. યો એકેકં ગણ્હતિ, સો યં વીતિક્કમતિ, તદેવ ભિજ્જતિ. સેતુઘાતવિરતિયા પન ભેદો નામ નત્થિ, ભવન્તરેપિ હિ અરિયસાવકો જીવિતહેતુપિ નેવ પાણં હનતિ ન સુરં પિવતિ. સચેપિસ્સ સુરઞ્ચ ખીરઞ્ચ મિસ્સેત્વા મુખે પક્ખિપન્તિ, ખીરમેવ પવિસતિ, ન સુરા. યથા કિં? કોઞ્ચસકુણાનં ખીરમિસ્સકે ઉદકે ખીરમેવ પવિસતિ? ન ઉદકં. ઇદં યોનિસિદ્ધન્તિ ચે, ઇદં ધમ્મતાસિદ્ધન્તિ ચ વેદિતબ્બં. યસ્મા પન સરણગમને દિટ્ઠિઉજુકકરણં નામ ભારિયં. સિક્ખાપદસમાદાને પન વિરતિમત્તકમેવ. તસ્મા એતં યથા વા તથા વા ગણ્હન્તસ્સાપિ સાધુકં ગણ્હન્તસ્સાપિ અપ્પટ્ઠતરઞ્ચ અપ્પસમારમ્ભતરઞ્ચ. પઞ્ચસીલસદિસસ્સ પન દાનસ્સ અભાવતો એત્થ મહપ્ફલતા મહાનિસંસતા ચ વેદિતબ્બા. વુત્તઞ્હેતં –

    Ariyasāvakānaṃ pana maggasampayuttā virati setughātavirati nāma. Tattha purimā dve viratiyo yaṃ voropanādivasena vītikkamitabbaṃ jīvitindriyādivatthu, taṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanti. Pacchimā nibbānārammaṇāva. Ettha ca yo pañca sikkhāpadāni ekato gaṇhati, tassa ekasmiṃ bhinne sabbāni bhinnāni honti. Yo ekekaṃ gaṇhati, so yaṃ vītikkamati, tadeva bhijjati. Setughātaviratiyā pana bhedo nāma natthi, bhavantarepi hi ariyasāvako jīvitahetupi neva pāṇaṃ hanati na suraṃ pivati. Sacepissa surañca khīrañca missetvā mukhe pakkhipanti, khīrameva pavisati, na surā. Yathā kiṃ? Koñcasakuṇānaṃ khīramissake udake khīrameva pavisati? Na udakaṃ. Idaṃ yonisiddhanti ce, idaṃ dhammatāsiddhanti ca veditabbaṃ. Yasmā pana saraṇagamane diṭṭhiujukakaraṇaṃ nāma bhāriyaṃ. Sikkhāpadasamādāne pana viratimattakameva. Tasmā etaṃ yathā vā tathā vā gaṇhantassāpi sādhukaṃ gaṇhantassāpi appaṭṭhatarañca appasamārambhatarañca. Pañcasīlasadisassa pana dānassa abhāvato ettha mahapphalatā mahānisaṃsatā ca veditabbā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘પઞ્ચિમાનિ , ભિક્ખવે, દાનાનિ મહાદાનાનિ અગ્ગઞ્ઞાનિ રત્તઞ્ઞાનિ વંસઞ્ઞાનિ પોરાણાનિ અસંકિણ્ણાનિ અસંકિણ્ણપુબ્બાનિ ન સઙ્કિયન્તિ ન સઙ્કિયિસ્સન્તિ અપ્પટિકુટ્ઠાનિ સમણેહિ બ્રાહ્મણેહિ વિઞ્ઞૂહિ. કતમાનિ પઞ્ચ? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો પાણાતિપાતં પહાય પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ. પાણાતિપાતા પટિવિરતો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અપરિમાણાનં સત્તાનં અભયં દેતિ, અવેરં દેતિ અબ્યાપજ્ઝં દેતિ. અપરિમાણાનં સત્તાનં અભયં દત્વા અવેરં દત્વા અબ્યાપજ્ઝં દત્વા અપરિમાણસ્સ અભયસ્સ અવેરસ્સ અબ્યાપજ્ઝસ્સ ભાગી હોતિ. ઇદં, ભિક્ખવે, પઠમં દાનં મહાદાનં…પે॰… વિઞ્ઞૂહીતિ.

    ‘‘Pañcimāni , bhikkhave, dānāni mahādānāni aggaññāni rattaññāni vaṃsaññāni porāṇāni asaṃkiṇṇāni asaṃkiṇṇapubbāni na saṅkiyanti na saṅkiyissanti appaṭikuṭṭhāni samaṇehi brāhmaṇehi viññūhi. Katamāni pañca? Idha, bhikkhave, ariyasāvako pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti. Pāṇātipātā paṭivirato, bhikkhave, ariyasāvako aparimāṇānaṃ sattānaṃ abhayaṃ deti, averaṃ deti abyāpajjhaṃ deti. Aparimāṇānaṃ sattānaṃ abhayaṃ datvā averaṃ datvā abyāpajjhaṃ datvā aparimāṇassa abhayassa averassa abyāpajjhassa bhāgī hoti. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ dānaṃ mahādānaṃ…pe… viññūhīti.

    પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અદિન્નાદાનં પહાય…પે॰… કામેસુમિચ્છાચારં પહાય…પે॰… મુસાવાદં પહાય…પે॰… સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનં પહાય…પે॰… ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચ દાનાનિ મહાદાનાનિ અગ્ગઞ્ઞાનિ…પે॰… વિઞ્ઞૂહી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૩૯).

    Puna caparaṃ, bhikkhave, ariyasāvako adinnādānaṃ pahāya…pe… kāmesumicchācāraṃ pahāya…pe… musāvādaṃ pahāya…pe… surāmerayamajjapamādaṭṭhānaṃ pahāya…pe… imāni kho, bhikkhave, pañca dānāni mahādānāni aggaññāni…pe… viññūhī’’ti (a. ni. 8.39).

    ઇદઞ્ચ પન સીલપઞ્ચકં – ‘‘અત્તસિનેહઞ્ચ જીવિતસિનેહઞ્ચ પરિચ્ચજિત્વા રક્ખિસ્સામી’’તિ સમાદિન્નતાય યઞ્ઞોતિ વુચ્ચતિ. તત્થ કિઞ્ચાપિ પઞ્ચસીલતો સરણગમનમેવ જેટ્ઠકં, ઇદં પન સરણગમનેયેવ પતિટ્ઠાય રક્ખિતસીલવસેન મહપ્ફલન્તિ વુત્તં.

    Idañca pana sīlapañcakaṃ – ‘‘attasinehañca jīvitasinehañca pariccajitvā rakkhissāmī’’ti samādinnatāya yaññoti vuccati. Tattha kiñcāpi pañcasīlato saraṇagamanameva jeṭṭhakaṃ, idaṃ pana saraṇagamaneyeva patiṭṭhāya rakkhitasīlavasena mahapphalanti vuttaṃ.

    ૩૫૩. ઇદમ્પિ સુત્વા બ્રાહ્મણો ચિન્તેસિ – ‘‘પઞ્ચસીલં નામ રક્ખિતું ગરુકં, અત્થિ નુ ખો અઞ્ઞં કિઞ્ચિ ઈદિસમેવ હુત્વા ઇતો અપ્પટ્ઠતરઞ્ચ મહપ્ફલતરઞ્ચા’’તિ. તતો તં પુચ્છન્તો પુનપિ – ‘‘અત્થિ પન, ભો ગોતમા’’તિઆદિમાહ. અથસ્સ ભગવા તિવિધસીલપારિપૂરિયં ઠિતસ્સ પઠમજ્ઝાનાદીનં યઞ્ઞાનં અપ્પટ્ઠતરઞ્ચ મહપ્ફલતરઞ્ચ દસ્સેતુકામો બુદ્ધુપ્પાદતો પટ્ઠાય દેસનં આરભન્તો ‘‘ઇધ બ્રાહ્મણા’’તિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા હેટ્ઠા વુત્તેહિ ગુણેહિ સમન્નાગતો પઠમં ઝાનં, પઠમજ્ઝાનાદીસુ ઠિતો દુતિયજ્ઝાનાદીનિ નિબ્બત્તેન્તો ન કિલમતિ, તસ્મા તાનિ અપ્પટ્ઠાનિ અપ્પસમારમ્ભાનિ. યસ્મા પનેત્થ પઠમજ્ઝાનં એકં કપ્પં બ્રહ્મલોકે આયું દેતિ. દુતિયં અટ્ઠકપ્પે. તતિયં ચતુસટ્ઠિકપ્પે. ચતુત્થં પઞ્ચકપ્પસતાનિ. તદેવ આકાસાનઞ્ચાયતનાદિસમાપત્તિવસેન ભાવિતં વીસતિ, ચત્તાલીસં, સટ્ઠિ, ચતુરાસીતિ ચ કપ્પસહસ્સાનિ આયું દેતિ; તસ્મા મહપ્ફલતરઞ્ચ મહાનિસંસતરઞ્ચ. નીવરણાદીનં પન પચ્ચનીકાનં ધમ્માનં પરિચ્ચત્તત્તા તં યઞ્ઞન્તિ વેદિતબ્બં.

    353. Idampi sutvā brāhmaṇo cintesi – ‘‘pañcasīlaṃ nāma rakkhituṃ garukaṃ, atthi nu kho aññaṃ kiñci īdisameva hutvā ito appaṭṭhatarañca mahapphalatarañcā’’ti. Tato taṃ pucchanto punapi – ‘‘atthi pana, bho gotamā’’tiādimāha. Athassa bhagavā tividhasīlapāripūriyaṃ ṭhitassa paṭhamajjhānādīnaṃ yaññānaṃ appaṭṭhatarañca mahapphalatarañca dassetukāmo buddhuppādato paṭṭhāya desanaṃ ārabhanto ‘‘idha brāhmaṇā’’tiādimāha. Tattha yasmā heṭṭhā vuttehi guṇehi samannāgato paṭhamaṃ jhānaṃ, paṭhamajjhānādīsu ṭhito dutiyajjhānādīni nibbattento na kilamati, tasmā tāni appaṭṭhāni appasamārambhāni. Yasmā panettha paṭhamajjhānaṃ ekaṃ kappaṃ brahmaloke āyuṃ deti. Dutiyaṃ aṭṭhakappe. Tatiyaṃ catusaṭṭhikappe. Catutthaṃ pañcakappasatāni. Tadeva ākāsānañcāyatanādisamāpattivasena bhāvitaṃ vīsati, cattālīsaṃ, saṭṭhi, caturāsīti ca kappasahassāni āyuṃ deti; tasmā mahapphalatarañca mahānisaṃsatarañca. Nīvaraṇādīnaṃ pana paccanīkānaṃ dhammānaṃ pariccattattā taṃ yaññanti veditabbaṃ.

    વિપસ્સનાઞાણમ્પિ યસ્મા ચતુત્થજ્ઝાનપરિયોસાનેસુ ગુણેસુ પતિટ્ઠાય નિબ્બત્તેન્તો ન કિલમતિ, તસ્મા અપ્પટ્ઠં અપ્પસમારમ્ભં; વિપસ્સનાસુખસદિસસ્સ પન સુખસ્સ અભાવા મહપ્ફલં. પચ્ચનીકકિલેસપરિચ્ચાગતો યઞ્ઞોતિ. મનોમયિદ્ધિપિ યસ્મા વિપસ્સનાઞાણે પતિટ્ઠાય નિબ્બત્તેન્તો ન કિલમતિ, તસ્મા અપ્પટ્ઠા અપ્પસમારમ્ભા; અત્તનો સદિસરૂપનિમ્માનસમત્થતાય મહપ્ફલા. અત્તનો પચ્ચનીકકિલેસપરિચ્ચાગતો યઞ્ઞો. ઇદ્ધિવિધઞાણાદીનિપિ યસ્મા મનોમયઞાણાદીસુ પતિટ્ઠાય નિબ્બત્તેન્તો ન કિલમતિ, તસ્મા અપ્પટ્ઠાનિ અપ્પસમારમ્ભાનિ, અત્તનો અત્તનો પચ્ચનીકકિલેસપ્પહાનતો યઞ્ઞો. ઇદ્ધિવિધં પનેત્થ નાનાવિધવિકુબ્બનદસ્સનસમત્થતાય. દિબ્બસોતં દેવમનુસ્સાનં સદ્દસવનસમત્થતાય; ચેતોપરિયઞાણં પરેસં સોળસવિધચિત્તજાનનસમત્થતાય; પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણં ઇચ્છિતિચ્છિતટ્ઠાનસમનુસ્સરણસમત્થતાય; દિબ્બચક્ખુ ઇચ્છિતિચ્છિતરૂપદસ્સનસમત્થતાય; આસવક્ખયઞાણં અતિપણીતલોકુત્તરમગ્ગસુખનિપ્ફાદનસમત્થતાય મહપ્ફલન્તિ વેદિતબ્બં. યસ્મા પન અરહત્તતો વિસિટ્ઠતરો અઞ્ઞો યઞ્ઞો નામ નત્થિ, તસ્મા અરહત્તનિકૂટેનેવ દેસનં સમાપેન્તો – ‘‘અયમ્પિ ખો, બ્રાહ્મણા’’તિઆદિમાહ.

    Vipassanāñāṇampi yasmā catutthajjhānapariyosānesu guṇesu patiṭṭhāya nibbattento na kilamati, tasmā appaṭṭhaṃ appasamārambhaṃ; vipassanāsukhasadisassa pana sukhassa abhāvā mahapphalaṃ. Paccanīkakilesapariccāgato yaññoti. Manomayiddhipi yasmā vipassanāñāṇe patiṭṭhāya nibbattento na kilamati, tasmā appaṭṭhā appasamārambhā; attano sadisarūpanimmānasamatthatāya mahapphalā. Attano paccanīkakilesapariccāgato yañño. Iddhividhañāṇādīnipi yasmā manomayañāṇādīsu patiṭṭhāya nibbattento na kilamati, tasmā appaṭṭhāni appasamārambhāni, attano attano paccanīkakilesappahānato yañño. Iddhividhaṃ panettha nānāvidhavikubbanadassanasamatthatāya. Dibbasotaṃ devamanussānaṃ saddasavanasamatthatāya; cetopariyañāṇaṃ paresaṃ soḷasavidhacittajānanasamatthatāya; pubbenivāsānussatiñāṇaṃ icchiticchitaṭṭhānasamanussaraṇasamatthatāya; dibbacakkhu icchiticchitarūpadassanasamatthatāya; āsavakkhayañāṇaṃ atipaṇītalokuttaramaggasukhanipphādanasamatthatāya mahapphalanti veditabbaṃ. Yasmā pana arahattato visiṭṭhataro añño yañño nāma natthi, tasmā arahattanikūṭeneva desanaṃ samāpento – ‘‘ayampi kho, brāhmaṇā’’tiādimāha.

    કૂટદન્તઉપાસકત્તપટિવેદનાવણ્ણના

    Kūṭadantaupāsakattapaṭivedanāvaṇṇanā

    ૩૫૪-૩૫૮. એવં વુત્તેતિ એવં ભગવતા વુત્તે દેસનાય પસીદિત્વા સરણં ગન્તુકામો કૂટદન્તો બ્રાહ્મણો – ‘એતં અભિક્કન્તં ભો, ગોતમા’તિઆદિકં વચનં અવોચ. ઉપવાયતૂતિ ઉપગન્ત્વા સરીરદરથં નિબ્બાપેન્તો તનુસીતલો વાતો વાયતૂતિ. ઇદઞ્ચ પન વત્વા બ્રાહ્મણો પુરિસં પેસેસિ – ‘‘ગચ્છ, તાત, યઞ્ઞવાટં પવિસિત્વા સબ્બે તે પાણયો બન્ધના મોચેહી’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા તથા કત્વા આગન્ત્વા ‘‘મુત્તા ભો, તે પાણયો’’તિ આરોચેસિ. યાવ બ્રાહ્મણો તં પવત્તિં ન સુણિ, ન તાવ ભગવા ધમ્મં દેસેસિ. કસ્મા? ‘‘બ્રાહ્મણસ્સ ચિત્તે આકુલભાવો અત્થી’’તિ. સુત્વા પનસ્સ ‘‘બહૂ વત મે પાણા મોચિતા’’તિ ચિત્તચારો વિપ્પસીદતિ. ભગવા તસ્સ વિપ્પસન્નમનતં ઞત્વા ધમ્મદેસનં આરભિ. તં સન્ધાય – ‘‘અથ ખો ભગવા’’તિઆદિ વુત્તં. પુન ‘કલ્લચિત્ત’ન્તિઆદિ આનુપુબ્બિકથાનુભાવેન વિક્ખમ્ભિતનીવરણતં સન્ધાય વુત્તં. સેસં ઉત્તાનત્થમેવાતિ.

    354-358.Evaṃvutteti evaṃ bhagavatā vutte desanāya pasīditvā saraṇaṃ gantukāmo kūṭadanto brāhmaṇo – ‘etaṃ abhikkantaṃ bho, gotamā’tiādikaṃ vacanaṃ avoca. Upavāyatūti upagantvā sarīradarathaṃ nibbāpento tanusītalo vāto vāyatūti. Idañca pana vatvā brāhmaṇo purisaṃ pesesi – ‘‘gaccha, tāta, yaññavāṭaṃ pavisitvā sabbe te pāṇayo bandhanā mocehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā tathā katvā āgantvā ‘‘muttā bho, te pāṇayo’’ti ārocesi. Yāva brāhmaṇo taṃ pavattiṃ na suṇi, na tāva bhagavā dhammaṃ desesi. Kasmā? ‘‘Brāhmaṇassa citte ākulabhāvo atthī’’ti. Sutvā panassa ‘‘bahū vata me pāṇā mocitā’’ti cittacāro vippasīdati. Bhagavā tassa vippasannamanataṃ ñatvā dhammadesanaṃ ārabhi. Taṃ sandhāya – ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Puna ‘kallacitta’ntiādi ānupubbikathānubhāvena vikkhambhitanīvaraṇataṃ sandhāya vuttaṃ. Sesaṃ uttānatthamevāti.

    ઇતિ સુમઙ્ગલવિલાસિનિયા દીઘનિકાયટ્ઠકથાયં

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    કૂટદન્તસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Kūṭadantasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / દીઘનિકાય • Dīghanikāya / ૫. કૂટદન્તસુત્તં • 5. Kūṭadantasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / દીઘનિકાય (ટીકા) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ૫. કૂટદન્તસુત્તવણ્ણના • 5. Kūṭadantasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact