| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-पुराण-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
६. कुटिकारसिक्खापदवण्णना
6. Kuṭikārasikkhāpadavaṇṇanā
किं भन्तेति एत्तकेपि वुत्ते। पुच्छितो यदत्थाय पविट्ठो, तं कथेतुं लभति पुच्छितपञ्ञत्ता भिक्खाचारवत्तेति लिखितं। हत्थकम्मं याचितो ‘‘उपकरणं, मूलं वा दस्सती’’ति याचति, वट्टति, न वट्टतीति? वट्टति सेनासने ओभासपरिकथादीनं लद्धत्ताति एके। तिहत्था वाति एत्थ वड्ढकिहत्थेन तिहत्था। ‘‘पमाणयुत्तो मञ्चोति पकतिविदत्थिया नवविदत्थिप्पमाणमञ्चो, सो तत्थ इतो च न सञ्चरति, तस्मा चतुहत्थवित्थारा न होती’’तिआदि लिखितं। अकुटिया पन वत्थुदेसनाकिच्चं नत्थि उल्लित्तावलित्तं कातुं वुत्तत्ता। ‘‘उल्लित्तादिभावो…पे॰… ‘छदनमेव सन्धाय वुत्तो’ति युत्तमिदं। कस्माति चे? यस्मा मत्तिकामयभित्तिं उट्ठापेत्वा उपरि उल्लित्तं वा अवलित्तं वा उभयं वा भित्तिया घटितं करोन्तस्स आपत्ति एव विनापि भित्तिलेपेना’’ति लिखितं। एवमेत्थ थम्भतुलापिट्ठसङ्घाटादि निरत्थकं सिया। तस्मा विचारेत्वाव गहेतब्बं। ‘‘उपोसथागारम्पि भविस्सति, अहम्पि वसिस्सामी’’ति वा ‘‘भिक्खूहि वा सामणेरेहि वा एकतो वसिस्सामी’’ति वा करोन्तस्स वट्टति एव। कस्मा? ‘‘अत्तुद्देस’’न्ति वुत्तत्ताति लिखितं।
Kiṃ bhanteti ettakepi vutte. Pucchito yadatthāya paviṭṭho, taṃ kathetuṃ labhati pucchitapaññattā bhikkhācāravatteti likhitaṃ. Hatthakammaṃ yācito ‘‘upakaraṇaṃ, mūlaṃ vā dassatī’’ti yācati, vaṭṭati, na vaṭṭatīti? Vaṭṭati senāsane obhāsaparikathādīnaṃ laddhattāti eke. Tihatthā vāti ettha vaḍḍhakihatthena tihatthā. ‘‘Pamāṇayutto mañcoti pakatividatthiyā navavidatthippamāṇamañco, so tattha ito ca na sañcarati, tasmā catuhatthavitthārā na hotī’’tiādi likhitaṃ. Akuṭiyā pana vatthudesanākiccaṃ natthi ullittāvalittaṃ kātuṃ vuttattā. ‘‘Ullittādibhāvo…pe… ‘chadanameva sandhāya vutto’ti yuttamidaṃ. Kasmāti ce? Yasmā mattikāmayabhittiṃ uṭṭhāpetvā upari ullittaṃ vā avalittaṃ vā ubhayaṃ vā bhittiyā ghaṭitaṃ karontassa āpatti eva vināpi bhittilepenā’’ti likhitaṃ. Evamettha thambhatulāpiṭṭhasaṅghāṭādi niratthakaṃ siyā. Tasmā vicāretvāva gahetabbaṃ. ‘‘Uposathāgārampi bhavissati, ahampi vasissāmī’’ti vā ‘‘bhikkhūhi vā sāmaṇerehi vā ekato vasissāmī’’ti vā karontassa vaṭṭati eva. Kasmā? ‘‘Attuddesa’’nti vuttattāti likhitaṃ.
इदं पन सिक्खापदं चतुत्थपाराजिकं विय निदानापेक्खं। न हि वग्गुमुदातीरिया भिक्खू सयमेव अत्तनो असन्तं उत्तरिमनुस्सधम्मं मुसावादलक्खणं पापेत्वा भासिंसु। अञ्ञमञ्ञञ्हि ते उत्तरिमनुस्सधम्मवण्णं भासिंसु। न च तावता पाराजिकवत्थु होति, तत्तकेन पन लेसेन भगवा तं वत्थुं निदानं कत्वा पाराजिकं पञ्ञपेसि, तथा इधापि। न हि निदाने ‘‘अदेसितवत्थुकायो सारम्भायो अपरिक्कमनायो’’ति वुत्तं। ‘‘अप्पमाणिकायो’’ति पन वुत्तत्ता पमाणमतिक्कमन्तस्स सङ्घादिसेसोव निदानापेक्खो। तत्थ सारम्भे अपरिक्कमने सङ्घादिसेसप्पसङ्गं विय दिस्समानं ‘‘विभङ्गो तंनियमको’’ति वुत्तत्ता विभङ्गे न निवारेति। तथा महल्लके।
Idaṃ pana sikkhāpadaṃ catutthapārājikaṃ viya nidānāpekkhaṃ. Na hi vaggumudātīriyā bhikkhū sayameva attano asantaṃ uttarimanussadhammaṃ musāvādalakkhaṇaṃ pāpetvā bhāsiṃsu. Aññamaññañhi te uttarimanussadhammavaṇṇaṃ bhāsiṃsu. Na ca tāvatā pārājikavatthu hoti, tattakena pana lesena bhagavā taṃ vatthuṃ nidānaṃ katvā pārājikaṃ paññapesi, tathā idhāpi. Na hi nidāne ‘‘adesitavatthukāyo sārambhāyo aparikkamanāyo’’ti vuttaṃ. ‘‘Appamāṇikāyo’’ti pana vuttattā pamāṇamatikkamantassa saṅghādisesova nidānāpekkho. Tattha sārambhe aparikkamane saṅghādisesappasaṅgaṃ viya dissamānaṃ ‘‘vibhaṅgo taṃniyamako’’ti vuttattā vibhaṅge na nivāreti. Tathā mahallake.
एत्थाह – किमत्थं मातिकायं दुक्कटवत्थु वुत्तं, ननु विभङ्गे एव वत्तब्बं सियाति? एवमेतं। किं नु भिक्खू अभिनेतब्बा वत्थुदेसनाय, तेहि भिक्खूहि वत्थु देसेतब्बं, कीदिसं? अनारम्भं सपरिक्कमनन्ति। इतरञ्हि ‘‘सारम्भे चे भिक्खु वत्थुस्मिं अपरिक्कमने’’ति एवं अनुप्पसङ्गवसेन आगतत्ता वुत्तं। यस्मा वत्थु नाम अत्थि सारम्भं अपरिक्कमनं, अत्थि अनारम्भं सपरिक्कमनं, अत्थि सारम्भं सपरिक्कमनं, अत्थि अनारम्भं अपरिक्कमनन्ति बहुविधं, तस्मा बहुविधत्ता वत्थु देसेतब्बं अनारम्भं सपरिक्कमनं, नेतरन्ति वुत्तं होति। किमत्थिका पनेत्थ वत्थुदेसनाति चे? गरुकापत्तिपञ्ञापनहेतुपरिवज्जनुपायत्ता। वत्थुअदेसना हि गरुकापत्तिपञ्ञापनहेतुभूता। गरुकापत्तिपञ्ञापनं अकतविञ्ञत्तिगिहिपीळाजननं, अत्तदुक्खपरदुक्खहेतुभूतो च सारम्भभावोति एते वत्थुदेसनापदेसेन उपायेन परिवज्जिता होन्ति। न हि भिक्खू अकप्पियकुटिकरणत्थं गिहीनं वा पीळानिमित्तं, सारम्भवत्थुकुटिकरणत्थं वा वत्थुं देसेन्तीति। होन्ति चेत्थ –
Etthāha – kimatthaṃ mātikāyaṃ dukkaṭavatthu vuttaṃ, nanu vibhaṅge eva vattabbaṃ siyāti? Evametaṃ. Kiṃ nu bhikkhū abhinetabbā vatthudesanāya, tehi bhikkhūhi vatthu desetabbaṃ, kīdisaṃ? Anārambhaṃ saparikkamananti. Itarañhi ‘‘sārambhe ce bhikkhu vatthusmiṃ aparikkamane’’ti evaṃ anuppasaṅgavasena āgatattā vuttaṃ. Yasmā vatthu nāma atthi sārambhaṃ aparikkamanaṃ, atthi anārambhaṃ saparikkamanaṃ, atthi sārambhaṃ saparikkamanaṃ, atthi anārambhaṃ aparikkamananti bahuvidhaṃ, tasmā bahuvidhattā vatthu desetabbaṃ anārambhaṃ saparikkamanaṃ, netaranti vuttaṃ hoti. Kimatthikā panettha vatthudesanāti ce? Garukāpattipaññāpanahetuparivajjanupāyattā. Vatthuadesanā hi garukāpattipaññāpanahetubhūtā. Garukāpattipaññāpanaṃ akataviññattigihipīḷājananaṃ, attadukkhaparadukkhahetubhūto ca sārambhabhāvoti ete vatthudesanāpadesena upāyena parivajjitā honti. Na hi bhikkhū akappiyakuṭikaraṇatthaṃ gihīnaṃ vā pīḷānimittaṃ, sārambhavatthukuṭikaraṇatthaṃ vā vatthuṃ desentīti. Honti cettha –
‘‘दुक्कटस्स हि वत्थूनं, मातिकाय पकासना।
‘‘Dukkaṭassa hi vatthūnaṃ, mātikāya pakāsanā;
गरुकापत्तिहेतूनं, तेसं एवं पकासिता॥
Garukāpattihetūnaṃ, tesaṃ evaṃ pakāsitā.
‘‘वत्थुस्स देसनुपायेन, गरुकापत्तिहेतुयो।
‘‘Vatthussa desanupāyena, garukāpattihetuyo;
वज्जिता होन्ति यं तस्मा, सारम्भादि जहापित’’न्ति॥
Vajjitā honti yaṃ tasmā, sārambhādi jahāpita’’nti.
कुटिकारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kuṭikārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
