Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગવણ્ણના

    5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā

    ૨૩. તત્થ કતમો લક્ખણો હારોતિઆદિ લક્ખણહારવિભઙ્ગો. તત્થ કિં લક્ખયતીતિ લક્ખણહારસ્સ વિસયં પુચ્છતિ. ‘‘યે ધમ્મા’’તિઆદિના લક્ખણહારં સઙ્ખેપતો દસ્સેત્વા તં ઉદાહરણેહિ વિભજિતું ‘‘ચક્ખુ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ ‘‘વધકટ્ઠેન એકલક્ખણાની’’તિ ઇમિના અનવટ્ઠિતભાવાદિનાપિ એકલક્ખણતા વુત્તા એવાતિ દટ્ઠબ્બં.

    23.Tatthakatamo lakkhaṇo hārotiādi lakkhaṇahāravibhaṅgo. Tattha kiṃ lakkhayatīti lakkhaṇahārassa visayaṃ pucchati. ‘‘Ye dhammā’’tiādinā lakkhaṇahāraṃ saṅkhepato dassetvā taṃ udāharaṇehi vibhajituṃ ‘‘cakkhu’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇānī’’ti iminā anavaṭṭhitabhāvādināpi ekalakkhaṇatā vuttā evāti daṭṭhabbaṃ.

    એવં આયતનવસેન એકલક્ખણતં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ખન્ધાદિવસેન દસ્સેતું ‘‘અતીતે, રાધ, રૂપે અનપેક્ખો હોતી’’તિઆદિ સુત્તં આભતં. યમકોવાદસુત્તે (સં॰ નિ॰ ૩.૮૫) વધકટ્ઠેન એકલક્ખણા વુત્તાતિ તસ્મિં સુત્તે ‘‘વધકં રૂપં વધકં રૂપન્તિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતી’’તિઆદિના આગતત્તા વુત્તં. ઇતીતિ એવં, ઇમિસ્સં ગાથાયં કાયગતાય સતિયા વુત્તાય સતિ વેદનાગતા સતિ ચિત્તગતા સતિ ધમ્મગતા ચ સતિ વુત્તા ભવતિ સતિપટ્ઠાનભાવેન એકલક્ખણત્તાતિ અધિપ્પાયો. દિટ્ઠન્તિઆદીનં અત્થં પરતો વણ્ણયિસ્સામ.

    Evaṃ āyatanavasena ekalakkhaṇataṃ dassetvā idāni khandhādivasena dassetuṃ ‘‘atīte, rādha, rūpe anapekkho hotī’’tiādi suttaṃ ābhataṃ. Yamakovādasutte (saṃ. ni. 3.85) vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇā vuttāti tasmiṃ sutte ‘‘vadhakaṃ rūpaṃ vadhakaṃ rūpanti yathābhūtaṃ nappajānātī’’tiādinā āgatattā vuttaṃ. Itīti evaṃ, imissaṃ gāthāyaṃ kāyagatāya satiyā vuttāya sati vedanāgatā sati cittagatā sati dhammagatā ca sati vuttā bhavati satipaṭṭhānabhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo. Diṭṭhantiādīnaṃ atthaṃ parato vaṇṇayissāma.

    કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહીતિ એત્થ કાયેતિ રૂપકાયે. રૂપકાયો હિ ઇધ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગાનં કેસાદીનઞ્ચ સમૂહટ્ઠેન કાયોતિ અધિપ્પેતો. યથા ચ સમૂહટ્ઠેન, એવં કુચ્છિતાનં આયટ્ઠેન. કુચ્છિતાનઞ્હિ પરમજેગુચ્છાનં સો આયોતિપિ કાયો, આયોતિ ઉપ્પત્તિદેસો. તત્રાયં વચનત્થો – આયન્તિ તતોતિ આયો. કે આયન્તિ? કુચ્છિતા કેસાદયો, ઇતિ કુચ્છિતાનં આયોતિ કાયો.

    Kāyekāyānupassī viharāhīti ettha kāyeti rūpakāye. Rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca samūhaṭṭhena kāyoti adhippeto. Yathā ca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ āyaṭṭhena. Kucchitānañhi paramajegucchānaṃ so āyotipi kāyo, āyoti uppattideso. Tatrāyaṃ vacanattho – āyanti tatoti āyo. Ke āyanti? Kucchitā kesādayo, iti kucchitānaṃ āyoti kāyo.

    કાયાનુપસ્સીતિ કાયં અનુપસ્સનસીલો, કાયં વા અનુપસ્સમાનો. ‘‘કાયે’’તિ ચ વત્વા પુન ‘‘કાયાનુપસ્સી’’તિ દુતિયં કાયગ્ગહણં અસમ્મિસ્સતો વવત્થાનઘનવિનિબ્ભોગાદિદસ્સનત્થં. તેન ન કાયે વેદનાનુપસ્સી ચિત્તધમ્માનુપસ્સી વા, અથ ખો કાયાનુપસ્સી એવાતિ કાયસઙ્ખાતે વત્થુસ્મિં કાયાનુપસ્સનાકારસ્સેવ દસ્સનેન અસમ્મિસ્સતો વવત્થાનં દસ્સિતં હોતિ. તથા ન કાયે અઙ્ગપચ્ચઙ્ગવિનિમુત્તએકધમ્માનુપસ્સી, નાપિ કેસલોમાદિવિનિમુત્તઇત્થિપુરિસાનુપસ્સી.

    Kāyānupassīti kāyaṃ anupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno. ‘‘Kāye’’ti ca vatvā puna ‘‘kāyānupassī’’ti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ. Tena na kāye vedanānupassī cittadhammānupassī vā, atha kho kāyānupassī evāti kāyasaṅkhāte vatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. Tathā na kāye aṅgapaccaṅgavinimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī.

    યોપિ ચેત્થ કેસલોમાદિકો ભૂતુપાદાયસમૂહસઙ્ખાતો કાયો, તત્થપિ ન ભૂતુપાદાયવિનિમુત્તએકધમ્માનુપસ્સી , અથ ખો રથસમ્ભારાનુપસ્સકો વિય અઙ્ગપચ્ચઙ્ગસમૂહાનુપસ્સી, નગરાવયવાનુપસ્સકો વિય કેસલોમાદિસમૂહાનુપસ્સી, કદલિક્ખન્ધપત્તવટ્ટિવિનિબ્ભુજ્જકો વિય રિત્તમુટ્ઠિવિનિવેઠકો વિય ચ ભૂતુપાદાયસમૂહાનુપસ્સી એવાતિ નાનપ્પકારતો સમૂહવસેનેવ કાયસઙ્ખાતસ્સ વત્થુનો દસ્સનેન ઘનવિનિબ્ભોગો દસ્સિતો હોતિ. ન હેત્થ યથાવુત્તસમૂહવિનિમુત્તો કાયો વા અઞ્ઞો વા કોચિ ધમ્મો દિસ્સતિ, યથાવુત્તધમ્મસમૂહમત્તે એવ પન તથા તથા સત્તા મિચ્છાભિનિવેસં કરોન્તિ. તેનાહુ પોરાણા –

    Yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, tatthapi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī , atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī, nagarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibbhujjako viya rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassī evāti nānappakārato samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatte eva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘યં પસ્સતિ ન તં દિટ્ઠં, યં દિટ્ઠં તં ન પસ્સતિ;

    ‘‘Yaṃ passati na taṃ diṭṭhaṃ, yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passati;

    અપસ્સં બજ્ઝતે મૂળ્હો, બજ્ઝમાનો ન મુચ્ચતી’’તિ. (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૩૭૩; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૦૬; પટિ॰ મ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧.૩૬; મહાનિ॰ અટ્ઠ॰ ૩);

    Apassaṃ bajjhate mūḷho, bajjhamāno na muccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.36; mahāni. aṭṭha. 3);

    ઘનવિનિબ્ભોગાદિદસ્સનત્થન્તિ આદિસદ્દેન અયમત્થો વેદિતબ્બો. અયઞ્હિ એતસ્મિં કાયે કાયાનુપસ્સીયેવ, ન અઞ્ઞધમ્માનુપસ્સી.

    Ghanavinibbhogādidassanatthanti ādisaddena ayamattho veditabbo. Ayañhi etasmiṃ kāye kāyānupassīyeva, na aññadhammānupassī.

    ઇદં વુત્તં હોતિ – યથા અનુદકભૂતાયપિ મરીચિયા ઉદકાનુપસ્સિનો હોન્તિ, ન એવં અનિચ્ચદુક્ખાનત્તઅસુભભૂતે એવ ઇમસ્મિં કાયે નિચ્ચસુખઅત્તસુભભાવાનુપસ્સી , અથ ખો કાયાનુપસ્સી અનિચ્ચદુક્ખઅનત્તઅસુભાકારસમૂહાનુપસ્સીતિ અત્થો. અથ વા ય્વાયં મહાસતિપટ્ઠાને (દી॰ નિ॰ ૨.૩૭૪ આદયો) અસ્સાસપસ્સાસાદિચુણ્ણિકજાતઅટ્ઠિકપરિયોસાનો કાયો વુત્તો, યો ચ ‘‘ઇધેકચ્ચો પથવીકાયં અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ, આપોકાયં તેજોકાયં વાયોકાયં કેસકાયં…પે॰… અટ્ઠિમિઞ્જકાય’’ન્તિ પટિસમ્ભિદાયં (પટિ॰ મ॰ ૩.૩૪ આદયો) કાયો વુત્તો, તસ્સ સબ્બસ્સ ઇમસ્મિંયેવ કાયે અનુપસ્સનતો કાયે કાયાનુપસ્સીતિ એવમ્પેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો.

    Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā anudakabhūtāyapi marīciyā udakānupassino honti, na evaṃ aniccadukkhānattaasubhabhūte eva imasmiṃ kāye niccasukhaattasubhabhāvānupassī , atha kho kāyānupassī aniccadukkhaanattaasubhākārasamūhānupassīti attho. Atha vā yvāyaṃ mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.374 ādayo) assāsapassāsādicuṇṇikajātaaṭṭhikapariyosāno kāyo vutto, yo ca ‘‘idhekacco pathavīkāyaṃ aniccato anupassati, āpokāyaṃ tejokāyaṃ vāyokāyaṃ kesakāyaṃ…pe… aṭṭhimiñjakāya’’nti paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato kāye kāyānupassīti evampettha attho daṭṭhabbo.

    અથ વા કાયે અહન્તિ વા મમન્તિ વા ગહેતબ્બસ્સ કસ્સચિ અનનુપસ્સનતો, તસ્સ પન કેસલોમાદિકસ્સ નાનાધમ્મસમૂહસ્સ અનુપસ્સનતો કાયે કેસાદિધમ્મસમૂહસઙ્ખાતે કાયાનુપસ્સીતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અપિ ચ ‘‘ઇમસ્મિં કાયે અનિચ્ચતો અનુપસ્સતિ નો નિચ્ચતો’’તિઆદિના અનુક્કમેન પટિસમ્ભિદાયં (પટિ॰ મ॰ ૩.૩૪ આદયો) આગતનયસ્સ સબ્બસ્સેવ અનિચ્ચલક્ખણાદિકસ્સ આકારસમૂહસઙ્ખાતસ્સ કાયસ્સ અનુપસ્સનતો કાયે કાયાનુપસ્સીતિ અત્થો.

    Atha vā kāye ahanti vā mamanti vā gahetabbassa kassaci ananupassanato, tassa pana kesalomādikassa nānādhammasamūhassa anupassanato kāye kesādidhammasamūhasaṅkhāte kāyānupassīti attho daṭṭhabbo. Api ca ‘‘imasmiṃ kāye aniccato anupassati no niccato’’tiādinā anukkamena paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.34 ādayo) āgatanayassa sabbasseva aniccalakkhaṇādikassa ākārasamūhasaṅkhātassa kāyassa anupassanato kāye kāyānupassīti attho.

    વિહરાહીતિ વત્તાહિ. આતાપીતિ તીસુ ભવેસુ કિલેસે આતાપેતીતિ આતાપો, સો અસ્સ અત્થીતિ આતાપી. સમ્પજાનોતિ સમ્પજઞ્ઞસઙ્ખાતેન ઞાણેન સમન્નાગતો. સતિમાતિ કાયપરિગ્ગાહિકાય સતિયા સમન્નાગતો. અયં પન યસ્મા સતિયા આરમ્મણં પરિગ્ગહેત્વા પઞ્ઞાય અનુપસ્સતિ, ન હિ સતિવિરહિતા અનુપસ્સના અત્થિ, તેનેવાહ – ‘‘સતિઞ્ચ ખ્વાહં, ભિક્ખવે, સબ્બત્થિકં વદામી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૨૩૪). અનાતાપિનો ચ અન્તો સઙ્કોચો અન્તરાયકરો હોતિ, કમ્મટ્ઠાનં ન સમ્પજ્જતિ. તસ્મા યેસં ધમ્માનં આનુભાવેન તં સમ્પજ્જતિ, તં દસ્સનત્થં ‘‘આતાપી’’તિઆદિ વુત્તં.

    Viharāhīti vattāhi. Ātāpīti tīsu bhavesu kilese ātāpetīti ātāpo, so assa atthīti ātāpī. Sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. Satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. Ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati, na hi sativirahitā anupassanā atthi, tenevāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234). Anātāpino ca anto saṅkoco antarāyakaro hoti, kammaṭṭhānaṃ na sampajjati. Tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati, taṃ dassanatthaṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ.

    તત્થ વિનેય્યાતિ તદઙ્ગવિનયેન વા વિક્ખમ્ભનવિનયેન વા વિનયિત્વા. લોકેતિ તસ્મિંયેવ કાયે. કાયો હિ ઇધ લુજ્જનપલુજ્જનટ્ઠેન લોકોતિ અધિપ્પેતો. અભિજ્ઝાગ્ગહણેન ચેત્થ કામચ્છન્દો, દોમનસ્સગ્ગહણેન બ્યાપાદો ગહિતોતિ નીવરણેસુ બલવધમ્મદ્વયપ્પહાનદસ્સનેન નીવરણપ્પહાનં વુત્તન્તિ કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનસ્સ પહાનઙ્ગં દસ્સિતં. ‘‘આતાપી’’તિઆદિના પન સમ્પયોગઙ્ગં દસ્સિતન્તિ ઇમમત્થં દસ્સેતું ‘‘આતાપી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અભિજ્ઝાદોમનસ્સાનં સમથો ઉજુપટિપક્ખોતિ અભિજ્ઝાદોમનસ્સવિનયો વુચ્ચમાનો સમાધિન્દ્રિયં દીપેતીતિ આહ – ‘‘વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સન્તિ સમાધિન્દ્રિય’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૫.૩૬૭). એકલક્ખણત્તા ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનન્તિ યથા વીરિયપઞ્ઞાસમાધિન્દ્રિયેહિ કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ઇજ્ઝતિ, એવં વેદનાચિત્તધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનાનિપિ તેહિ ઇજ્ઝન્તીતિ ચતુસતિપટ્ઠાનસાધને ઇમેસં ઇન્દ્રિયાનં સભાવભેદાભાવતો સમાનલક્ખણત્તા ઇતરાનિ સતિપટ્ઠાનાનિપિ વુત્તાનિ એવ હોન્તીતિ અત્થો.

    Tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā. Loketi tasmiṃyeva kāye. Kāyo hi idha lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti adhippeto. Abhijjhāggahaṇena cettha kāmacchando, domanassaggahaṇena byāpādo gahitoti nīvaraṇesu balavadhammadvayappahānadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttanti kāyānupassanāsatipaṭṭhānassa pahānaṅgaṃ dassitaṃ. ‘‘Ātāpī’’tiādinā pana sampayogaṅgaṃ dassitanti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijjhādomanassānaṃ samatho ujupaṭipakkhoti abhijjhādomanassavinayo vuccamāno samādhindriyaṃ dīpetīti āha – ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassanti samādhindriya’’nti (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.367). Ekalakkhaṇattā catunnaṃ indriyānanti yathā vīriyapaññāsamādhindriyehi kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ ijjhati, evaṃ vedanācittadhammānupassanāsatipaṭṭhānānipi tehi ijjhantīti catusatipaṭṭhānasādhane imesaṃ indriyānaṃ sabhāvabhedābhāvato samānalakkhaṇattā itarāni satipaṭṭhānānipi vuttāni eva hontīti attho.

    ૨૪. ઇદાનિ સતિપટ્ઠાનેસુ ગહિતેસુ સબ્બેસં બોધિપક્ખિયધમ્માનં ગહિતભાવં દસ્સેતું ‘‘ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસૂ’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ બોધઙ્ગમાતિ બોધં અરિયમગ્ગઞાણં ગચ્છન્તીતિ બોધઙ્ગમા. યથાવુત્તસ્સ બોધસ્સ પક્ખે ભવાતિ બોધિપક્ખિયા. નેય્યાનિકલક્ખણેનાતિ એત્થ નિમિત્તતો પવત્તતો ચ વુટ્ઠાનં નિય્યાનં, નિય્યાને નિયુત્તાતિ નેય્યાનિકા, યથા દોવારિકોતિ. નિય્યાનસઙ્ખાતં વા ફલં અરહન્તીતિ નેય્યાનિકા. નિય્યાનં પયોજનં એતેસન્તિ વા નેય્યાનિકા. ‘‘નિય્યાનિકા’’તિપિ પાઠો, તત્થ નિય્યાનં એતેસં અત્થીતિ નિય્યાનિકાતિ અત્થો. ‘‘નિય્યાનિયા’’તિપિ પાઠો, તસ્સ નિય્યન્તીતિ નિય્યાનિયાતિ અત્થો દટ્ઠબ્બો. નિય્યાનિકલક્ખણેનાતિ નિય્યાનિકસભાવેન.

    24. Idāni satipaṭṭhānesu gahitesu sabbesaṃ bodhipakkhiyadhammānaṃ gahitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha bodhaṅgamāti bodhaṃ ariyamaggañāṇaṃ gacchantīti bodhaṅgamā. Yathāvuttassa bodhassa pakkhe bhavāti bodhipakkhiyā. Neyyānikalakkhaṇenāti ettha nimittato pavattato ca vuṭṭhānaṃ niyyānaṃ, niyyāne niyuttāti neyyānikā, yathā dovārikoti. Niyyānasaṅkhātaṃ vā phalaṃ arahantīti neyyānikā. Niyyānaṃ payojanaṃ etesanti vā neyyānikā. ‘‘Niyyānikā’’tipi pāṭho, tattha niyyānaṃ etesaṃ atthīti niyyānikāti attho. ‘‘Niyyāniyā’’tipi pāṭho, tassa niyyantīti niyyāniyāti attho daṭṭhabbo. Niyyānikalakkhaṇenāti niyyānikasabhāvena.

    એવં અકુસલાપિ ધમ્માતિ યથા કુસલા ધમ્મા એકલક્ખણભાવેન નિદ્ધારિતા, એવં અકુસલાપિ ધમ્મા એકલક્ખણટ્ઠેન નિદ્ધારેતબ્બા. કથં? પહાનેકટ્ઠતાવસેનાતિ દસ્સેન્તો ‘‘પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છન્તી’’તિ આહ. ઇદાનિ તં પહાનં દસ્સેતું ‘‘ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસૂ’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કાયાનુપસ્સનાદીસુ ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ ભાવિયમાનેસુ અસુભે સુભન્તિઆદયો ચત્તારો વિપલ્લાસા પહીયન્તિ, કબળીકારાહારાદયો ચત્તારો આહારા ચસ્સ પરિઞ્ઞં ગચ્છન્તિ, તેસં પરિજાનનસ્સ પરિબન્ધિનો કામરાગાદયો બ્યન્તીકતા હોન્તીતિ અત્થો, કસ્મા? તેહિ પહાતબ્બભાવેન એકલક્ખણત્તાતિ. એવં સબ્બત્થ અત્થો યોજેતબ્બો. તેનેવાહ – ‘‘એવં અકુસલાપિ ધમ્મા એકલક્ખણત્તા પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છન્તી’’તિ.

    Evaṃ akusalāpi dhammāti yathā kusalā dhammā ekalakkhaṇabhāvena niddhāritā, evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇaṭṭhena niddhāretabbā. Kathaṃ? Pahānekaṭṭhatāvasenāti dassento ‘‘pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti āha. Idāni taṃ pahānaṃ dassetuṃ ‘‘catūsu satipaṭṭhānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāyānupassanādīsu catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu asubhe subhantiādayo cattāro vipallāsā pahīyanti, kabaḷīkārāhārādayo cattāro āhārā cassa pariññaṃ gacchanti, tesaṃ parijānanassa paribandhino kāmarāgādayo byantīkatā hontīti attho, kasmā? Tehi pahātabbabhāvena ekalakkhaṇattāti. Evaṃ sabbattha attho yojetabbo. Tenevāha – ‘‘evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchantī’’ti.

    ઇદાનિ અઞ્ઞેનપિ પરિયાયેન લક્ખણહારસ્સ ઉદાહરણાનિ દસ્સેતું ‘‘યત્થ વા પના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ યત્થાતિ યસ્સં દેસનાયં. વા-સદ્દો વિકપ્પત્થો. પનાતિ પદપૂરણો. રૂપિન્દ્રિયન્તિ રુપ્પનસભાવં અટ્ઠવિધં ઇન્દ્રિયં. તત્થાતિ તસ્સં દેસનાયં. રૂપધાતૂતિ રુપ્પનસભાવા દસ ધાતુયો. રૂપાયતનન્તિ રુપ્પનસભાવં દસાયતનં, રૂપીનિ દસાયતનાનીતિ અત્થો. રુપ્પનલક્ખણેન એકલક્ખણત્તા ઇમાનિ દેસિતાનીતિ અધિપ્પાયો. દેસિતં તત્થ સુખિન્દ્રિયં સોમનસ્સિન્દ્રિયં સુખવેદનાભાવેન એકલક્ખણત્તાતિ અધિપ્પાયો.

    Idāni aññenapi pariyāyena lakkhaṇahārassa udāharaṇāni dassetuṃ ‘‘yattha vā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yatthāti yassaṃ desanāyaṃ. -saddo vikappattho. Panāti padapūraṇo. Rūpindriyanti ruppanasabhāvaṃ aṭṭhavidhaṃ indriyaṃ. Tatthāti tassaṃ desanāyaṃ. Rūpadhātūti ruppanasabhāvā dasa dhātuyo. Rūpāyatananti ruppanasabhāvaṃ dasāyatanaṃ, rūpīni dasāyatanānīti attho. Ruppanalakkhaṇena ekalakkhaṇattā imāni desitānīti adhippāyo. Desitaṃ tattha sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ sukhavedanābhāvena ekalakkhaṇattāti adhippāyo.

    દુક્ખસમુદયો ચ અરિયસચ્ચન્તિ ઇદં અકુસલસ્સ સોમનસ્સસ્સ વસેન વુત્તં, સાસવકુસલસ્સાપિ વસેન યુજ્જતિ એવ. સબ્બો ચ પટિચ્ચસમુપ્પાદો દેસિતોતિ સમ્બન્ધો. અવિજ્જાનુસયિતત્તા અદુક્ખમસુખાય વેદનાય. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો અનુસેતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૬૫). તથા ચ વુત્તં ‘‘અદુક્ખમસુખાય હિ વેદનાય અવિજ્જા અનુસેતી’’તિ. એતેન અદુક્ખમસુખાવેદનાગ્ગહણેન અવિજ્જા ગહિતાતિ દસ્સેતિ. સતિ ચ અવિજ્જાગ્ગહણે સબ્બો પટિચ્ચસમુપ્પાદો દેસિતોતિ દસ્સેતું ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિઆદિ વુત્તં. સો ચાતિ એત્થ -સદ્દો બ્યતિરેકત્થો, તેન સો પટિચ્ચસમુપ્પાદો અનુલોમપટિલોમવસેન દુવિધોતિ ઇમં વક્ખમાનવિસેસં જોતેતિ. તેસુ અનુલોમતો પટિચ્ચસમુપ્પાદો યથાદસ્સિતો સરાગસદોસસમોહસંકિલેસપક્ખેન હાતબ્બોતિ વુત્તો, પટિલોમતો પન પટિચ્ચસમુપ્પાદો યો ‘‘અવિજ્જાયત્વેવ અસેસવિરાગનિરોધા’’તિઆદિના પાળિયં (મ॰ નિ॰ ૩.૧૨૬; મહાવ॰ ૧) વુત્તો, તં સન્ધાય ‘‘વીતરાગવીતદોસવીતમોહઅરિયધમ્મેહિ હાતબ્બો’’તિ વુત્તં.

    Dukkhasamudayo ca ariyasaccanti idaṃ akusalassa somanassassa vasena vuttaṃ, sāsavakusalassāpi vasena yujjati eva. Sabbo ca paṭiccasamuppādo desitoti sambandho. Avijjānusayitattā adukkhamasukhāya vedanāya. Vuttañhetaṃ – ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465). Tathā ca vuttaṃ ‘‘adukkhamasukhāya hi vedanāya avijjā anusetī’’ti. Etena adukkhamasukhāvedanāggahaṇena avijjā gahitāti dasseti. Sati ca avijjāggahaṇe sabbo paṭiccasamuppādo desitoti dassetuṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. So cāti ettha ca-saddo byatirekattho, tena so paṭiccasamuppādo anulomapaṭilomavasena duvidhoti imaṃ vakkhamānavisesaṃ joteti. Tesu anulomato paṭiccasamuppādo yathādassito sarāgasadosasamohasaṃkilesapakkhena hātabboti vutto, paṭilomato pana paṭiccasamuppādo yo ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’tiādinā pāḷiyaṃ (ma. ni. 3.126; mahāva. 1) vutto, taṃ sandhāya ‘‘vītarāgavītadosavītamohaariyadhammehi hātabbo’’ti vuttaṃ.

    ઇદાનિ એકલક્ખણતાવિભાવનેન લક્ખણહારયોજનાય નયં દસ્સેતું ‘‘એવં યે ધમ્મા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ કિચ્ચતોતિ પથવીઆદીનં ફસ્સાદીનઞ્ચ રૂપારૂપધમ્માનં સન્ધારણસઙ્ઘટ્ટનાદિકિચ્ચતો, તેસં તેસં વા પચ્ચયધમ્માનં તંતંપચ્ચયુપ્પન્નધમ્મસ્સ પચ્ચયભાવસઙ્ખાતકિચ્ચતો. લક્ખણતોતિ કક્ખળફુસનાદિસભાવતો. સામઞ્ઞતોતિ રુપ્પનનમનાદિતો અનિચ્ચતાદિતો ખન્ધાયતનાદિતો ચ. ચુતૂપપાતતોતિ સઙ્ખતધમ્માનં ભઙ્ગતો ઉપ્પાદતો ચ, સમાનનિરોધતો સમાનુપ્પાદતો ચાતિ અત્થો. એત્થ ચ સહચરણં સમાનહેતુતા સમાનફલતા સમાનભૂમિતા સમાનવિસયતા સમાનારમ્મણતાતિ એવમાદયોપિ -સદ્દેન સઙ્ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બં. સેસં ઉત્તાનત્થમેવ.

    Idāni ekalakkhaṇatāvibhāvanena lakkhaṇahārayojanāya nayaṃ dassetuṃ ‘‘evaṃ ye dhammā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kiccatoti pathavīādīnaṃ phassādīnañca rūpārūpadhammānaṃ sandhāraṇasaṅghaṭṭanādikiccato, tesaṃ tesaṃ vā paccayadhammānaṃ taṃtaṃpaccayuppannadhammassa paccayabhāvasaṅkhātakiccato. Lakkhaṇatoti kakkhaḷaphusanādisabhāvato. Sāmaññatoti ruppananamanādito aniccatādito khandhāyatanādito ca. Cutūpapātatoti saṅkhatadhammānaṃ bhaṅgato uppādato ca, samānanirodhato samānuppādato cāti attho. Ettha ca sahacaraṇaṃ samānahetutā samānaphalatā samānabhūmitā samānavisayatā samānārammaṇatāti evamādayopi ca-saddena saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Sesaṃ uttānatthameva.

    લક્ખણહારવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગો • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgo

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગવિભાવના • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact