Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi |
૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગો
5. Lakkhaṇahāravibhaṅgo
૨૩. તત્થ કતમો લક્ખણો હારો? ‘‘વુત્તમ્હિ એકધમ્મે’’તિ, અયં લક્ખણો હારો. કિં લક્ખયતિ? યે ધમ્મા એકલક્ખણા, તેસં ધમ્માનં એકસ્મિં ધમ્મે વુત્તે અવસિટ્ઠા ધમ્મા વુત્તા ભવન્તિ. યથા કિં ભવે? યથાહ ભગવા –
23. Tattha katamo lakkhaṇo hāro? ‘‘Vuttamhi ekadhamme’’ti, ayaṃ lakkhaṇo hāro. Kiṃ lakkhayati? Ye dhammā ekalakkhaṇā, tesaṃ dhammānaṃ ekasmiṃ dhamme vutte avasiṭṭhā dhammā vuttā bhavanti. Yathā kiṃ bhave? Yathāha bhagavā –
‘‘ચક્ખું , ભિક્ખવે, અનવટ્ઠિતં ઇત્તરં પરિત્તં પભઙ્ગુ પરતો દુક્ખં બ્યસનં ચલનં 1 કુક્કુળં સઙ્ખારં 2 વધકં અમિત્તમજ્ઝે. ઇમસ્મિં ચક્ખુસ્મિં વુત્તે અવસિટ્ઠાનિ અજ્ઝત્તિકાનિ આયતનાનિ વુત્તાનિ ભવન્તિ. કેન કારણેન? સબ્બાનિ હિ છ અજ્ઝત્તિકાનિ આયતનાનિ વધકટ્ઠેન એકલક્ખણાનિ. યથા ચાહ ભગવા –
‘‘Cakkhuṃ , bhikkhave, anavaṭṭhitaṃ ittaraṃ parittaṃ pabhaṅgu parato dukkhaṃ byasanaṃ calanaṃ 3 kukkuḷaṃ saṅkhāraṃ 4 vadhakaṃ amittamajjhe. Imasmiṃ cakkhusmiṃ vutte avasiṭṭhāni ajjhattikāni āyatanāni vuttāni bhavanti. Kena kāraṇena? Sabbāni hi cha ajjhattikāni āyatanāni vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇāni. Yathā cāha bhagavā –
‘‘અતીતે , રાધ, રૂપે અનપેક્ખો હોહિ, અનાગતં રૂપં મા અભિનન્દિ 5, પચ્ચુપ્પન્નસ્સ રૂપસ્સ નિબ્બિદાય વિરાગાય નિરોધાય ચાગાય પટિનિસ્સગ્ગાય પટિપજ્જ. ઇમસ્મિં રૂપક્ખન્ધે વુત્તે અવસિટ્ઠા ખન્ધા વુત્તા ભવન્તિ. કેન કારણેન? સબ્બે હિ પઞ્ચક્ખન્ધા યમકોવાદસુત્તે 6 વધકટ્ઠેન એકલક્ખણા વુત્તા. યથા ચાહ ભગવા –
‘‘Atīte , rādha, rūpe anapekkho hohi, anāgataṃ rūpaṃ mā abhinandi 7, paccuppannassa rūpassa nibbidāya virāgāya nirodhāya cāgāya paṭinissaggāya paṭipajja. Imasmiṃ rūpakkhandhe vutte avasiṭṭhā khandhā vuttā bhavanti. Kena kāraṇena? Sabbe hi pañcakkhandhā yamakovādasutte 8 vadhakaṭṭhena ekalakkhaṇā vuttā. Yathā cāha bhagavā –
અકિચ્ચં તે ન સેવન્તિ, કિચ્ચે સાતચ્ચકારિનો’’.
Akiccaṃ te na sevanti, kicce sātaccakārino’’.
ઇતિ કાયગતાય સતિયા વુત્તાય વુત્તા ભવન્તિ વેદનાગતા સતિ ચિત્તગતા ધમ્મગતા ચ. તથા યં કિઞ્ચિ દિટ્ઠં વા સુતં વા મુતં વાતિ વુત્તે વુત્તં ભવતિ વિઞ્ઞાતં. યથા ચાહ ભગવા –
Iti kāyagatāya satiyā vuttāya vuttā bhavanti vedanāgatā sati cittagatā dhammagatā ca. Tathā yaṃ kiñci diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā mutaṃ vāti vutte vuttaṃ bhavati viññātaṃ. Yathā cāha bhagavā –
તસ્માતિહ ત્વં ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. ‘‘આતાપી’’તિ વીરિયિન્દ્રિયં, ‘‘સમ્પજાનો’’તિ પઞ્ઞિન્દ્રિયં, ‘‘સતિમા’’તિ સતિન્દ્રિયં, ‘‘વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સ’’ન્તિ સમાધિન્દ્રિયં, એવં કાયે કાયાનુપસ્સિનો વિહરતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ. કેન કારણેન, એકલક્ખણત્તા ચતુન્નં ઇન્દ્રિયાનં.
Tasmātiha tvaṃ bhikkhu kāye kāyānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. ‘‘Ātāpī’’ti vīriyindriyaṃ, ‘‘sampajāno’’ti paññindriyaṃ, ‘‘satimā’’ti satindriyaṃ, ‘‘vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti samādhindriyaṃ, evaṃ kāye kāyānupassino viharato cattāro satipaṭṭhānā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Kena kāraṇena, ekalakkhaṇattā catunnaṃ indriyānaṃ.
૨૪. ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ ભાવિયમાનેસુ ચત્તારો સમ્મપ્પધાના ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચતૂસુ સમ્મપ્પધાનેસુ ભાવિયમાનેસુ ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા ભાવિયમાનેસુ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, ચતૂસુ ઇદ્ધિપાદેસુ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચસુ ઇન્દ્રિયેસુ ભાવિયમાનેસુ પઞ્ચ બલાનિ ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, પઞ્ચસુ બલેસુ ભાવિયમાનેસુ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ, સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ ભાવિયમાનેસુ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ, સબ્બેવ 11 બોધઙ્ગમા ધમ્મા બોધિપક્ખિયા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ . કેન કારણેન, સબ્બે હિ બોધઙ્ગમા બોધિપક્ખિયા નેય્યાનિકલક્ખણેન એકલક્ખણા, તે એકલક્ખણત્તા ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છન્તિ.
24. Catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu cattāro sammappadhānā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, catūsu sammappadhānesu bhāviyamānesu cattāro iddhipādā bhāviyamānesu pañcindriyāni bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, catūsu iddhipādesu bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, pañcasu indriyesu bhāviyamānesu pañca balāni bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, pañcasu balesu bhāviyamānesu satta bojjhaṅgā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, sattasu bojjhaṅgesu bhāviyamānesu ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanāpāripūriṃ gacchati, sabbeva 12 bodhaṅgamā dhammā bodhipakkhiyā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti . Kena kāraṇena, sabbe hi bodhaṅgamā bodhipakkhiyā neyyānikalakkhaṇena ekalakkhaṇā, te ekalakkhaṇattā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.
એવં અકુસલાપિ ધમ્મા એકલક્ખણત્તા પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ. ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ ભાવિયમાનેસુ વિપલ્લાસા પહીયન્તિ, આહારા ચસ્સ પરિઞ્ઞં ગચ્છન્તિ, ઉપાદાનેહિ અનુપાદાનો ભવતિ, યોગેહિ ચ વિસંયુત્તો ભવતિ, ગન્થેહિ ચ વિપ્પયુત્તો ભવતિ, આસવેહિ ચ અનાસવો ભવતિ, ઓઘેહિ ચ નિત્થિણ્ણો ભવતિ, સલ્લેહિ ચ વિસલ્લો ભવતિ, વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો ચસ્સ પરિઞ્ઞં ગચ્છન્તિ, અગતિગમનેહિ ન અગતિં ગચ્છતિ, એવં અકુસલાપિ ધમ્મા એકલક્ખણત્તા પહાનં અબ્ભત્થં ગચ્છન્તિ.
Evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchanti. Catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu vipallāsā pahīyanti, āhārā cassa pariññaṃ gacchanti, upādānehi anupādāno bhavati, yogehi ca visaṃyutto bhavati, ganthehi ca vippayutto bhavati, āsavehi ca anāsavo bhavati, oghehi ca nitthiṇṇo bhavati, sallehi ca visallo bhavati, viññāṇaṭṭhitiyo cassa pariññaṃ gacchanti, agatigamanehi na agatiṃ gacchati, evaṃ akusalāpi dhammā ekalakkhaṇattā pahānaṃ abbhatthaṃ gacchanti.
યત્થ વા પન રૂપિન્દ્રિયં દેસિતં, દેસિતા તત્થેવ રૂપધાતુ રૂપક્ખન્ધો રૂપઞ્ચાયતનં. યત્થ વા પન સુખા વેદના દેસિતા, દેસિતં તત્થ સુખિન્દ્રિયં સોમનસ્સિન્દ્રિયં દુક્ખસમુદયો ચ અરિયસચ્ચં. યત્થ વા પન દુક્ખા વેદના દેસિતા, દેસિતં તત્થ દુક્ખિન્દ્રિયં દોમનસ્સિન્દ્રિયં દુક્ખઞ્ચ અરિયસચ્ચં. યત્થ વા પન અદુક્ખમસુખા વેદના દેસિતા, દેસિતં તત્થ ઉપેક્ખિન્દ્રિયં સબ્બો ચ પટિચ્ચસમુપ્પાદો. કેન કારણેન, અદુક્ખમસુખાય હિ વેદનાય અવિજ્જા અનુસેતિ. અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા, સઙ્ખારપચ્ચયા વિઞ્ઞાણં, વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપં, નામરૂપપચ્ચયા સળાયતનં, સળાયતનપચ્ચયા ફસ્સો, ફસ્સપચ્ચયા વેદના, વેદનાપચ્ચયા તણ્હા, તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાનં, ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો, ભવપચ્ચયા જાતિ, જાતિપચ્ચયા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા સમ્ભવન્તિ, એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતિ. સો ચ સરાગસદોસસમોહસંકિલેસપક્ખેન હાતબ્બો, વીતરાગવીતદોસવીતમોહઅરિયધમ્મેહિ હાતબ્બો.
Yattha vā pana rūpindriyaṃ desitaṃ, desitā tattheva rūpadhātu rūpakkhandho rūpañcāyatanaṃ. Yattha vā pana sukhā vedanā desitā, desitaṃ tattha sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ dukkhasamudayo ca ariyasaccaṃ. Yattha vā pana dukkhā vedanā desitā, desitaṃ tattha dukkhindriyaṃ domanassindriyaṃ dukkhañca ariyasaccaṃ. Yattha vā pana adukkhamasukhā vedanā desitā, desitaṃ tattha upekkhindriyaṃ sabbo ca paṭiccasamuppādo. Kena kāraṇena, adukkhamasukhāya hi vedanāya avijjā anuseti. Avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. So ca sarāgasadosasamohasaṃkilesapakkhena hātabbo, vītarāgavītadosavītamohaariyadhammehi hātabbo.
એવં યે ધમ્મા એકલક્ખણા કિચ્ચતો ચ લક્ખણતો ચ સામઞ્ઞતો ચ ચુતૂપપાતતો ચ, તેસં ધમ્માનં એકસ્મિં ધમ્મે વુત્તે અવસિટ્ઠા ધમ્મા વુત્તા ભવન્તિ. તેનાહ આયસ્મા મહાકચ્ચાયનો ‘‘વુત્તમ્હિ એકધમ્મે’’તિ.
Evaṃ ye dhammā ekalakkhaṇā kiccato ca lakkhaṇato ca sāmaññato ca cutūpapātato ca, tesaṃ dhammānaṃ ekasmiṃ dhamme vutte avasiṭṭhā dhammā vuttā bhavanti. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘vuttamhi ekadhamme’’ti.
નિયુત્તો લક્ખણો હારો.
Niyutto lakkhaṇo hāro.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૫. લક્ખણહારવિભઙ્ગવિભાવના • 5. Lakkhaṇahāravibhaṅgavibhāvanā