Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયવિનિચ્છય-ટીકા • Vinayavinicchaya-ṭīkā

    લક્ખણકથાવણ્ણના

    Lakkhaṇakathāvaṇṇanā

    ૮૩૭. ઇતોતિ સાધારણાસાધારણકથાય પરં. સબ્બગન્તિ સબ્બસિક્ખાપદસાધારણં. વદતો મેતિ વદતો મમ વચનં. નિબોધથાતિ નિસામેથ, એકગ્ગચિત્તા હુત્વા સક્કચ્ચં સુણાથાતિ અત્થો.

    837.Itoti sādhāraṇāsādhāraṇakathāya paraṃ. Sabbaganti sabbasikkhāpadasādhāraṇaṃ. Vadato meti vadato mama vacanaṃ. Nibodhathāti nisāmetha, ekaggacittā hutvā sakkaccaṃ suṇāthāti attho.

    ૮૩૮-૯. ‘‘વિપત્તિ આપત્તિ અનાપત્તી’’તિ પદચ્છેદો. ‘‘આણત્તિ અઙ્ગ’’ન્તિ પદચ્છેદો. વજ્જકમ્મપભેદકન્તિ વજ્જપભેદકં કમ્મપભેદકં. તિકદ્વયન્તિ કુસલત્તિકવેદનાત્તિકદ્વયં. સબ્બત્થાતિ ઇદં પન સત્તરસવિધસબ્બસાધારણલક્ખણં. સબ્બત્થ સબ્બેસુ સિક્ખાપદેસુ.

    838-9. ‘‘Vipatti āpatti anāpattī’’ti padacchedo. ‘‘Āṇatti aṅga’’nti padacchedo. Vajjakammapabhedakanti vajjapabhedakaṃ kammapabhedakaṃ. Tikadvayanti kusalattikavedanāttikadvayaṃ. Sabbatthāti idaṃ pana sattarasavidhasabbasādhāraṇalakkhaṇaṃ. Sabbattha sabbesu sikkhāpadesu.

    ૮૪૦. ઇધ ઇમસ્મિં સત્તરસવિધે યં લક્ખણં પુબ્બે વુત્તનયં, યઞ્ચ ઉત્તાનં, તં સબ્બં વજ્જેત્વા અત્થજોતનં અત્થપ્પકાસનં કરિસ્સામીતિ યોજના.

    840.Idha imasmiṃ sattarasavidhe yaṃ lakkhaṇaṃ pubbe vuttanayaṃ, yañca uttānaṃ, taṃ sabbaṃ vajjetvā atthajotanaṃ atthappakāsanaṃ karissāmīti yojanā.

    ૮૪૧. નિદાનં નામ રાજગહાદિસિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિટ્ઠાનભૂતાનિ સત્ત નગરાનિ, તં પુબ્બે દસ્સિતન્તિ અવસિટ્ઠાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘પુગ્ગલો’’તિઆદિ. પુગ્ગલો નામ કતમો? યં યં ભિક્ખુનિં, ભિક્ખુઞ્ચ આરબ્ભ સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, અયં ભિક્ખુની ચ ભિક્ખુ ચ સિક્ખાપદપઞ્ઞત્તિયા આદિકમ્મિકો પુગ્ગલોતિ વુચ્ચતીતિ યોજના.

    841. Nidānaṃ nāma rājagahādisikkhāpadapaññattiṭṭhānabhūtāni satta nagarāni, taṃ pubbe dassitanti avasiṭṭhāni dassetumāha ‘‘puggalo’’tiādi. Puggalo nāma katamo? Yaṃ yaṃ bhikkhuniṃ, bhikkhuñca ārabbha sikkhāpadaṃ paññattaṃ, ayaṃ bhikkhunī ca bhikkhu ca sikkhāpadapaññattiyā ādikammiko puggaloti vuccatīti yojanā.

    ૮૪૨. ધનિયાદયોતિ આદિ-સદ્દેન સમ્બહુલા ભિક્ખૂ, વગ્ગુમુદાતીરિયા ભિક્ખૂ, સેય્યસકો, ઉદાયી, આળવકા ભિક્ખૂ, છન્નો, મેત્તિયભૂમજકા, દેવદત્તો, અસ્સજિપુનબ્બસુકા ભિક્ખૂ, છબ્બગ્ગિયા ભિક્ખૂ, ઉપનન્દો સક્યપુત્તો, અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ, હત્થકો સક્યપુત્તો, અનુરુદ્ધો, સત્તરસવગ્ગિયા ભિક્ખૂ, ચૂળપન્થકો, બેલટ્ઠસીસો, આયસ્મા આનન્દો, સાગતત્થેરો, અરિટ્ઠો ભિક્ખુ, આયસ્મા આનન્દોતિ ઇમે એકવીસતિ સઙ્ગહિતા.

    842.Dhaniyādayoti ādi-saddena sambahulā bhikkhū, vaggumudātīriyā bhikkhū, seyyasako, udāyī, āḷavakā bhikkhū, channo, mettiyabhūmajakā, devadatto, assajipunabbasukā bhikkhū, chabbaggiyā bhikkhū, upanando sakyaputto, aññataro bhikkhu, hatthako sakyaputto, anuruddho, sattarasavaggiyā bhikkhū, cūḷapanthako, belaṭṭhasīso, āyasmā ānando, sāgatatthero, ariṭṭho bhikkhu, āyasmā ānandoti ime ekavīsati saṅgahitā.

    ૮૪૩. થુલ્લનન્દાદયોતિ આદિ-સદ્દેન સુન્દરીનન્દા, છબ્બગ્ગિયા ભિક્ખુનિયો, અઞ્ઞતરા ભિક્ખુની, ચણ્ડકાળી, સમ્બહુલા ભિક્ખુનિયો, દ્વે ભિક્ખુનિયોતિ છયિમે સઙ્ગહિતા. સબ્બેતિ ઉભયપાતિમોક્ખે આદિકમ્મિકા સબ્બે પુગ્ગલા.

    843.Thullanandādayoti ādi-saddena sundarīnandā, chabbaggiyā bhikkhuniyo, aññatarā bhikkhunī, caṇḍakāḷī, sambahulā bhikkhuniyo, dve bhikkhuniyoti chayime saṅgahitā. Sabbeti ubhayapātimokkhe ādikammikā sabbe puggalā.

    ૮૪૪. વત્થૂતિ વત્થુ નામ સુદિન્નાદિનો તસ્સ તસ્સેવ પુગ્ગલસ્સ મેથુનાદિકસ્સ ચ વત્થુનો સબ્બપ્પકારેન અજ્ઝાચારો વીતિક્કમો પવુચ્ચતીતિ યોજના.

    844.Vatthūti vatthu nāma sudinnādino tassa tasseva puggalassa methunādikassa ca vatthuno sabbappakārena ajjhācāro vītikkamo pavuccatīti yojanā.

    ૮૪૫-૬. કેવલા મૂલભૂતા પઞ્ઞત્તિ. અનુ ચ અનુપ્પન્નો ચ સબ્બત્થ ચ પદેસો ચ અન્વનુપ્પન્નસબ્બત્થપદેસા, તેયેવ પદાનિ અન્વનુપ્પન્નસબ્બત્થપદેસપદાનિ, તાનિ પુબ્બકાનિ યાસં પઞ્ઞત્તીનં તા અન્વનુપ્પન્નસબ્બત્થપદેસપદપુબ્બિકા. તથેવ સા પઞ્ઞત્તીતિ યોજના. અનુપઞ્ઞત્તિ અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ સબ્બત્થપઞ્ઞત્તિ પદેસપઞ્ઞત્તિ હોતિ. એકતો ઉભતો પુબ્બા કથેવ સા પઞ્ઞત્તીતિ યોજના. એકતોપદં ઉભતોપદઞ્ચ પુબ્બમસ્સાતિ એકતોઉભતોપુબ્બા, એકતોપઞ્ઞત્તિ ઉભતોપઞ્ઞત્તીતિ વુત્તં હોતિ.

    845-6. Kevalā mūlabhūtā paññatti. Anu ca anuppanno ca sabbattha ca padeso ca anvanuppannasabbatthapadesā, teyeva padāni anvanuppannasabbatthapadesapadāni, tāni pubbakāni yāsaṃ paññattīnaṃ tā anvanuppannasabbatthapadesapadapubbikā. Tatheva sā paññattīti yojanā. Anupaññatti anuppannapaññatti sabbatthapaññatti padesapaññatti hoti. Ekato ubhato pubbā katheva sā paññattīti yojanā. Ekatopadaṃ ubhatopadañca pubbamassāti ekatoubhatopubbā, ekatopaññatti ubhatopaññattīti vuttaṃ hoti.

    ૮૪૭. તત્થ નવધાસુ પઞ્ઞત્તીસુ. પઞ્ઞત્તિ નામ કતમાતિ આહ ‘‘યો મેથુન’’ન્તિઆદિ. ‘‘યો ભિક્ખુ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્યા’’તિ ચ ‘‘યો ભિક્ખુ અદિન્નં આદિયેય્યા’’તિ ચ એવમાદિકા સિક્ખાપદસ્સ મૂલભૂતા પઞ્ઞત્તિ હોતીતિ યોજના.

    847.Tattha navadhāsu paññattīsu. Paññatti nāma katamāti āha ‘‘yo methuna’’ntiādi. ‘‘Yo bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyyā’’ti ca ‘‘yo bhikkhu adinnaṃ ādiyeyyā’’ti ca evamādikā sikkhāpadassa mūlabhūtā paññatti hotīti yojanā.

    ૮૪૮. ઇચ્ચેવમાદિકાતિ આદિ-સદ્દેન ‘‘સિક્ખં અપચ્ચક્ખાય દુબ્બલ્યં અનાવિકત્વા’’તિ ચ ‘‘ગામા વા અરઞ્ઞા વા’’તિ ચ એવમાદીનં સઙ્ગહો.

    848.Iccevamādikāti ādi-saddena ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāya dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti ca ‘‘gāmā vā araññā vā’’ti ca evamādīnaṃ saṅgaho.

    ૮૪૯. વજ્જકે અનુપ્પન્નેયેવ પઞ્ઞત્તા અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ, સા અનુપ્પન્નપઞ્ઞત્તિ.

    849. Vajjake anuppanneyeva paññattā anuppannapaññatti, anuppannapaññatti.

    ૮૫૦-૧. ગુણઙ્ગુણુપાહનસિક્ખાપદેન સહ ચમ્મત્થરણસિક્ખાપદઞ્ચ ધુવન્હાનં ધુવનહાનસિક્ખાપદં, પઞ્ચવગ્ગેન ઉપસમ્પાદનસિક્ખાપદઞ્ચાતિ એસા ચતુબ્બિધા પઞ્ઞત્તિ પદેસપઞ્ઞત્તિ નામાતિ વુત્તાતિ યોજના. મજ્ઝિમદેસસ્મિંયેવ હોતીતિ મજ્ઝિમદેસસ્મિંયેવ આપત્તિકરા હોતિ. ન અઞ્ઞતોતિ ન અઞ્ઞત્ર પચ્ચન્તિમેસુ જનપદેસુ દેસન્તરે ઠાને.

    850-1. Guṇaṅguṇupāhanasikkhāpadena saha cammattharaṇasikkhāpadañca dhuvanhānaṃ dhuvanahānasikkhāpadaṃ, pañcavaggena upasampādanasikkhāpadañcāti esā catubbidhā paññatti padesapaññatti nāmāti vuttāti yojanā. Majjhimadesasmiṃyeva hotīti majjhimadesasmiṃyeva āpattikarā hoti. Na aññatoti na aññatra paccantimesu janapadesu desantare ṭhāne.

    ૮૫૨. ઇતોતિ ચતુબ્બિધપદેસપઞ્ઞત્તિતો. એત્થાતિ ઇમસ્મિં પઞ્ઞત્તિભેદે. સાધારણદુકાદિકન્તિ સાધારણપઞ્ઞત્તિ અસાધારણપઞ્ઞત્તિ, એકતોપઞ્ઞત્તિ ઉભતોપઞ્ઞત્તીતિ દુકદ્વયં. અત્થતો એકમેવાતિ અત્થતો અઞ્ઞમઞ્ઞસમાનમેવ. વિપત્તાપત્તાનાપત્તિવિનિચ્છયો વિત્થારિતોતિ ઇધ ન દસ્સિતો. અયં પનેત્થ સઙ્ખેપો – વિપત્તીતિ સીલઆચારદિટ્ઠિઆજીવવિપત્તીનં અઞ્ઞતરા. આપત્તીતિ પુબ્બપયોગાદિવસેન આપત્તિભેદો. અનાપત્તીતિ અજાનનાદિવસેન અનાપત્તિ.

    852.Itoti catubbidhapadesapaññattito. Etthāti imasmiṃ paññattibhede. Sādhāraṇadukādikanti sādhāraṇapaññatti asādhāraṇapaññatti, ekatopaññatti ubhatopaññattīti dukadvayaṃ. Atthato ekamevāti atthato aññamaññasamānameva. Vipattāpattānāpattivinicchayo vitthāritoti idha na dassito. Ayaṃ panettha saṅkhepo – vipattīti sīlaācāradiṭṭhiājīvavipattīnaṃ aññatarā. Āpattīti pubbapayogādivasena āpattibhedo. Anāpattīti ajānanādivasena anāpatti.

    ૮૫૩. આપત્તિ પન સાણત્તિકાપિ હોતિ, અનાણત્તિકાપિ હોતીતિ યોજના. ‘‘આણત્તીતિ ચ નામેસા આણાપના’’તિ ઇમિના આણત્તિ-સદ્દસ્સ સભાવસાધારણત્તાતિ ઇધાહ.

    853. Āpatti pana sāṇattikāpi hoti, anāṇattikāpi hotīti yojanā. ‘‘Āṇattīti ca nāmesā āṇāpanā’’ti iminā āṇatti-saddassa sabhāvasādhāraṇattāti idhāha.

    ૮૫૪. સબ્બસિક્ખાપદેસુપિ સબ્બાસં આપત્તીનં સબ્બો પન અઙ્ગભેદોપિ વિભાવિના ઞાતબ્બોતિ યોજના.

    854. Sabbasikkhāpadesupi sabbāsaṃ āpattīnaṃ sabbo pana aṅgabhedopi vibhāvinā ñātabboti yojanā.

    ૮૫૬. ‘‘સા ચ અક્રિયસમુટ્ઠાના’’તિ પદચ્છેદો. કાયેન, વાચાય વા દસાહબ્ભન્તરે અતિરેકચીવરસ્સ અનધિટ્ઠાનેન નિસ્સગ્ગિયપાચિત્તિયં હોતીતિ ‘‘પઠમે કથિને વિયા’’તિ ઉદાહરણં કતં.

    856. ‘‘Sā ca akriyasamuṭṭhānā’’ti padacchedo. Kāyena, vācāya vā dasāhabbhantare atirekacīvarassa anadhiṭṭhānena nissaggiyapācittiyaṃ hotīti ‘‘paṭhame kathine viyā’’ti udāharaṇaṃ kataṃ.

    ૮૫૭. ક્રિયાક્રિયતો હોતીતિ કિરિયતો ચ અકિરિયતો ચ હોતિ. તત્થ ઉદાહરણમાહ ‘‘ચીવરગ્ગહણે વિયા’’તિ. અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા હત્થતો ચીવરગ્ગહણં ક્રિયા, પારિવત્તકસ્સ અદાનં અક્રિયાતિ એવં કિરિયાય ચેવ અકિરિયાય ચ ઇમં આપજ્જતિ.

    857.Kriyākriyato hotīti kiriyato ca akiriyato ca hoti. Tattha udāharaṇamāha ‘‘cīvaraggahaṇeviyā’’ti. Aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvaraggahaṇaṃ kriyā, pārivattakassa adānaṃ akriyāti evaṃ kiriyāya ceva akiriyāya ca imaṃ āpajjati.

    ૮૫૮. સિયા પન કરોન્તસ્સ અકરોન્તસ્સાતિ યા પન આપત્તિ સિયા કરોન્તસ્સ, સિયા અકરોન્તસ્સ હોતિ, અયં સિયા કિરિયતો, સિયા અકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ. સિયાતિ ચ કદાચિ-સદ્દત્થે નિપાતો. અત્રોદાહરણમાહ ‘‘રૂપિયોગ્ગહણે વિયા’’તિ. રૂપિયસ્સ ઉગ્ગહણે, ઉગ્ગણ્હાપને સિયા કદાચિ કિરિયતો સમુટ્ઠાતિ, ઉપનિક્ખિત્તસ્સ સાદિયને કાયવાચાહિ કાતબ્બસ્સ અકરણેન કદાચિ અકરોન્તસ્સ હોતીતિ.

    858.Siyā pana karontassa akarontassāti yā pana āpatti siyā karontassa, siyā akarontassa hoti, ayaṃ siyā kiriyato, siyā akiriyato samuṭṭhāti. Siyāti ca kadāci-saddatthe nipāto. Atrodāharaṇamāha ‘‘rūpiyoggahaṇe viyā’’ti. Rūpiyassa uggahaṇe, uggaṇhāpane siyā kadāci kiriyato samuṭṭhāti, upanikkhittassa sādiyane kāyavācāhi kātabbassa akaraṇena kadāci akarontassa hotīti.

    ૮૫૯. યા કરોતો અકુબ્બતો, કદાચિ કરોન્તસ્સ ચ હોતિ, સા આપત્તિ સિયા કિરિયાકિરિયતો, સિયા કિરિયતોપિ ચ હોતીતિ યોજના. ‘‘કુટિકારાપત્તિ વિયા’’તિ વત્તબ્બં. સા હિ વત્થું દેસાપેત્વા પમાણાતિક્કન્તં કરોતો કિરિયતો સમુટ્ઠાતિ, અદેસાપેત્વા પમાણાતિક્કન્તં, પમાણયુત્તં વા કરોતો કિરિયાકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ.

    859. Yā karoto akubbato, kadāci karontassa ca hoti, sā āpatti siyā kiriyākiriyato, siyā kiriyatopi ca hotīti yojanā. ‘‘Kuṭikārāpatti viyā’’ti vattabbaṃ. Sā hi vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantaṃ karoto kiriyato samuṭṭhāti, adesāpetvā pamāṇātikkantaṃ, pamāṇayuttaṃ vā karoto kiriyākiriyato samuṭṭhāti.

    ૮૬૧. યતો આપત્તિતો. અયં આપત્તિ. સઞ્ઞાય કરણભૂતાય વિમોક્ખો એતાયાતિ સઞ્ઞાવિમોક્ખા. એત્થ ચ વીતિક્કમસઞ્ઞા અવિજ્જમાનાપિ આપત્તિયા વિમુચ્ચનસ્સ સાધકતમટ્ઠેન ગહિતા. યથા વુટ્ઠિયા અભાવેન જાતં દુબ્ભિક્ખં ‘‘વુટ્ઠિકત’’ન્તિ વુચ્ચતિ, એવંસમ્પદમિદં વેદિતબ્બં. અયં સચિત્તકાપત્તિ.

    861.Yato āpattito. Ayaṃ āpatti. Saññāya karaṇabhūtāya vimokkho etāyāti saññāvimokkhā. Ettha ca vītikkamasaññā avijjamānāpi āpattiyā vimuccanassa sādhakatamaṭṭhena gahitā. Yathā vuṭṭhiyā abhāvena jātaṃ dubbhikkhaṃ ‘‘vuṭṭhikata’’nti vuccati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ sacittakāpatti.

    ૮૬૨-૪. ઇતરા પન અચિત્તકાપત્તિ. વીતિક્કમસઞ્ઞાય અભાવેન નત્થિ વિમોક્ખો એતાયાતિ નોસઞ્ઞાવિમોક્ખા. સુચિત્તેન સવાસનકિલેસપ્પહાનેન, સકલલોકિયલોકુત્તરકુસલસમ્પયોગેન ચ સુન્દરચિત્તેન ભગવતા પકાસિતા સબ્બાવ આપત્તિ ચિત્તસ્સ વસેન દુવિધા સિયુન્તિ યોજના. સચિત્તકસમુટ્ઠાનવસેન પનાતિ સચિત્તકસમુટ્ઠાનવસેનેવ. સચિત્તકમિસ્સકવિવજ્જનત્થાય પન-સદ્દો એવકારત્થો વુત્તો.

    862-4.Itarā pana acittakāpatti. Vītikkamasaññāya abhāvena natthi vimokkho etāyāti nosaññāvimokkhā. Sucittena savāsanakilesappahānena, sakalalokiyalokuttarakusalasampayogena ca sundaracittena bhagavatā pakāsitā sabbāva āpatti cittassa vasena duvidhā siyunti yojanā. Sacittakasamuṭṭhānavasena panāti sacittakasamuṭṭhānavaseneva. Sacittakamissakavivajjanatthāya pana-saddo evakārattho vutto.

    યા સચિત્તકેહિ વા અચિત્તકમિસ્સકસમુટ્ઠાનવસેન વા સમુટ્ઠાતિ, અયં અચિત્તકા.

    Yā sacittakehi vā acittakamissakasamuṭṭhānavasena vā samuṭṭhāti, ayaṃ acittakā.

    ૮૬૫. સુવિજ્જેનાતિ સોભમાનાહિ તીહિ વિજ્જાહિ વા અટ્ઠહિ વા વિજ્જાહિ સમન્નાગતત્તા સુવિજ્જેન. અનવજ્જેનાતિ સવાસનકિલેસાવજ્જરહિતત્તા અનવજ્જેન ભગવતા . લોકપણ્ણત્તિવજ્જતો લોકપણ્ણત્તિવજ્જવસેન સબ્બાવ આપત્તિયો વજ્જવસેન દુવિધા દુકા વુત્તાતિ યોજના.

    865.Suvijjenāti sobhamānāhi tīhi vijjāhi vā aṭṭhahi vā vijjāhi samannāgatattā suvijjena. Anavajjenāti savāsanakilesāvajjarahitattā anavajjena bhagavatā . Lokapaṇṇattivajjato lokapaṇṇattivajjavasena sabbāva āpattiyo vajjavasena duvidhā dukā vuttāti yojanā.

    ૮૬૬. યસ્સા સચિત્તકે પક્ખે, ચિત્તં અકુસલં સિયાતિ યસ્સા સચિત્તકાચિત્તકસમુટ્ઠાનાય અચિત્તકાય સુરાપાનાદિઆપત્તિયા સચિત્તકસમુટ્ઠાનપક્ખે ચિત્તં અકુસલમેવ હોતિ, અયં લોકવજ્જા નામાતિ અત્થો. યસ્સા પન સચિત્તકસમુટ્ઠાનાય પઠમપારાજિકાદિઆપત્તિયા ચિત્તં અકુસલમેવ હોતિ, તસ્સા લોકવજ્જતાય વત્તબ્બમેવ નત્થિ. અચિત્તકાપિ વા આપત્તિ સચિત્તકપક્ખે કુસલચિત્તે સતિ લોકવજ્જતાય સિદ્ધાય અચિત્તકપક્ખેપિ લોકવજ્જો હોતિ, કિમઙ્ગં પન અકુસલચિત્તેનેવ આપજ્જિતબ્બાય આપત્તિયા લોકવજ્જતાતિ સા વિસું ન વુત્તા.

    866.Yassā sacittake pakkhe, cittaṃ akusalaṃ siyāti yassā sacittakācittakasamuṭṭhānāya acittakāya surāpānādiāpattiyā sacittakasamuṭṭhānapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, ayaṃ lokavajjā nāmāti attho. Yassā pana sacittakasamuṭṭhānāya paṭhamapārājikādiāpattiyā cittaṃ akusalameva hoti, tassā lokavajjatāya vattabbameva natthi. Acittakāpi vā āpatti sacittakapakkhe kusalacitte sati lokavajjatāya siddhāya acittakapakkhepi lokavajjo hoti, kimaṅgaṃ pana akusalacitteneva āpajjitabbāya āpattiyā lokavajjatāti sā visuṃ na vuttā.

    યસ્મા પન પણ્ણત્તિવજ્જાય વત્થુવીતિક્કમવજ્જા સિયા કુસલં, સિયા અબ્યાકતં, તસ્મા તસ્સા સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં કુસલમેવાતિ અયં નિયમો નત્થીતિ આહ ‘‘સેસા પણ્ણત્તિવજ્જકા’’તિ. ‘‘પણ્ણત્તિવજ્જકા’’તિ ઇમિના ચ લક્ખણેન વત્થુવિજાનનચિત્તેન સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં સિયા કુસલં, સિયા અકુસલં, સિયા અબ્યાકતં, તસ્મા તસ્સા સચિત્તકપક્ખે ચિત્તં અકુસલમેવાતિ અયં નિયમો નત્થીતિ આહ.

    Yasmā pana paṇṇattivajjāya vatthuvītikkamavajjā siyā kusalaṃ, siyā abyākataṃ, tasmā tassā sacittakapakkhe cittaṃ kusalamevāti ayaṃ niyamo natthīti āha ‘‘sesā paṇṇattivajjakā’’ti. ‘‘Paṇṇattivajjakā’’ti iminā ca lakkhaṇena vatthuvijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ, siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, tasmā tassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevāti ayaṃ niyamo natthīti āha.

    ૮૬૭. કાયદ્વારેન આપજ્જિતબ્બા કાયકમ્મં. ઉભયત્થ આપજ્જિતબ્બા તદુભયં કાયકમ્મં વચીકમ્મં. મનોદ્વારે આપત્તિ નામ નત્થીતિ મનોકમ્મં ન વુત્તં. ‘‘મનોદ્વારે આપત્તિ નામ નત્થીતિ ચ ઇદં યેભુય્યવસેન વુત્તં ઉપનિક્ખિત્તસાદિયનાદીસુ મનોદ્વારેપિ આપત્તિસમ્ભવતો’’તિ આચરિયા.

    867. Kāyadvārena āpajjitabbā kāyakammaṃ. Ubhayattha āpajjitabbā tadubhayaṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ. Manodvāre āpatti nāma natthīti manokammaṃ na vuttaṃ. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthīti ca idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ upanikkhittasādiyanādīsu manodvārepi āpattisambhavato’’ti ācariyā.

    ૮૬૮-૯. કુસલાદિતિકદ્વયન્તિ કુસલત્તિકઞ્ચેવ વેદનાત્તિકઞ્ચ. આપત્તિં આપજ્જન્તો કુસલાકુસલચિત્તો, તથા અબ્યાકતચિત્તો વા હુત્વા આપજ્જતીતિ યોજના.

    868-9.Kusalāditikadvayanti kusalattikañceva vedanāttikañca. Āpattiṃ āpajjanto kusalākusalacitto, tathā abyākatacitto vā hutvā āpajjatīti yojanā.

    દુક્ખાદિસંયુતોતિ આદિ-સદ્દેન ઉપેક્ખાવેદનાસમઙ્ગિનો સઙ્ગહો. એવં સન્તેપિ સબ્બસિક્ખાપદેસુ અકુસલચિત્તવસેન એકં ચિત્તં, કુસલાબ્યાકતવસેન દ્વે ચિત્તાનિ, સબ્બેસં વસેન તીણિ ચિત્તાનિ. દુક્ખવેદનાવસેન એકા વેદના, સુખઉપેક્ખાવસેન દ્વે, સબ્બાસં વસેન તિસ્સો વેદનાતિ અયમેવ ભેદો લબ્ભતિ, ન અઞ્ઞો ભેદો.

    Dukkhādisaṃyutoti ādi-saddena upekkhāvedanāsamaṅgino saṅgaho. Evaṃ santepi sabbasikkhāpadesu akusalacittavasena ekaṃ cittaṃ, kusalābyākatavasena dve cittāni, sabbesaṃ vasena tīṇi cittāni. Dukkhavedanāvasena ekā vedanā, sukhaupekkhāvasena dve, sabbāsaṃ vasena tisso vedanāti ayameva bhedo labbhati, na añño bhedo.

    કુસલત્તિકં સચેપિ ગહિતં, ન પન સબ્બેસમેવ ચિત્તાનં વસેન લબ્ભતિ, અથ ખો આપત્તિસમુટ્ઠાપકાનં બાત્તિંસચિત્તાનમેવ વસેન લબ્ભતિ. બાત્તિંસેવ હિ ચિત્તાનિ આપત્તિસમુટ્ઠાપકાનિ. દ્વાદસ અકુસલાનિ, અટ્ઠ કામાવચરકુસલાનિ, દસ કામાવચરકિરિયચિત્તાનિ, કુસલતો, કિરિયતો ચ દ્વે અભિઞ્ઞાચિત્તાનિ ચાતિ એવં બાત્તિંસચિત્તેહિ સમુટ્ઠિતાપિ આપત્તિ અકુસલા વા હોતિ અબ્યાકતા વા, નત્થિ આપત્તિ કુસલં. યથાહ સમથક્ખન્ધકે ‘‘આપત્તાધિકરણં સિયા અકુસલં સિયા અબ્યાકતં, નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૨૨૨; પરિ॰ ૩૦૩). અયં પન પાઠો પણ્ણત્તિવજ્જંયેવ સન્ધાય વુત્તો, ન લોકવજ્જં. યસ્મિઞ્હિ પથવિખણનભૂતગામપાતબ્યતાદિકે આપત્તાધિકરણે કુસલચિત્તં અઙ્ગં હોતિ, તસ્મિઞ્ચ સતિ ન સક્કા વત્તું ‘‘નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ. તસ્મા નયિદં અઙ્ગપહોનકચિત્તં સન્ધાય વુત્તં. યં તાવ આપત્તાધિકરણં લોકવજ્જં, તં એકન્તતો અકુસલમેવ. તત્થ ‘‘સિયા અકુસલ’’ન્તિ વિકપ્પો નત્થિ. યં પન પણ્ણત્તિવજ્જં, તં યસ્મા સઞ્ચિચ્ચ ‘‘ઇમં આપત્તિં વીતિક્કમામી’’તિ વીતિક્કમન્તસ્સેવ અકુસલં હોતિ, અસઞ્ચિચ્ચ પન કિઞ્ચિ અજાનન્તસ્સ સહસેય્યાદિવસેન આપજ્જનતો અબ્યાકતં હોતિ, તસ્મા તત્થ સઞ્ચિચ્ચાસઞ્ચિચ્ચવસેન ઇમં વિકપ્પભાવં સન્ધાય ઇદં વુત્તં ‘‘આપત્તાધિકરણં સિયા અકુસલં સિયા અબ્યાકતં, નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ. સચે પન ‘‘યં કુસલચિત્તો આપજ્જતિ, ઇદં વુચ્ચતિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ વદેય્ય, અચિત્તકાનં એળકલોમપદસોધમ્માદિસમુટ્ઠાનાનમ્પિ કુસલચિત્તં આપજ્જેય્ય, ન ચ તત્થ વિજ્જમાનમ્પિ કુસલચિત્તં આપત્તિયા અઙ્ગં, કાયવચીવિઞ્ઞત્તિવસેન પન ચલિતપવત્તાનં કાયવાચાનં અઞ્ઞતરમેવ અઙ્ગં, તઞ્ચ રૂપક્ખન્ધપરિયાપન્નત્તા અબ્યાકતન્તિ.

    Kusalattikaṃ sacepi gahitaṃ, na pana sabbesameva cittānaṃ vasena labbhati, atha kho āpattisamuṭṭhāpakānaṃ bāttiṃsacittānameva vasena labbhati. Bāttiṃseva hi cittāni āpattisamuṭṭhāpakāni. Dvādasa akusalāni, aṭṭha kāmāvacarakusalāni, dasa kāmāvacarakiriyacittāni, kusalato, kiriyato ca dve abhiññācittāni cāti evaṃ bāttiṃsacittehi samuṭṭhitāpi āpatti akusalā vā hoti abyākatā vā, natthi āpatti kusalaṃ. Yathāha samathakkhandhake ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti (cūḷava. 222; pari. 303). Ayaṃ pana pāṭho paṇṇattivajjaṃyeva sandhāya vutto, na lokavajjaṃ. Yasmiñhi pathavikhaṇanabhūtagāmapātabyatādike āpattādhikaraṇe kusalacittaṃ aṅgaṃ hoti, tasmiñca sati na sakkā vattuṃ ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti. Tasmā nayidaṃ aṅgapahonakacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ tāva āpattādhikaraṇaṃ lokavajjaṃ, taṃ ekantato akusalameva. Tattha ‘‘siyā akusala’’nti vikappo natthi. Yaṃ pana paṇṇattivajjaṃ, taṃ yasmā sañcicca ‘‘imaṃ āpattiṃ vītikkamāmī’’ti vītikkamantasseva akusalaṃ hoti, asañcicca pana kiñci ajānantassa sahaseyyādivasena āpajjanato abyākataṃ hoti, tasmā tattha sañciccāsañciccavasena imaṃ vikappabhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti. Sace pana ‘‘yaṃ kusalacitto āpajjati, idaṃ vuccati āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vadeyya, acittakānaṃ eḷakalomapadasodhammādisamuṭṭhānānampi kusalacittaṃ āpajjeyya, na ca tattha vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ, kāyavacīviññattivasena pana calitapavattānaṃ kāyavācānaṃ aññatarameva aṅgaṃ, tañca rūpakkhandhapariyāpannattā abyākatanti.

    ૮૭૦. ઇદં તુ લક્ખણન્તિ ઇદં નિદાનાદિસાધારણવિનિચ્છયલક્ખણં.

    870.Idaṃ tu lakkhaṇanti idaṃ nidānādisādhāraṇavinicchayalakkhaṇaṃ.

    ૮૭૧. ‘‘તરુ’’ન્તિઆદિગાથા પુબ્બે વુત્તત્થાવ. અયં પન વિસેસો – તત્થ ‘‘દ્વયઙ્કુર’’ન્તિ વુત્તં, ઇધ ‘‘ચતુસ્સિખ’’ન્તિ. તત્થ ‘‘દ્વયઙ્કુર’’ન્તિ લોકવજ્જપણ્ણત્તિવજ્જાનં ગહણં , ઇધ ચતુસ્સિખન્તિ ચતુન્નં વિપત્તીનં. ચત્તારો સીખા અઙ્કુરા એતસ્સાતિ વિગ્ગહો. તત્થ વિપત્તિ ‘‘સત્તફલ’’ન્તિ સત્તફલેસુ અન્તોગધા, ઇધ વિપત્તિટ્ઠાને વજ્જં ગહેત્વા સત્તફલાનિ.

    871.‘‘Taru’’ntiādigāthā pubbe vuttatthāva. Ayaṃ pana viseso – tattha ‘‘dvayaṅkura’’nti vuttaṃ, idha ‘‘catussikha’’nti. Tattha ‘‘dvayaṅkura’’nti lokavajjapaṇṇattivajjānaṃ gahaṇaṃ , idha catussikhanti catunnaṃ vipattīnaṃ. Cattāro sīkhā aṅkurā etassāti viggaho. Tattha vipatti ‘‘sattaphala’’nti sattaphalesu antogadhā, idha vipattiṭṭhāne vajjaṃ gahetvā sattaphalāni.

    ૮૭૨. અનુત્તરતં ગતં અત્તના ઉત્તરસ્સ ઉત્તમસ્સ કસ્સચિ અવિજ્જમાનત્તા ઇમં ઉત્તરં ઉત્તરં નામ પકરણં યો થેરનવમજ્ઝિમેસુ અઞ્ઞતરો પરિયાપુણાતિ પાઠસ્સ પગુણવાચુગ્ગતકરણેન અધીયતિ, પરિપુચ્છતિ અત્થઞ્ચ અત્થવણ્ણનં સુત્વા સક્કચ્ચં ઉગ્ગહેત્વા મનસા પેક્ખિત્વા પઞ્ઞાય સુપ્પટિવિજ્ઝિત્વા ધારેતિ, સો ચ ભિક્ખુ -સદ્દેન એવમેવ વિનયવિનિચ્છયે યો ભિક્ખુ યુત્તો, સો ચ કાયવાચવિનયે કાયવાચાવીતિક્કમાનં વિનયને સંવરણે વિનયે વિનયપિટકે અનુત્તરતં ઉપયાતિ અત્તનો ઉત્તરિતરસ્સ અવિજ્જમાનતં ઉપગચ્છતિ. એત્થ કારણમાહ ‘‘ઉત્તરતો’’તિ, પગુણવાચુગ્ગતકરણેન અધીતેન અત્થવણ્ણનં સુત્વા ધારણેન સુટ્ઠુ ધારિતેન ઇમિના ઉત્તરપકરણેન હેતુભૂતેનાતિ અત્થો.

    872.Anuttarataṃ gataṃ attanā uttarassa uttamassa kassaci avijjamānattā imaṃ uttaraṃ uttaraṃ nāma pakaraṇaṃ yo theranavamajjhimesu aññataro pariyāpuṇāti pāṭhassa paguṇavācuggatakaraṇena adhīyati, paripucchati atthañca atthavaṇṇanaṃ sutvā sakkaccaṃ uggahetvā manasā pekkhitvā paññāya suppaṭivijjhitvā dhāreti, so ca bhikkhu ca-saddena evameva vinayavinicchaye yo bhikkhu yutto, so ca kāyavācavinaye kāyavācāvītikkamānaṃ vinayane saṃvaraṇe vinaye vinayapiṭake anuttarataṃ upayāti attano uttaritarassa avijjamānataṃ upagacchati. Ettha kāraṇamāha ‘‘uttarato’’ti, paguṇavācuggatakaraṇena adhītena atthavaṇṇanaṃ sutvā dhāraṇena suṭṭhu dhāritena iminā uttarapakaraṇena hetubhūtenāti attho.

    ઇતિ ઉત્તરે લીનત્થપકાસનિયા

    Iti uttare līnatthapakāsaniyā

    લક્ખણકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Lakkhaṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact