Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દીઘનિકાય • Dīghanikāya |
૭. લક્ખણસુત્તં
7. Lakkhaṇasuttaṃ
દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણાનિ
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni
૧૯૮. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદ્દન્તે’’તિ 1 તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
198. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
૧૯૯. ‘‘દ્વત્તિંસિમાનિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ, યેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ દ્વેવ ગતિયો ભવન્તિ અનઞ્ઞા. સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. તસ્સિમાનિ સત્ત રતનાનિ ભવન્તિ; સેય્યથિદં, ચક્કરતનં હત્થિરતનં અસ્સરતનં મણિરતનં ઇત્થિરતનં ગહપતિરતનં પરિણાયકરતનમેવ સત્તમં. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અદણ્ડેન અસત્થેન ધમ્મેન અભિવિજિય અજ્ઝાવસતિ. સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો 3.
199. ‘‘Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado 4.
૨૦૦. ‘‘કતમાનિ ચ તાનિ, ભિક્ખવે, દ્વત્તિંસ મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ, યેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ દ્વેવ ગતિયો ભવન્તિ અનઞ્ઞા? સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો.
200. ‘‘Katamāni ca tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā? Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો સુપ્પતિટ્ઠિતપાદો હોતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો સુપ્પતિટ્ઠિતપાદો હોતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણં ભવતિ.
‘‘Idha, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ હેટ્ઠાપાદતલેસુ ચક્કાનિ જાતાનિ હોન્તિ સહસ્સારાનિ સનેમિકાનિ સનાભિકાનિ સબ્બાકારપરિપૂરાનિ 5. યમ્પિ , ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ હેટ્ઠાપાદતલેસુ ચક્કાનિ જાતાનિ હોન્તિ સહસ્સારાનિ સનેમિકાનિ સનાભિકાનિ સબ્બાકારપરિપૂરાનિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણં ભવતિ.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni 6. Yampi , bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો આયતપણ્હિ હોતિ…પે॰… દીઘઙ્ગુલિ હોતિ… મુદુતલુનહત્થપાદો હોતિ… જાલહત્થપાદો હોતિ… ઉસ્સઙ્ખપાદો હોતિ… એણિજઙ્ઘો હોતિ… ઠિતકોવ અનોનમન્તો ઉભોહિ પાણિતલેહિ જણ્ણુકાનિ પરિમસતિ પરિમજ્જતિ… કોસોહિતવત્થગુય્હો હોતિ… સુવણ્ણવણ્ણો હોતિ કઞ્ચનસન્નિભત્તચો… સુખુમચ્છવિ હોતિ, સુખુમત્તા છવિયા રજોજલ્લં કાયે ન ઉપલિમ્પતિ… એકેકલોમો હોતિ, એકેકાનિ લોમાનિ લોમકૂપેસુ જાતાનિ… ઉદ્ધગ્ગલોમો હોતિ, ઉદ્ધગ્ગાનિ લોમાનિ જાતાનિ નીલાનિ અઞ્જનવણ્ણાનિ કુણ્ડલાવટ્ટાનિ 7 દક્ખિણાવટ્ટકજાતાનિ 8 … બ્રહ્મુજુગત્તો હોતિ… સત્તુસ્સદો હોતિ… સીહપુબ્બદ્ધકાયો હોતિ… ચિતન્તરંસો 9 હોતિ… નિગ્રોધપરિમણ્ડલો હોતિ, યાવતક્વસ્સ કાયો તાવતક્વસ્સ બ્યામો યાવતક્વસ્સ બ્યામો તાવતક્વસ્સ કાયો… સમવટ્ટક્ખન્ધો હોતિ… રસગ્ગસગ્ગી હોતિ… સીહહનુ હોતિ… ચત્તાલીસદન્તો હોતિ … સમદન્તો હોતિ… અવિરળદન્તો હોતિ… સુસુક્કદાઠો હોતિ… પહૂતજિવ્હો હોતિ… બ્રહ્મસ્સરો હોતિ કરવીકભાણી… અભિનીલનેત્તો હોતિ… ગોપખુમો હોતિ… ઉણ્ણા ભમુકન્તરે જાતા હોતિ, ઓદાતા મુદુતૂલસન્નિભા. યમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ ઉણ્ણા ભમુકન્તરે જાતા હોતિ, ઓદાતા મુદુતૂલસન્નિભા, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણં ભવતિ.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso āyatapaṇhi hoti…pe… dīghaṅguli hoti… mudutalunahatthapādo hoti… jālahatthapādo hoti… ussaṅkhapādo hoti… eṇijaṅgho hoti… ṭhitakova anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati… kosohitavatthaguyho hoti… suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco… sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati… ekekalomo hoti, ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni… uddhaggalomo hoti, uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni 10 dakkhiṇāvaṭṭakajātāni 11 … brahmujugatto hoti… sattussado hoti… sīhapubbaddhakāyo hoti… citantaraṃso 12 hoti… nigrodhaparimaṇḍalo hoti, yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo… samavaṭṭakkhandho hoti… rasaggasaggī hoti… sīhahanu hoti… cattālīsadanto hoti … samadanto hoti… aviraḷadanto hoti… susukkadāṭho hoti… pahūtajivho hoti… brahmassaro hoti karavīkabhāṇī… abhinīlanetto hoti… gopakhumo hoti… uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā. Yampi, bhikkhave, mahāpurisassa uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો ઉણ્હીસસીસો હોતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસો ઉણ્હીસસીસો હોતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણં ભવતિ.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ઇમાનિ ખો તાનિ, ભિક્ખવે, દ્વત્તિંસ મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ, યેહિ સમન્નાગતસ્સ મહાપુરિસસ્સ દ્વેવ ગતિયો ભવન્તિ અનઞ્ઞા. સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો.
‘‘Imāni kho tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, દ્વત્તિંસ મહાપુરિસસ્સ મહાપુરિસલક્ખણાનિ બાહિરકાપિ ઇસયો ધારેન્તિ, નો ચ ખો તે જાનન્તિ – ‘ઇમસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઇદં લક્ખણં પટિલભતી’તિ.
‘‘Imāni kho, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho te jānanti – ‘imassa kammassa kaṭattā idaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti.
(૧) સુપ્પતિટ્ઠિતપાદતાલક્ખણં
(1) Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇaṃ
૨૦૧. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો દળ્હસમાદાનો અહોસિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ, અવત્થિતસમાદાનો કાયસુચરિતે વચીસુચરિતે મનોસુચરિતે દાનસંવિભાગે સીલસમાદાને ઉપોસથુપવાસે મત્તેય્યતાય પેત્તેય્યતાય સામઞ્ઞતાય બ્રહ્મઞ્ઞતાય કુલે જેટ્ઠાપચાયિતાય અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેસુ ચ અધિકુસલેસુ ધમ્મેસુ . સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા ઉસ્સન્નત્તા વિપુલત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ. સો તત્થ અઞ્ઞે દેવે દસહિ ઠાનેહિ અધિગ્ગણ્હાતિ દિબ્બેન આયુના દિબ્બેન વણ્ણેન દિબ્બેન સુખેન દિબ્બેન યસેન દિબ્બેન આધિપતેય્યેન દિબ્બેહિ રૂપેહિ દિબ્બેહિ સદ્દેહિ દિબ્બેહિ ગન્ધેહિ દિબ્બેહિ રસેહિ દિબ્બેહિ ફોટ્ઠબ્બેહિ. સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ. સુપ્પતિટ્ઠિતપાદો હોતિ. સમં પાદં ભૂમિયં નિક્ખિપતિ, સમં ઉદ્ધરતિ, સમં સબ્બાવન્તેહિ પાદતલેહિ ભૂમિં ફુસતિ.
201. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu, avatthitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhiggaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suppatiṭṭhitapādo hoti. Samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, samaṃ sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.
૨૦૨. ‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. તસ્સિમાનિ સત્ત રતનાનિ ભવન્તિ; સેય્યથિદં, ચક્કરતનં હત્થિરતનં અસ્સરતનં મણિરતનં ઇત્થિરતનં ગહપતિરતનં પરિણાયકરતનમેવ સત્તમં. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અખિલમનિમિત્તમકણ્ટકં ઇદ્ધં ફીતં ખેમં સિવં નિરબ્બુદં અદણ્ડેન અસત્થેન ધમ્મેન અભિવિજિય અજ્ઝાવસતિ . રાજા સમાનો કિં લભતિ? અક્ખમ્ભિયો 13 હોતિ કેનચિ મનુસ્સભૂતેન પચ્ચત્થિકેન પચ્ચામિત્તેન. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ. ‘‘સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો. બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અક્ખમ્ભિયો હોતિ અબ્ભન્તરેહિ વા બાહિરેહિ વા પચ્ચત્થિકેહિ પચ્ચામિત્તેહિ રાગેન વા દોસેન વા મોહેન વા સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા કેનચિ વા લોકસ્મિં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
202. ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati . Rājā samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo 14 hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati. ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૦૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
203. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘સચ્ચે ચ ધમ્મે ચ દમે ચ સંયમે,
‘‘Sacce ca dhamme ca dame ca saṃyame,
સોચેય્યસીલાલયુપોસથેસુ ચ;
Soceyyasīlālayuposathesu ca;
દાને અહિંસાય અસાહસે રતો,
Dāne ahiṃsāya asāhase rato,
તતો ચવિત્વા પુનરાગતો ઇધ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
સમેહિ પાદેહિ ફુસી વસુન્ધરં.
Samehi pādehi phusī vasundharaṃ.
‘‘બ્યાકંસુ વેય્યઞ્જનિકા સમાગતા,
‘‘Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā,
સમપ્પતિટ્ઠસ્સ ન હોતિ ખમ્ભના;
Samappatiṭṭhassa na hoti khambhanā;
તં લક્ખણં ભવતિ તદત્થજોતકં.
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotakaṃ.
‘‘અક્ખમ્ભિયો હોતિ અગારમાવસં,
‘‘Akkhambhiyo hoti agāramāvasaṃ,
પરાભિભૂ સત્તુભિ નપ્પમદ્દનો;
Parābhibhū sattubhi nappamaddano;
મનુસ્સભૂતેનિધ હોતિ કેનચિ,
Manussabhūtenidha hoti kenaci,
અક્ખમ્ભિયો તસ્સ ફલેન કમ્મુનો.
Akkhambhiyo tassa phalena kammuno.
‘‘સચે ચ પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
અગ્ગો ન સો ગચ્છતિ જાતુ ખમ્ભનં,
Aggo na so gacchati jātu khambhanaṃ,
નરુત્તમો એસ હિ તસ્સ ધમ્મતા’’તિ.
Naruttamo esa hi tassa dhammatā’’ti.
(૨) પાદતલચક્કલક્ખણં
(2) Pādatalacakkalakkhaṇaṃ
૨૦૪. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો બહુજનસ્સ સુખાવહો અહોસિ, ઉબ્બેગઉત્તાસભયં અપનુદિતા, ધમ્મિકઞ્ચ રક્ખાવરણગુત્તિં સંવિધાતા, સપરિવારઞ્ચ દાનં અદાસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા ઉસ્સન્નત્તા વિપુલત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ. હેટ્ઠાપાદતલેસુ ચક્કાનિ જાતાનિ હોન્તિ સહસ્સારાનિ સનેમિકાનિ સનાભિકાનિ સબ્બાકારપરિપૂરાનિ સુવિભત્તન્તરાનિ.
204. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa sukhāvaho ahosi, ubbegauttāsabhayaṃ apanuditā, dhammikañca rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidhātā, saparivārañca dānaṃ adāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાપરિવારો હોતિ; મહાસ્સ હોન્તિ પરિવારા બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ. સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો. બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? મહાપરિવારો હોતિ; મહાસ્સ હોન્તિ પરિવારા ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૦૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
205. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘પુરે પુરત્થા પુરિમાસુ જાતિસુ,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
મનુસ્સભૂતો બહુનં સુખાવહો;
Manussabhūto bahunaṃ sukhāvaho;
ઉબ્ભેગઉત્તાસભયાપનૂદનો,
Ubbhegauttāsabhayāpanūdano,
ગુત્તીસુ રક્ખાવરણેસુ ઉસ્સુકો.
Guttīsu rakkhāvaraṇesu ussuko.
‘‘સો તેન કમ્મેન દિવં સમક્કમિ,
‘‘So tena kammena divaṃ samakkami,
સુખઞ્ચ ખિડ્ડારતિયો ચ અન્વભિ;
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
તતો ચવિત્વા પુનરાગતો ઇધ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
ચક્કાનિ પાદેસુ દુવેસુ વિન્દતિ.
Cakkāni pādesu duvesu vindati.
‘‘સમન્તનેમીનિ સહસ્સરાનિ ચ,
‘‘Samantanemīni sahassarāni ca,
બ્યાકંસુ વેય્યઞ્જનિકા સમાગતા;
Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā;
દિસ્વા કુમારં સતપુઞ્ઞલક્ખણં,
Disvā kumāraṃ satapuññalakkhaṇaṃ,
પરિવારવા હેસ્સતિ સત્તુમદ્દનો.
Parivāravā hessati sattumaddano.
તથા હી ચક્કાનિ સમન્તનેમિનિ,
Tathā hī cakkāni samantanemini,
સચે ન પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો;
Sace na pabbajjamupeti tādiso;
વત્તેતિ ચક્કં પથવિં પસાસતિ,
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati,
‘‘મહાયસં સંપરિવારયન્તિ નં,
‘‘Mahāyasaṃ saṃparivārayanti naṃ,
સચે ચ પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો;
Sace ca pabbajjamupeti tādiso;
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો,
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo,
‘‘ગન્ધબ્બનાગા વિહગા ચતુપ્પદા,
‘‘Gandhabbanāgā vihagā catuppadā,
અનુત્તરં દેવમનુસ્સપૂજિતં;
Anuttaraṃ devamanussapūjitaṃ;
મહાયસં સંપરિવારયન્તિ ન’’ન્તિ.
Mahāyasaṃ saṃparivārayanti na’’nti.
(૩-૫) આયતપણ્હિતાદિતિલક્ખણં
(3-5) Āyatapaṇhitāditilakkhaṇaṃ
૨૦૬. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો પાણાતિપાતં પહાય પાણાતિપાતા પટિવિરતો અહોસિ નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થો લજ્જી દયાપન્નો, સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી વિહાસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા ઉસ્સન્નત્તા વિપુલત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ તીણિ મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. આયતપણ્હિ ચ હોતિ, દીઘઙ્ગુલિ ચ બ્રહ્મુજુગત્તો ચ.
206. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosi nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Āyatapaṇhi ca hoti, dīghaṅguli ca brahmujugatto ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? દીઘાયુકો હોતિ ચિરટ્ઠિતિકો, દીઘમાયું પાલેતિ, ન સક્કા હોતિ અન્તરા જીવિતા વોરોપેતું કેનચિ મનુસ્સભૂતેન પચ્ચત્થિકેન પચ્ચામિત્તેન . રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? દીઘાયુકો હોતિ ચિરટ્ઠિતિકો, દીઘમાયું પાલેતિ, ન સક્કા હોતિ અન્તરા જીવિતા વોરોપેતું પચ્ચત્થિકેહિ પચ્ચામિત્તેહિ સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા કેનચિ વા લોકસ્મિં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena . Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ paccatthikehi paccāmittehi samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૦૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
207. Tatthetaṃ vuccati –
પટિવિરતો પરં મારણાયહોસિ;
Paṭivirato paraṃ māraṇāyahosi;
સુકતફલવિપાકમનુભોસિ.
Sukataphalavipākamanubhosi.
‘‘ચવિય પુનરિધાગતો સમાનો,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
પટિલભતિ ઇધ તીણિ લક્ખણાનિ;
Paṭilabhati idha tīṇi lakkhaṇāni;
ભવતિ વિપુલદીઘપાસણ્હિકો,
Bhavati vipuladīghapāsaṇhiko,
બ્રહ્માવ સુજુ સુભો સુજાતગત્તો.
Brahmāva suju subho sujātagatto.
‘‘સુભુજો સુસુ સુસણ્ઠિતો સુજાતો,
‘‘Subhujo susu susaṇṭhito sujāto,
મુદુતલુનઙ્ગુલિયસ્સ હોન્તિ;
Mudutalunaṅguliyassa honti;
દીઘા તીભિ પુરિસવરગ્ગલક્ખણેહિ,
Dīghā tībhi purisavaraggalakkhaṇehi,
‘‘ભવતિ યદિ ગિહી ચિરં યપેતિ,
‘‘Bhavati yadi gihī ciraṃ yapeti,
ચિરતરં પબ્બજતિ યદિ તતો હિ;
Cirataraṃ pabbajati yadi tato hi;
યાપયતિ ચ વસિદ્ધિભાવનાય,
Yāpayati ca vasiddhibhāvanāya,
ઇતિ દીઘાયુકતાય તં નિમિત્ત’’ન્તિ.
Iti dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti.
(૬) સત્તુસ્સદતાલક્ખણં
(6) Sattussadatālakkhaṇaṃ
૨૦૮. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો દાતા અહોસિ પણીતાનં રસિતાનં ખાદનીયાનં ભોજનીયાનં સાયનીયાનં લેહનીયાનં પાનાનં. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ, સત્તુસ્સદો હોતિ, સત્તસ્સ ઉસ્સદા હોન્તિ; ઉભોસુ હત્થેસુ ઉસ્સદા હોન્તિ, ઉભોસુ પાદેસુ ઉસ્સદા હોન્તિ, ઉભોસુ અંસકૂટેસુ ઉસ્સદા હોન્તિ, ખન્ધે ઉસ્સદો હોતિ.
208. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno dātā ahosi paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sattussado hoti, sattassa ussadā honti; ubhosu hatthesu ussadā honti, ubhosu pādesu ussadā honti, ubhosu aṃsakūṭesu ussadā honti, khandhe ussado hoti.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ પણીતાનં રસિતાનં ખાદનીયાનં ભોજનીયાનં સાયનીયાનં લેહનીયાનં પાનાનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ પણીતાનં રસિતાનં ખાદનીયાનં ભોજનીયાનં સાયનીયાનં લેહનીયાનં પાનાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૦૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
209. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ખજ્જભોજ્જમથ લેય્ય સાયિયં,
‘‘Khajjabhojjamatha leyya sāyiyaṃ,
ઉત્તમગ્ગરસદાયકો અહુ;
Uttamaggarasadāyako ahu;
તેન સો સુચરિતેન કમ્મુના,
Tena so sucaritena kammunā,
નન્દને ચિરમભિપ્પમોદતિ.
Nandane ciramabhippamodati.
‘‘સત્ત ચુસ્સદે ઇધાધિગચ્છતિ,
‘‘Satta cussade idhādhigacchati,
હત્થપાદમુદુતઞ્ચ વિન્દતિ;
Hatthapādamudutañca vindati;
આહુ બ્યઞ્જનનિમિત્તકોવિદા,
Āhu byañjananimittakovidā,
ખજ્જભોજ્જરસલાભિતાય નં.
Khajjabhojjarasalābhitāya naṃ.
પબ્બજ્જમ્પિ ચ તદાધિગચ્છતિ;
Pabbajjampi ca tadādhigacchati;
ખજ્જભોજ્જરસલાભિરુત્તમં,
Khajjabhojjarasalābhiruttamaṃ,
આહુ સબ્બગિહિબન્ધનચ્છિદ’’ન્તિ.
Āhu sabbagihibandhanacchida’’nti.
(૭-૮) કરચરણમુદુજાલતાલક્ખણાનિ
(7-8) Karacaraṇamudujālatālakkhaṇāni
૨૧૦. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ જનં સઙ્ગાહકો અહોસિ – દાનેન પેય્યવજ્જેન 35 અત્થચરિયાય સમાનત્તતાય. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. મુદુતલુનહત્થપાદો ચ હોતિ જાલહત્થપાદો ચ.
210. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgāhako ahosi – dānena peyyavajjena 36 atthacariyāya samānattatāya. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Mudutalunahatthapādo ca hoti jālahatthapādo ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? સુસઙ્ગહિતપરિજનો હોતિ, સુસઙ્ગહિતાસ્સ હોન્તિ બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? સુસઙ્ગહિતપરિજનો હોતિ, સુસઙ્ગહિતાસ્સ હોન્તિ ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૧૧. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
211. Tatthetaṃ vuccati –
કરિયચરિયસુસઙ્ગહં બહૂનં,
Kariyacariyasusaṅgahaṃ bahūnaṃ,
અનવમતેન ગુણેન યાતિ સગ્ગં.
Anavamatena guṇena yāti saggaṃ.
‘‘ચવિય પુનરિધાગતો સમાનો,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
કરચરણમુદુતઞ્ચ જાલિનો ચ;
Karacaraṇamudutañca jālino ca;
અતિરુચિરસુવગ્ગુદસ્સનેય્યં,
Atirucirasuvaggudassaneyyaṃ,
પટિલભતિ દહરો સુસુ કુમારો.
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ભવતિ પરિજનસ્સવો વિધેય્યો,
‘‘Bhavati parijanassavo vidheyyo,
મહિમં આવસિતો સુસઙ્ગહિતો;
Mahimaṃ āvasito susaṅgahito;
અભિરુચિતાનિ ગુણાનિ આચરતિ.
Abhirucitāni guṇāni ācarati.
‘‘યદિ ચ જહતિ સબ્બકામભોગં,
‘‘Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
કથયતિ ધમ્મકથં જિનો જનસ્સ;
Kathayati dhammakathaṃ jino janassa;
વચનપટિકરસ્સાભિપ્પસન્ના ,
Vacanapaṭikarassābhippasannā ,
સુત્વાન ધમ્માનુધમ્મમાચરન્તી’’તિ.
Sutvāna dhammānudhammamācarantī’’ti.
(૯-૧૦) ઉસ્સઙ્ખપાદઉદ્ધગ્ગલોમતાલક્ખણાનિ
(9-10) Ussaṅkhapādauddhaggalomatālakkhaṇāni
૨૧૨. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો 43 અત્થૂપસંહિતં ધમ્મૂપસંહિતં વાચં ભાસિતા અહોસિ, બહુજનં નિદંસેસિ, પાણીનં હિતસુખાવહો ધમ્મયાગી. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. ઉસ્સઙ્ખપાદો ચ હોતિ, ઉદ્ધગ્ગલોમો ચ.
212. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno 44 atthūpasaṃhitaṃ dhammūpasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsitā ahosi, bahujanaṃ nidaṃsesi, pāṇīnaṃ hitasukhāvaho dhammayāgī. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ussaṅkhapādo ca hoti, uddhaggalomo ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો, સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અગ્ગો ચ હોતિ સેટ્ઠો ચ પામોક્ખો ચ ઉત્તમો ચ પવરો ચ કામભોગીનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અગ્ગો ચ હોતિ સેટ્ઠો ચ પામોક્ખો ચ ઉત્તમો ચ પવરો ચ સબ્બસત્તાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૧૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
213. Tatthetaṃ vuccati –
એરયં બહુજનં નિદંસયિ;
Erayaṃ bahujanaṃ nidaṃsayi;
પાણિનં હિતસુખાવહો અહુ,
Pāṇinaṃ hitasukhāvaho ahu,
‘‘તેન સો સુચરિતેન કમ્મુના,
‘‘Tena so sucaritena kammunā,
સુગ્ગતિં વજતિ તત્થ મોદતિ;
Suggatiṃ vajati tattha modati;
લક્ખણાનિ ચ દુવે ઇધાગતો,
Lakkhaṇāni ca duve idhāgato,
‘‘ઉબ્ભમુપ્પતિતલોમવા સસો,
‘‘Ubbhamuppatitalomavā saso,
પાદગણ્ઠિરહુ સાધુસણ્ઠિતા;
Pādagaṇṭhirahu sādhusaṇṭhitā;
મંસલોહિતાચિતા તચોત્થતા,
Maṃsalohitācitā tacotthatā,
‘‘ગેહમાવસતિ ચે તથાવિધો,
‘‘Gehamāvasati ce tathāvidho,
અગ્ગતં વજતિ કામભોગિનં;
Aggataṃ vajati kāmabhoginaṃ;
તેન ઉત્તરિતરો ન વિજ્જતિ,
Tena uttaritaro na vijjati,
જમ્બુદીપમભિભુય્ય ઇરિયતિ.
Jambudīpamabhibhuyya iriyati.
‘‘પબ્બજમ્પિ ચ અનોમનિક્કમો,
‘‘Pabbajampi ca anomanikkamo,
અગ્ગતં વજતિ સબ્બપાણિનં;
Aggataṃ vajati sabbapāṇinaṃ;
તેન ઉત્તરિતરો ન વિજ્જતિ,
Tena uttaritaro na vijjati,
સબ્બલોકમભિભુય્ય વિહરતી’’તિ.
Sabbalokamabhibhuyya viharatī’’ti.
(૧૧) એણિજઙ્ઘલક્ખણં
(11) Eṇijaṅghalakkhaṇaṃ
૨૧૪. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો સક્કચ્ચં વાચેતા અહોસિ સિપ્પં વા વિજ્જં વા ચરણં વા કમ્મં વા – ‘કિં તિમે ખિપ્પં વિજાનેય્યું, ખિપ્પં પટિપજ્જેય્યું, ન ચિરં કિલિસ્સેય્યુ’’ન્તિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ. એણિજઙ્ઘો હોતિ.
214. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sakkaccaṃ vācetā ahosi sippaṃ vā vijjaṃ vā caraṇaṃ vā kammaṃ vā – ‘kiṃ time khippaṃ vijāneyyuṃ, khippaṃ paṭipajjeyyuṃ, na ciraṃ kilisseyyu’’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Eṇijaṅgho hoti.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? યાનિ તાનિ રાજારહાનિ રાજઙ્ગાનિ રાજૂપભોગાનિ રાજાનુચ્છવિકાનિ તાનિ ખિપ્પં પટિલભતિ. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? યાનિ તાનિ સમણારહાનિ સમણઙ્ગાનિ સમણૂપભોગાનિ સમણાનુચ્છવિકાનિ, તાનિ ખિપ્પં પટિલભતિ. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Yāni tāni rājārahāni rājaṅgāni rājūpabhogāni rājānucchavikāni tāni khippaṃ paṭilabhati. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Yāni tāni samaṇārahāni samaṇaṅgāni samaṇūpabhogāni samaṇānucchavikāni, tāni khippaṃ paṭilabhati. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૧૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
215. Tatthetaṃ vuccati –
યદૂપઘાતાય ન હોતિ કસ્સચિ,
Yadūpaghātāya na hoti kassaci,
વાચેતિ ખિપ્પં ન ચિરં કિલિસ્સતિ.
Vāceti khippaṃ na ciraṃ kilissati.
જઙ્ઘા મનુઞ્ઞા લભતે સુસણ્ઠિતા;
Jaṅghā manuññā labhate susaṇṭhitā;
વટ્ટા સુજાતા અનુપુબ્બમુગ્ગતા,
Vaṭṭā sujātā anupubbamuggatā,
ઉદ્ધગ્ગલોમા સુખુમત્તચોત્થતા.
Uddhaggalomā sukhumattacotthatā.
‘‘એણેય્યજઙ્ઘોતિ તમાહુ પુગ્ગલં,
‘‘Eṇeyyajaṅghoti tamāhu puggalaṃ,
ગેહાનુલોમાનિ યદાભિકઙ્ખતિ,
Gehānulomāni yadābhikaṅkhati,
‘‘સચે ચ પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
અનુચ્છવિકસ્સ યદાનુલોમિકં,
Anucchavikassa yadānulomikaṃ,
(૧૨) સુખુમચ્છવિલક્ખણં
(12) Sukhumacchavilakkhaṇaṃ
૨૧૬. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો સમણં વા બ્રાહ્મણં વા ઉપસઙ્કમિત્વા પરિપુચ્છિતા અહોસિ – ‘‘કિં, ભન્તે, કુસલં, કિં અકુસલં, કિં સાવજ્જં, કિં અનવજ્જં, કિં સેવિતબ્બં, કિં ન સેવિતબ્બં, કિં મે કરીયમાનં દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય અસ્સ, કિં વા પન મે કરીયમાનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય અસ્સા’’તિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ. સુખુમચ્છવિ હોતિ, સુખુમત્તા છવિયા રજોજલ્લં કાયે ન ઉપલિમ્પતિ.
216. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā paripucchitā ahosi – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me karīyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me karīyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાપઞ્ઞો હોતિ, નાસ્સ હોતિ કોચિ પઞ્ઞાય સદિસો વા સેટ્ઠો વા કામભોગીનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? મહાપઞ્ઞો હોતિ પુથુપઞ્ઞો હાસપઞ્ઞો 65 જવનપઞ્ઞો તિક્ખપઞ્ઞો નિબ્બેધિકપઞ્ઞો, નાસ્સ હોતિ કોચિ પઞ્ઞાય સદિસો વા સેટ્ઠો વા સબ્બસત્તાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti puthupañño hāsapañño 66 javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૧૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
217. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘પુરે પુરત્થા પુરિમાસુ જાતિસુ,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
અઞ્ઞાતુકામો પરિપુચ્છિતા અહુ;
Aññātukāmo paripucchitā ahu;
સુસ્સૂસિતા પબ્બજિતં ઉપાસિતા,
Sussūsitā pabbajitaṃ upāsitā,
અત્થન્તરો અત્થકથં નિસામયિ.
Atthantaro atthakathaṃ nisāmayi.
મનુસ્સભૂતો સુખુમચ્છવી અહુ;
Manussabhūto sukhumacchavī ahu;
બ્યાકંસુ ઉપ્પાદનિમિત્તકોવિદા,
Byākaṃsu uppādanimittakovidā,
સુખુમાનિ અત્થાનિ અવેચ્ચ દક્ખિતિ.
Sukhumāni atthāni avecca dakkhiti.
‘‘સચે ન પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો,
‘‘Sace na pabbajjamupeti tādiso,
વત્તેતિ ચક્કં પથવિં પસાસતિ;
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati;
અત્થાનુસિટ્ઠીસુ પરિગ્ગહેસુ ચ,
Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu ca,
ન તેન સેય્યો સદિસો ચ વિજ્જતિ.
Na tena seyyo sadiso ca vijjati.
‘‘સચે ચ પબ્બજ્જમુપેતિ તાદિસો,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
નેક્ખમ્મછન્દાભિરતો વિચક્ખણો;
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
પઞ્ઞાવિસિટ્ઠં લભતે અનુત્તરં,
Paññāvisiṭṭhaṃ labhate anuttaraṃ,
પપ્પોતિ બોધિં વરભૂરિમેધસો’’તિ.
Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.
(૧૩) સુવણ્ણવણ્ણલક્ખણં
(13) Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇaṃ
૨૧૮. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો અક્કોધનો અહોસિ અનુપાયાસબહુલો, બહુમ્પિ વુત્તો સમાનો નાભિસજ્જિ ન કુપ્પિ ન બ્યાપજ્જિ ન પતિત્થીયિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાત્વાકાસિ. દાતા ચ અહોસિ સુખુમાનં મુદુકાનં અત્થરણાનં પાવુરણાનં 69 ખોમસુખુમાનં કપ્પાસિકસુખુમાનં કોસેય્યસુખુમાનં કમ્બલસુખુમાનં. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ. સુવણ્ણવણ્ણો હોતિ કઞ્ચનસન્નિભત્તચો.
218. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ 70 khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ સુખુમાનં મુદુકાનં અત્થરણાનં પાવુરણાનં ખોમસુખુમાનં કપ્પાસિકસુખુમાનં કોસેય્યસુખુમાનં કમ્બલસુખુમાનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? લાભી હોતિ સુખુમાનં મુદુકાનં અત્થરણાનં પાવુરણાનં ખોમસુખુમાનં કપ્પાસિકસુખુમાનં કોસેય્યસુખુમાનં કમ્બલસુખુમાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૧૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
219. Tatthetaṃ vuccati –
દાનઞ્ચ વત્થાનિ સુખુમાનિ સુચ્છવીનિ;
Dānañca vatthāni sukhumāni succhavīni;
પુરિમતરભવે ઠિતો અભિવિસ્સજિ,
Purimatarabhave ṭhito abhivissaji,
મહિમિવ સુરો અભિવસ્સં.
Mahimiva suro abhivassaṃ.
‘‘તં કત્વાન ઇતો ચુતો દિબ્બં,
‘‘Taṃ katvāna ito cuto dibbaṃ,
કનકતનુસન્નિભો ઇધાભિભવતિ,
Kanakatanusannibho idhābhibhavati,
સુરવરતરોરિવ ઇન્દો.
Suravarataroriva indo.
‘‘ગેહઞ્ચાવસતિ નરો અપબ્બજ્જ,
‘‘Gehañcāvasati naro apabbajja,
‘‘લાભી અચ્છાદનવત્થમોક્ખપાવુરણાનં,
‘‘Lābhī acchādanavatthamokkhapāvuraṇānaṃ,
ભવતિ યદિ અનાગારિયતં ઉપેતિ;
Bhavati yadi anāgāriyataṃ upeti;
ન ભવતિ કતસ્સ પનાસો’’તિ.
Na bhavati katassa panāso’’ti.
(૧૪) કોસોહિતવત્થગુય્હલક્ખણં
(14) Kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ
૨૨૦. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો ચિરપ્પનટ્ઠે સુચિરપ્પવાસિનો ઞાતિમિત્તે સુહજ્જે સખિનો સમાનેતા અહોસિ. માતરમ્પિ પુત્તેન સમાનેતા અહોસિ, પુત્તમ્પિ માતરા સમાનેતા અહોસિ, પિતરમ્પિ પુત્તેન સમાનેતા અહોસિ, પુત્તમ્પિ પિતરા સમાનેતા અહોસિ, ભાતરમ્પિ ભાતરા સમાનેતા અહોસિ, ભાતરમ્પિ ભગિનિયા સમાનેતા અહોસિ, ભગિનિમ્પિ ભાતરા સમાનેતા અહોસિ, ભગિનિમ્પિ ભગિનિયા સમાનેતા અહોસિ, સમઙ્ગીકત્વા 83 ચ અબ્ભનુમોદિતા અહોસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ – કોસોહિતવત્થગુય્હો હોતિ.
220. Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno cirappanaṭṭhe sucirappavāsino ñātimitte suhajje sakhino samānetā ahosi. Mātarampi puttena samānetā ahosi, puttampi mātarā samānetā ahosi, pitarampi puttena samānetā ahosi, puttampi pitarā samānetā ahosi, bhātarampi bhātarā samānetā ahosi, bhātarampi bhaginiyā samānetā ahosi, bhaginimpi bhātarā samānetā ahosi, bhaginimpi bhaginiyā samānetā ahosi, samaṅgīkatvā 84 ca abbhanumoditā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – kosohitavatthaguyho hoti.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? પહૂતપુત્તો હોતિ, પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? પહૂતપુત્તો હોતિ, અનેકસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, anekasahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૨૧. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
221. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘પુરે પુરત્થા પુરિમાસુ જાતિસુ,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
ચિરપ્પનટ્ઠે સુચિરપ્પવાસિનો;
Cirappanaṭṭhe sucirappavāsino;
ઞાતી સુહજ્જે સખિનો સમાનયિ,
Ñātī suhajje sakhino samānayi,
સમઙ્ગિકત્વા અનુમોદિતા અહુ.
Samaṅgikatvā anumoditā ahu.
સુખઞ્ચ ખિડ્ડારતિયો ચ અન્વભિ;
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
તતો ચવિત્વા પુનરાગતો ઇધ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
કોસોહિતં વિન્દતિ વત્થછાદિયં.
Kosohitaṃ vindati vatthachādiyaṃ.
‘‘પહૂતપુત્તો ભવતી તથાવિધો,
‘‘Pahūtaputto bhavatī tathāvidho,
ગિહિસ્સ પીતિંજનના પિયંવદા.
Gihissa pītiṃjananā piyaṃvadā.
‘‘બહૂતરા પબ્બજિતસ્સ ઇરિયતો,
‘‘Bahūtarā pabbajitassa iriyato,
ભવન્તિ પુત્તા વચનાનુસારિનો;
Bhavanti puttā vacanānusārino;
ગિહિસ્સ વા પબ્બજિતસ્સ વા પુન,
Gihissa vā pabbajitassa vā puna,
તં લક્ખણં જાયતિ તદત્થજોતક’’ન્તિ.
Taṃ lakkhaṇaṃ jāyati tadatthajotaka’’nti.
પઠમભાણવારો નિટ્ઠિતો.
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
(૧૫-૧૬) પરિમણ્ડલઅનોનમજણ્ણુપરિમસનલક્ખણાનિ
(15-16) Parimaṇḍalaanonamajaṇṇuparimasanalakkhaṇāni
૨૨૨. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો મહાજનસઙ્ગહં 91 સમેક્ખમાનો 92 સમં જાનાતિ સામં જાનાતિ, પુરિસં જાનાતિ પુરિસવિસેસં જાનાતિ – ‘અયમિદમરહતિ અયમિદમરહતી’તિ તત્થ તત્થ પુરિસવિસેસકરો અહોસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. નિગ્રોધ પરિમણ્ડલો ચ હોતિ, ઠિતકોયેવ ચ અનોનમન્તો ઉભોહિ પાણિતલેહિ જણ્ણુકાનિ પરિમસતિ પરિમજ્જતિ.
222. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno mahājanasaṅgahaṃ 93 samekkhamāno 94 samaṃ jānāti sāmaṃ jānāti, purisaṃ jānāti purisavisesaṃ jānāti – ‘ayamidamarahati ayamidamarahatī’ti tattha tattha purisavisesakaro ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Nigrodha parimaṇḍalo ca hoti, ṭhitakoyeva ca anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ ? અડ્ઢો હોતિ મહદ્ધનો મહાભોગો પહૂતજાતરૂપરજતો પહૂતવિત્તૂપકરણો પહૂતધનધઞ્ઞો પરિપુણ્ણકોસકોટ્ઠાગારો. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ…પે॰… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અડ્ઢો હોતિ મહદ્ધનો મહાભોગો. તસ્સિમાનિ ધનાનિ હોન્તિ, સેય્યથિદં, સદ્ધાધનં સીલધનં હિરિધનં ઓત્તપ્પધનં સુતધનં ચાગધનં પઞ્ઞાધનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati ? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassimāni dhanāni honti, seyyathidaṃ, saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૨૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
223. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘તુલિય પટિવિચય ચિન્તયિત્વા,
‘‘Tuliya paṭivicaya cintayitvā,
અયમિદમરહતિ તત્થ તત્થ,
Ayamidamarahati tattha tattha,
પુરિસવિસેસકરો પુરે અહોસિ.
Purisavisesakaro pure ahosi.
ફુસતિ કરેહિ ઉભોહિ જણ્ણુકાનિ;
Phusati karehi ubhohi jaṇṇukāni;
મહિરુહપરિમણ્ડલો અહોસિ,
Mahiruhaparimaṇḍalo ahosi,
સુચરિતકમ્મવિપાકસેસકેન.
Sucaritakammavipākasesakena.
‘‘બહુવિવિધનિમિત્તલક્ખણઞ્ઞૂ,
‘‘Bahuvividhanimittalakkhaṇaññū,
અતિનિપુણા મનુજા બ્યાકરિંસુ;
Atinipuṇā manujā byākariṃsu;
બહુવિવિધા ગિહીનં અરહાનિ,
Bahuvividhā gihīnaṃ arahāni,
પટિલભતિ દહરો સુસુ કુમારો.
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ઇધ ચ મહીપતિસ્સ કામભોગી,
‘‘Idha ca mahīpatissa kāmabhogī,
ગિહિપતિરૂપકા બહૂ ભવન્તિ;
Gihipatirūpakā bahū bhavanti;
યદિ ચ જહતિ સબ્બકામભોગં,
Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
લભતિ અનુત્તરં ઉત્તમધનગ્ગ’’ન્તિ.
Labhati anuttaraṃ uttamadhanagga’’nti.
(૧૭-૧૯) સીહપુબ્બદ્ધકાયાદિતિલક્ખણં
(17-19) Sīhapubbaddhakāyāditilakkhaṇaṃ
૨૨૪. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો બહુજનસ્સ અત્થકામો અહોસિ હિતકામો ફાસુકામો યોગક્ખેમકામો – ‘કિન્તિમે સદ્ધાય વડ્ઢેય્યું, સીલેન વડ્ઢેય્યું, સુતેન વડ્ઢેય્યું 99, ચાગેન વડ્ઢેય્યું, ધમ્મેન વડ્ઢેય્યું, પઞ્ઞાય વડ્ઢેય્યું, ધનધઞ્ઞેન વડ્ઢેય્યું, ખેત્તવત્થુના વડ્ઢેય્યું, દ્વિપદચતુપ્પદેહિ વડ્ઢેય્યું, પુત્તદારેહિ વડ્ઢેય્યું, દાસકમ્મકરપોરિસેહિ વડ્ઢેય્યું, ઞાતીહિ વડ્ઢેય્યું, મિત્તેહિ વડ્ઢેય્યું, બન્ધવેહિ વડ્ઢેય્યુ’ન્તિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ તીણિ મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. સીહપુબ્બદ્ધકાયો ચ હોતિ ચિતન્તરંસો ચ સમવટ્ટક્ખન્ધો ચ.
224. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo – ‘kintime saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena vaḍḍheyyuṃ, sutena vaḍḍheyyuṃ 100, cāgena vaḍḍheyyuṃ, dhammena vaḍḍheyyuṃ, paññāya vaḍḍheyyuṃ, dhanadhaññena vaḍḍheyyuṃ, khettavatthunā vaḍḍheyyuṃ, dvipadacatuppadehi vaḍḍheyyuṃ, puttadārehi vaḍḍheyyuṃ, dāsakammakaraporisehi vaḍḍheyyuṃ, ñātīhi vaḍḍheyyuṃ, mittehi vaḍḍheyyuṃ, bandhavehi vaḍḍheyyu’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Sīhapubbaddhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અપરિહાનધમ્મો હોતિ, ન પરિહાયતિ ધનધઞ્ઞેન ખેત્તવત્થુના દ્વિપદચતુપ્પદેહિ પુત્તદારેહિ દાસકમ્મકરપોરિસેહિ ઞાતીહિ મિત્તેહિ બન્ધવેહિ, ન પરિહાયતિ સબ્બસમ્પત્તિયા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અપરિહાનધમ્મો હોતિ, ન પરિહાયતિ સદ્ધાય સીલેન સુતેન ચાગેન પઞ્ઞાય, ન પરિહાયતિ સબ્બસમ્પત્તિયા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi, na parihāyati sabbasampattiyā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya, na parihāyati sabbasampattiyā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૨૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
225. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘સદ્ધાય સીલેન સુતેન બુદ્ધિયા,
‘‘Saddhāya sīlena sutena buddhiyā,
ચાગેન ધમ્મેન બહૂહિ સાધુહિ;
Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi;
ધનેન ધઞ્ઞેન ચ ખેત્તવત્થુના,
Dhanena dhaññena ca khettavatthunā,
પુત્તેહિ દારેહિ ચતુપ્પદેહિ ચ.
Puttehi dārehi catuppadehi ca.
‘‘ઞાતીહિ મિત્તેહિ ચ બન્ધવેહિ ચ,
‘‘Ñātīhi mittehi ca bandhavehi ca,
બલેન વણ્ણેન સુખેન ચૂભયં;
Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ;
કથં ન હાયેય્યું પરેતિ ઇચ્છતિ,
Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati,
‘‘સ સીહપુબ્બદ્ધસુસણ્ઠિતો અહુ,
‘‘Sa sīhapubbaddhasusaṇṭhito ahu,
સમવટ્ટક્ખન્ધો ચ ચિતન્તરંસો;
Samavaṭṭakkhandho ca citantaraṃso;
પુબ્બે સુચિણ્ણેન કતેન કમ્મુના,
Pubbe suciṇṇena katena kammunā,
અહાનિયં પુબ્બનિમિત્તમસ્સ તં.
Ahāniyaṃ pubbanimittamassa taṃ.
‘‘ગિહીપિ ધઞ્ઞેન ધનેન વડ્ઢતિ,
‘‘Gihīpi dhaññena dhanena vaḍḍhati,
પુત્તેહિ દારેહિ ચતુપ્પદેહિ ચ;
Puttehi dārehi catuppadehi ca;
અકિઞ્ચનો પબ્બજિતો અનુત્તરં,
Akiñcano pabbajito anuttaraṃ,
(૨૦) રસગ્ગસગ્ગિતાલક્ખણં
(20) Rasaggasaggitālakkhaṇaṃ
૨૨૬. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો સત્તાનં અવિહેઠકજાતિકો અહોસિ પાણિના વા લેડ્ડુના વા દણ્ડેન વા સત્થેન વા. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ, રસગ્ગસગ્ગી હોતિ, ઉદ્ધગ્ગાસ્સ રસહરણીયો ગીવાય જાતા હોન્તિ સમાભિવાહિનિયો 105.
226. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, rasaggasaggī hoti, uddhaggāssa rasaharaṇīyo gīvāya jātā honti samābhivāhiniyo 106.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અપ્પાબાધો હોતિ અપ્પાતઙ્કો, સમવેપાકિનિયા ગહણિયા સમન્નાગતો નાતિસીતાય નાચ્ચુણ્હાય. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અપ્પાબાધો હોતિ અપ્પાતઙ્કો સમવેપાકિનિયા ગહણિયા સમન્નાગતો નાતિસીતાય નાચ્ચુણ્હાય મજ્ઝિમાય પધાનક્ખમાય. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૨૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
227. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ન પાણિદણ્ડેહિ પનાથ લેડ્ડુના,
‘‘Na pāṇidaṇḍehi panātha leḍḍunā,
ઉબ્બાધનાય પરિતજ્જનાય વા,
Ubbādhanāya paritajjanāya vā,
ન હેઠયી જનતમહેઠકો અહુ.
Na heṭhayī janatamaheṭhako ahu.
‘‘તેનેવ સો સુગતિમુપેચ્ચ મોદતિ,
‘‘Teneva so sugatimupecca modati,
સુખપ્ફલં કરિય સુખાનિ વિન્દતિ;
Sukhapphalaṃ kariya sukhāni vindati;
ઇધાગતો લભતિ રસગ્ગસગ્ગિતં.
Idhāgato labhati rasaggasaggitaṃ.
‘‘તેનાહુ નં અતિનિપુણા વિચક્ખણા,
‘‘Tenāhu naṃ atinipuṇā vicakkhaṇā,
અયં નરો સુખબહુલો ભવિસ્સતિ;
Ayaṃ naro sukhabahulo bhavissati;
તં લક્ખણં ભવતિ તદત્થજોતક’’ન્તિ.
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti.
(૨૧-૨૨) અભિનીલનેત્તગોપખુમલક્ખણાનિ
(21-22) Abhinīlanettagopakhumalakkhaṇāni
૨૨૮. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો ન ચ વિસટં, ન ચ વિસાચિ 113, ન ચ પન વિચેય્ય પેક્ખિતા, ઉજું તથા પસટમુજુમનો, પિયચક્ખુના બહુજનં ઉદિક્ખિતા અહોસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. અભિનીલનેત્તો ચ હોતિ ગોપખુમો ચ.
228. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno na ca visaṭaṃ, na ca visāci 114, na ca pana viceyya pekkhitā, ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Abhinīlanetto ca hoti gopakhumo ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો, સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? પિયદસ્સનો હોતિ બહુનો જનસ્સ, પિયો હોતિ મનાપો બ્રાહ્મણગહપતિકાનં નેગમજાનપદાનં ગણકમહામત્તાનં અનીકટ્ઠાનં દોવારિકાનં અમચ્ચાનં પારિસજ્જાનં રાજૂનં ભોગિયાનં કુમારાનં. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ…પે॰… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? પિયદસ્સનો હોતિ બહુનો જનસ્સ, પિયો હોતિ મનાપો ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં દેવાનં મનુસ્સાનં અસુરાનં નાગાનં ગન્ધબ્બાનં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo brāhmaṇagahapatikānaṃ negamajānapadānaṃ gaṇakamahāmattānaṃ anīkaṭṭhānaṃ dovārikānaṃ amaccānaṃ pārisajjānaṃ rājūnaṃ bhogiyānaṃ kumārānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ devānaṃ manussānaṃ asurānaṃ nāgānaṃ gandhabbānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૨૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
229. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ન ચ વિસટં ન ચ વિસાચિ 115, ન ચ પન વિચેય્યપેક્ખિતા;
‘‘Na ca visaṭaṃ na ca visāci 116, na ca pana viceyyapekkhitā;
ઉજું તથા પસટમુજુમનો, પિયચક્ખુના બહુજનં ઉદિક્ખિતા.
Ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā.
‘‘સુગતીસુ સો ફલવિપાકં,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
અનુભવતિ તત્થ મોદતિ;
Anubhavati tattha modati;
ઇધ ચ પન ભવતિ ગોપખુમો,
Idha ca pana bhavati gopakhumo,
અભિનીલનેત્તનયનો સુદસ્સનો.
Abhinīlanettanayano sudassano.
‘‘અભિયોગિનો ચ નિપુણા,
‘‘Abhiyogino ca nipuṇā,
બહૂ પન નિમિત્તકોવિદા;
Bahū pana nimittakovidā;
સુખુમનયનકુસલા મનુજા,
Sukhumanayanakusalā manujā,
પિયદસ્સનોતિ અભિનિદ્દિસન્તિ નં.
Piyadassanoti abhiniddisanti naṃ.
‘‘પિયદસ્સનો ગિહીપિ સન્તો ચ,
‘‘Piyadassano gihīpi santo ca,
ભવતિ બહુજનપિયાયિતો;
Bhavati bahujanapiyāyito;
યદિ ચ ન ભવતિ ગિહી સમણો હોતિ,
Yadi ca na bhavati gihī samaṇo hoti,
પિયો બહૂનં સોકનાસનો’’તિ.
Piyo bahūnaṃ sokanāsano’’ti.
(૨૩) ઉણ્હીસસીસલક્ખણં
(23) Uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ
૨૩૦. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો બહુજનપુબ્બઙ્ગમો અહોસિ કુસલેસુ ધમ્મેસુ બહુજનપામોક્ખો કાયસુચરિતે વચીસુચરિતે મનોસુચરિતે દાનસંવિભાગે સીલસમાદાને ઉપોસથુપવાસે મત્તેય્યતાય પેત્તેય્યતાય સામઞ્ઞતાય બ્રહ્મઞ્ઞતાય કુલે જેટ્ઠાપચાયિતાય અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેસુ ચ અધિકુસલેસુ ધમ્મેસુ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ – ઉણ્હીસસીસો હોતિ.
230. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanapubbaṅgamo ahosi kusalesu dhammesu bahujanapāmokkho kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – uṇhīsasīso hoti.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો અન્વાયિકો હોતિ, બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો અન્વાયિકો હોતિ, ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૩૧. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
231. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘પુબ્બઙ્ગમો સુચરિતેસુ અહુ,
‘‘Pubbaṅgamo sucaritesu ahu,
ધમ્મેસુ ધમ્મચરિયાભિરતો;
Dhammesu dhammacariyābhirato;
અન્વાયિકો બહુજનસ્સ અહુ,
Anvāyiko bahujanassa ahu,
સગ્ગેસુ વેદયિત્થ પુઞ્ઞફલં.
Saggesu vedayittha puññaphalaṃ.
‘‘વેદિત્વા સો સુચરિતસ્સ ફલં,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ઉણ્હીસસીસત્તમિધજ્ઝગમા;
Uṇhīsasīsattamidhajjhagamā;
બ્યાકંસુ બ્યઞ્જનનિમિત્તધરા,
Byākaṃsu byañjananimittadharā,
પુબ્બઙ્ગમો બહુજનં હેસ્સતિ.
Pubbaṅgamo bahujanaṃ hessati.
‘‘પટિભોગિયા મનુજેસુ ઇધ,
‘‘Paṭibhogiyā manujesu idha,
પુબ્બેવ તસ્સ અભિહરન્તિ તદા;
Pubbeva tassa abhiharanti tadā;
યદિ ખત્તિયો ભવતિ ભૂમિપતિ,
Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
પટિહારકં બહુજને લભતિ.
Paṭihārakaṃ bahujane labhati.
‘‘અથ ચેપિ પબ્બજતિ સો મનુજો,
‘‘Atha cepi pabbajati so manujo,
ધમ્મેસુ હોતિ પગુણો વિસવી;
Dhammesu hoti paguṇo visavī;
તસ્સાનુસાસનિગુણાભિરતો,
Tassānusāsaniguṇābhirato,
અન્વાયિકો બહુજનો ભવતી’’તિ.
Anvāyiko bahujano bhavatī’’ti.
(૨૪-૨૫) એકેકલોમતાઉણ્ણાલક્ખણાનિ
(24-25) Ekekalomatāuṇṇālakkhaṇāni
૨૩૨. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો મુસાવાદં પહાય મુસાવાદા પટિવિરતો અહોસિ, સચ્ચવાદી સચ્ચસન્ધો થેતો પચ્ચયિકો અવિસંવાદકો લોકસ્સ . સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. એકેકલોમો ચ હોતિ, ઉણ્ણા ચ ભમુકન્તરે જાતા હોતિ ઓદાતા મુદુતૂલસન્નિભા.
232. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato ahosi, saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ekekalomo ca hoti, uṇṇā ca bhamukantare jātā hoti odātā mudutūlasannibhā.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો, સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો ઉપવત્તતિ, બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? મહાસ્સ જનો ઉપવત્તતિ, ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૩૩. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
233. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘સચ્ચપ્પટિઞ્ઞો પુરિમાસુ જાતિસુ,
‘‘Saccappaṭiñño purimāsu jātisu,
અદ્વેજ્ઝવાચો અલિકં વિવજ્જયિ;
Advejjhavāco alikaṃ vivajjayi;
ન સો વિસંવાદયિતાપિ કસ્સચિ,
Na so visaṃvādayitāpi kassaci,
‘‘સેતા સુસુક્કા મુદુતૂલસન્નિભા,
‘‘Setā susukkā mudutūlasannibhā,
ન લોમકૂપેસુ દુવે અજાયિસું,
Na lomakūpesu duve ajāyisuṃ,
એકેકલોમૂપચિતઙ્ગવા અહુ.
Ekekalomūpacitaṅgavā ahu.
‘‘તં લક્ખણઞ્ઞૂ બહવો સમાગતા,
‘‘Taṃ lakkhaṇaññū bahavo samāgatā,
બ્યાકંસુ ઉપ્પાદનિમિત્તકોવિદા;
Byākaṃsu uppādanimittakovidā;
ઉણ્ણા ચ લોમા ચ યથા સુસણ્ઠિતા,
Uṇṇā ca lomā ca yathā susaṇṭhitā,
ઉપવત્તતી ઈદિસકં બહુજ્જનો.
Upavattatī īdisakaṃ bahujjano.
‘‘ગિહિમ્પિ સન્તં ઉપવત્તતી જનો,
‘‘Gihimpi santaṃ upavattatī jano,
બહુ પુરત્થાપકતેન કમ્મુના;
Bahu puratthāpakatena kammunā;
અકિઞ્ચનં પબ્બજિતં અનુત્તરં,
Akiñcanaṃ pabbajitaṃ anuttaraṃ,
બુદ્ધમ્પિ સન્તં ઉપવત્તતિ જનો’’તિ.
Buddhampi santaṃ upavattati jano’’ti.
(૨૬-૨૭) ચત્તાલીસઅવિરળદન્તલક્ખણાનિ
(26-27) Cattālīsaaviraḷadantalakkhaṇāni
૨૩૪. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો પિસુણં વાચં પહાય પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો અહોસિ. ઇતો સુત્વા ન અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ન ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય , ઇતિ ભિન્નાનં વા સન્ધાતા, સહિતાનં વા અનુપ્પદાતા, સમગ્ગારામો સમગ્ગરતો સમગ્ગનન્દી સમગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા અહોસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. ચત્તાલીસદન્તો ચ હોતિ અવિરળદન્તો ચ.
234. ‘‘Yampi, bhikkhave tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosi. Ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya , iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Cattālīsadanto ca hoti aviraḷadanto ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અભેજ્જપરિસો હોતિ, અભેજ્જાસ્સ હોન્તિ પરિસા, બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ … બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અભેજ્જપરિસો હોતિ, અભેજ્જાસ્સ હોન્તિ પરિસા, ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati … buddho samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૩૫. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
235. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘વેભૂતિયં સહિતભેદકારિં,
‘‘Vebhūtiyaṃ sahitabhedakāriṃ,
ભેદપ્પવડ્ઢનવિવાદકારિં;
Bhedappavaḍḍhanavivādakāriṃ;
કલહપ્પવડ્ઢનઆકિચ્ચકારિં,
Kalahappavaḍḍhanaākiccakāriṃ,
સહિતાનં ભેદજનનિં ન ભણિ.
Sahitānaṃ bhedajananiṃ na bhaṇi.
‘‘અવિવાદવડ્ઢનકરિં સુગિરં,
‘‘Avivādavaḍḍhanakariṃ sugiraṃ,
ભિન્નાનુસન્ધિજનનિં અભણિ;
Bhinnānusandhijananiṃ abhaṇi;
કલહં જનસ્સ પનુદી સમઙ્ગી,
Kalahaṃ janassa panudī samaṅgī,
સહિતેહિ નન્દતિ પમોદતિ ચ.
Sahitehi nandati pamodati ca.
‘‘સુગતીસુ સો ફલવિપાકં,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
અનુભવતિ તત્થ મોદતિ;
Anubhavati tattha modati;
દન્તા ઇધ હોન્તિ અવિરળા સહિતા,
Dantā idha honti aviraḷā sahitā,
ચતુરો દસસ્સ મુખજા સુસણ્ઠિતા.
Caturo dasassa mukhajā susaṇṭhitā.
‘‘યદિ ખત્તિયો ભવતિ ભૂમિપતિ,
‘‘Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
અવિભેદિયાસ્સ પરિસા ભવતિ;
Avibhediyāssa parisā bhavati;
સમણો ચ હોતિ વિરજો વિમલો,
Samaṇo ca hoti virajo vimalo,
પરિસાસ્સ હોતિ અનુગતા અચલા’’તિ.
Parisāssa hoti anugatā acalā’’ti.
(૨૮-૨૯) પહૂતજિવ્હાબ્રહ્મસ્સરલક્ખણાનિ
(28-29) Pahūtajivhābrahmassaralakkhaṇāni
૨૩૬. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો ફરુસં વાચં પહાય ફરુસાય વાચાય પટિવિરતો અહોસિ. યા સા વાચા નેલા કણ્ણસુખા પેમનીયા હદયઙ્ગમા પોરી બહુજનકન્તા બહુજનમનાપા, તથારૂપિં વાચં ભાસિતા અહોસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ. પહૂતજિવ્હો ચ હોતિ બ્રહ્મસ્સરો ચ કરવીકભાણી.
236. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi. Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahūtajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? આદેય્યવાચો હોતિ, આદિયન્તિસ્સ વચનં બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? આદેય્યવાચો હોતિ, આદિયન્તિસ્સ વચનં ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૩૭. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
237. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘અક્કોસભણ્ડનવિહેસકારિં,
‘‘Akkosabhaṇḍanavihesakāriṃ,
અબાળ્હં ગિરં સો ન ભણિ ફરુસં,
Abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusaṃ,
‘‘મનસો પિયા હદયગામિનિયો,
‘‘Manaso piyā hadayagāminiyo,
વાચા સો એરયતિ કણ્ણસુખા;
Vācā so erayati kaṇṇasukhā;
વાચાસુચિણ્ણફલમનુભવિ,
Vācāsuciṇṇaphalamanubhavi,
‘‘વેદિત્વા સો સુચરિતસ્સ ફલં,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
બ્રહ્મસ્સરત્તમિધમજ્ઝગમા;
Brahmassarattamidhamajjhagamā;
જિવ્હાસ્સ હોતિ વિપુલા પુથુલા,
Jivhāssa hoti vipulā puthulā,
આદેય્યવાક્યવચનો ભવતિ.
Ādeyyavākyavacano bhavati.
‘‘ગિહિનોપિ ઇજ્ઝતિ યથા ભણતો,
‘‘Gihinopi ijjhati yathā bhaṇato,
અથ ચે પબ્બજતિ સો મનુજો;
Atha ce pabbajati so manujo;
આદિયન્તિસ્સ વચનં જનતા,
Ādiyantissa vacanaṃ janatā,
બહુનો બહું સુભણિતં ભણતો’’તિ.
Bahuno bahuṃ subhaṇitaṃ bhaṇato’’ti.
(૩૦) સીહહનુલક્ખણં
(30) Sīhahanulakkhaṇaṃ
૨૩૮. ‘‘યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો સમ્ફપ્પલાપં પહાય સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતો અહોસિ કાલવાદી ભૂતવાદી અત્થવાદી ધમ્મવાદી વિનયવાદી, નિધાનવતિં વાચં ભાસિતા અહોસિ કાલેન સાપદેસં પરિયન્તવતિં અત્થસંહિતં. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા…પે॰… સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમં મહાપુરિસલક્ખણં પટિલભતિ, સીહહનુ હોતિ.
238. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosi kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sīhahanu hoti.
‘‘સો તેન લક્ખણેન સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી…પે॰… રાજા સમાનો કિં લભતિ? અપ્પધંસિયો હોતિ કેનચિ મનુસ્સભૂતેન પચ્ચત્થિકેન પચ્ચામિત્તેન. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ… બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? અપ્પધંસિયો હોતિ અબ્ભન્તરેહિ વા બાહિરેહિ વા પચ્ચત્થિકેહિ પચ્ચામિત્તેહિ, રાગેન વા દોસેન વા મોહેન વા સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા કેનચિ વા લોકસ્મિં. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi, rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૩૯. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
239. Tatthetaṃ vuccati –
અવિકિણ્ણવચનબ્યપ્પથો અહોસિ;
Avikiṇṇavacanabyappatho ahosi;
અહિતમપિ ચ અપનુદિ,
Ahitamapi ca apanudi,
હિતમપિ ચ બહુજનસુખઞ્ચ અભણિ.
Hitamapi ca bahujanasukhañca abhaṇi.
‘‘તં કત્વા ઇતો ચુતો દિવમુપપજ્જિ,
‘‘Taṃ katvā ito cuto divamupapajji,
સુકતફલવિપાકમનુભોસિ;
Sukataphalavipākamanubhosi;
ચવિય પુનરિધાગતો સમાનો,
Caviya punaridhāgato samāno,
દ્વિદુગમવરતરહનુત્તમલત્થ.
Dvidugamavaratarahanuttamalattha.
‘‘રાજા હોતિ સુદુપ્પધંસિયો,
‘‘Rājā hoti suduppadhaṃsiyo,
મનુજિન્દો મનુજાધિપતિ મહાનુભાવો;
Manujindo manujādhipati mahānubhāvo;
તિદિવપુરવરસમો ભવતિ,
Tidivapuravarasamo bhavati,
સુરવરતરોરિવ ઇન્દો.
Suravarataroriva indo.
સુરેહિ ન હિ ભવતિ સુપ્પધંસિયો;
Surehi na hi bhavati suppadhaṃsiyo;
તથત્તો યદિ ભવતિ તથાવિધો,
Tathatto yadi bhavati tathāvidho,
ઇધ દિસા ચ પટિદિસા ચ વિદિસા ચા’’તિ.
Idha disā ca paṭidisā ca vidisā cā’’ti.
(૩૧-૩૨) સમદન્તસુસુક્કદાઠાલક્ખણાનિ
(31-32) Samadantasusukkadāṭhālakkhaṇāni
૨૪૦. ‘‘યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પુરિમં જાતિં પુરિમં ભવં પુરિમં નિકેતં પુબ્બે મનુસ્સભૂતો સમાનો મિચ્છાજીવં પહાય સમ્માઆજીવેન જીવિકં કપ્પેસિ, તુલાકૂટ કંસકૂટ માનકૂટ ઉક્કોટન વઞ્ચન નિકતિ સાચિયોગ છેદન વધ બન્ધન વિપરામોસ આલોપ સહસાકારા 131 પટિવિરતો અહોસિ. સો તસ્સ કમ્મસ્સ કટત્તા ઉપચિતત્તા ઉસ્સન્નત્તા વિપુલત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ. સો તત્થ અઞ્ઞે દેવે દસહિ ઠાનેહિ અધિગણ્હાતિ દિબ્બેન આયુના દિબ્બેન વણ્ણેન દિબ્બેન સુખેન દિબ્બેન યસેન દિબ્બેન આધિપતેય્યેન દિબ્બેહિ રૂપેહિ દિબ્બેહિ સદ્દેહિ દિબ્બેહિ ગન્ધેહિ દિબ્બેહિ રસેહિ દિબ્બેહિ ફોટ્ઠબ્બેહિ. સો તતો ચુતો ઇત્થત્તં આગતો સમાનો ઇમાનિ દ્વે મહાપુરિસલક્ખણાનિ પટિલભતિ, સમદન્તો ચ હોતિ સુસુક્કદાઠો ચ.
240. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno micchājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappesi, tulākūṭa kaṃsakūṭa mānakūṭa ukkoṭana vañcana nikati sāciyoga chedana vadha bandhana viparāmosa ālopa sahasākārā 132 paṭivirato ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, samadanto ca hoti susukkadāṭho ca.
‘‘સો તેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો સચે અગારં અજ્ઝાવસતિ, રાજા હોતિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. તસ્સિમાનિ સત્ત રતનાનિ ભવન્તિ, સેય્યથિદં – ચક્કરતનં હત્થિરતનં અસ્સરતનં મણિરતનં ઇત્થિરતનં ગહપતિરતનં પરિણાયકરતનમેવ સત્તમં. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા ભવન્તિ સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અખિલમનિમિત્તમકણ્ટકં ઇદ્ધં ફીતં ખેમં સિવં નિરબ્બુદં અદણ્ડેન અસત્થેન ધમ્મેન અભિવિજિય અજ્ઝાવસતિ. રાજા સમાનો કિં લભતિ? સુચિપરિવારો હોતિ સુચિસ્સ હોન્તિ પરિવારા બ્રાહ્મણગહપતિકા નેગમજાનપદા ગણકમહામત્તા અનીકટ્ઠા દોવારિકા અમચ્ચા પારિસજ્જા રાજાનો ભોગિયા કુમારા. રાજા સમાનો ઇદં લભતિ.
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Rājā samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti sucissa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati.
‘‘સચે ખો પન અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજતિ, અરહં હોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે વિવટ્ટચ્છદો. બુદ્ધો સમાનો કિં લભતિ? સુચિપરિવારો હોતિ, સુચિસ્સ હોન્તિ પરિવારા, ભિક્ખૂ ભિક્ખુનિયો ઉપાસકા ઉપાસિકાયો દેવા મનુસ્સા અસુરા નાગા ગન્ધબ્બા. બુદ્ધો સમાનો ઇદં લભતિ’’. એતમત્થં ભગવા અવોચ.
‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti, sucissa honti parivārā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
૨૪૧. તત્થેતં વુચ્ચતિ –
241. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘મિચ્છાજીવઞ્ચ અવસ્સજિ સમેન વુત્તિં,
‘‘Micchājīvañca avassaji samena vuttiṃ,
સુચિના સો જનયિત્થ ધમ્મિકેન;
Sucinā so janayittha dhammikena;
અહિતમપિ ચ અપનુદિ,
Ahitamapi ca apanudi,
હિતમપિ ચ બહુજનસુખઞ્ચ અચરિ.
Hitamapi ca bahujanasukhañca acari.
‘‘સગ્ગે વેદયતિ નરો સુખપ્ફલાનિ,
‘‘Sagge vedayati naro sukhapphalāni,
કરિત્વા નિપુણેભિ વિદૂહિ સબ્ભિ;
Karitvā nipuṇebhi vidūhi sabbhi;
વણ્ણિતાનિ તિદિવપુરવરસમો,
Vaṇṇitāni tidivapuravarasamo,
અભિરમતિ રતિખિડ્ડાસમઙ્ગી.
Abhiramati ratikhiḍḍāsamaṅgī.
‘‘લદ્ધાનં માનુસકં ભવં તતો,
‘‘Laddhānaṃ mānusakaṃ bhavaṃ tato,
ચવિત્વાન સુકતફલવિપાકં;
Cavitvāna sukataphalavipākaṃ;
સેસકેન પટિલભતિ લપનજં,
Sesakena paṭilabhati lapanajaṃ,
‘‘તં વેય્યઞ્જનિકા સમાગતા બહવો,
‘‘Taṃ veyyañjanikā samāgatā bahavo,
બ્યાકંસુ નિપુણસમ્મતા મનુજા;
Byākaṃsu nipuṇasammatā manujā;
સુચિજનપરિવારગણો ભવતિ,
Sucijanaparivāragaṇo bhavati,
દિજસમસુક્કસુચિસોભનદન્તો.
Dijasamasukkasucisobhanadanto.
‘‘રઞ્ઞો હોતિ બહુજનો,
‘‘Rañño hoti bahujano,
સુચિપરિવારો મહતિં મહિં અનુસાસતો;
Suciparivāro mahatiṃ mahiṃ anusāsato;
પસય્હ ન ચ જનપદતુદનં,
Pasayha na ca janapadatudanaṃ,
હિતમપિ ચ બહુજનસુખઞ્ચ ચરન્તિ.
Hitamapi ca bahujanasukhañca caranti.
‘‘અથ ચે પબ્બજતિ ભવતિ વિપાપો,
‘‘Atha ce pabbajati bhavati vipāpo,
સમણો સમિતરજો વિવટ્ટચ્છદો;
Samaṇo samitarajo vivaṭṭacchado;
વિગતદરથકિલમથો,
Vigatadarathakilamatho,
‘‘તસ્સોવાદકરા બહુગિહી ચ પબ્બજિતા ચ,
‘‘Tassovādakarā bahugihī ca pabbajitā ca,
અસુચિં ગરહિતં ધુનન્તિ પાપં;
Asuciṃ garahitaṃ dhunanti pāpaṃ;
સ હિ સુચિભિ પરિવુતો ભવતિ,
Sa hi sucibhi parivuto bhavati,
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
લક્ખણસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.
Lakkhaṇasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / દીઘ નિકાય (અટ્ઠકથા) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ૭. લક્ખણસુત્તવણ્ણના • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / દીઘનિકાય (ટીકા) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ૭. લક્ખણસુત્તવણ્ણના • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā