| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya |
೭. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತಂ
7. Lakkhaṇasuttaṃ
ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni
೧೯೮. ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ – ಏಕಂ ಸಮಯಂ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಿಹರತಿ ಜೇತವನೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಆರಾಮೇ। ತತ್ರ ಖೋ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ। ‘‘ಭದ್ದನ್ತೇ’’ತಿ 1 ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಚಸ್ಸೋಸುಂ। ಭಗವಾ ಏತದವೋಚ –
198. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhaddante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
೧೯೯. ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಾ। ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಚಾತುರನ್ತೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋ। ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಸತ್ತ ರತನಾನಿ ಭವನ್ತಿ; ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಚಕ್ಕರತನಂ ಹತ್ಥಿರತನಂ ಅಸ್ಸರತನಂ ಮಣಿರತನಂ ಇತ್ಥಿರತನಂ ಗಹಪತಿರತನಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಮೇವ ಸತ್ತಮಂ। ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸೂರಾ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ ಪರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಾ। ಸೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅಭಿವಿಜಿಯ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ। ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ 3।
199. ‘‘Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado 4.
೨೦೦. ‘‘ಕತಮಾನಿ ಚ ತಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಾ? ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ।
200. ‘‘Katamāni ca tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā? Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ ಹೋತಿ। ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ ಹೋತಿ, ಇದಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ।
‘‘Idha, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso suppatiṭṭhitapādo hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಾರಾನಿ ಸನೇಮಿಕಾನಿ ಸನಾಭಿಕಾನಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಾನಿ 5। ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಾರಾನಿ ಸನೇಮಿಕಾನಿ ಸನಾಭಿಕಾನಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಾನಿ, ಇದಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni 6. Yampi , bhikkhave, mahāpurisassa heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಆಯತಪಣ್ಹಿ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ದೀಘಙ್ಗುಲಿ ಹೋತಿ… ಮುದುತಲುನಹತ್ಥಪಾದೋ ಹೋತಿ… ಜಾಲಹತ್ಥಪಾದೋ ಹೋತಿ… ಉಸ್ಸಙ್ಖಪಾದೋ ಹೋತಿ… ಏಣಿಜಙ್ಘೋ ಹೋತಿ… ಠಿತಕೋವ ಅನೋನಮನ್ತೋ ಉಭೋಹಿ ಪಾಣಿತಲೇಹಿ ಜಣ್ಣುಕಾನಿ ಪರಿಮಸತಿ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ… ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹೋ ಹೋತಿ… ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ… ಸುಖುಮಚ್ಛವಿ ಹೋತಿ, ಸುಖುಮತ್ತಾ ಛವಿಯಾ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ಕಾಯೇ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ… ಏಕೇಕಲೋಮೋ ಹೋತಿ, ಏಕೇಕಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಲೋಮಕೂಪೇಸು ಜಾತಾನಿ… ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮೋ ಹೋತಿ, ಉದ್ಧಗ್ಗಾನಿ ಲೋಮಾನಿ ಜಾತಾನಿ ನೀಲಾನಿ ಅಞ್ಜನವಣ್ಣಾನಿ ಕುಣ್ಡಲಾವಟ್ಟಾನಿ 7 ದಕ್ಖಿಣಾವಟ್ಟಕಜಾತಾನಿ 8 … ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋ ಹೋತಿ… ಸತ್ತುಸ್ಸದೋ ಹೋತಿ… ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ ಹೋತಿ… ಚಿತನ್ತರಂಸೋ 9 ಹೋತಿ… ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಮಣ್ಡಲೋ ಹೋತಿ, ಯಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಕಾಯೋ ತಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಬ್ಯಾಮೋ ಯಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಬ್ಯಾಮೋ ತಾವತಕ್ವಸ್ಸ ಕಾಯೋ… ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ಹೋತಿ… ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀ ಹೋತಿ… ಸೀಹಹನು ಹೋತಿ… ಚತ್ತಾಲೀಸದನ್ತೋ ಹೋತಿ … ಸಮದನ್ತೋ ಹೋತಿ… ಅವಿರಳದನ್ತೋ ಹೋತಿ… ಸುಸುಕ್ಕದಾಠೋ ಹೋತಿ… ಪಹೂತಜಿವ್ಹೋ ಹೋತಿ… ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೋ ಹೋತಿ ಕರವೀಕಭಾಣೀ… ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತೋ ಹೋತಿ… ಗೋಪಖುಮೋ ಹೋತಿ… ಉಣ್ಣಾ ಭಮುಕನ್ತರೇ ಜಾತಾ ಹೋತಿ, ಓದಾತಾ ಮುದುತೂಲಸನ್ನಿಭಾ। ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಉಣ್ಣಾ ಭಮುಕನ್ತರೇ ಜಾತಾ ಹೋತಿ, ಓದಾತಾ ಮುದುತೂಲಸನ್ನಿಭಾ, ಇದಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso āyatapaṇhi hoti…pe… dīghaṅguli hoti… mudutalunahatthapādo hoti… jālahatthapādo hoti… ussaṅkhapādo hoti… eṇijaṅgho hoti… ṭhitakova anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati… kosohitavatthaguyho hoti… suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco… sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati… ekekalomo hoti, ekekāni lomāni lomakūpesu jātāni… uddhaggalomo hoti, uddhaggāni lomāni jātāni nīlāni añjanavaṇṇāni kuṇḍalāvaṭṭāni 10 dakkhiṇāvaṭṭakajātāni 11 … brahmujugatto hoti… sattussado hoti… sīhapubbaddhakāyo hoti… citantaraṃso 12 hoti… nigrodhaparimaṇḍalo hoti, yāvatakvassa kāyo tāvatakvassa byāmo yāvatakvassa byāmo tāvatakvassa kāyo… samavaṭṭakkhandho hoti… rasaggasaggī hoti… sīhahanu hoti… cattālīsadanto hoti … samadanto hoti… aviraḷadanto hoti… susukkadāṭho hoti… pahūtajivho hoti… brahmassaro hoti karavīkabhāṇī… abhinīlanetto hoti… gopakhumo hoti… uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā. Yampi, bhikkhave, mahāpurisassa uṇṇā bhamukantare jātā hoti, odātā mudutūlasannibhā, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋ ಹೋತಿ। ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸೋ ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋ ಹೋತಿ, ಇದಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti. Yampi, bhikkhave, mahāpuriso uṇhīsasīso hoti, idampi, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇaṃ bhavati.
‘‘ಇಮಾನಿ ಖೋ ತಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ದ್ವೇವ ಗತಿಯೋ ಭವನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಾ। ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ।
‘‘Imāni kho tāni, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā. Sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado.
‘‘ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಮಹಾಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಬಾಹಿರಕಾಪಿ ಇಸಯೋ ಧಾರೇನ್ತಿ, ನೋ ಚ ಖೋ ತೇ ಜಾನನ್ತಿ – ‘ಇಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಇದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತೀ’ತಿ।
‘‘Imāni kho, bhikkhave, dvattiṃsa mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho te jānanti – ‘imassa kammassa kaṭattā idaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti.
(೧) ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾಲಕ್ಖಣಂ
(1) Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇaṃ
೨೦೧. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ದಳ್ಹಸಮಾದಾನೋ ಅಹೋಸಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು, ಅವತ್ಥಿತಸಮಾದಾನೋ ಕಾಯಸುಚರಿತೇ ವಚೀಸುಚರಿತೇ ಮನೋಸುಚರಿತೇ ದಾನಸಂವಿಭಾಗೇ ಸೀಲಸಮಾದಾನೇ ಉಪೋಸಥುಪವಾಸೇ ಮತ್ತೇಯ್ಯತಾಯ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯತಾಯ ಸಾಮಞ್ಞತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞತಾಯ ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯಿತಾಯ ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ಚ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು । ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪುಲತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇ ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಧಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಆಯುನಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಣ್ಣೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಸುಖೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಯಸೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರಸೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಹಿ। ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದೋ ಹೋತಿ। ಸಮಂ ಪಾದಂ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಸಮಂ ಉದ್ಧರತಿ, ಸಮಂ ಸಬ್ಬಾವನ್ತೇಹಿ ಪಾದತಲೇಹಿ ಭೂಮಿಂ ಫುಸತಿ।
201. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu, avatthitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhiggaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suppatiṭṭhitapādo hoti. Samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipati, samaṃ uddharati, samaṃ sabbāvantehi pādatalehi bhūmiṃ phusati.
೨೦೨. ‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಚಾತುರನ್ತೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋ। ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಸತ್ತ ರತನಾನಿ ಭವನ್ತಿ; ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಚಕ್ಕರತನಂ ಹತ್ಥಿರತನಂ ಅಸ್ಸರತನಂ ಮಣಿರತನಂ ಇತ್ಥಿರತನಂ ಗಹಪತಿರತನಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಮೇವ ಸತ್ತಮಂ। ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸೂರಾ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ ಪರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಾ। ಸೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ ಅಖಿಲಮನಿಮಿತ್ತಮಕಣ್ಟಕಂ ಇದ್ಧಂ ಫೀತಂ ಖೇಮಂ ಸಿವಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅಭಿವಿಜಿಯ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ । ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಕ್ಖಮ್ಭಿಯೋ 13 ಹೋತಿ ಕೇನಚಿ ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ। ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಕ್ಖಮ್ಭಿಯೋ ಹೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಹಿ ವಾ ಬಾಹಿರೇಹಿ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇಹಿ ರಾಗೇನ ವಾ ದೋಸೇನ ವಾ ಮೋಹೇನ ವಾ ಸಮಣೇನ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ ದೇವೇನ ವಾ ಮಾರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಕೇನಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
202. ‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti; seyyathidaṃ, cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati . Rājā samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo 14 hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati. ‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Akkhambhiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೦೩. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
203. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಸಚ್ಚೇ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಚ ದಮೇ ಚ ಸಂಯಮೇ,
‘‘Sacce ca dhamme ca dame ca saṃyame,
ಸೋಚೇಯ್ಯಸೀಲಾಲಯುಪೋಸಥೇಸು ಚ।
Soceyyasīlālayuposathesu ca;
ದಾನೇ ಅಹಿಂಸಾಯ ಅಸಾಹಸೇ ರತೋ,
Dāne ahiṃsāya asāhase rato,
ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನರಾಗತೋ ಇಧ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರಂ॥
Samehi pādehi phusī vasundharaṃ.
‘‘ಬ್ಯಾಕಂಸು ವೇಯ್ಯಞ್ಜನಿಕಾ ಸಮಾಗತಾ,
‘‘Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā,
ಸಮಪ್ಪತಿಟ್ಠಸ್ಸ ನ ಹೋತಿ ಖಮ್ಭನಾ।
Samappatiṭṭhassa na hoti khambhanā;
ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ ತದತ್ಥಜೋತಕಂ॥
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotakaṃ.
‘‘ಅಕ್ಖಮ್ಭಿಯೋ ಹೋತಿ ಅಗಾರಮಾವಸಂ,
‘‘Akkhambhiyo hoti agāramāvasaṃ,
ಪರಾಭಿಭೂ ಸತ್ತುಭಿ ನಪ್ಪಮದ್ದನೋ।
Parābhibhū sattubhi nappamaddano;
ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನಿಧ ಹೋತಿ ಕೇನಚಿ,
Manussabhūtenidha hoti kenaci,
ಅಕ್ಖಮ್ಭಿಯೋ ತಸ್ಸ ಫಲೇನ ಕಮ್ಮುನೋ॥
Akkhambhiyo tassa phalena kammuno.
‘‘ಸಚೇ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪೇತಿ ತಾದಿಸೋ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
ನೇಕ್ಖಮ್ಮಛನ್ದಾಭಿರತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
ಅಗ್ಗೋ ನ ಸೋ ಗಚ್ಛತಿ ಜಾತು ಖಮ್ಭನಂ,
Aggo na so gacchati jātu khambhanaṃ,
ನರುತ್ತಮೋ ಏಸ ಹಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮತಾ’’ತಿ॥
Naruttamo esa hi tassa dhammatā’’ti.
(೨) ಪಾದತಲಚಕ್ಕಲಕ್ಖಣಂ
(2) Pādatalacakkalakkhaṇaṃ
೨೦೪. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಸುಖಾವಹೋ ಅಹೋಸಿ, ಉಬ್ಬೇಗಉತ್ತಾಸಭಯಂ ಅಪನುದಿತಾ, ಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚ ರಕ್ಖಾವರಣಗುತ್ತಿಂ ಸಂವಿಧಾತಾ, ಸಪರಿವಾರಞ್ಚ ದಾನಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪುಲತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಹೇಟ್ಠಾಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸಹಸ್ಸಾರಾನಿ ಸನೇಮಿಕಾನಿ ಸನಾಭಿಕಾನಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಾನಿ ಸುವಿಭತ್ತನ್ತರಾನಿ।
204. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa sukhāvaho ahosi, ubbegauttāsabhayaṃ apanuditā, dhammikañca rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidhātā, saparivārañca dānaṃ adāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Heṭṭhāpādatalesu cakkāni jātāni honti sahassārāni sanemikāni sanābhikāni sabbākāraparipūrāni suvibhattantarāni.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಪರಿವಾರೋ ಹೋತಿ; ಮಹಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿವಾರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಪರಿವಾರೋ ಹೋತಿ; ಮಹಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿವಾರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati. Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Mahāparivāro hoti; mahāssa honti parivārā bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೦೫. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
205. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಪುರೇ ಪುರತ್ಥಾ ಪುರಿಮಾಸು ಜಾತಿಸು,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಬಹುನಂ ಸುಖಾವಹೋ।
Manussabhūto bahunaṃ sukhāvaho;
ಉಬ್ಭೇಗಉತ್ತಾಸಭಯಾಪನೂದನೋ,
Ubbhegauttāsabhayāpanūdano,
ಗುತ್ತೀಸು ರಕ್ಖಾವರಣೇಸು ಉಸ್ಸುಕೋ॥
Guttīsu rakkhāvaraṇesu ussuko.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ದಿವಂ ಸಮಕ್ಕಮಿ,
‘‘So tena kammena divaṃ samakkami,
ಸುಖಞ್ಚ ಖಿಡ್ಡಾರತಿಯೋ ಚ ಅನ್ವಭಿ।
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನರಾಗತೋ ಇಧ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
ಚಕ್ಕಾನಿ ಪಾದೇಸು ದುವೇಸು ವಿನ್ದತಿ॥
Cakkāni pādesu duvesu vindati.
‘‘ಸಮನ್ತನೇಮೀನಿ ಸಹಸ್ಸರಾನಿ ಚ,
‘‘Samantanemīni sahassarāni ca,
ಬ್ಯಾಕಂಸು ವೇಯ್ಯಞ್ಜನಿಕಾ ಸಮಾಗತಾ।
Byākaṃsu veyyañjanikā samāgatā;
ದಿಸ್ವಾ ಕುಮಾರಂ ಸತಪುಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ,
Disvā kumāraṃ satapuññalakkhaṇaṃ,
ಪರಿವಾರವಾ ಹೇಸ್ಸತಿ ಸತ್ತುಮದ್ದನೋ॥
Parivāravā hessati sattumaddano.
ತಥಾ ಹೀ ಚಕ್ಕಾನಿ ಸಮನ್ತನೇಮಿನಿ,
Tathā hī cakkāni samantanemini,
ಸಚೇ ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪೇತಿ ತಾದಿಸೋ।
Sace na pabbajjamupeti tādiso;
ವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕಂ ಪಥವಿಂ ಪಸಾಸತಿ,
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati,
‘‘ಮಹಾಯಸಂ ಸಂಪರಿವಾರಯನ್ತಿ ನಂ,
‘‘Mahāyasaṃ saṃparivārayanti naṃ,
ಸಚೇ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪೇತಿ ತಾದಿಸೋ।
Sace ca pabbajjamupeti tādiso;
ನೇಕ್ಖಮ್ಮಛನ್ದಾಭಿರತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ,
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo,
‘‘ಗನ್ಧಬ್ಬನಾಗಾ ವಿಹಗಾ ಚತುಪ್ಪದಾ,
‘‘Gandhabbanāgā vihagā catuppadā,
ಅನುತ್ತರಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಪೂಜಿತಂ।
Anuttaraṃ devamanussapūjitaṃ;
ಮಹಾಯಸಂ ಸಂಪರಿವಾರಯನ್ತಿ ನ’’ನ್ತಿ॥
Mahāyasaṃ saṃparivārayanti na’’nti.
(೩-೫) ಆಯತಪಣ್ಹಿತಾದಿತಿಲಕ್ಖಣಂ
(3-5) Āyatapaṇhitāditilakkhaṇaṃ
೨೦೬. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಂ ಪಹಾಯ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಅಹೋಸಿ ನಿಹಿತದಣ್ಡೋ ನಿಹಿತಸತ್ಥೋ ಲಜ್ಜೀ ದಯಾಪನ್ನೋ, ಸಬ್ಬಪಾಣಭೂತಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ ವಿಹಾಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪುಲತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಆಯತಪಣ್ಹಿ ಚ ಹೋತಿ, ದೀಘಙ್ಗುಲಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋ ಚ।
206. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pāṇātipātaṃ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosi nihitadaṇḍo nihitasattho lajjī dayāpanno, sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Āyatapaṇhi ca hoti, dīghaṅguli ca brahmujugatto ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ದೀಘಾಯುಕೋ ಹೋತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ, ದೀಘಮಾಯುಂ ಪಾಲೇತಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಂ ಕೇನಚಿ ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ । ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ದೀಘಾಯುಕೋ ಹೋತಿ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಕೋ, ದೀಘಮಾಯುಂ ಪಾಲೇತಿ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಅನ್ತರಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತುಂ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಮಣೇನ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ ದೇವೇನ ವಾ ಮಾರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಕೇನಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena . Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko, dīghamāyuṃ pāleti, na sakkā hoti antarā jīvitā voropetuṃ paccatthikehi paccāmittehi samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೦೭. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
207. Tatthetaṃ vuccati –
ಪಟಿವಿರತೋ ಪರಂ ಮಾರಣಾಯಹೋಸಿ।
Paṭivirato paraṃ māraṇāyahosi;
ಸುಕತಫಲವಿಪಾಕಮನುಭೋಸಿ॥
Sukataphalavipākamanubhosi.
‘‘ಚವಿಯ ಪುನರಿಧಾಗತೋ ಸಮಾನೋ,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
ಪಟಿಲಭತಿ ಇಧ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ।
Paṭilabhati idha tīṇi lakkhaṇāni;
ಭವತಿ ವಿಪುಲದೀಘಪಾಸಣ್ಹಿಕೋ,
Bhavati vipuladīghapāsaṇhiko,
ಬ್ರಹ್ಮಾವ ಸುಜು ಸುಭೋ ಸುಜಾತಗತ್ತೋ॥
Brahmāva suju subho sujātagatto.
‘‘ಸುಭುಜೋ ಸುಸು ಸುಸಣ್ಠಿತೋ ಸುಜಾತೋ,
‘‘Subhujo susu susaṇṭhito sujāto,
ಮುದುತಲುನಙ್ಗುಲಿಯಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ।
Mudutalunaṅguliyassa honti;
ದೀಘಾ ತೀಭಿ ಪುರಿಸವರಗ್ಗಲಕ್ಖಣೇಹಿ,
Dīghā tībhi purisavaraggalakkhaṇehi,
‘‘ಭವತಿ ಯದಿ ಗಿಹೀ ಚಿರಂ ಯಪೇತಿ,
‘‘Bhavati yadi gihī ciraṃ yapeti,
ಚಿರತರಂ ಪಬ್ಬಜತಿ ಯದಿ ತತೋ ಹಿ।
Cirataraṃ pabbajati yadi tato hi;
ಯಾಪಯತಿ ಚ ವಸಿದ್ಧಿಭಾವನಾಯ,
Yāpayati ca vasiddhibhāvanāya,
ಇತಿ ದೀಘಾಯುಕತಾಯ ತಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ॥
Iti dīghāyukatāya taṃ nimitta’’nti.
(೬) ಸತ್ತುಸ್ಸದತಾಲಕ್ಖಣಂ
(6) Sattussadatālakkhaṇaṃ
೨೦೮. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ದಾತಾ ಅಹೋಸಿ ಪಣೀತಾನಂ ರಸಿತಾನಂ ಖಾದನೀಯಾನಂ ಭೋಜನೀಯಾನಂ ಸಾಯನೀಯಾನಂ ಲೇಹನೀಯಾನಂ ಪಾನಾನಂ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಸತ್ತುಸ್ಸದೋ ಹೋತಿ, ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸದಾ ಹೋನ್ತಿ; ಉಭೋಸು ಹತ್ಥೇಸು ಉಸ್ಸದಾ ಹೋನ್ತಿ, ಉಭೋಸು ಪಾದೇಸು ಉಸ್ಸದಾ ಹೋನ್ತಿ, ಉಭೋಸು ಅಂಸಕೂಟೇಸು ಉಸ್ಸದಾ ಹೋನ್ತಿ, ಖನ್ಧೇ ಉಸ್ಸದೋ ಹೋತಿ।
208. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno dātā ahosi paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sattussado hoti, sattassa ussadā honti; ubhosu hatthesu ussadā honti, ubhosu pādesu ussadā honti, ubhosu aṃsakūṭesu ussadā honti, khandhe ussado hoti.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಲಾಭೀ ಹೋತಿ ಪಣೀತಾನಂ ರಸಿತಾನಂ ಖಾದನೀಯಾನಂ ಭೋಜನೀಯಾನಂ ಸಾಯನೀಯಾನಂ ಲೇಹನೀಯಾನಂ ಪಾನಾನಂ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಲಾಭೀ ಹೋತಿ ಪಣೀತಾನಂ ರಸಿತಾನಂ ಖಾದನೀಯಾನಂ ಭೋಜನೀಯಾನಂ ಸಾಯನೀಯಾನಂ ಲೇಹನೀಯಾನಂ ಪಾನಾನಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti paṇītānaṃ rasitānaṃ khādanīyānaṃ bhojanīyānaṃ sāyanīyānaṃ lehanīyānaṃ pānānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೦೯. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
209. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಮಥ ಲೇಯ್ಯ ಸಾಯಿಯಂ,
‘‘Khajjabhojjamatha leyya sāyiyaṃ,
ಉತ್ತಮಗ್ಗರಸದಾಯಕೋ ಅಹು।
Uttamaggarasadāyako ahu;
ತೇನ ಸೋ ಸುಚರಿತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ,
Tena so sucaritena kammunā,
ನನ್ದನೇ ಚಿರಮಭಿಪ್ಪಮೋದತಿ॥
Nandane ciramabhippamodati.
‘‘ಸತ್ತ ಚುಸ್ಸದೇ ಇಧಾಧಿಗಚ್ಛತಿ,
‘‘Satta cussade idhādhigacchati,
ಹತ್ಥಪಾದಮುದುತಞ್ಚ ವಿನ್ದತಿ।
Hatthapādamudutañca vindati;
ಆಹು ಬ್ಯಞ್ಜನನಿಮಿತ್ತಕೋವಿದಾ,
Āhu byañjananimittakovidā,
ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜರಸಲಾಭಿತಾಯ ನಂ॥
Khajjabhojjarasalābhitāya naṃ.
ಪಬ್ಬಜ್ಜಮ್ಪಿ ಚ ತದಾಧಿಗಚ್ಛತಿ।
Pabbajjampi ca tadādhigacchati;
ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜರಸಲಾಭಿರುತ್ತಮಂ,
Khajjabhojjarasalābhiruttamaṃ,
ಆಹು ಸಬ್ಬಗಿಹಿಬನ್ಧನಚ್ಛಿದ’’ನ್ತಿ॥
Āhu sabbagihibandhanacchida’’nti.
(೭-೮) ಕರಚರಣಮುದುಜಾಲತಾಲಕ್ಖಣಾನಿ
(7-8) Karacaraṇamudujālatālakkhaṇāni
೨೧೦. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಜನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕೋ ಅಹೋಸಿ – ದಾನೇನ ಪೇಯ್ಯವಜ್ಜೇನ 35 ಅತ್ಥಚರಿಯಾಯ ಸಮಾನತ್ತತಾಯ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಮುದುತಲುನಹತ್ಥಪಾದೋ ಚ ಹೋತಿ ಜಾಲಹತ್ಥಪಾದೋ ಚ।
210. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgāhako ahosi – dānena peyyavajjena 36 atthacariyāya samānattatāya. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Mudutalunahatthapādo ca hoti jālahatthapādo ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಸುಸಙ್ಗಹಿತಪರಿಜನೋ ಹೋತಿ, ಸುಸಙ್ಗಹಿತಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಸುಸಙ್ಗಹಿತಪರಿಜನೋ ಹೋತಿ, ಸುಸಙ್ಗಹಿತಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Susaṅgahitaparijano hoti, susaṅgahitāssa honti bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೧೧. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
211. Tatthetaṃ vuccati –
ಕರಿಯಚರಿಯಸುಸಙ್ಗಹಂ ಬಹೂನಂ,
Kariyacariyasusaṅgahaṃ bahūnaṃ,
ಅನವಮತೇನ ಗುಣೇನ ಯಾತಿ ಸಗ್ಗಂ॥
Anavamatena guṇena yāti saggaṃ.
‘‘ಚವಿಯ ಪುನರಿಧಾಗತೋ ಸಮಾನೋ,
‘‘Caviya punaridhāgato samāno,
ಕರಚರಣಮುದುತಞ್ಚ ಜಾಲಿನೋ ಚ।
Karacaraṇamudutañca jālino ca;
ಅತಿರುಚಿರಸುವಗ್ಗುದಸ್ಸನೇಯ್ಯಂ,
Atirucirasuvaggudassaneyyaṃ,
ಪಟಿಲಭತಿ ದಹರೋ ಸುಸು ಕುಮಾರೋ॥
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ಭವತಿ ಪರಿಜನಸ್ಸವೋ ವಿಧೇಯ್ಯೋ,
‘‘Bhavati parijanassavo vidheyyo,
ಮಹಿಮಂ ಆವಸಿತೋ ಸುಸಙ್ಗಹಿತೋ।
Mahimaṃ āvasito susaṅgahito;
ಅಭಿರುಚಿತಾನಿ ಗುಣಾನಿ ಆಚರತಿ॥
Abhirucitāni guṇāni ācarati.
‘‘ಯದಿ ಚ ಜಹತಿ ಸಬ್ಬಕಾಮಭೋಗಂ,
‘‘Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
ಕಥಯತಿ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಜಿನೋ ಜನಸ್ಸ।
Kathayati dhammakathaṃ jino janassa;
ವಚನಪಟಿಕರಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಸನ್ನಾ ,
Vacanapaṭikarassābhippasannā ,
ಸುತ್ವಾನ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಮಾಚರನ್ತೀ’’ತಿ॥
Sutvāna dhammānudhammamācarantī’’ti.
(೯-೧೦) ಉಸ್ಸಙ್ಖಪಾದಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮತಾಲಕ್ಖಣಾನಿ
(9-10) Ussaṅkhapādauddhaggalomatālakkhaṇāni
೨೧೨. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ 43 ಅತ್ಥೂಪಸಂಹಿತಂ ಧಮ್ಮೂಪಸಂಹಿತಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಅಹೋಸಿ, ಬಹುಜನಂ ನಿದಂಸೇಸಿ, ಪಾಣೀನಂ ಹಿತಸುಖಾವಹೋ ಧಮ್ಮಯಾಗೀ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಉಸ್ಸಙ್ಖಪಾದೋ ಚ ಹೋತಿ, ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮೋ ಚ।
212. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno 44 atthūpasaṃhitaṃ dhammūpasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsitā ahosi, bahujanaṃ nidaṃsesi, pāṇīnaṃ hitasukhāvaho dhammayāgī. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ussaṅkhapādo ca hoti, uddhaggalomo ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಗ್ಗೋ ಚ ಹೋತಿ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಉತ್ತಮೋ ಚ ಪವರೋ ಚ ಕಾಮಭೋಗೀನಂ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಗ್ಗೋ ಚ ಹೋತಿ ಸೇಟ್ಠೋ ಚ ಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಚ ಉತ್ತಮೋ ಚ ಪವರೋ ಚ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aggo ca hoti seṭṭho ca pāmokkho ca uttamo ca pavaro ca sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೧೩. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
213. Tatthetaṃ vuccati –
ಏರಯಂ ಬಹುಜನಂ ನಿದಂಸಯಿ।
Erayaṃ bahujanaṃ nidaṃsayi;
ಪಾಣಿನಂ ಹಿತಸುಖಾವಹೋ ಅಹು,
Pāṇinaṃ hitasukhāvaho ahu,
‘‘ತೇನ ಸೋ ಸುಚರಿತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ,
‘‘Tena so sucaritena kammunā,
ಸುಗ್ಗತಿಂ ವಜತಿ ತತ್ಥ ಮೋದತಿ।
Suggatiṃ vajati tattha modati;
ಲಕ್ಖಣಾನಿ ಚ ದುವೇ ಇಧಾಗತೋ,
Lakkhaṇāni ca duve idhāgato,
‘‘ಉಬ್ಭಮುಪ್ಪತಿತಲೋಮವಾ ಸಸೋ,
‘‘Ubbhamuppatitalomavā saso,
ಪಾದಗಣ್ಠಿರಹು ಸಾಧುಸಣ್ಠಿತಾ।
Pādagaṇṭhirahu sādhusaṇṭhitā;
ಮಂಸಲೋಹಿತಾಚಿತಾ ತಚೋತ್ಥತಾ,
Maṃsalohitācitā tacotthatā,
‘‘ಗೇಹಮಾವಸತಿ ಚೇ ತಥಾವಿಧೋ,
‘‘Gehamāvasati ce tathāvidho,
ಅಗ್ಗತಂ ವಜತಿ ಕಾಮಭೋಗಿನಂ।
Aggataṃ vajati kāmabhoginaṃ;
ತೇನ ಉತ್ತರಿತರೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ,
Tena uttaritaro na vijjati,
ಜಮ್ಬುದೀಪಮಭಿಭುಯ್ಯ ಇರಿಯತಿ॥
Jambudīpamabhibhuyya iriyati.
‘‘ಪಬ್ಬಜಮ್ಪಿ ಚ ಅನೋಮನಿಕ್ಕಮೋ,
‘‘Pabbajampi ca anomanikkamo,
ಅಗ್ಗತಂ ವಜತಿ ಸಬ್ಬಪಾಣಿನಂ।
Aggataṃ vajati sabbapāṇinaṃ;
ತೇನ ಉತ್ತರಿತರೋ ನ ವಿಜ್ಜತಿ,
Tena uttaritaro na vijjati,
ಸಬ್ಬಲೋಕಮಭಿಭುಯ್ಯ ವಿಹರತೀ’’ತಿ॥
Sabbalokamabhibhuyya viharatī’’ti.
(೧೧) ಏಣಿಜಙ್ಘಲಕ್ಖಣಂ
(11) Eṇijaṅghalakkhaṇaṃ
೨೧೪. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವಾಚೇತಾ ಅಹೋಸಿ ಸಿಪ್ಪಂ ವಾ ವಿಜ್ಜಂ ವಾ ಚರಣಂ ವಾ ಕಮ್ಮಂ ವಾ – ‘ಕಿಂ ತಿಮೇ ಖಿಪ್ಪಂ ವಿಜಾನೇಯ್ಯುಂ, ಖಿಪ್ಪಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನ ಚಿರಂ ಕಿಲಿಸ್ಸೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಏಣಿಜಙ್ಘೋ ಹೋತಿ।
214. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sakkaccaṃ vācetā ahosi sippaṃ vā vijjaṃ vā caraṇaṃ vā kammaṃ vā – ‘kiṃ time khippaṃ vijāneyyuṃ, khippaṃ paṭipajjeyyuṃ, na ciraṃ kilisseyyu’’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Eṇijaṅgho hoti.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಯಾನಿ ತಾನಿ ರಾಜಾರಹಾನಿ ರಾಜಙ್ಗಾನಿ ರಾಜೂಪಭೋಗಾನಿ ರಾಜಾನುಚ್ಛವಿಕಾನಿ ತಾನಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಯಾನಿ ತಾನಿ ಸಮಣಾರಹಾನಿ ಸಮಣಙ್ಗಾನಿ ಸಮಣೂಪಭೋಗಾನಿ ಸಮಣಾನುಚ್ಛವಿಕಾನಿ, ತಾನಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Yāni tāni rājārahāni rājaṅgāni rājūpabhogāni rājānucchavikāni tāni khippaṃ paṭilabhati. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Yāni tāni samaṇārahāni samaṇaṅgāni samaṇūpabhogāni samaṇānucchavikāni, tāni khippaṃ paṭilabhati. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೧೫. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
215. Tatthetaṃ vuccati –
ಯದೂಪಘಾತಾಯ ನ ಹೋತಿ ಕಸ್ಸಚಿ,
Yadūpaghātāya na hoti kassaci,
ವಾಚೇತಿ ಖಿಪ್ಪಂ ನ ಚಿರಂ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ॥
Vāceti khippaṃ na ciraṃ kilissati.
ಜಙ್ಘಾ ಮನುಞ್ಞಾ ಲಭತೇ ಸುಸಣ್ಠಿತಾ।
Jaṅghā manuññā labhate susaṇṭhitā;
ವಟ್ಟಾ ಸುಜಾತಾ ಅನುಪುಬ್ಬಮುಗ್ಗತಾ,
Vaṭṭā sujātā anupubbamuggatā,
ಉದ್ಧಗ್ಗಲೋಮಾ ಸುಖುಮತ್ತಚೋತ್ಥತಾ॥
Uddhaggalomā sukhumattacotthatā.
‘‘ಏಣೇಯ್ಯಜಙ್ಘೋತಿ ತಮಾಹು ಪುಗ್ಗಲಂ,
‘‘Eṇeyyajaṅghoti tamāhu puggalaṃ,
ಗೇಹಾನುಲೋಮಾನಿ ಯದಾಭಿಕಙ್ಖತಿ,
Gehānulomāni yadābhikaṅkhati,
‘‘ಸಚೇ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪೇತಿ ತಾದಿಸೋ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
ನೇಕ್ಖಮ್ಮಛನ್ದಾಭಿರತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
ಅನುಚ್ಛವಿಕಸ್ಸ ಯದಾನುಲೋಮಿಕಂ,
Anucchavikassa yadānulomikaṃ,
(೧೨) ಸುಖುಮಚ್ಛವಿಲಕ್ಖಣಂ
(12) Sukhumacchavilakkhaṇaṃ
೨೧೬. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲಂ, ಕಿಂ ಸಾವಜ್ಜಂ, ಕಿಂ ಅನವಜ್ಜಂ, ಕಿಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ, ಕಿಂ ಮೇ ಕರೀಯಮಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಅಸ್ಸ, ಕಿಂ ವಾ ಪನ ಮೇ ಕರೀಯಮಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಸುಖುಮಚ್ಛವಿ ಹೋತಿ, ಸುಖುಮತ್ತಾ ಛವಿಯಾ ರಜೋಜಲ್ಲಂ ಕಾಯೇ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ।
216. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā upasaṅkamitvā paripucchitā ahosi – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ, kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me karīyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me karīyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’’ti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Sukhumacchavi hoti, sukhumattā chaviyā rajojallaṃ kāye na upalimpati.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ನಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಕೋಚಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಸದಿಸೋ ವಾ ಸೇಟ್ಠೋ ವಾ ಕಾಮಭೋಗೀನಂ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಹೋತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞೋ ಹಾಸಪಞ್ಞೋ 65 ಜವನಪಞ್ಞೋ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞೋ, ನಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಕೋಚಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಸದಿಸೋ ವಾ ಸೇಟ್ಠೋ ವಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā kāmabhogīnaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāpañño hoti puthupañño hāsapañño 66 javanapañño tikkhapañño nibbedhikapañño, nāssa hoti koci paññāya sadiso vā seṭṭho vā sabbasattānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೧೭. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
217. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಪುರೇ ಪುರತ್ಥಾ ಪುರಿಮಾಸು ಜಾತಿಸು,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
ಅಞ್ಞಾತುಕಾಮೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಿತಾ ಅಹು।
Aññātukāmo paripucchitā ahu;
ಸುಸ್ಸೂಸಿತಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಉಪಾಸಿತಾ,
Sussūsitā pabbajitaṃ upāsitā,
ಅತ್ಥನ್ತರೋ ಅತ್ಥಕಥಂ ನಿಸಾಮಯಿ॥
Atthantaro atthakathaṃ nisāmayi.
ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸುಖುಮಚ್ಛವೀ ಅಹು।
Manussabhūto sukhumacchavī ahu;
ಬ್ಯಾಕಂಸು ಉಪ್ಪಾದನಿಮಿತ್ತಕೋವಿದಾ,
Byākaṃsu uppādanimittakovidā,
ಸುಖುಮಾನಿ ಅತ್ಥಾನಿ ಅವೇಚ್ಚ ದಕ್ಖಿತಿ॥
Sukhumāni atthāni avecca dakkhiti.
‘‘ಸಚೇ ನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪೇತಿ ತಾದಿಸೋ,
‘‘Sace na pabbajjamupeti tādiso,
ವತ್ತೇತಿ ಚಕ್ಕಂ ಪಥವಿಂ ಪಸಾಸತಿ।
Vatteti cakkaṃ pathaviṃ pasāsati;
ಅತ್ಥಾನುಸಿಟ್ಠೀಸು ಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ಚ,
Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu ca,
ನ ತೇನ ಸೇಯ್ಯೋ ಸದಿಸೋ ಚ ವಿಜ್ಜತಿ॥
Na tena seyyo sadiso ca vijjati.
‘‘ಸಚೇ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪೇತಿ ತಾದಿಸೋ,
‘‘Sace ca pabbajjamupeti tādiso,
ನೇಕ್ಖಮ್ಮಛನ್ದಾಭಿರತೋ ವಿಚಕ್ಖಣೋ।
Nekkhammachandābhirato vicakkhaṇo;
ಪಞ್ಞಾವಿಸಿಟ್ಠಂ ಲಭತೇ ಅನುತ್ತರಂ,
Paññāvisiṭṭhaṃ labhate anuttaraṃ,
ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ॥
Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti.
(೧೩) ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣಲಕ್ಖಣಂ
(13) Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇaṃ
೨೧೮. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಅಕ್ಕೋಧನೋ ಅಹೋಸಿ ಅನುಪಾಯಾಸಬಹುಲೋ, ಬಹುಮ್ಪಿ ವುತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ನಾಭಿಸಜ್ಜಿ ನ ಕುಪ್ಪಿ ನ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜಿ ನ ಪತಿತ್ಥೀಯಿ, ನ ಕೋಪಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಾತ್ವಾಕಾಸಿ। ದಾತಾ ಚ ಅಹೋಸಿ ಸುಖುಮಾನಂ ಮುದುಕಾನಂ ಅತ್ಥರಣಾನಂ ಪಾವುರಣಾನಂ 69 ಖೋಮಸುಖುಮಾನಂ ಕಪ್ಪಾಸಿಕಸುಖುಮಾನಂ ಕೋಸೇಯ್ಯಸುಖುಮಾನಂ ಕಮ್ಬಲಸುಖುಮಾನಂ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ। ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ ಹೋತಿ ಕಞ್ಚನಸನ್ನಿಭತ್ತಚೋ।
218. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi. Dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ 70 khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಲಾಭೀ ಹೋತಿ ಸುಖುಮಾನಂ ಮುದುಕಾನಂ ಅತ್ಥರಣಾನಂ ಪಾವುರಣಾನಂ ಖೋಮಸುಖುಮಾನಂ ಕಪ್ಪಾಸಿಕಸುಖುಮಾನಂ ಕೋಸೇಯ್ಯಸುಖುಮಾನಂ ಕಮ್ಬಲಸುಖುಮಾನಂ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಲಾಭೀ ಹೋತಿ ಸುಖುಮಾನಂ ಮುದುಕಾನಂ ಅತ್ಥರಣಾನಂ ಪಾವುರಣಾನಂ ಖೋಮಸುಖುಮಾನಂ ಕಪ್ಪಾಸಿಕಸುಖುಮಾನಂ ಕೋಸೇಯ್ಯಸುಖುಮಾನಂ ಕಮ್ಬಲಸುಖುಮಾನಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Lābhī hoti sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsikasukhumānaṃ koseyyasukhumānaṃ kambalasukhumānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೧೯. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
219. Tatthetaṃ vuccati –
ದಾನಞ್ಚ ವತ್ಥಾನಿ ಸುಖುಮಾನಿ ಸುಚ್ಛವೀನಿ।
Dānañca vatthāni sukhumāni succhavīni;
ಪುರಿಮತರಭವೇ ಠಿತೋ ಅಭಿವಿಸ್ಸಜಿ,
Purimatarabhave ṭhito abhivissaji,
ಮಹಿಮಿವ ಸುರೋ ಅಭಿವಸ್ಸಂ॥
Mahimiva suro abhivassaṃ.
‘‘ತಂ ಕತ್ವಾನ ಇತೋ ಚುತೋ ದಿಬ್ಬಂ,
‘‘Taṃ katvāna ito cuto dibbaṃ,
ಕನಕತನುಸನ್ನಿಭೋ ಇಧಾಭಿಭವತಿ,
Kanakatanusannibho idhābhibhavati,
ಸುರವರತರೋರಿವ ಇನ್ದೋ॥
Suravarataroriva indo.
‘‘ಗೇಹಞ್ಚಾವಸತಿ ನರೋ ಅಪಬ್ಬಜ್ಜ,
‘‘Gehañcāvasati naro apabbajja,
‘‘ಲಾಭೀ ಅಚ್ಛಾದನವತ್ಥಮೋಕ್ಖಪಾವುರಣಾನಂ,
‘‘Lābhī acchādanavatthamokkhapāvuraṇānaṃ,
ಭವತಿ ಯದಿ ಅನಾಗಾರಿಯತಂ ಉಪೇತಿ।
Bhavati yadi anāgāriyataṃ upeti;
ನ ಭವತಿ ಕತಸ್ಸ ಪನಾಸೋ’’ತಿ॥
Na bhavati katassa panāso’’ti.
(೧೪) ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹಲಕ್ಖಣಂ
(14) Kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ
೨೨೦. ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಚಿರಪ್ಪನಟ್ಠೇ ಸುಚಿರಪ್ಪವಾಸಿನೋ ಞಾತಿಮಿತ್ತೇ ಸುಹಜ್ಜೇ ಸಖಿನೋ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ। ಮಾತರಮ್ಪಿ ಪುತ್ತೇನ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಪುತ್ತಮ್ಪಿ ಮಾತರಾ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಪಿತರಮ್ಪಿ ಪುತ್ತೇನ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಪುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಿತರಾ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಭಾತರಮ್ಪಿ ಭಾತರಾ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಭಾತರಮ್ಪಿ ಭಗಿನಿಯಾ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಭಗಿನಿಮ್ಪಿ ಭಾತರಾ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಭಗಿನಿಮ್ಪಿ ಭಗಿನಿಯಾ ಸಮಾನೇತಾ ಅಹೋಸಿ, ಸಮಙ್ಗೀಕತ್ವಾ 83 ಚ ಅಬ್ಭನುಮೋದಿತಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ – ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹೋ ಹೋತಿ।
220. Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno cirappanaṭṭhe sucirappavāsino ñātimitte suhajje sakhino samānetā ahosi. Mātarampi puttena samānetā ahosi, puttampi mātarā samānetā ahosi, pitarampi puttena samānetā ahosi, puttampi pitarā samānetā ahosi, bhātarampi bhātarā samānetā ahosi, bhātarampi bhaginiyā samānetā ahosi, bhaginimpi bhātarā samānetā ahosi, bhaginimpi bhaginiyā samānetā ahosi, samaṅgīkatvā 84 ca abbhanumoditā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – kosohitavatthaguyho hoti.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಪಹೂತಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸೂರಾ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ ಪರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಪಹೂತಪುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸೂರಾ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ ಪರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Pahūtaputto hoti, anekasahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೨೧. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
221. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಪುರೇ ಪುರತ್ಥಾ ಪುರಿಮಾಸು ಜಾತಿಸು,
‘‘Pure puratthā purimāsu jātisu,
ಚಿರಪ್ಪನಟ್ಠೇ ಸುಚಿರಪ್ಪವಾಸಿನೋ।
Cirappanaṭṭhe sucirappavāsino;
ಞಾತೀ ಸುಹಜ್ಜೇ ಸಖಿನೋ ಸಮಾನಯಿ,
Ñātī suhajje sakhino samānayi,
ಸಮಙ್ಗಿಕತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿತಾ ಅಹು॥
Samaṅgikatvā anumoditā ahu.
ಸುಖಞ್ಚ ಖಿಡ್ಡಾರತಿಯೋ ಚ ಅನ್ವಭಿ।
Sukhañca khiḍḍāratiyo ca anvabhi;
ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನರಾಗತೋ ಇಧ,
Tato cavitvā punarāgato idha,
ಕೋಸೋಹಿತಂ ವಿನ್ದತಿ ವತ್ಥಛಾದಿಯಂ॥
Kosohitaṃ vindati vatthachādiyaṃ.
‘‘ಪಹೂತಪುತ್ತೋ ಭವತೀ ತಥಾವಿಧೋ,
‘‘Pahūtaputto bhavatī tathāvidho,
ಗಿಹಿಸ್ಸ ಪೀತಿಂಜನನಾ ಪಿಯಂವದಾ॥
Gihissa pītiṃjananā piyaṃvadā.
‘‘ಬಹೂತರಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಇರಿಯತೋ,
‘‘Bahūtarā pabbajitassa iriyato,
ಭವನ್ತಿ ಪುತ್ತಾ ವಚನಾನುಸಾರಿನೋ।
Bhavanti puttā vacanānusārino;
ಗಿಹಿಸ್ಸ ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ವಾ ಪುನ,
Gihissa vā pabbajitassa vā puna,
ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಜಾಯತಿ ತದತ್ಥಜೋತಕ’’ನ್ತಿ॥
Taṃ lakkhaṇaṃ jāyati tadatthajotaka’’nti.
ಪಠಮಭಾಣವಾರೋ ನಿಟ್ಠಿತೋ।
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
(೧೫-೧೬) ಪರಿಮಣ್ಡಲಅನೋನಮಜಣ್ಣುಪರಿಮಸನಲಕ್ಖಣಾನಿ
(15-16) Parimaṇḍalaanonamajaṇṇuparimasanalakkhaṇāni
೨೨೨. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಮಹಾಜನಸಙ್ಗಹಂ 91 ಸಮೇಕ್ಖಮಾನೋ 92 ಸಮಂ ಜಾನಾತಿ ಸಾಮಂ ಜಾನಾತಿ, ಪುರಿಸಂ ಜಾನಾತಿ ಪುರಿಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತಿ – ‘ಅಯಮಿದಮರಹತಿ ಅಯಮಿದಮರಹತೀ’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪುರಿಸವಿಸೇಸಕರೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ನಿಗ್ರೋಧ ಪರಿಮಣ್ಡಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಠಿತಕೋಯೇವ ಚ ಅನೋನಮನ್ತೋ ಉಭೋಹಿ ಪಾಣಿತಲೇಹಿ ಜಣ್ಣುಕಾನಿ ಪರಿಮಸತಿ ಪರಿಮಜ್ಜತಿ।
222. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno mahājanasaṅgahaṃ 93 samekkhamāno 94 samaṃ jānāti sāmaṃ jānāti, purisaṃ jānāti purisavisesaṃ jānāti – ‘ayamidamarahati ayamidamarahatī’ti tattha tattha purisavisesakaro ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Nigrodha parimaṇḍalo ca hoti, ṭhitakoyeva ca anonamanto ubhohi pāṇitalehi jaṇṇukāni parimasati parimajjati.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ ? ಅಡ್ಢೋ ಹೋತಿ ಮಹದ್ಧನೋ ಮಹಾಭೋಗೋ ಪಹೂತಜಾತರೂಪರಜತೋ ಪಹೂತವಿತ್ತೂಪಕರಣೋ ಪಹೂತಧನಧಞ್ಞೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಕೋಸಕೋಟ್ಠಾಗಾರೋ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ…ಪೇ॰… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಡ್ಢೋ ಹೋತಿ ಮಹದ್ಧನೋ ಮಹಾಭೋಗೋ। ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಧನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ, ಸದ್ಧಾಧನಂ ಸೀಲಧನಂ ಹಿರಿಧನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಧನಂ ಸುತಧನಂ ಚಾಗಧನಂ ಪಞ್ಞಾಧನಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati ? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo pahūtajātarūparajato pahūtavittūpakaraṇo pahūtadhanadhañño paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Aḍḍho hoti mahaddhano mahābhogo. Tassimāni dhanāni honti, seyyathidaṃ, saddhādhanaṃ sīladhanaṃ hiridhanaṃ ottappadhanaṃ sutadhanaṃ cāgadhanaṃ paññādhanaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೨೩. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
223. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ತುಲಿಯ ಪಟಿವಿಚಯ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾ,
‘‘Tuliya paṭivicaya cintayitvā,
ಅಯಮಿದಮರಹತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ,
Ayamidamarahati tattha tattha,
ಪುರಿಸವಿಸೇಸಕರೋ ಪುರೇ ಅಹೋಸಿ॥
Purisavisesakaro pure ahosi.
ಫುಸತಿ ಕರೇಹಿ ಉಭೋಹಿ ಜಣ್ಣುಕಾನಿ।
Phusati karehi ubhohi jaṇṇukāni;
ಮಹಿರುಹಪರಿಮಣ್ಡಲೋ ಅಹೋಸಿ,
Mahiruhaparimaṇḍalo ahosi,
ಸುಚರಿತಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸೇಸಕೇನ॥
Sucaritakammavipākasesakena.
‘‘ಬಹುವಿವಿಧನಿಮಿತ್ತಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂ,
‘‘Bahuvividhanimittalakkhaṇaññū,
ಅತಿನಿಪುಣಾ ಮನುಜಾ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು।
Atinipuṇā manujā byākariṃsu;
ಬಹುವಿವಿಧಾ ಗಿಹೀನಂ ಅರಹಾನಿ,
Bahuvividhā gihīnaṃ arahāni,
ಪಟಿಲಭತಿ ದಹರೋ ಸುಸು ಕುಮಾರೋ॥
Paṭilabhati daharo susu kumāro.
‘‘ಇಧ ಚ ಮಹೀಪತಿಸ್ಸ ಕಾಮಭೋಗೀ,
‘‘Idha ca mahīpatissa kāmabhogī,
ಗಿಹಿಪತಿರೂಪಕಾ ಬಹೂ ಭವನ್ತಿ।
Gihipatirūpakā bahū bhavanti;
ಯದಿ ಚ ಜಹತಿ ಸಬ್ಬಕಾಮಭೋಗಂ,
Yadi ca jahati sabbakāmabhogaṃ,
ಲಭತಿ ಅನುತ್ತರಂ ಉತ್ತಮಧನಗ್ಗ’’ನ್ತಿ॥
Labhati anuttaraṃ uttamadhanagga’’nti.
(೧೭-೧೯) ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯಾದಿತಿಲಕ್ಖಣಂ
(17-19) Sīhapubbaddhakāyāditilakkhaṇaṃ
೨೨೪. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಅತ್ಥಕಾಮೋ ಅಹೋಸಿ ಹಿತಕಾಮೋ ಫಾಸುಕಾಮೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಕಾಮೋ – ‘ಕಿನ್ತಿಮೇ ಸದ್ಧಾಯ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಸೀಲೇನ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಸುತೇನ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ 99, ಚಾಗೇನ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಧಮ್ಮೇನ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಧನಧಞ್ಞೇನ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಖೇತ್ತವತ್ಥುನಾ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದೇಹಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ದಾಸಕಮ್ಮಕರಪೋರಿಸೇಹಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಞಾತೀಹಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಮಿತ್ತೇಹಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯುಂ, ಬನ್ಧವೇಹಿ ವಡ್ಢೇಯ್ಯು’ನ್ತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಕಾಯೋ ಚ ಹೋತಿ ಚಿತನ್ತರಂಸೋ ಚ ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ಚ।
224. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo – ‘kintime saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena vaḍḍheyyuṃ, sutena vaḍḍheyyuṃ 100, cāgena vaḍḍheyyuṃ, dhammena vaḍḍheyyuṃ, paññāya vaḍḍheyyuṃ, dhanadhaññena vaḍḍheyyuṃ, khettavatthunā vaḍḍheyyuṃ, dvipadacatuppadehi vaḍḍheyyuṃ, puttadārehi vaḍḍheyyuṃ, dāsakammakaraporisehi vaḍḍheyyuṃ, ñātīhi vaḍḍheyyuṃ, mittehi vaḍḍheyyuṃ, bandhavehi vaḍḍheyyu’nti. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Sīhapubbaddhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ, ನ ಪರಿಹಾಯತಿ ಧನಧಞ್ಞೇನ ಖೇತ್ತವತ್ಥುನಾ ದ್ವಿಪದಚತುಪ್ಪದೇಹಿ ಪುತ್ತದಾರೇಹಿ ದಾಸಕಮ್ಮಕರಪೋರಿಸೇಹಿ ಞಾತೀಹಿ ಮಿತ್ತೇಹಿ ಬನ್ಧವೇಹಿ, ನ ಪರಿಹಾಯತಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಪರಿಹಾನಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ, ನ ಪರಿಹಾಯತಿ ಸದ್ಧಾಯ ಸೀಲೇನ ಸುತೇನ ಚಾಗೇನ ಪಞ್ಞಾಯ, ನ ಪರಿಹಾಯತಿ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi, na parihāyati sabbasampattiyā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Aparihānadhammo hoti, na parihāyati saddhāya sīlena sutena cāgena paññāya, na parihāyati sabbasampattiyā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೨೫. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
225. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಸದ್ಧಾಯ ಸೀಲೇನ ಸುತೇನ ಬುದ್ಧಿಯಾ,
‘‘Saddhāya sīlena sutena buddhiyā,
ಚಾಗೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಬಹೂಹಿ ಸಾಧುಹಿ।
Cāgena dhammena bahūhi sādhuhi;
ಧನೇನ ಧಞ್ಞೇನ ಚ ಖೇತ್ತವತ್ಥುನಾ,
Dhanena dhaññena ca khettavatthunā,
ಪುತ್ತೇಹಿ ದಾರೇಹಿ ಚತುಪ್ಪದೇಹಿ ಚ॥
Puttehi dārehi catuppadehi ca.
‘‘ಞಾತೀಹಿ ಮಿತ್ತೇಹಿ ಚ ಬನ್ಧವೇಹಿ ಚ,
‘‘Ñātīhi mittehi ca bandhavehi ca,
ಬಲೇನ ವಣ್ಣೇನ ಸುಖೇನ ಚೂಭಯಂ।
Balena vaṇṇena sukhena cūbhayaṃ;
ಕಥಂ ನ ಹಾಯೇಯ್ಯುಂ ಪರೇತಿ ಇಚ್ಛತಿ,
Kathaṃ na hāyeyyuṃ pareti icchati,
‘‘ಸ ಸೀಹಪುಬ್ಬದ್ಧಸುಸಣ್ಠಿತೋ ಅಹು,
‘‘Sa sīhapubbaddhasusaṇṭhito ahu,
ಸಮವಟ್ಟಕ್ಖನ್ಧೋ ಚ ಚಿತನ್ತರಂಸೋ।
Samavaṭṭakkhandho ca citantaraṃso;
ಪುಬ್ಬೇ ಸುಚಿಣ್ಣೇನ ಕತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ,
Pubbe suciṇṇena katena kammunā,
ಅಹಾನಿಯಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಮಸ್ಸ ತಂ॥
Ahāniyaṃ pubbanimittamassa taṃ.
‘‘ಗಿಹೀಪಿ ಧಞ್ಞೇನ ಧನೇನ ವಡ್ಢತಿ,
‘‘Gihīpi dhaññena dhanena vaḍḍhati,
ಪುತ್ತೇಹಿ ದಾರೇಹಿ ಚತುಪ್ಪದೇಹಿ ಚ।
Puttehi dārehi catuppadehi ca;
ಅಕಿಞ್ಚನೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಅನುತ್ತರಂ,
Akiñcano pabbajito anuttaraṃ,
(೨೦) ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಿತಾಲಕ್ಖಣಂ
(20) Rasaggasaggitālakkhaṇaṃ
೨೨೬. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸತ್ತಾನಂ ಅವಿಹೇಠಕಜಾತಿಕೋ ಅಹೋಸಿ ಪಾಣಿನಾ ವಾ ಲೇಡ್ಡುನಾ ವಾ ದಣ್ಡೇನ ವಾ ಸತ್ಥೇನ ವಾ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗೀ ಹೋತಿ, ಉದ್ಧಗ್ಗಾಸ್ಸ ರಸಹರಣೀಯೋ ಗೀವಾಯ ಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಭಿವಾಹಿನಿಯೋ 105।
226. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno sattānaṃ aviheṭhakajātiko ahosi pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, rasaggasaggī hoti, uddhaggāssa rasaharaṇīyo gīvāya jātā honti samābhivāhiniyo 106.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕೋ, ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಯಾ ಗಹಣಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾತಿಸೀತಾಯ ನಾಚ್ಚುಣ್ಹಾಯ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಪ್ಪಾಬಾಧೋ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪಾತಙ್ಕೋ ಸಮವೇಪಾಕಿನಿಯಾ ಗಹಣಿಯಾ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾತಿಸೀತಾಯ ನಾಚ್ಚುಣ್ಹಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಧಾನಕ್ಖಮಾಯ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko, samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appābādho hoti appātaṅko samavepākiniyā gahaṇiyā samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya majjhimāya padhānakkhamāya. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೨೭. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
227. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ನ ಪಾಣಿದಣ್ಡೇಹಿ ಪನಾಥ ಲೇಡ್ಡುನಾ,
‘‘Na pāṇidaṇḍehi panātha leḍḍunā,
ಉಬ್ಬಾಧನಾಯ ಪರಿತಜ್ಜನಾಯ ವಾ,
Ubbādhanāya paritajjanāya vā,
ನ ಹೇಠಯೀ ಜನತಮಹೇಠಕೋ ಅಹು॥
Na heṭhayī janatamaheṭhako ahu.
‘‘ತೇನೇವ ಸೋ ಸುಗತಿಮುಪೇಚ್ಚ ಮೋದತಿ,
‘‘Teneva so sugatimupecca modati,
ಸುಖಪ್ಫಲಂ ಕರಿಯ ಸುಖಾನಿ ವಿನ್ದತಿ।
Sukhapphalaṃ kariya sukhāni vindati;
ಇಧಾಗತೋ ಲಭತಿ ರಸಗ್ಗಸಗ್ಗಿತಂ॥
Idhāgato labhati rasaggasaggitaṃ.
‘‘ತೇನಾಹು ನಂ ಅತಿನಿಪುಣಾ ವಿಚಕ್ಖಣಾ,
‘‘Tenāhu naṃ atinipuṇā vicakkhaṇā,
ಅಯಂ ನರೋ ಸುಖಬಹುಲೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ।
Ayaṃ naro sukhabahulo bhavissati;
ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ ತದತ್ಥಜೋತಕ’’ನ್ತಿ॥
Taṃ lakkhaṇaṃ bhavati tadatthajotaka’’nti.
(೨೧-೨೨) ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತಗೋಪಖುಮಲಕ್ಖಣಾನಿ
(21-22) Abhinīlanettagopakhumalakkhaṇāni
೨೨೮. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ನ ಚ ವಿಸಟಂ, ನ ಚ ವಿಸಾಚಿ 113, ನ ಚ ಪನ ವಿಚೇಯ್ಯ ಪೇಕ್ಖಿತಾ, ಉಜುಂ ತಥಾ ಪಸಟಮುಜುಮನೋ, ಪಿಯಚಕ್ಖುನಾ ಬಹುಜನಂ ಉದಿಕ್ಖಿತಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ ಗೋಪಖುಮೋ ಚ।
228. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno na ca visaṭaṃ, na ca visāci 114, na ca pana viceyya pekkhitā, ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Abhinīlanetto ca hoti gopakhumo ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಪಿಯದಸ್ಸನೋ ಹೋತಿ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ, ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾನಂ ನೇಗಮಜಾನಪದಾನಂ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಅನೀಕಟ್ಠಾನಂ ದೋವಾರಿಕಾನಂ ಅಮಚ್ಚಾನಂ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಭೋಗಿಯಾನಂ ಕುಮಾರಾನಂ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ…ಪೇ॰… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಪಿಯದಸ್ಸನೋ ಹೋತಿ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ, ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಉಪಾಸಕಾನಂ ಉಪಾಸಿಕಾನಂ ದೇವಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಸುರಾನಂ ನಾಗಾನಂ ಗನ್ಧಬ್ಬಾನಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo brāhmaṇagahapatikānaṃ negamajānapadānaṃ gaṇakamahāmattānaṃ anīkaṭṭhānaṃ dovārikānaṃ amaccānaṃ pārisajjānaṃ rājūnaṃ bhogiyānaṃ kumārānaṃ. Rājā samāno idaṃ labhati…pe… buddho samāno kiṃ labhati? Piyadassano hoti bahuno janassa, piyo hoti manāpo bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ devānaṃ manussānaṃ asurānaṃ nāgānaṃ gandhabbānaṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೨೯. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
229. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ನ ಚ ವಿಸಟಂ ನ ಚ ವಿಸಾಚಿ 115, ನ ಚ ಪನ ವಿಚೇಯ್ಯಪೇಕ್ಖಿತಾ।
‘‘Na ca visaṭaṃ na ca visāci 116, na ca pana viceyyapekkhitā;
ಉಜುಂ ತಥಾ ಪಸಟಮುಜುಮನೋ, ಪಿಯಚಕ್ಖುನಾ ಬಹುಜನಂ ಉದಿಕ್ಖಿತಾ॥
Ujuṃ tathā pasaṭamujumano, piyacakkhunā bahujanaṃ udikkhitā.
‘‘ಸುಗತೀಸು ಸೋ ಫಲವಿಪಾಕಂ,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
ಅನುಭವತಿ ತತ್ಥ ಮೋದತಿ।
Anubhavati tattha modati;
ಇಧ ಚ ಪನ ಭವತಿ ಗೋಪಖುಮೋ,
Idha ca pana bhavati gopakhumo,
ಅಭಿನೀಲನೇತ್ತನಯನೋ ಸುದಸ್ಸನೋ॥
Abhinīlanettanayano sudassano.
‘‘ಅಭಿಯೋಗಿನೋ ಚ ನಿಪುಣಾ,
‘‘Abhiyogino ca nipuṇā,
ಬಹೂ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಕೋವಿದಾ।
Bahū pana nimittakovidā;
ಸುಖುಮನಯನಕುಸಲಾ ಮನುಜಾ,
Sukhumanayanakusalā manujā,
ಪಿಯದಸ್ಸನೋತಿ ಅಭಿನಿದ್ದಿಸನ್ತಿ ನಂ॥
Piyadassanoti abhiniddisanti naṃ.
‘‘ಪಿಯದಸ್ಸನೋ ಗಿಹೀಪಿ ಸನ್ತೋ ಚ,
‘‘Piyadassano gihīpi santo ca,
ಭವತಿ ಬಹುಜನಪಿಯಾಯಿತೋ।
Bhavati bahujanapiyāyito;
ಯದಿ ಚ ನ ಭವತಿ ಗಿಹೀ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ,
Yadi ca na bhavati gihī samaṇo hoti,
ಪಿಯೋ ಬಹೂನಂ ಸೋಕನಾಸನೋ’’ತಿ॥
Piyo bahūnaṃ sokanāsano’’ti.
(೨೩) ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸಲಕ್ಖಣಂ
(23) Uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ
೨೩೦. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಬಹುಜನಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಅಹೋಸಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಬಹುಜನಪಾಮೋಕ್ಖೋ ಕಾಯಸುಚರಿತೇ ವಚೀಸುಚರಿತೇ ಮನೋಸುಚರಿತೇ ದಾನಸಂವಿಭಾಗೇ ಸೀಲಸಮಾದಾನೇ ಉಪೋಸಥುಪವಾಸೇ ಮತ್ತೇಯ್ಯತಾಯ ಪೇತ್ತೇಯ್ಯತಾಯ ಸಾಮಞ್ಞತಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞತಾಯ ಕುಲೇ ಜೇಟ್ಠಾಪಚಾಯಿತಾಯ ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ಚ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ – ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸೋ ಹೋತಿ।
230. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno bahujanapubbaṅgamo ahosi kusalesu dhammesu bahujanapāmokkho kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṃvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kule jeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu ca adhikusalesu dhammesu. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati – uṇhīsasīso hoti.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಸ್ಸ ಜನೋ ಅನ್ವಾಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಸ್ಸ ಜನೋ ಅನ್ವಾಯಿಕೋ ಹೋತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano anvāyiko hoti, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೩೧. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
231. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಸುಚರಿತೇಸು ಅಹು,
‘‘Pubbaṅgamo sucaritesu ahu,
ಧಮ್ಮೇಸು ಧಮ್ಮಚರಿಯಾಭಿರತೋ।
Dhammesu dhammacariyābhirato;
ಅನ್ವಾಯಿಕೋ ಬಹುಜನಸ್ಸ ಅಹು,
Anvāyiko bahujanassa ahu,
ಸಗ್ಗೇಸು ವೇದಯಿತ್ಥ ಪುಞ್ಞಫಲಂ॥
Saggesu vedayittha puññaphalaṃ.
‘‘ವೇದಿತ್ವಾ ಸೋ ಸುಚರಿತಸ್ಸ ಫಲಂ,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ಉಣ್ಹೀಸಸೀಸತ್ತಮಿಧಜ್ಝಗಮಾ।
Uṇhīsasīsattamidhajjhagamā;
ಬ್ಯಾಕಂಸು ಬ್ಯಞ್ಜನನಿಮಿತ್ತಧರಾ,
Byākaṃsu byañjananimittadharā,
ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ಬಹುಜನಂ ಹೇಸ್ಸತಿ॥
Pubbaṅgamo bahujanaṃ hessati.
‘‘ಪಟಿಭೋಗಿಯಾ ಮನುಜೇಸು ಇಧ,
‘‘Paṭibhogiyā manujesu idha,
ಪುಬ್ಬೇವ ತಸ್ಸ ಅಭಿಹರನ್ತಿ ತದಾ।
Pubbeva tassa abhiharanti tadā;
ಯದಿ ಖತ್ತಿಯೋ ಭವತಿ ಭೂಮಿಪತಿ,
Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
ಪಟಿಹಾರಕಂ ಬಹುಜನೇ ಲಭತಿ॥
Paṭihārakaṃ bahujane labhati.
‘‘ಅಥ ಚೇಪಿ ಪಬ್ಬಜತಿ ಸೋ ಮನುಜೋ,
‘‘Atha cepi pabbajati so manujo,
ಧಮ್ಮೇಸು ಹೋತಿ ಪಗುಣೋ ವಿಸವೀ।
Dhammesu hoti paguṇo visavī;
ತಸ್ಸಾನುಸಾಸನಿಗುಣಾಭಿರತೋ,
Tassānusāsaniguṇābhirato,
ಅನ್ವಾಯಿಕೋ ಬಹುಜನೋ ಭವತೀ’’ತಿ॥
Anvāyiko bahujano bhavatī’’ti.
(೨೪-೨೫) ಏಕೇಕಲೋಮತಾಉಣ್ಣಾಲಕ್ಖಣಾನಿ
(24-25) Ekekalomatāuṇṇālakkhaṇāni
೨೩೨. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಮುಸಾವಾದಂ ಪಹಾಯ ಮುಸಾವಾದಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಅಹೋಸಿ, ಸಚ್ಚವಾದೀ ಸಚ್ಚಸನ್ಧೋ ಥೇತೋ ಪಚ್ಚಯಿಕೋ ಅವಿಸಂವಾದಕೋ ಲೋಕಸ್ಸ । ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಏಕೇಕಲೋಮೋ ಚ ಹೋತಿ, ಉಣ್ಣಾ ಚ ಭಮುಕನ್ತರೇ ಜಾತಾ ಹೋತಿ ಓದಾತಾ ಮುದುತೂಲಸನ್ನಿಭಾ।
232. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato ahosi, saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa . So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Ekekalomo ca hoti, uṇṇā ca bhamukantare jātā hoti odātā mudutūlasannibhā.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಸ್ಸ ಜನೋ ಉಪವತ್ತತಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಮಹಾಸ್ಸ ಜನೋ ಉಪವತ್ತತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato, sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Mahāssa jano upavattati, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೩೩. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
233. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿಞ್ಞೋ ಪುರಿಮಾಸು ಜಾತಿಸು,
‘‘Saccappaṭiñño purimāsu jātisu,
ಅದ್ವೇಜ್ಝವಾಚೋ ಅಲಿಕಂ ವಿವಜ್ಜಯಿ।
Advejjhavāco alikaṃ vivajjayi;
ನ ಸೋ ವಿಸಂವಾದಯಿತಾಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ,
Na so visaṃvādayitāpi kassaci,
‘‘ಸೇತಾ ಸುಸುಕ್ಕಾ ಮುದುತೂಲಸನ್ನಿಭಾ,
‘‘Setā susukkā mudutūlasannibhā,
ನ ಲೋಮಕೂಪೇಸು ದುವೇ ಅಜಾಯಿಸುಂ,
Na lomakūpesu duve ajāyisuṃ,
ಏಕೇಕಲೋಮೂಪಚಿತಙ್ಗವಾ ಅಹು॥
Ekekalomūpacitaṅgavā ahu.
‘‘ತಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಞೂ ಬಹವೋ ಸಮಾಗತಾ,
‘‘Taṃ lakkhaṇaññū bahavo samāgatā,
ಬ್ಯಾಕಂಸು ಉಪ್ಪಾದನಿಮಿತ್ತಕೋವಿದಾ।
Byākaṃsu uppādanimittakovidā;
ಉಣ್ಣಾ ಚ ಲೋಮಾ ಚ ಯಥಾ ಸುಸಣ್ಠಿತಾ,
Uṇṇā ca lomā ca yathā susaṇṭhitā,
ಉಪವತ್ತತೀ ಈದಿಸಕಂ ಬಹುಜ್ಜನೋ॥
Upavattatī īdisakaṃ bahujjano.
‘‘ಗಿಹಿಮ್ಪಿ ಸನ್ತಂ ಉಪವತ್ತತೀ ಜನೋ,
‘‘Gihimpi santaṃ upavattatī jano,
ಬಹು ಪುರತ್ಥಾಪಕತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ।
Bahu puratthāpakatena kammunā;
ಅಕಿಞ್ಚನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಅನುತ್ತರಂ,
Akiñcanaṃ pabbajitaṃ anuttaraṃ,
ಬುದ್ಧಮ್ಪಿ ಸನ್ತಂ ಉಪವತ್ತತಿ ಜನೋ’’ತಿ॥
Buddhampi santaṃ upavattati jano’’ti.
(೨೬-೨೭) ಚತ್ತಾಲೀಸಅವಿರಳದನ್ತಲಕ್ಖಣಾನಿ
(26-27) Cattālīsaaviraḷadantalakkhaṇāni
೨೩೪. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಪಿಸುಣಂ ವಾಚಂ ಪಹಾಯ ಪಿಸುಣಾಯ ವಾಚಾಯ ಪಟಿವಿರತೋ ಅಹೋಸಿ। ಇತೋ ಸುತ್ವಾ ನ ಅಮುತ್ರ ಅಕ್ಖಾತಾ ಇಮೇಸಂ ಭೇದಾಯ, ಅಮುತ್ರ ವಾ ಸುತ್ವಾ ನ ಇಮೇಸಂ ಅಕ್ಖಾತಾ ಅಮೂಸಂ ಭೇದಾಯ , ಇತಿ ಭಿನ್ನಾನಂ ವಾ ಸನ್ಧಾತಾ, ಸಹಿತಾನಂ ವಾ ಅನುಪ್ಪದಾತಾ, ಸಮಗ್ಗಾರಾಮೋ ಸಮಗ್ಗರತೋ ಸಮಗ್ಗನನ್ದೀ ಸಮಗ್ಗಕರಣಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಚತ್ತಾಲೀಸದನ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ ಅವಿರಳದನ್ತೋ ಚ।
234. ‘‘Yampi, bhikkhave tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosi. Ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya , iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Cattālīsadanto ca hoti aviraḷadanto ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ ಹೋತಿ, ಅಭೇಜ್ಜಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿಸಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ … ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಭೇಜ್ಜಪರಿಸೋ ಹೋತಿ, ಅಭೇಜ್ಜಾಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿಸಾ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati … buddho samāno kiṃ labhati? Abhejjapariso hoti, abhejjāssa honti parisā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೩೫. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
235. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ವೇಭೂತಿಯಂ ಸಹಿತಭೇದಕಾರಿಂ,
‘‘Vebhūtiyaṃ sahitabhedakāriṃ,
ಭೇದಪ್ಪವಡ್ಢನವಿವಾದಕಾರಿಂ।
Bhedappavaḍḍhanavivādakāriṃ;
ಕಲಹಪ್ಪವಡ್ಢನಆಕಿಚ್ಚಕಾರಿಂ,
Kalahappavaḍḍhanaākiccakāriṃ,
ಸಹಿತಾನಂ ಭೇದಜನನಿಂ ನ ಭಣಿ॥
Sahitānaṃ bhedajananiṃ na bhaṇi.
‘‘ಅವಿವಾದವಡ್ಢನಕರಿಂ ಸುಗಿರಂ,
‘‘Avivādavaḍḍhanakariṃ sugiraṃ,
ಭಿನ್ನಾನುಸನ್ಧಿಜನನಿಂ ಅಭಣಿ।
Bhinnānusandhijananiṃ abhaṇi;
ಕಲಹಂ ಜನಸ್ಸ ಪನುದೀ ಸಮಙ್ಗೀ,
Kalahaṃ janassa panudī samaṅgī,
ಸಹಿತೇಹಿ ನನ್ದತಿ ಪಮೋದತಿ ಚ॥
Sahitehi nandati pamodati ca.
‘‘ಸುಗತೀಸು ಸೋ ಫಲವಿಪಾಕಂ,
‘‘Sugatīsu so phalavipākaṃ,
ಅನುಭವತಿ ತತ್ಥ ಮೋದತಿ।
Anubhavati tattha modati;
ದನ್ತಾ ಇಧ ಹೋನ್ತಿ ಅವಿರಳಾ ಸಹಿತಾ,
Dantā idha honti aviraḷā sahitā,
ಚತುರೋ ದಸಸ್ಸ ಮುಖಜಾ ಸುಸಣ್ಠಿತಾ॥
Caturo dasassa mukhajā susaṇṭhitā.
‘‘ಯದಿ ಖತ್ತಿಯೋ ಭವತಿ ಭೂಮಿಪತಿ,
‘‘Yadi khattiyo bhavati bhūmipati,
ಅವಿಭೇದಿಯಾಸ್ಸ ಪರಿಸಾ ಭವತಿ।
Avibhediyāssa parisā bhavati;
ಸಮಣೋ ಚ ಹೋತಿ ವಿರಜೋ ವಿಮಲೋ,
Samaṇo ca hoti virajo vimalo,
ಪರಿಸಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಅನುಗತಾ ಅಚಲಾ’’ತಿ॥
Parisāssa hoti anugatā acalā’’ti.
(೨೮-೨೯) ಪಹೂತಜಿವ್ಹಾಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರಲಕ್ಖಣಾನಿ
(28-29) Pahūtajivhābrahmassaralakkhaṇāni
೨೩೬. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಫರುಸಂ ವಾಚಂ ಪಹಾಯ ಫರುಸಾಯ ವಾಚಾಯ ಪಟಿವಿರತೋ ಅಹೋಸಿ। ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ನೇಲಾ ಕಣ್ಣಸುಖಾ ಪೇಮನೀಯಾ ಹದಯಙ್ಗಮಾ ಪೋರೀ ಬಹುಜನಕನ್ತಾ ಬಹುಜನಮನಾಪಾ, ತಥಾರೂಪಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ। ಪಹೂತಜಿವ್ಹೋ ಚ ಹೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರೋ ಚ ಕರವೀಕಭಾಣೀ।
236. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi. Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā, tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahūtajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಆದೇಯ್ಯವಾಚೋ ಹೋತಿ, ಆದಿಯನ್ತಿಸ್ಸ ವಚನಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಆದೇಯ್ಯವಾಚೋ ಹೋತಿ, ಆದಿಯನ್ತಿಸ್ಸ ವಚನಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Ādeyyavāco hoti, ādiyantissa vacanaṃ bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೩೭. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
237. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಅಕ್ಕೋಸಭಣ್ಡನವಿಹೇಸಕಾರಿಂ,
‘‘Akkosabhaṇḍanavihesakāriṃ,
ಅಬಾಳ್ಹಂ ಗಿರಂ ಸೋ ನ ಭಣಿ ಫರುಸಂ,
Abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusaṃ,
‘‘ಮನಸೋ ಪಿಯಾ ಹದಯಗಾಮಿನಿಯೋ,
‘‘Manaso piyā hadayagāminiyo,
ವಾಚಾ ಸೋ ಏರಯತಿ ಕಣ್ಣಸುಖಾ।
Vācā so erayati kaṇṇasukhā;
ವಾಚಾಸುಚಿಣ್ಣಫಲಮನುಭವಿ,
Vācāsuciṇṇaphalamanubhavi,
‘‘ವೇದಿತ್ವಾ ಸೋ ಸುಚರಿತಸ್ಸ ಫಲಂ,
‘‘Veditvā so sucaritassa phalaṃ,
ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರತ್ತಮಿಧಮಜ್ಝಗಮಾ।
Brahmassarattamidhamajjhagamā;
ಜಿವ್ಹಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ವಿಪುಲಾ ಪುಥುಲಾ,
Jivhāssa hoti vipulā puthulā,
ಆದೇಯ್ಯವಾಕ್ಯವಚನೋ ಭವತಿ॥
Ādeyyavākyavacano bhavati.
‘‘ಗಿಹಿನೋಪಿ ಇಜ್ಝತಿ ಯಥಾ ಭಣತೋ,
‘‘Gihinopi ijjhati yathā bhaṇato,
ಅಥ ಚೇ ಪಬ್ಬಜತಿ ಸೋ ಮನುಜೋ।
Atha ce pabbajati so manujo;
ಆದಿಯನ್ತಿಸ್ಸ ವಚನಂ ಜನತಾ,
Ādiyantissa vacanaṃ janatā,
ಬಹುನೋ ಬಹುಂ ಸುಭಣಿತಂ ಭಣತೋ’’ತಿ॥
Bahuno bahuṃ subhaṇitaṃ bhaṇato’’ti.
(೩೦) ಸೀಹಹನುಲಕ್ಖಣಂ
(30) Sīhahanulakkhaṇaṃ
೨೩೮. ‘‘ಯಮ್ಪಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಂ ಪಹಾಯ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಅಹೋಸಿ ಕಾಲವಾದೀ ಭೂತವಾದೀ ಅತ್ಥವಾದೀ ಧಮ್ಮವಾದೀ ವಿನಯವಾದೀ, ನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಅಹೋಸಿ ಕಾಲೇನ ಸಾಪದೇಸಂ ಪರಿಯನ್ತವತಿಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತಂ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ…ಪೇ॰… ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಂ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಲಭತಿ, ಸೀಹಹನು ಹೋತಿ।
238. ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosi kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. So tassa kammassa kaṭattā…pe… so tato cuto itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati, sīhahanu hoti.
‘‘ಸೋ ತೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ…ಪೇ॰… ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ ಹೋತಿ ಕೇನಚಿ ಮನುಸ್ಸಭೂತೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ… ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಅಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ ಹೋತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇಹಿ ವಾ ಬಾಹಿರೇಹಿ ವಾ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇಹಿ, ರಾಗೇನ ವಾ ದೋಸೇನ ವಾ ಮೋಹೇನ ವಾ ಸಮಣೇನ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ವಾ ದೇವೇನ ವಾ ಮಾರೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮುನಾ ವಾ ಕೇನಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘So tena lakkhaṇena samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī…pe… rājā samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti kenaci manussabhūtena paccatthikena paccāmittena. Rājā samāno idaṃ labhati… buddho samāno kiṃ labhati? Appadhaṃsiyo hoti abbhantarehi vā bāhirehi vā paccatthikehi paccāmittehi, rāgena vā dosena vā mohena vā samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೩೯. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
239. Tatthetaṃ vuccati –
ಅವಿಕಿಣ್ಣವಚನಬ್ಯಪ್ಪಥೋ ಅಹೋಸಿ।
Avikiṇṇavacanabyappatho ahosi;
ಅಹಿತಮಪಿ ಚ ಅಪನುದಿ,
Ahitamapi ca apanudi,
ಹಿತಮಪಿ ಚ ಬಹುಜನಸುಖಞ್ಚ ಅಭಣಿ॥
Hitamapi ca bahujanasukhañca abhaṇi.
‘‘ತಂ ಕತ್ವಾ ಇತೋ ಚುತೋ ದಿವಮುಪಪಜ್ಜಿ,
‘‘Taṃ katvā ito cuto divamupapajji,
ಸುಕತಫಲವಿಪಾಕಮನುಭೋಸಿ।
Sukataphalavipākamanubhosi;
ಚವಿಯ ಪುನರಿಧಾಗತೋ ಸಮಾನೋ,
Caviya punaridhāgato samāno,
ದ್ವಿದುಗಮವರತರಹನುತ್ತಮಲತ್ಥ॥
Dvidugamavaratarahanuttamalattha.
‘‘ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಸುದುಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ,
‘‘Rājā hoti suduppadhaṃsiyo,
ಮನುಜಿನ್ದೋ ಮನುಜಾಧಿಪತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ।
Manujindo manujādhipati mahānubhāvo;
ತಿದಿವಪುರವರಸಮೋ ಭವತಿ,
Tidivapuravarasamo bhavati,
ಸುರವರತರೋರಿವ ಇನ್ದೋ॥
Suravarataroriva indo.
ಸುರೇಹಿ ನ ಹಿ ಭವತಿ ಸುಪ್ಪಧಂಸಿಯೋ।
Surehi na hi bhavati suppadhaṃsiyo;
ತಥತ್ತೋ ಯದಿ ಭವತಿ ತಥಾವಿಧೋ,
Tathatto yadi bhavati tathāvidho,
ಇಧ ದಿಸಾ ಚ ಪಟಿದಿಸಾ ಚ ವಿದಿಸಾ ಚಾ’’ತಿ॥
Idha disā ca paṭidisā ca vidisā cā’’ti.
(೩೧-೩೨) ಸಮದನ್ತಸುಸುಕ್ಕದಾಠಾಲಕ್ಖಣಾನಿ
(31-32) Samadantasusukkadāṭhālakkhaṇāni
೨೪೦. ‘‘ಯಮ್ಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಪುರಿಮಂ ಜಾತಿಂ ಪುರಿಮಂ ಭವಂ ಪುರಿಮಂ ನಿಕೇತಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಸಮಾನೋ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಂ ಪಹಾಯ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ, ತುಲಾಕೂಟ ಕಂಸಕೂಟ ಮಾನಕೂಟ ಉಕ್ಕೋಟನ ವಞ್ಚನ ನಿಕತಿ ಸಾಚಿಯೋಗ ಛೇದನ ವಧ ಬನ್ಧನ ವಿಪರಾಮೋಸ ಆಲೋಪ ಸಹಸಾಕಾರಾ 131 ಪಟಿವಿರತೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ಉಪಚಿತತ್ತಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ವಿಪುಲತ್ತಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಸುಗತಿಂ ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇ ದೇವೇ ದಸಹಿ ಠಾನೇಹಿ ಅಧಿಗಣ್ಹಾತಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಆಯುನಾ ದಿಬ್ಬೇನ ವಣ್ಣೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಸುಖೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಯಸೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯೇನ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರೂಪೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಸದ್ದೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಗನ್ಧೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ರಸೇಹಿ ದಿಬ್ಬೇಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಹಿ। ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಆಗತೋ ಸಮಾನೋ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಪಟಿಲಭತಿ, ಸಮದನ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ ಸುಸುಕ್ಕದಾಠೋ ಚ।
240. ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ purimaṃ bhavaṃ purimaṃ niketaṃ pubbe manussabhūto samāno micchājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvikaṃ kappesi, tulākūṭa kaṃsakūṭa mānakūṭa ukkoṭana vañcana nikati sāciyoga chedana vadha bandhana viparāmosa ālopa sahasākārā 132 paṭivirato ahosi. So tassa kammassa kaṭattā upacitattā ussannattā vipulattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. So tattha aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhāti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena ādhipateyyena dibbehi rūpehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoṭṭhabbehi. So tato cuto itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, samadanto ca hoti susukkadāṭho ca.
‘‘ಸೋ ತೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಚೇ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ, ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಧಮ್ಮಿಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಚಾತುರನ್ತೋ ವಿಜಿತಾವೀ ಜನಪದತ್ಥಾವರಿಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ತರತನಸಮನ್ನಾಗತೋ। ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಸತ್ತ ರತನಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಚಕ್ಕರತನಂ ಹತ್ಥಿರತನಂ ಅಸ್ಸರತನಂ ಮಣಿರತನಂ ಇತ್ಥಿರತನಂ ಗಹಪತಿರತನಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಮೇವ ಸತ್ತಮಂ। ಪರೋಸಹಸ್ಸಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ ಭವನ್ತಿ ಸೂರಾ ವೀರಙ್ಗರೂಪಾ ಪರಸೇನಪ್ಪಮದ್ದನಾ। ಸೋ ಇಮಂ ಪಥವಿಂ ಸಾಗರಪರಿಯನ್ತಂ ಅಖಿಲಮನಿಮಿತ್ತಮಕಣ್ಟಕಂ ಇದ್ಧಂ ಫೀತಂ ಖೇಮಂ ಸಿವಂ ನಿರಬ್ಬುದಂ ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಅಭಿವಿಜಿಯ ಅಜ್ಝಾವಸತಿ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಸುಚಿಪರಿವಾರೋ ಹೋತಿ ಸುಚಿಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿವಾರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕಾ ನೇಗಮಜಾನಪದಾ ಗಣಕಮಹಾಮತ್ತಾ ಅನೀಕಟ್ಠಾ ದೋವಾರಿಕಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ರಾಜಾನೋ ಭೋಗಿಯಾ ಕುಮಾರಾ। ರಾಜಾ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ।
‘‘So tehi lakkhaṇehi samannāgato sace agāraṃ ajjhāvasati, rājā hoti cakkavattī dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī janapadatthāvariyappatto sattaratanasamannāgato. Tassimāni satta ratanāni bhavanti, seyyathidaṃ – cakkaratanaṃ hatthiratanaṃ assaratanaṃ maṇiratanaṃ itthiratanaṃ gahapatiratanaṃ pariṇāyakaratanameva sattamaṃ. Parosahassaṃ kho panassa puttā bhavanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā. So imaṃ pathaviṃ sāgarapariyantaṃ akhilamanimittamakaṇṭakaṃ iddhaṃ phītaṃ khemaṃ sivaṃ nirabbudaṃ adaṇḍena asatthena dhammena abhivijiya ajjhāvasati. Rājā samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti sucissa honti parivārā brāhmaṇagahapatikā negamajānapadā gaṇakamahāmattā anīkaṭṭhā dovārikā amaccā pārisajjā rājāno bhogiyā kumārā. Rājā samāno idaṃ labhati.
‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನ ಅಗಾರಸ್ಮಾ ಅನಗಾರಿಯಂ ಪಬ್ಬಜತಿ, ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಕಿಂ ಲಭತಿ? ಸುಚಿಪರಿವಾರೋ ಹೋತಿ, ಸುಚಿಸ್ಸ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿವಾರಾ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಉಪಾಸಕಾ ಉಪಾಸಿಕಾಯೋ ದೇವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಅಸುರಾ ನಾಗಾ ಗನ್ಧಬ್ಬಾ। ಬುದ್ಧೋ ಸಮಾನೋ ಇದಂ ಲಭತಿ’’। ಏತಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಅವೋಚ।
‘‘Sace kho pana agārasmā anagāriyaṃ pabbajati, arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchado. Buddho samāno kiṃ labhati? Suciparivāro hoti, sucissa honti parivārā, bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo devā manussā asurā nāgā gandhabbā. Buddho samāno idaṃ labhati’’. Etamatthaṃ bhagavā avoca.
೨೪೧. ತತ್ಥೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –
241. Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಞ್ಚ ಅವಸ್ಸಜಿ ಸಮೇನ ವುತ್ತಿಂ,
‘‘Micchājīvañca avassaji samena vuttiṃ,
ಸುಚಿನಾ ಸೋ ಜನಯಿತ್ಥ ಧಮ್ಮಿಕೇನ।
Sucinā so janayittha dhammikena;
ಅಹಿತಮಪಿ ಚ ಅಪನುದಿ,
Ahitamapi ca apanudi,
ಹಿತಮಪಿ ಚ ಬಹುಜನಸುಖಞ್ಚ ಅಚರಿ॥
Hitamapi ca bahujanasukhañca acari.
‘‘ಸಗ್ಗೇ ವೇದಯತಿ ನರೋ ಸುಖಪ್ಫಲಾನಿ,
‘‘Sagge vedayati naro sukhapphalāni,
ಕರಿತ್ವಾ ನಿಪುಣೇಭಿ ವಿದೂಹಿ ಸಬ್ಭಿ।
Karitvā nipuṇebhi vidūhi sabbhi;
ವಣ್ಣಿತಾನಿ ತಿದಿವಪುರವರಸಮೋ,
Vaṇṇitāni tidivapuravarasamo,
ಅಭಿರಮತಿ ರತಿಖಿಡ್ಡಾಸಮಙ್ಗೀ॥
Abhiramati ratikhiḍḍāsamaṅgī.
‘‘ಲದ್ಧಾನಂ ಮಾನುಸಕಂ ಭವಂ ತತೋ,
‘‘Laddhānaṃ mānusakaṃ bhavaṃ tato,
ಚವಿತ್ವಾನ ಸುಕತಫಲವಿಪಾಕಂ।
Cavitvāna sukataphalavipākaṃ;
ಸೇಸಕೇನ ಪಟಿಲಭತಿ ಲಪನಜಂ,
Sesakena paṭilabhati lapanajaṃ,
‘‘ತಂ ವೇಯ್ಯಞ್ಜನಿಕಾ ಸಮಾಗತಾ ಬಹವೋ,
‘‘Taṃ veyyañjanikā samāgatā bahavo,
ಬ್ಯಾಕಂಸು ನಿಪುಣಸಮ್ಮತಾ ಮನುಜಾ।
Byākaṃsu nipuṇasammatā manujā;
ಸುಚಿಜನಪರಿವಾರಗಣೋ ಭವತಿ,
Sucijanaparivāragaṇo bhavati,
ದಿಜಸಮಸುಕ್ಕಸುಚಿಸೋಭನದನ್ತೋ॥
Dijasamasukkasucisobhanadanto.
‘‘ರಞ್ಞೋ ಹೋತಿ ಬಹುಜನೋ,
‘‘Rañño hoti bahujano,
ಸುಚಿಪರಿವಾರೋ ಮಹತಿಂ ಮಹಿಂ ಅನುಸಾಸತೋ।
Suciparivāro mahatiṃ mahiṃ anusāsato;
ಪಸಯ್ಹ ನ ಚ ಜನಪದತುದನಂ,
Pasayha na ca janapadatudanaṃ,
ಹಿತಮಪಿ ಚ ಬಹುಜನಸುಖಞ್ಚ ಚರನ್ತಿ॥
Hitamapi ca bahujanasukhañca caranti.
‘‘ಅಥ ಚೇ ಪಬ್ಬಜತಿ ಭವತಿ ವಿಪಾಪೋ,
‘‘Atha ce pabbajati bhavati vipāpo,
ಸಮಣೋ ಸಮಿತರಜೋ ವಿವಟ್ಟಚ್ಛದೋ।
Samaṇo samitarajo vivaṭṭacchado;
ವಿಗತದರಥಕಿಲಮಥೋ,
Vigatadarathakilamatho,
‘‘ತಸ್ಸೋವಾದಕರಾ ಬಹುಗಿಹೀ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಚ,
‘‘Tassovādakarā bahugihī ca pabbajitā ca,
ಅಸುಚಿಂ ಗರಹಿತಂ ಧುನನ್ತಿ ಪಾಪಂ।
Asuciṃ garahitaṃ dhunanti pāpaṃ;
ಸ ಹಿ ಸುಚಿಭಿ ಪರಿವುತೋ ಭವತಿ,
Sa hi sucibhi parivuto bhavati,
ಇದಮವೋಚ ಭಗವಾ। ಅತ್ತಮನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವತೋ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ।
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ ಸತ್ತಮಂ।
Lakkhaṇasuttaṃ niṭṭhitaṃ sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೭. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ೭. ಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
