Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
౭. లక్ఖణసుత్తవణ్ణనా
7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణవణ్ణనా
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā
౧౯౯. ఏవం మే సుతన్తి లక్ఖణసుత్తం. తత్రాయమనుత్తానపదవణ్ణనా. ద్వత్తింసిమానీతి ద్వత్తింస ఇమాని. మహాపురిసలక్ఖణానీతి మహాపురిసబ్యఞ్జనాని మహాపురిసనిమిత్తాని ‘‘అయం మహాపురిసో’’తి సఞ్జాననకారణాని. ‘‘యేహి సమన్నాగతస్స మహాపురిసస్సా’’తిఆది మహాపదానే విత్థారితనయేనేవ వేదితబ్బం.
199.Evaṃme sutanti lakkhaṇasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā. Dvattiṃsimānīti dvattiṃsa imāni. Mahāpurisalakkhaṇānīti mahāpurisabyañjanāni mahāpurisanimittāni ‘‘ayaṃ mahāpuriso’’ti sañjānanakāraṇāni. ‘‘Yehi samannāgatassa mahāpurisassā’’tiādi mahāpadāne vitthāritanayeneva veditabbaṃ.
‘‘బాహిరకాపి ఇసయో ధారేన్తి, నో చ ఖో జానన్తి ‘ఇమస్స కమ్మస్స కతత్తా ఇమం లక్ఖణం పటిలభతీ’తి’’ కస్మా ఆహ? అట్ఠుప్పత్తియా అనురూపత్తా. ఇదఞ్హి సుత్తం సఅట్ఠుప్పత్తికం. సా పనస్స అట్ఠుప్పత్తి కత్థ సముట్ఠితా? అన్తోగామే మనుస్సానం అన్తరే. తదా కిర సావత్థివాసినో అత్తనో అత్తనో గేహేసు చ గేహద్వారేసు చ సన్థాగారాదీసు చ నిసీదిత్వా కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘భగవతో అసీతిఅనుబ్యఞ్జనాని బ్యామప్పభా ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణాని, యేహి చ భగవతో కాయో, సబ్బఫాలిఫుల్లో వియ పారిచ్ఛత్తకో, వికసితమివ కమలవనం, నానారతనవిచిత్తం వియ సువణ్ణతోరణం, తారామరిచివిరోచమివ గగనతలం, ఇతో చితో చ విధావమానా విప్ఫన్దమానా ఛబ్బణ్ణరస్మియో ముఞ్చన్తో అతివియ సోభతి. భగవతో చ ఇమినా నామ కమ్మేన ఇదం లక్ఖణం నిబ్బత్తన్తి కథితం నత్థి, యాగుఉళుఙ్కమత్తమ్పి పన కటచ్ఛుభత్తమత్తం వా పుబ్బే దిన్నపచ్చయా ఏవం ఉప్పజ్జతీతి భగవతా వుత్తం. కిం ను ఖో సత్థా కమ్మం అకాసి, యేనస్స ఇమాని లక్ఖణాని నిబ్బత్తన్తీ’’తి.
‘‘Bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho jānanti ‘imassa kammassa katattā imaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti’’ kasmā āha? Aṭṭhuppattiyā anurūpattā. Idañhi suttaṃ saaṭṭhuppattikaṃ. Sā panassa aṭṭhuppatti kattha samuṭṭhitā? Antogāme manussānaṃ antare. Tadā kira sāvatthivāsino attano attano gehesu ca gehadvāresu ca santhāgārādīsu ca nisīditvā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘bhagavato asītianubyañjanāni byāmappabhā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni, yehi ca bhagavato kāyo, sabbaphāliphullo viya pāricchattako, vikasitamiva kamalavanaṃ, nānāratanavicittaṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ, tārāmaricivirocamiva gaganatalaṃ, ito cito ca vidhāvamānā vipphandamānā chabbaṇṇarasmiyo muñcanto ativiya sobhati. Bhagavato ca iminā nāma kammena idaṃ lakkhaṇaṃ nibbattanti kathitaṃ natthi, yāguuḷuṅkamattampi pana kaṭacchubhattamattaṃ vā pubbe dinnapaccayā evaṃ uppajjatīti bhagavatā vuttaṃ. Kiṃ nu kho satthā kammaṃ akāsi, yenassa imāni lakkhaṇāni nibbattantī’’ti.
అథాయస్మా ఆనన్దో అన్తోగామే చరన్తో ఇమం కథాసల్లాపం సుత్వా కతభత్తకిచ్చో విహారం ఆగన్త్వా సత్థు వత్తం కత్వా వన్దిత్వా ఠితో ‘‘మయా, భన్తే, అన్తోగామే ఏకా కథా సుతా’’తి ఆహ. తతో భగవతా ‘‘కిం తే, ఆనన్ద, సుత’’న్తి వుత్తే సబ్బం ఆరోచేసి. సత్థా థేరస్స వచనం సుత్వా పరివారేత్వా నిసిన్నే భిక్ఖూ ఆమన్తేత్వా ‘‘ద్వత్తింసిమాని, భిక్ఖవే, మహాపురిసస్స మహాపురిసలక్ఖణానీ’’తి పటిపాటియా లక్ఖణాని దస్సేత్వా యేన కమ్మేన యం నిబ్బత్తం, తస్స దస్సనత్థం ఏవమాహ.
Athāyasmā ānando antogāme caranto imaṃ kathāsallāpaṃ sutvā katabhattakicco vihāraṃ āgantvā satthu vattaṃ katvā vanditvā ṭhito ‘‘mayā, bhante, antogāme ekā kathā sutā’’ti āha. Tato bhagavatā ‘‘kiṃ te, ānanda, suta’’nti vutte sabbaṃ ārocesi. Satthā therassa vacanaṃ sutvā parivāretvā nisinne bhikkhū āmantetvā ‘‘dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇānī’’ti paṭipāṭiyā lakkhaṇāni dassetvā yena kammena yaṃ nibbattaṃ, tassa dassanatthaṃ evamāha.
సుప్పతిట్ఠితపాదతాలక్ఖణవణ్ణనా
Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇavaṇṇanā
౨౦౧. పురిమం జాతిన్తిఆదీసు పుబ్బే నివుత్థక్ఖన్ధా జాతవసేన ‘‘జాతీ’’తి వుత్తా. తథా భవనవసేన ‘‘భవో’’తి, నివుత్థవసేన ఆలయట్ఠేన వా ‘‘నికేతో’’తి. తిణ్ణమ్పి పదానం పుబ్బే నివుత్థక్ఖన్ధసన్తానే ఠితోతి అత్థో. ఇదాని యస్మా తం ఖన్ధసన్తానం దేవలోకాదీసుపి వత్తతి. లక్ఖణనిబ్బత్తనసమత్థం పన కుసలకమ్మం తత్థ న సుకరం, మనుస్సభూతస్సేవ సుకరం. తస్మా యథాభూతేన యం కమ్మం కతం, తం దస్సేన్తో పుబ్బే మనుస్సభూతో సమానోతి ఆహ. అకారణం వా ఏతం. హత్థిఅస్సమిగమహింసవానరాదిభూతోపి మహాపురిసో పారమియో పూరేతియేవ. యస్మా పన ఏవరూపే అత్తభావే ఠితేన కతకమ్మం న సక్కా సుఖేన దీపేతుం, మనుస్సభావే ఠితేన కతకమ్మం పన సక్కా సుఖేన దీపేతుం. తస్మా ‘‘పుబ్బే మనుస్సభూతో సమానో’’తి ఆహ.
201.Purimaṃjātintiādīsu pubbe nivutthakkhandhā jātavasena ‘‘jātī’’ti vuttā. Tathā bhavanavasena ‘‘bhavo’’ti, nivutthavasena ālayaṭṭhena vā ‘‘niketo’’ti. Tiṇṇampi padānaṃ pubbe nivutthakkhandhasantāne ṭhitoti attho. Idāni yasmā taṃ khandhasantānaṃ devalokādīsupi vattati. Lakkhaṇanibbattanasamatthaṃ pana kusalakammaṃ tattha na sukaraṃ, manussabhūtasseva sukaraṃ. Tasmā yathābhūtena yaṃ kammaṃ kataṃ, taṃ dassento pubbe manussabhūto samānoti āha. Akāraṇaṃ vā etaṃ. Hatthiassamigamahiṃsavānarādibhūtopi mahāpuriso pāramiyo pūretiyeva. Yasmā pana evarūpe attabhāve ṭhitena katakammaṃ na sakkā sukhena dīpetuṃ, manussabhāve ṭhitena katakammaṃ pana sakkā sukhena dīpetuṃ. Tasmā ‘‘pubbe manussabhūto samāno’’ti āha.
దళ్హసమాదానోతి థిరగహణో. కుసలేసు ధమ్మేసూతి దసకుసలకమ్మపథేసు. అవత్థితసమాదానోతి నిచ్చలగహణో అనివత్తితగహణో. మహాసత్తస్స హి అకుసలకమ్మతో అగ్గిం పత్వా కుక్కుటపత్తం వియ చిత్తం పటికుటతి, కుసలం పత్వా వితానం వియ పసారియతి. తస్మా దళ్హసమాదానో హోతి అవత్థితసమాదానో. న సక్కా కేనచి సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా కుసలసమాదానం విస్సజ్జాపేతుం.
Daḷhasamādānoti thiragahaṇo. Kusalesu dhammesūti dasakusalakammapathesu. Avatthitasamādānoti niccalagahaṇo anivattitagahaṇo. Mahāsattassa hi akusalakammato aggiṃ patvā kukkuṭapattaṃ viya cittaṃ paṭikuṭati, kusalaṃ patvā vitānaṃ viya pasāriyati. Tasmā daḷhasamādāno hoti avatthitasamādāno. Na sakkā kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kusalasamādānaṃ vissajjāpetuṃ.
తత్రిమాని వత్థూని – పుబ్బే కిర మహాపురిసో కలన్దకయోనియం నిబ్బత్తి. అథ దేవే వుట్ఠే ఓఘో ఆగన్త్వా కులావకం గహేత్వా సముద్దమేవ పవేసేసి. మహాపురిసో ‘‘పుత్తకే నీహరిస్సామీ’’తి నఙ్గుట్ఠం తేమేత్వా తేమేత్వా సముద్దతో ఉదకం బహి ఖిపి. సత్తమే దివసే సక్కో ఆవజ్జిత్వా తత్థ ఆగమ్మ ‘‘కిం కరోసీ’’తి పుచ్ఛి? సో తస్స ఆరోచేసి. సక్కో మహాసముద్దతో ఉదకస్స దున్నీహరణీయభావం కథేసి. బోధిసత్తో తాదిసేన కుసీతేన సద్ధిం కథేతుమ్పి న వట్టతి. ‘‘మా ఇధ తిట్ఠా’’తి అపసారేసి. సక్కో ‘‘అనోమపురిసేన గహితగహణం న సక్కా విస్సజ్జాపేతు’’న్తి తుట్ఠో తస్స పుత్తకే ఆనేత్వా అదాసి. మహాజనకకాలేపి మహాసముద్దం తరమానో ‘‘కస్మా మహాసముద్దం తరసీ’’తి దేవతాయ పుట్ఠో ‘‘పారం గన్త్వా కులసన్తకే రట్ఠే రజ్జం గహేత్వా దానం దాతుం తరామీ’’తి ఆహ. తతో దేవతాయ – ‘‘అయం మహాసముద్దో గమ్భీరో చేవ పుథులో చ, కదా నం తరిస్సతీ’’తి వుత్తే సో ఆహ ‘‘తవేసో మహాసముద్దసదిసో, మయ్హం పన అజ్ఝాసయం ఆగమ్మ ఖుద్దకమాతికా వియ ఖాయతి. త్వంయేవ మం దక్ఖిస్ససి సముద్దం తరిత్వా సముద్దపారతో ధనం ఆహరిత్వా కులసన్తకం రజ్జం గహేత్వా దానం దదమాన’’న్తి. దేవతా ‘‘అనోమపురిసేన గహితగహణం న సక్కా విస్సజ్జాపేతు’’న్తి బోధిసత్తం ఆలిఙ్గేత్వా హరిత్వా ఉయ్యానే నిపజ్జాపేసి. సో ఛత్తం ఉస్సాపేత్వా దివసే దివసే పఞ్చసతసహస్సపరిచ్చాగం కత్వా అపరభాగే నిక్ఖమ్మ పబ్బజితో. ఏవం మహాసత్తో న సక్కా కేనచి సమణేన వా…పే॰… బ్రహ్మునా వా కుసలసమాదానం విస్సజ్జాపేతుం. తేన వుత్తం – ‘‘దళ్హసమాదానో అహోసి కుసలేసు ధమ్మేసు అవత్థితసమాదానో’’తి.
Tatrimāni vatthūni – pubbe kira mahāpuriso kalandakayoniyaṃ nibbatti. Atha deve vuṭṭhe ogho āgantvā kulāvakaṃ gahetvā samuddameva pavesesi. Mahāpuriso ‘‘puttake nīharissāmī’’ti naṅguṭṭhaṃ temetvā temetvā samuddato udakaṃ bahi khipi. Sattame divase sakko āvajjitvā tattha āgamma ‘‘kiṃ karosī’’ti pucchi? So tassa ārocesi. Sakko mahāsamuddato udakassa dunnīharaṇīyabhāvaṃ kathesi. Bodhisatto tādisena kusītena saddhiṃ kathetumpi na vaṭṭati. ‘‘Mā idha tiṭṭhā’’ti apasāresi. Sakko ‘‘anomapurisena gahitagahaṇaṃ na sakkā vissajjāpetu’’nti tuṭṭho tassa puttake ānetvā adāsi. Mahājanakakālepi mahāsamuddaṃ taramāno ‘‘kasmā mahāsamuddaṃ tarasī’’ti devatāya puṭṭho ‘‘pāraṃ gantvā kulasantake raṭṭhe rajjaṃ gahetvā dānaṃ dātuṃ tarāmī’’ti āha. Tato devatāya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro ceva puthulo ca, kadā naṃ tarissatī’’ti vutte so āha ‘‘taveso mahāsamuddasadiso, mayhaṃ pana ajjhāsayaṃ āgamma khuddakamātikā viya khāyati. Tvaṃyeva maṃ dakkhissasi samuddaṃ taritvā samuddapārato dhanaṃ āharitvā kulasantakaṃ rajjaṃ gahetvā dānaṃ dadamāna’’nti. Devatā ‘‘anomapurisena gahitagahaṇaṃ na sakkā vissajjāpetu’’nti bodhisattaṃ āliṅgetvā haritvā uyyāne nipajjāpesi. So chattaṃ ussāpetvā divase divase pañcasatasahassapariccāgaṃ katvā aparabhāge nikkhamma pabbajito. Evaṃ mahāsatto na sakkā kenaci samaṇena vā…pe… brahmunā vā kusalasamādānaṃ vissajjāpetuṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu avatthitasamādāno’’ti.
ఇదాని యేసు కుసలేసు ధమ్మేసు అవత్థితసమాదానో అహోసి, తే దస్సేతుం కాయసుచరితేతిఆదిమాహ. దానసంవిభాగేతి ఏత్థ చ దానమేవ దియ్యనవసేన దానం, సంవిభాగకరణవసేన సంవిభాగో. సీలసమాదానేతి పఞ్చసీలదససీలచతుపారిసుద్ధిసీలపూరణకాలే. ఉపోసథూపవాసేతి చాతుద్దసికాదిభేదస్స ఉపోసథస్స ఉపవసనకాలే. మత్తేయ్యతాయాతి మాతుకాతబ్బవత్తే. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో. అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేసు చాతి అఞ్ఞేసు చ ఏవరూపేసు. అధికుసలేసూతి ఏత్థ అత్థి కుసలా, అత్థి అధికుసలా. సబ్బేపి కామావచరా కుసలా కుసలా నామ, రూపావచరా అధికుసలా. ఉభోపి తే కుసలా నామ, అరూపావచరా అధికుసలా. సబ్బేపి తే కుసలా నామ, సావకపారమీపటిలాభపచ్చయా కుసలా అధికుసలా నామ. తేపి కుసలా నామ, పచ్చేకబోధిపటిలాభపచ్చయా కుసలా అధికుసలా. తేపి కుసలా నామ, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణప్పటిలాభపచ్చయా పన కుసలా ఇధ ‘‘అధికుసలా’’తి అధిప్పేతా. తేసు అధికుసలేసు ధమ్మేసు దళ్హసమాదానో అహోసి అవత్థితసమాదానో.
Idāni yesu kusalesu dhammesu avatthitasamādāno ahosi, te dassetuṃ kāyasucaritetiādimāha. Dānasaṃvibhāgeti ettha ca dānameva diyyanavasena dānaṃ, saṃvibhāgakaraṇavasena saṃvibhāgo. Sīlasamādāneti pañcasīladasasīlacatupārisuddhisīlapūraṇakāle. Uposathūpavāseti cātuddasikādibhedassa uposathassa upavasanakāle. Matteyyatāyāti mātukātabbavatte. Sesapadesupi eseva nayo. Aññataraññataresu cāti aññesu ca evarūpesu. Adhikusalesūti ettha atthi kusalā, atthi adhikusalā. Sabbepi kāmāvacarā kusalā kusalā nāma, rūpāvacarā adhikusalā. Ubhopi te kusalā nāma, arūpāvacarā adhikusalā. Sabbepi te kusalā nāma, sāvakapāramīpaṭilābhapaccayā kusalā adhikusalā nāma. Tepi kusalā nāma, paccekabodhipaṭilābhapaccayā kusalā adhikusalā. Tepi kusalā nāma, sabbaññutaññāṇappaṭilābhapaccayā pana kusalā idha ‘‘adhikusalā’’ti adhippetā. Tesu adhikusalesu dhammesu daḷhasamādāno ahosi avatthitasamādāno.
కటత్తా ఉపచితత్తాతి ఏత్థ సకిమ్పి కతం కతమేవ, అభిణ్హకరణేన పన ఉపచితం హోతి. ఉస్సన్నత్తాతి పిణ్డీకతం రాసీకతం కమ్మం ఉస్సన్నన్తి వుచ్చతి. తస్మా ‘‘ఉస్సన్నత్తా’’తి వదన్తో మయా కతకమ్మస్స చక్కవాళం అతిసమ్బాధం, భవగ్గం అతినీచం, ఏవం మే ఉస్సన్నం కమ్మన్తి దస్సేతి. విపులత్తాతి అప్పమాణత్తా. ఇమినా ‘‘అనన్తం అపరిమాణం మయా కతం కమ్మ’’న్తి దస్సేతి. అధిగ్గణ్హాతీతి అధిభవతి, అఞ్ఞేహి దేవేహి అతిరేకం లభతీతి అత్థో. పటిలభతీతి అధిగచ్ఛతి.
Kaṭattā upacitattāti ettha sakimpi kataṃ katameva, abhiṇhakaraṇena pana upacitaṃ hoti. Ussannattāti piṇḍīkataṃ rāsīkataṃ kammaṃ ussannanti vuccati. Tasmā ‘‘ussannattā’’ti vadanto mayā katakammassa cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ, bhavaggaṃ atinīcaṃ, evaṃ me ussannaṃ kammanti dasseti. Vipulattāti appamāṇattā. Iminā ‘‘anantaṃ aparimāṇaṃ mayā kataṃ kamma’’nti dasseti. Adhiggaṇhātīti adhibhavati, aññehi devehi atirekaṃ labhatīti attho. Paṭilabhatīti adhigacchati.
సబ్బావన్తేహి పాదతలేహీతి ఇదం ‘‘సమం పాదం భూమియం నిక్ఖిపతీ’’తి ఏతస్స విత్థారవచనం. తత్థ సబ్బావన్తేహీతి సబ్బపదేసవన్తేహి, న ఏకేన పదేసేన పఠమం ఫుసతి, న ఏకేన పచ్ఛా, సబ్బేహేవ పాదతలేహి సమం ఫుసతి, సమం ఉద్ధరతి. సచేపి హి తథాగతో ‘‘అనేకసతపోరిసం నరకం అక్కమిస్సామీ’’తి పాదం అభినీహరతి. తావదేవ నిన్నట్ఠానం వాతపూరితా వియ కమ్మారభస్తా ఉన్నమిత్వా పథవిసమం హోతి. ఉన్నతట్ఠానమ్పి అన్తో పవిసతి. ‘‘దూరే అక్కమిస్సామీ’’తి అభినీహరన్తస్స సినేరుప్పమాణోపి పబ్బతో సుసేదితవేత్తఙ్కురో వియ ఓనమిత్వా పాదసమీపం ఆగచ్ఛతి. తథా హిస్స యమకపాటిహారియం కత్వా ‘‘యుగన్ధరపబ్బతం అక్కమిస్సామీ’’తి పాదే అభినీహటే పబ్బతో ఓనమిత్వా పాదసమీపం ఆగతో. సోపి తం అక్కమిత్వా దుతియపాదేన తావతింసభవనం అక్కమి. న హి చక్కలక్ఖణేన పతిట్ఠాతబ్బట్ఠానం విసమం భవితుం సక్కోతి. ఖాణు వా కణ్టకో వా సక్ఖరా వా కథలా వా ఉచ్చారపస్సావఖేళసిఙ్ఘాణికాదీని వా పురిమతరం వా అపగచ్ఛన్తి, తత్థ తత్థేవ వా పథవిం పవిసన్తి. తథాగతస్స హి సీలతేజేన పుఞ్ఞతేజేన ధమ్మతేజేన దసన్నం పారమీనం ఆనుభావేన అయం మహాపథవీ సమ్మా ముదుపుప్ఫాభికిణ్ణా హోతి.
Sabbāvantehi pādatalehīti idaṃ ‘‘samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipatī’’ti etassa vitthāravacanaṃ. Tattha sabbāvantehīti sabbapadesavantehi, na ekena padesena paṭhamaṃ phusati, na ekena pacchā, sabbeheva pādatalehi samaṃ phusati, samaṃ uddharati. Sacepi hi tathāgato ‘‘anekasataporisaṃ narakaṃ akkamissāmī’’ti pādaṃ abhinīharati. Tāvadeva ninnaṭṭhānaṃ vātapūritā viya kammārabhastā unnamitvā pathavisamaṃ hoti. Unnataṭṭhānampi anto pavisati. ‘‘Dūre akkamissāmī’’ti abhinīharantassa sineruppamāṇopi pabbato suseditavettaṅkuro viya onamitvā pādasamīpaṃ āgacchati. Tathā hissa yamakapāṭihāriyaṃ katvā ‘‘yugandharapabbataṃ akkamissāmī’’ti pāde abhinīhaṭe pabbato onamitvā pādasamīpaṃ āgato. Sopi taṃ akkamitvā dutiyapādena tāvatiṃsabhavanaṃ akkami. Na hi cakkalakkhaṇena patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ visamaṃ bhavituṃ sakkoti. Khāṇu vā kaṇṭako vā sakkharā vā kathalā vā uccārapassāvakheḷasiṅghāṇikādīni vā purimataraṃ vā apagacchanti, tattha tattheva vā pathaviṃ pavisanti. Tathāgatassa hi sīlatejena puññatejena dhammatejena dasannaṃ pāramīnaṃ ānubhāvena ayaṃ mahāpathavī sammā mudupupphābhikiṇṇā hoti.
౨౦౨. సాగరపరియన్తన్తి సాగరసీమం. న హి తస్స రజ్జం కరోన్తస్స అన్తరా రుక్ఖో వా పబ్బతో వా నదీ వా సీమా హోతి మహాసముద్దోవ సీమా. తేన వుత్తం ‘‘సాగరపరియన్త’’న్తి. అఖిలమనిమిత్తమకణ్టకన్తి నిచ్చోరం. చోరా హి ఖరసమ్ఫస్సట్ఠేన ఖిలా, ఉపద్దవపచ్చయట్ఠేన నిమిత్తా, విజ్ఝనట్ఠేన కణ్టకాతి వుచ్చన్తి. ఇద్ధన్తి సమిద్ధం. ఫీతన్తి సబ్బసమ్పత్తిఫాలిఫుల్లం. ఖేమన్తి నిబ్భయం. సివన్తి నిరుపద్దవం. నిరబ్బుదన్తి అబ్బుదవిరహితం, గుమ్బం గుమ్బం హుత్వా చరన్తేహి చోరేహి విరహితన్తి అత్థో. అక్ఖమ్భియోతి అవిక్ఖమ్భనీయో. న నం కోచి ఠానతో చాలేతుం సక్కోతి. పచ్చత్థికేనాతి పటిపక్ఖం ఇచ్ఛన్తేన. పచ్చామిత్తేనాతి పటివిరుద్ధేన అమిత్తేన. ఉభయమ్పేతం సపత్తవేవచనం. అబ్భన్తరేహీతి అన్తో ఉట్ఠితేహి రాగాదీహి.
202.Sāgarapariyantanti sāgarasīmaṃ. Na hi tassa rajjaṃ karontassa antarā rukkho vā pabbato vā nadī vā sīmā hoti mahāsamuddova sīmā. Tena vuttaṃ ‘‘sāgarapariyanta’’nti. Akhilamanimittamakaṇṭakanti niccoraṃ. Corā hi kharasamphassaṭṭhena khilā, upaddavapaccayaṭṭhena nimittā, vijjhanaṭṭhena kaṇṭakāti vuccanti. Iddhanti samiddhaṃ. Phītanti sabbasampattiphāliphullaṃ. Khemanti nibbhayaṃ. Sivanti nirupaddavaṃ. Nirabbudanti abbudavirahitaṃ, gumbaṃ gumbaṃ hutvā carantehi corehi virahitanti attho. Akkhambhiyoti avikkhambhanīyo. Na naṃ koci ṭhānato cāletuṃ sakkoti. Paccatthikenāti paṭipakkhaṃ icchantena. Paccāmittenāti paṭiviruddhena amittena. Ubhayampetaṃ sapattavevacanaṃ. Abbhantarehīti anto uṭṭhitehi rāgādīhi.
బాహిరేహీతి సమణాదీహి. తథా హి నం బాహిరా దేవదత్తకోకాలికాదయో సమణాపి సోణదణ్డకూటదణ్డాదయో బ్రాహ్మణాపి సక్కసదిసా దేవతాపి సత్త వస్సాని అనుబన్ధమానో మారోపి బకాదయో బ్రహ్మానోపి విక్ఖమ్భేతుం నాసక్ఖింసు.
Bāhirehīti samaṇādīhi. Tathā hi naṃ bāhirā devadattakokālikādayo samaṇāpi soṇadaṇḍakūṭadaṇḍādayo brāhmaṇāpi sakkasadisā devatāpi satta vassāni anubandhamāno māropi bakādayo brahmānopi vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu.
ఏత్తావతా భగవతా కమ్మఞ్చ కమ్మసరిక్ఖకఞ్చ లక్ఖణఞ్చ లక్ఖణానిసంసో చ వుత్తో హోతి. కమ్మం నామ సతసహస్సకప్పాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని దళ్హవీరియేన హుత్వా కతం కమ్మం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ దళ్హేన హుత్వా కతభావం సదేవకో లోకో జానాతూతి సుప్పతిట్ఠితపాదమహాపురిసలక్ఖణం. లక్ఖణం నామ సుప్పతిట్ఠితపాదతా. లక్ఖణానిసంసో నామ పచ్చత్థికేహి అవిక్ఖమ్భనీయతా.
Ettāvatā bhagavatā kammañca kammasarikkhakañca lakkhaṇañca lakkhaṇānisaṃso ca vutto hoti. Kammaṃ nāma satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni daḷhavīriyena hutvā kataṃ kammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma daḷhena hutvā katabhāvaṃ sadevako loko jānātūti suppatiṭṭhitapādamahāpurisalakkhaṇaṃ. Lakkhaṇaṃ nāma suppatiṭṭhitapādatā. Lakkhaṇānisaṃso nāma paccatthikehi avikkhambhanīyatā.
౨౦౩. తత్థేతం వుచ్చతీతి తత్థ వుత్తే కమ్మాదిభేదే అపరమ్పి ఇదం వుచ్చతి, గాథాబన్ధం సన్ధాయ వుత్తం. ఏతా పన గాథా పోరాణకత్థేరా ‘‘ఆనన్దత్థేరేన ఠపితా వణ్ణనాగాథా’’తి వత్వా గతా. అపరభాగే థేరా ‘‘ఏకపదికో అత్థుద్ధారో’’తి ఆహంసు.
203.Tatthetaṃvuccatīti tattha vutte kammādibhede aparampi idaṃ vuccati, gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ. Etā pana gāthā porāṇakattherā ‘‘ānandattherena ṭhapitā vaṇṇanāgāthā’’ti vatvā gatā. Aparabhāge therā ‘‘ekapadiko atthuddhāro’’ti āhaṃsu.
తత్థ సచ్చేతి వచీసచ్చే. ధమ్మేతి దసకుసలకమ్మపథధమ్మే. దమేతి ఇన్ద్రియదమనే. సంయమేతి సీలసంయమే. ‘‘సోచేయ్యసీలాలయుపోసథేసు చా’’తి ఏత్థ కాయసోచేయ్యాది తివిధం సోచేయ్యం. ఆలయభూతం సీలమేవ సీలాలయో. ఉపోసథకమ్మం ఉపోసథో. అహింసాయాతి అవిహింసాయ. సమత్తమాచరీతి సకలం అచరి.
Tattha sacceti vacīsacce. Dhammeti dasakusalakammapathadhamme. Dameti indriyadamane. Saṃyameti sīlasaṃyame. ‘‘Soceyyasīlālayuposathesu cā’’ti ettha kāyasoceyyādi tividhaṃ soceyyaṃ. Ālayabhūtaṃ sīlameva sīlālayo. Uposathakammaṃ uposatho. Ahiṃsāyāti avihiṃsāya. Samattamācarīti sakalaṃ acari.
అన్వభీతి అనుభవి. వేయ్యఞ్జనికాతి లక్ఖణపాఠకా. పరాభిభూతి పరే అభిభవనసమత్థో. సత్తుభీతి సపత్తేహి అక్ఖమ్భియో హోతి.
Anvabhīti anubhavi. Veyyañjanikāti lakkhaṇapāṭhakā. Parābhibhūti pare abhibhavanasamattho. Sattubhīti sapattehi akkhambhiyo hoti.
న సో గచ్ఛతి జాతు ఖమ్భనన్తి సో ఏకంసేనేవ అగ్గపుగ్గలో విక్ఖమ్భేతబ్బతం న గచ్ఛతి. ఏసా హి తస్స ధమ్మతాతి తస్స హి ఏసా ధమ్మతా అయం సభావో.
Na so gacchati jātu khambhananti so ekaṃseneva aggapuggalo vikkhambhetabbataṃ na gacchati. Esā hi tassa dhammatāti tassa hi esā dhammatā ayaṃ sabhāvo.
పాదతలచక్కలక్ఖణవణ్ణనా
Pādatalacakkalakkhaṇavaṇṇanā
౨౦౪. ఉబ్బేగఉత్తాసభయన్తి ఉబ్బేగభయఞ్చేవ ఉత్తాసభయఞ్చ. తత్థ చోరతో వా రాజతో వా పచ్చత్థికతో వా విలోపనబన్ధనాదినిస్సయం భయం ఉబ్బేగో నామ, తంముహుత్తికం చణ్డహత్థిఅస్సాదీని వా అహియక్ఖాదయో వా పటిచ్చ లోమహంసనకరం భయం ఉత్తాసభయం నామ. తం సబ్బం అపనుదితా వూపసమేతా. సంవిధాతాతి సంవిదహితా. కథం సంవిదహతి? అటవియం సాసఙ్కట్ఠానేసు దానసాలం కారేత్వా తత్థ ఆగతే భోజేత్వా మనుస్సే దత్వా అతివాహేతి, తం ఠానం పవిసితుం అసక్కోన్తానం మనుస్సే పేసేత్వా పవేసేతి. నగరాదీసుపి తేసు తేసు ఠానేసు ఆరక్ఖం ఠపేతి, ఏవం సంవిదహతి. సపరివారఞ్చ దానం అదాసీతి అన్నం పానన్తి దసవిధం దానవత్థుం.
204.Ubbegauttāsabhayanti ubbegabhayañceva uttāsabhayañca. Tattha corato vā rājato vā paccatthikato vā vilopanabandhanādinissayaṃ bhayaṃ ubbego nāma, taṃmuhuttikaṃ caṇḍahatthiassādīni vā ahiyakkhādayo vā paṭicca lomahaṃsanakaraṃ bhayaṃ uttāsabhayaṃ nāma. Taṃ sabbaṃ apanuditā vūpasametā. Saṃvidhātāti saṃvidahitā. Kathaṃ saṃvidahati? Aṭaviyaṃ sāsaṅkaṭṭhānesu dānasālaṃ kāretvā tattha āgate bhojetvā manusse datvā ativāheti, taṃ ṭhānaṃ pavisituṃ asakkontānaṃ manusse pesetvā paveseti. Nagarādīsupi tesu tesu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapeti, evaṃ saṃvidahati. Saparivārañca dānaṃ adāsīti annaṃ pānanti dasavidhaṃ dānavatthuṃ.
తత్థ అన్నన్తి యాగుభత్తం. తం దదన్తో న ద్వారే ఠపేత్వా అదాసి, అథ ఖో అన్తోనివేసనే హరితుపలిత్తట్ఠానే లాజా చేవ పుప్ఫాని చ వికిరిత్వా ఆసనం పఞ్ఞపేత్వా వితానం బన్ధిత్వా గన్ధధూమాదీహి సక్కారం కత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం నిసీదాపేత్వా యాగుం అదాసి. యాగుం దేన్తో చ సబ్యఞ్జనం అదాసి. యాగుపానావసానే పాదే ధోవిత్వా తేలేన మక్ఖేత్వా నానప్పకారకం అనన్తం ఖజ్జకం దత్వా పరియోసానే అనేకసూపం అనేకబ్యఞ్జనం పణీతభోజనం అదాసి . పానం దేన్తో అమ్బపానాదిఅట్ఠవిధం పానం అదాసి, తమ్పి యాగుభత్తం దత్వా. వత్థం దేన్తో న సుద్ధవత్థమేవ అదాసి, ఏకపట్టదుపట్టాదిపహోనకం పన దత్వా సుచిమ్పి అదాసి, సుత్తమ్పి అదాసి, సుత్తం వట్టేసి, సూచికమ్మకరణట్ఠానే భిక్ఖూనం ఆసనాని, యాగుభత్తం, పాదమక్ఖనం, పిట్ఠిమక్ఖనం, రజనం, పణ్డుపలాసం, రజనదోణికం, అన్తమసో చీవరరజనకం కప్పియకారకమ్పి అదాసి.
Tattha annanti yāgubhattaṃ. Taṃ dadanto na dvāre ṭhapetvā adāsi, atha kho antonivesane haritupalittaṭṭhāne lājā ceva pupphāni ca vikiritvā āsanaṃ paññapetvā vitānaṃ bandhitvā gandhadhūmādīhi sakkāraṃ katvā bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāguṃ adāsi. Yāguṃ dento ca sabyañjanaṃ adāsi. Yāgupānāvasāne pāde dhovitvā telena makkhetvā nānappakārakaṃ anantaṃ khajjakaṃ datvā pariyosāne anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ paṇītabhojanaṃ adāsi . Pānaṃ dento ambapānādiaṭṭhavidhaṃ pānaṃ adāsi, tampi yāgubhattaṃ datvā. Vatthaṃ dento na suddhavatthameva adāsi, ekapaṭṭadupaṭṭādipahonakaṃ pana datvā sucimpi adāsi, suttampi adāsi, suttaṃ vaṭṭesi, sūcikammakaraṇaṭṭhāne bhikkhūnaṃ āsanāni, yāgubhattaṃ, pādamakkhanaṃ, piṭṭhimakkhanaṃ, rajanaṃ, paṇḍupalāsaṃ, rajanadoṇikaṃ, antamaso cīvararajanakaṃ kappiyakārakampi adāsi.
యానన్తి ఉపాహనం. తం దదన్తోపి ఉపాహనత్థవికం ఉపాహనదణ్డకం మక్ఖనతేలం హేట్ఠా వుత్తాని చ అన్నాదీని తస్సేవ పరివారం కత్వా అదాసి. మాలం దేన్తోపి న సుద్ధమాలమేవ అదాసి, అథ ఖో నం గన్ధేహి మిస్సేత్వా హేట్ఠిమాని చత్తారి తస్సేవ పరివారం కత్వా అదాసి. బోధిచేతియఆసనపోత్థకాదిపూజనత్థాయ చేవ చేతియఘరధూపనత్థాయ చ గన్ధం దేన్తోపి న సుద్ధగన్ధమేవ అదాసి, గన్ధపిసనకనిసదాయ చేవ పక్ఖిపనకభాజనేన చ సద్ధిం హేట్ఠిమాని పఞ్చ తస్స పరివారం కత్వా అదాసి. చేతియపూజాదీనం అత్థాయ హరితాలమనోసిలాచీనపిట్ఠాదివిలేపనం దేన్తోపి న సుద్ధవిలేపనమేవ అదాసి, విలేపనభాజనేన సద్ధిం హేట్ఠిమాని ఛ తస్స పరివారం కత్వా అదాసి. సేయ్యాతి మఞ్చపీఠం. తం దేన్తోపి న సుద్ధకమేవ అదాసి, కోజవకమ్బలపచ్చత్థరణమఞ్చప్పటిపాదకేహి సద్ధిం అన్తమసో మఙ్గులసోధనదణ్డకం హేట్ఠిమాని చ సత్త తస్స పరివారం కత్వా అదాసి. ఆవసథం దేన్తోపి న గేహమత్తమేవ అదాసి, అథ ఖో నం మాలాకమ్మలతాకమ్మపటిమణ్డితం సుపఞ్ఞత్తం మఞ్చపీఠం కారేత్వా హేట్ఠిమాని అట్ఠ తస్స పరివారం కత్వా అదాసి. పదీపేయ్యన్తి పదీపతేలం. తం దేన్తో చేతియఙ్గణే బోధియఙ్గణే ధమ్మస్సవనగ్గే వసనగేహే పోత్థకవాచనట్ఠానే ఇమినా దీపం జాలాపేథాతి న సుద్ధతేలమేవ అదాసి, వట్టి కపల్లకతేలభాజనాదీహి సద్ధిం హేట్ఠిమాని నవ తస్స పరివారం కత్వా అదాసి. సువిభత్తన్తరానీతి సువిభత్తఅన్తరాని.
Yānanti upāhanaṃ. Taṃ dadantopi upāhanatthavikaṃ upāhanadaṇḍakaṃ makkhanatelaṃ heṭṭhā vuttāni ca annādīni tasseva parivāraṃ katvā adāsi. Mālaṃ dentopi na suddhamālameva adāsi, atha kho naṃ gandhehi missetvā heṭṭhimāni cattāri tasseva parivāraṃ katvā adāsi. Bodhicetiyaāsanapotthakādipūjanatthāya ceva cetiyagharadhūpanatthāya ca gandhaṃ dentopi na suddhagandhameva adāsi, gandhapisanakanisadāya ceva pakkhipanakabhājanena ca saddhiṃ heṭṭhimāni pañca tassa parivāraṃ katvā adāsi. Cetiyapūjādīnaṃ atthāya haritālamanosilācīnapiṭṭhādivilepanaṃ dentopi na suddhavilepanameva adāsi, vilepanabhājanena saddhiṃ heṭṭhimāni cha tassa parivāraṃ katvā adāsi. Seyyāti mañcapīṭhaṃ. Taṃ dentopi na suddhakameva adāsi, kojavakambalapaccattharaṇamañcappaṭipādakehi saddhiṃ antamaso maṅgulasodhanadaṇḍakaṃ heṭṭhimāni ca satta tassa parivāraṃ katvā adāsi. Āvasathaṃ dentopi na gehamattameva adāsi, atha kho naṃ mālākammalatākammapaṭimaṇḍitaṃ supaññattaṃ mañcapīṭhaṃ kāretvā heṭṭhimāni aṭṭha tassa parivāraṃ katvā adāsi. Padīpeyyanti padīpatelaṃ. Taṃ dento cetiyaṅgaṇe bodhiyaṅgaṇe dhammassavanagge vasanagehe potthakavācanaṭṭhāne iminā dīpaṃ jālāpethāti na suddhatelameva adāsi, vaṭṭi kapallakatelabhājanādīhi saddhiṃ heṭṭhimāni nava tassa parivāraṃ katvā adāsi. Suvibhattantarānīti suvibhattaantarāni.
రాజానోతి అభిసిత్తా. భోగియాతి భోజకా కుమారాతి రాజకుమారా. ఇధ కమ్మం నామ సపరివారం దానం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ సపరివారం కత్వా దానం అదాసీతి ఇమినా కారణేన సదేవకో లోకో జానాతూతి నిబ్బత్తం చక్కలక్ఖణం. లక్ఖణం నామ తదేవ చక్కలక్ఖణం. ఆనిసంసో మహాపరివారతా.
Rājānoti abhisittā. Bhogiyāti bhojakā kumārāti rājakumārā. Idha kammaṃ nāma saparivāraṃ dānaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma saparivāraṃ katvā dānaṃ adāsīti iminā kāraṇena sadevako loko jānātūti nibbattaṃ cakkalakkhaṇaṃ. Lakkhaṇaṃ nāma tadeva cakkalakkhaṇaṃ. Ānisaṃso mahāparivāratā.
౨౦౫. తత్థేతం వుచ్చతీతి ఇమా తదత్థపరిదీపనా గాథా వుచ్చన్తి. దువిధా హి గాథా హోన్తి – తదత్థపరిదీపనా చ విసేసత్థపరిదీపనా చ. తత్థ పాళిఆగతమేవ అత్థం పరిదీపనా తదత్థపరిదీపనా నామ. పాళియం అనాగతం పరిదీపనా విసేసత్థపరిదీపనా నామ. ఇమా పన తదత్థపరిదీపనా. తత్థ పురేతి పుబ్బే. పురత్థాతి తస్సేవ వేవచనం. పురిమాసు జాతీసూతి ఇమిస్సా జాతియా పుబ్బేకతకమ్మపటిక్ఖేపదీపనం. ఉబ్బేగఉత్తాసభయాపనూదనోతి ఉబ్బేగభయస్స చ ఉత్తాసభయస్స చ అపనూదనో. ఉస్సుకోతి అధిముత్తో.
205.Tatthetaṃ vuccatīti imā tadatthaparidīpanā gāthā vuccanti. Duvidhā hi gāthā honti – tadatthaparidīpanā ca visesatthaparidīpanā ca. Tattha pāḷiāgatameva atthaṃ paridīpanā tadatthaparidīpanā nāma. Pāḷiyaṃ anāgataṃ paridīpanā visesatthaparidīpanā nāma. Imā pana tadatthaparidīpanā. Tattha pureti pubbe. Puratthāti tasseva vevacanaṃ. Purimāsu jātīsūti imissā jātiyā pubbekatakammapaṭikkhepadīpanaṃ. Ubbegauttāsabhayāpanūdanoti ubbegabhayassa ca uttāsabhayassa ca apanūdano. Ussukoti adhimutto.
సతపుఞ్ఞలక్ఖణన్తి సతేన సతేన పుఞ్ఞకమ్మేన నిబ్బత్తం ఏకేకం లక్ఖణం. ఏవం సన్తే యో కోచి బుద్ధో భవేయ్యాతి న రోచయింసు, అనన్తేసు పన చక్కవాళేసు సబ్బే సత్తా ఏకేకం కమ్మం సతక్ఖత్తుం కరేయ్యుం, ఏత్తకేహి జనేహి కతం కమ్మం బోధిసత్తో ఏకోవ ఏకేకం సతగుణం కత్వా నిబ్బత్తో. తస్మా ‘‘సతపుఞ్ఞలక్ఖణో’’తి ఇమమత్థం రోచయింసు. మనుస్సాసురసక్కరక్ఖసాతి మనుస్సా చ అసురా చ సక్కా చ రక్ఖసా చ.
Satapuññalakkhaṇanti satena satena puññakammena nibbattaṃ ekekaṃ lakkhaṇaṃ. Evaṃ sante yo koci buddho bhaveyyāti na rocayiṃsu, anantesu pana cakkavāḷesu sabbe sattā ekekaṃ kammaṃ satakkhattuṃ kareyyuṃ, ettakehi janehi kataṃ kammaṃ bodhisatto ekova ekekaṃ sataguṇaṃ katvā nibbatto. Tasmā ‘‘satapuññalakkhaṇo’’ti imamatthaṃ rocayiṃsu. Manussāsurasakkarakkhasāti manussā ca asurā ca sakkā ca rakkhasā ca.
ఆయతపణ్హితాదితిలక్ఖణవణ్ణనా
Āyatapaṇhitāditilakkhaṇavaṇṇanā
౨౦౬. అన్తరాతి పటిసన్ధితో సరసచుతియా అన్తరే. ఇధ కమ్మం నామ పాణాతిపాతా విరతి. కమ్మసరిక్ఖకం నామ పాణాతిపాతం కరోన్తో పదసద్దసవనభయా అగ్గగ్గపాదేహి అక్కమన్తా గన్త్వా పరం పాతేన్తి. అథ తే ఇమినా కారణేన తేసం తం కమ్మం జనో జానాతూతి అన్తోవఙ్కపాదా వా బహివఙ్కపాదా వా ఉక్కుటికపాదా వా అగ్గకోణ్డా వా పణ్హికోణ్డా వా భవన్తి. అగ్గపాదేహి గన్త్వా పరస్స అమారితభావం పన తథాగతస్స సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఆయతపణ్హి మహాపురిసలక్ఖణం నిబ్బత్తతి . తథా పరం ఘాతేన్తా ఉన్నతకాయేన గచ్ఛన్తా అఞ్ఞే పస్సిస్సన్తీతి ఓనతా గన్త్వా పరం ఘాతేన్తి. అథ తే ఏవమిమే గన్త్వా పరం ఘాతయింసూతి నేసం తం కమ్మం ఇమినా కారణేన పరో జానాతూతి ఖుజ్జా వా వామనా వా పీఠసప్పి వా భవన్తి. తథాగతస్స పన ఏవం గన్త్వా పరేసం అఘాతితభావం ఇమినా కారణేన సదేవకో లోకో జానాతూతి బ్రహ్ముజుగత్తమహాపురిసలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. తథా పరం ఘాతేన్తా ఆవుధం వా ముగ్గరం వా గణ్హిత్వా ముట్ఠికతహత్థా పరం ఘాతేన్తి. తే ఏవం తేసం పరస్స ఘాతితభావం ఇమినా కారణేన జనో జానాతూతి రస్సఙ్గులీ వా రస్సహత్థా వా వఙ్కఙ్గులీ వా ఫణహత్థకా వా భవన్తి. తథాగతస్స పన ఏవం పరేసం అఘాతితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి దీఘఙ్గులిమహాపురిసలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. ఇదమేత్థ కమ్మసరిక్ఖకం. ఇదమేవ పన లక్ఖణత్తయం లక్ఖణం నామ. దీఘాయుకభావో లక్ఖణానిసంసో.
206.Antarāti paṭisandhito sarasacutiyā antare. Idha kammaṃ nāma pāṇātipātā virati. Kammasarikkhakaṃ nāma pāṇātipātaṃ karonto padasaddasavanabhayā aggaggapādehi akkamantā gantvā paraṃ pātenti. Atha te iminā kāraṇena tesaṃ taṃ kammaṃ jano jānātūti antovaṅkapādā vā bahivaṅkapādā vā ukkuṭikapādā vā aggakoṇḍā vā paṇhikoṇḍā vā bhavanti. Aggapādehi gantvā parassa amāritabhāvaṃ pana tathāgatassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti āyatapaṇhi mahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati . Tathā paraṃ ghātentā unnatakāyena gacchantā aññe passissantīti onatā gantvā paraṃ ghātenti. Atha te evamime gantvā paraṃ ghātayiṃsūti nesaṃ taṃ kammaṃ iminā kāraṇena paro jānātūti khujjā vā vāmanā vā pīṭhasappi vā bhavanti. Tathāgatassa pana evaṃ gantvā paresaṃ aghātitabhāvaṃ iminā kāraṇena sadevako loko jānātūti brahmujugattamahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Tathā paraṃ ghātentā āvudhaṃ vā muggaraṃ vā gaṇhitvā muṭṭhikatahatthā paraṃ ghātenti. Te evaṃ tesaṃ parassa ghātitabhāvaṃ iminā kāraṇena jano jānātūti rassaṅgulī vā rassahatthā vā vaṅkaṅgulī vā phaṇahatthakā vā bhavanti. Tathāgatassa pana evaṃ paresaṃ aghātitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti dīghaṅgulimahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Idamettha kammasarikkhakaṃ. Idameva pana lakkhaṇattayaṃ lakkhaṇaṃ nāma. Dīghāyukabhāvo lakkhaṇānisaṃso.
౨౦౭. మరణవధభయత్తనోతి ఏత్థ మరణసఙ్ఖాతో వధో మరణవధో, మరణవధతో భయం మరణవధభయం, తం అత్తనో జానిత్వా. పటివిరతో పరంమారణాయాతి యథా మయ్హం మరణతో భయం మమ జీవితం పియం, ఏవం పరేసమ్పీతి ఞత్వా పరం మారణతో పటివిరతో అహోసి. సుచరితేనాతి సుచిణ్ణేన. సగ్గమగమాతి సగ్గం గతో.
207.Maraṇavadhabhayattanoti ettha maraṇasaṅkhāto vadho maraṇavadho, maraṇavadhato bhayaṃ maraṇavadhabhayaṃ, taṃ attano jānitvā. Paṭivirato paraṃmāraṇāyāti yathā mayhaṃ maraṇato bhayaṃ mama jīvitaṃ piyaṃ, evaṃ paresampīti ñatvā paraṃ māraṇato paṭivirato ahosi. Sucaritenāti suciṇṇena. Saggamagamāti saggaṃ gato.
చవియ పునరిధాగతోతి చవిత్వా పున ఇధాగతో. దీఘపాసణ్హికోతి దీఘపణ్హికో. బ్రహ్మావ సుజూతి బ్రహ్మా వియ సుట్ఠు ఉజు.
Caviya punaridhāgatoti cavitvā puna idhāgato. Dīghapāsaṇhikoti dīghapaṇhiko. Brahmāva sujūti brahmā viya suṭṭhu uju.
సుభుజోతి సున్దరభుజో. సుసూతి మహల్లకకాలేపి తరుణరూపో. సుసణ్ఠితోతి సుసణ్ఠానసమ్పన్నో. ముదుతలునఙ్గులియస్సాతి ముదూ చ తలునా చ అఙ్గులియో అస్స. తీభీతి తీహి. పురిసవరగ్గలక్ఖణేహీతి పురిసవరస్స అగ్గలక్ఖణేహి. చిరయపనాయాతి చిరం యాపనాయ, దీఘాయుకభావాయ.
Subhujoti sundarabhujo. Susūti mahallakakālepi taruṇarūpo. Susaṇṭhitoti susaṇṭhānasampanno. Mudutalunaṅguliyassāti mudū ca talunā ca aṅguliyo assa. Tībhīti tīhi. Purisavaraggalakkhaṇehīti purisavarassa aggalakkhaṇehi. Cirayapanāyāti ciraṃ yāpanāya, dīghāyukabhāvāya.
చిరం యపేతీతి చిరం యాపేతి. చిరతరం పబ్బజతి యది తతోతి తతో చిరతరం యాపేతి, యది పబ్బజతీతి అత్థో. యాపయతి చ వసిద్ధిభావనాయాతి వసిప్పత్తో హుత్వా ఇద్ధిభావనాయ యాపేతి.
Ciraṃ yapetīti ciraṃ yāpeti. Cirataraṃ pabbajati yadi tatoti tato cirataraṃ yāpeti, yadi pabbajatīti attho. Yāpayatica vasiddhibhāvanāyāti vasippatto hutvā iddhibhāvanāya yāpeti.
సత్తుస్సదతాలక్ఖణవణ్ణనా
Sattussadatālakkhaṇavaṇṇanā
౨౦౮. రసితానన్తి రససమ్పన్నానం. ‘‘ఖాదనీయాన’’న్తిఆదీసు ఖాదనీయాని నామ పిట్ఠఖజ్జకాదీని. భోజనీయానీతి పఞ్చ భోజనాని. సాయనీయానీతి సాయితబ్బాని సప్పినవనీతాదీని. లేహనీయానీతి నిల్లేహితబ్బాని పిట్ఠపాయాసాదీని. పానానీతి అట్ఠ పానకాని.
208.Rasitānanti rasasampannānaṃ. ‘‘Khādanīyāna’’ntiādīsu khādanīyāni nāma piṭṭhakhajjakādīni. Bhojanīyānīti pañca bhojanāni. Sāyanīyānīti sāyitabbāni sappinavanītādīni. Lehanīyānīti nillehitabbāni piṭṭhapāyāsādīni. Pānānīti aṭṭha pānakāni.
ఇధ కమ్మం నామ కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని దిన్నం ఇదం పణీతభోజనదానం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ లూఖభోజనే కుచ్ఛిగతే లోహితం సుస్సతి, మంసం మిలాయతి. తస్మా లూఖదాయకా సత్తా ఇమినా కారణేన నేసం లూఖభోజనస్స దిన్నభావం జనో జానాతూతి అప్పమంసా అప్పలోహితా మనుస్సపేతా వియ దుల్లభన్నపానా భవన్తి. పణీతభోజనే పన కుచ్ఛిగతే మంసలోహితం వడ్ఢతి, పరిపుణ్ణకాయా పాసాదికా అభిరూపదస్సనా హోన్తి. తస్మా తథాగతస్స దీఘరత్తం పణీతభోజనదాయకత్తం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి సత్తుస్సదమహాపురిసలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ సత్తుస్సదలక్ఖణమేవ. పణీతలాభితా ఆనిసంసో.
Idha kammaṃ nāma kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnaṃ idaṃ paṇītabhojanadānaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma lūkhabhojane kucchigate lohitaṃ sussati, maṃsaṃ milāyati. Tasmā lūkhadāyakā sattā iminā kāraṇena nesaṃ lūkhabhojanassa dinnabhāvaṃ jano jānātūti appamaṃsā appalohitā manussapetā viya dullabhannapānā bhavanti. Paṇītabhojane pana kucchigate maṃsalohitaṃ vaḍḍhati, paripuṇṇakāyā pāsādikā abhirūpadassanā honti. Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ paṇītabhojanadāyakattaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti sattussadamahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma sattussadalakkhaṇameva. Paṇītalābhitā ānisaṃso.
౨౦౯. ఖజ్జభోజ్జమథలేయ్యసాయితన్తి ఖజ్జకఞ్చ భోజనఞ్చ లేహనీయఞ్చ సాయనీయఞ్చ. ఉత్తమగ్గరసదాయకోతి ఉత్తమో అగ్గరసదాయకో, ఉత్తమానం వా అగ్గరసానం దాయకో.
209.Khajjabhojjamathaleyyasāyitanti khajjakañca bhojanañca lehanīyañca sāyanīyañca. Uttamaggarasadāyakoti uttamo aggarasadāyako, uttamānaṃ vā aggarasānaṃ dāyako.
సత్త చుస్సదేతి సత్త చ ఉస్సదే. తదత్థజోతకన్తి ఖజ్జభోజ్జాదిజోతకం, తేసం లాభసంవత్తనికన్తి అత్థో. పబ్బజమ్పి చాతి పబ్బజమానోపి చ. తదాధిగచ్ఛతీతి తం అధిగచ్ఛతి. లాభిరుత్తమన్తి లాభి ఉత్తమం.
Satta cussadeti satta ca ussade. Tadatthajotakanti khajjabhojjādijotakaṃ, tesaṃ lābhasaṃvattanikanti attho. Pabbajampi cāti pabbajamānopi ca. Tadādhigacchatīti taṃ adhigacchati. Lābhiruttamanti lābhi uttamaṃ.
కరచరణాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Karacaraṇādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౧౦. దానేనాతిఆదీసు ఏకచ్చో దానేనేవ సఙ్గణ్హితబ్బో హోతి, తం దానేన సఙ్గహేసి. పబ్బజితానం పబ్బజితపరిక్ఖారం, గిహీనం గిహిపరిక్ఖారం అదాసి.
210.Dānenātiādīsu ekacco dāneneva saṅgaṇhitabbo hoti, taṃ dānena saṅgahesi. Pabbajitānaṃ pabbajitaparikkhāraṃ, gihīnaṃ gihiparikkhāraṃ adāsi.
పేయ్యవజ్జేనాతి ఏకచ్చో హి ‘‘అయం దాతబ్బం నామ దేతి, ఏకేన పన వచనేన సబ్బం మక్ఖేత్వా నాసేతి, కిం ఏతస్స దాన’’న్తి వత్తా హోతి. ఏకచ్చో ‘‘అయం కిఞ్చాపి దానం న దేతి, కథేన్తో పన తేలేన వియ మక్ఖేతి. ఏసో దేతు వా మా వా, వచనమేవ తస్స సహస్సం అగ్ఘతీ’’తి వత్తా హోతి. ఏవరూపో పుగ్గలో దానం న పచ్చాసీసతి, పియవచనమేవ పచ్చాసీసతి. తం పియవచనేన సఙ్గహేసి.
Peyyavajjenāti ekacco hi ‘‘ayaṃ dātabbaṃ nāma deti, ekena pana vacanena sabbaṃ makkhetvā nāseti, kiṃ etassa dāna’’nti vattā hoti. Ekacco ‘‘ayaṃ kiñcāpi dānaṃ na deti, kathento pana telena viya makkheti. Eso detu vā mā vā, vacanameva tassa sahassaṃ agghatī’’ti vattā hoti. Evarūpo puggalo dānaṃ na paccāsīsati, piyavacanameva paccāsīsati. Taṃ piyavacanena saṅgahesi.
అత్థచరియాయాతి అత్థసంవడ్ఢనకథాయ. ఏకచ్చో హి నేవ దానం, న పియవచనం పచ్చాసీసతి. అత్తనో హితకథం వడ్ఢితకథమేవ పచ్చాసీసతి. ఏవరూపం పుగ్గలం ‘‘ఇదం తే కాతబ్బం, ఇదం తే న కాతబ్బం. ఏవరూపో పుగ్గలో సేవితబ్బో, ఏవరూపో పుగ్గలో న సేవితబ్బో’’తి ఏవం అత్థచరియాయ సఙ్గహేసి.
Atthacariyāyāti atthasaṃvaḍḍhanakathāya. Ekacco hi neva dānaṃ, na piyavacanaṃ paccāsīsati. Attano hitakathaṃ vaḍḍhitakathameva paccāsīsati. Evarūpaṃ puggalaṃ ‘‘idaṃ te kātabbaṃ, idaṃ te na kātabbaṃ. Evarūpo puggalo sevitabbo, evarūpo puggalo na sevitabbo’’ti evaṃ atthacariyāya saṅgahesi.
సమానత్తతాయాతి సమానసుఖదుక్ఖభావేన. ఏకచ్చో హి దానాదీసు ఏకమ్పి న పచ్చాసీసతి, ఏకాసనే నిసజ్జం, ఏకపల్లఙ్కే సయనం, ఏకతో భోజనన్తి ఏవం సమానసుఖదుక్ఖతం పచ్చాసీసతి. తత్థ జాతియా హీనో భోగేన అధికో దుస్సఙ్గహో హోతి. న హి సక్కా తేన సద్ధిం ఏకపరిభోగో కాతుం, తథా అకరియమానే చ సో కుజ్ఝతి. భోగేన హీనో జాతియా అధికోపి దుస్సఙ్గహో హోతి. సో హి ‘‘అహం జాతిమా’’తి భోగసమ్పన్నేన సద్ధిం ఏకపరిభోగం న ఇచ్ఛతి, తస్మిం అకరియమానే కుజ్ఝతి. ఉభోహిపి హీనో పన సుసఙ్గహో హోతి. న హి సో ఇతరేన సద్ధిం ఏకపరిభోగం ఇచ్ఛతి, న అకరియమానే చ కుజ్ఝతి. ఉభోహి సదిసోపి సుసఙ్గహోయేవ. భిక్ఖూసు దుస్సీలో దుస్సఙ్గహో హోతి. న హి సక్కా తేన సద్ధిం ఏకపరిభోగో కాతుం, తథా అకరియమానే చ కుజ్ఝతి. సీలవా సుసఙ్గహో హోతి. సీలవా హి అదీయమానేపి అకరియమానేపి న కుజ్ఝతి. అఞ్ఞం అత్తనా సద్ధిం పరిభోగం అకరోన్తమ్పి న పాపకేన చిత్తేన పస్సతి. పరిభోగోపి తేన సద్ధిం సుకరో హోతి. తస్మా ఏవరూపం పుగ్గలం ఏవం సమానత్తతాయ సఙ్గహేసి.
Samānattatāyāti samānasukhadukkhabhāvena. Ekacco hi dānādīsu ekampi na paccāsīsati, ekāsane nisajjaṃ, ekapallaṅke sayanaṃ, ekato bhojananti evaṃ samānasukhadukkhataṃ paccāsīsati. Tattha jātiyā hīno bhogena adhiko dussaṅgaho hoti. Na hi sakkā tena saddhiṃ ekaparibhogo kātuṃ, tathā akariyamāne ca so kujjhati. Bhogena hīno jātiyā adhikopi dussaṅgaho hoti. So hi ‘‘ahaṃ jātimā’’ti bhogasampannena saddhiṃ ekaparibhogaṃ na icchati, tasmiṃ akariyamāne kujjhati. Ubhohipi hīno pana susaṅgaho hoti. Na hi so itarena saddhiṃ ekaparibhogaṃ icchati, na akariyamāne ca kujjhati. Ubhohi sadisopi susaṅgahoyeva. Bhikkhūsu dussīlo dussaṅgaho hoti. Na hi sakkā tena saddhiṃ ekaparibhogo kātuṃ, tathā akariyamāne ca kujjhati. Sīlavā susaṅgaho hoti. Sīlavā hi adīyamānepi akariyamānepi na kujjhati. Aññaṃ attanā saddhiṃ paribhogaṃ akarontampi na pāpakena cittena passati. Paribhogopi tena saddhiṃ sukaro hoti. Tasmā evarūpaṃ puggalaṃ evaṃ samānattatāya saṅgahesi.
సుసఙ్గహితాస్స హోన్తీతి సుసఙ్గహితా అస్స హోన్తి. దేతు వా మా వా దేతు, కరోతు వా మా వా కరోతు, సుసఙ్గహితావ హోన్తి, న భిజ్జన్తి. ‘‘యదాస్స దాతబ్బం హోతి, తదా దేతి. ఇదాని మఞ్ఞే నత్థి, తేన న దేతి. కిం మయం దదమానమేవ ఉపట్ఠహామ? అదేన్తం అకరోన్తం న ఉపట్ఠహామా’’తి ఏవం చిన్తేన్తి.
Susaṅgahitāssa hontīti susaṅgahitā assa honti. Detu vā mā vā detu, karotu vā mā vā karotu, susaṅgahitāva honti, na bhijjanti. ‘‘Yadāssa dātabbaṃ hoti, tadā deti. Idāni maññe natthi, tena na deti. Kiṃ mayaṃ dadamānameva upaṭṭhahāma? Adentaṃ akarontaṃ na upaṭṭhahāmā’’ti evaṃ cintenti.
ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం కతం దానాదిసఙ్గహకమ్మం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యో ఏవం అసఙ్గాహకో హోతి, సో ఇమినా కారణేనస్స అసఙ్గాహకభావం జనో జానాతూతి థద్ధహత్థపాదో చేవ హోతి, విసమట్ఠితావయవలక్ఖణో చ. తథాగతస్స పన దీఘరత్తం సఙ్గాహకభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఇమాని ద్వే లక్ఖణాని నిబ్బత్తన్తి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. సుసఙ్గహితపరిజనతా ఆనిసంసో.
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ kataṃ dānādisaṅgahakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma yo evaṃ asaṅgāhako hoti, so iminā kāraṇenassa asaṅgāhakabhāvaṃ jano jānātūti thaddhahatthapādo ceva hoti, visamaṭṭhitāvayavalakkhaṇo ca. Tathāgatassa pana dīgharattaṃ saṅgāhakabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni dve lakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Susaṅgahitaparijanatā ānisaṃso.
౨౧౧. కరియాతి కరిత్వా. చరియాతి చరిత్వా. అనవమతేనాతి అనవఞ్ఞాతేన. ‘‘అనపమోదేనా’’తిపి పాఠో, న అప్పమోదేన, న దీనేన న గబ్భితేనాతి అత్థో.
211.Kariyāti karitvā. Cariyāti caritvā. Anavamatenāti anavaññātena. ‘‘Anapamodenā’’tipi pāṭho, na appamodena, na dīnena na gabbhitenāti attho.
చవియాతి చవిత్వా. అతిరుచిర సువగ్గు దస్సనేయ్యన్తి అతిరుచిరఞ్చ సుపాసాదికం సువగ్గు చ సుట్ఠు ఛేకం దస్సనేయ్యఞ్చ దట్ఠబ్బయుత్తం. సుసు కుమారోతి సుట్ఠు సుకుమారో.
Caviyāti cavitvā. Atirucira suvaggu dassaneyyanti atirucirañca supāsādikaṃ suvaggu ca suṭṭhu chekaṃ dassaneyyañca daṭṭhabbayuttaṃ. Susu kumāroti suṭṭhu sukumāro.
పరిజనస్సవోతి పరిజనో అస్సవో వచనకరో. విధేయ్యోతి కత్తబ్బాకత్తబ్బేసు యథారుచి విధాతబ్బో. మహిమన్తి మహిం ఇమం. పియవదూ హితసుఖతం జిగీసమానోతి పియవదో హుత్వా హితఞ్చ సుఖఞ్చ పరియేసమానో. వచనపటికరస్సా భిప్పసన్నాతి వచనపటికరా అస్స అభిప్పసన్నా. ధమ్మానుధమ్మన్తి ధమ్మఞ్చ అనుధమ్మఞ్చ.
Parijanassavoti parijano assavo vacanakaro. Vidheyyoti kattabbākattabbesu yathāruci vidhātabbo. Mahimanti mahiṃ imaṃ. Piyavadū hitasukhataṃ jigīsamānoti piyavado hutvā hitañca sukhañca pariyesamāno. Vacanapaṭikarassā bhippasannāti vacanapaṭikarā assa abhippasannā. Dhammānudhammanti dhammañca anudhammañca.
ఉస్సఙ్ఖపాదాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Ussaṅkhapādādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౧౨. అత్థూపసంహితన్తి ఇధలోకపరలోకత్థనిస్సితం. ధమ్మూపసంహితన్తి దసకుసలకమ్మపథనిస్సితం. బహుజనం నిదంసేసీతి బహుజనస్స నిదంసనకథం కథేసి. పాణీనన్తి సత్తానం. ‘‘అగ్గో’’తిఆదీని సబ్బాని అఞ్ఞమఞ్ఞవేవచనాని. ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం భాసితా ఉద్ధఙ్గమనీయా అత్థూపసంహితా వాచా. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యో ఏవరూపం ఉగ్గతవాచం న భాసతి, సో ఇమినా కారణేన ఉగ్గతవాచాయ అభాసనం జనో జానాతూతి అధోసఙ్ఖపాదో చ హోతి అధోనతలోమో చ. తథాగతస్స పన దీఘరత్తం ఏవరూపాయ ఉగ్గతవాచాయ భాసితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఉస్సఙ్ఖపాదలక్ఖణఞ్చ ఉద్ధగ్గలోమలక్ఖణఞ్చ నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. ఉత్తమభావో ఆనిసంసో.
212.Atthūpasaṃhitanti idhalokaparalokatthanissitaṃ. Dhammūpasaṃhitanti dasakusalakammapathanissitaṃ. Bahujanaṃ nidaṃsesīti bahujanassa nidaṃsanakathaṃ kathesi. Pāṇīnanti sattānaṃ. ‘‘Aggo’’tiādīni sabbāni aññamaññavevacanāni. Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ bhāsitā uddhaṅgamanīyā atthūpasaṃhitā vācā. Kammasarikkhakaṃ nāma yo evarūpaṃ uggatavācaṃ na bhāsati, so iminā kāraṇena uggatavācāya abhāsanaṃ jano jānātūti adhosaṅkhapādo ca hoti adhonatalomo ca. Tathāgatassa pana dīgharattaṃ evarūpāya uggatavācāya bhāsitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ussaṅkhapādalakkhaṇañca uddhaggalomalakkhaṇañca nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Uttamabhāvo ānisaṃso.
౨౧౩. ఏరయన్తి భణన్తో. బహుజనం నిదంసయీతి బహుజనస్స హితం దస్సేతి. ధమ్మయాగన్తి ధమ్మదానయఞ్ఞం.
213.Erayanti bhaṇanto. Bahujanaṃ nidaṃsayīti bahujanassa hitaṃ dasseti. Dhammayāganti dhammadānayaññaṃ.
ఉబ్భముప్పతితలోమవా ససోతి సో ఏస ఉద్ధగ్గతలోమవా హోతి. పాదగణ్ఠిరహూతి పాదగోప్ఫకా అహేసుం. సాధుసణ్ఠితాతి సుట్ఠు సణ్ఠితా. మంసలోహితాచితాతి మంసేన చ లోహితేన చ ఆచితా. తచోత్థతాతి తచేన పరియోనద్ధా నిగుళ్హా. వజతీతి గచ్ఛతి. అనోమనిక్కమోతి అనోమవిహారీ సేట్ఠవిహారీ.
Ubbhamuppatitalomavā sasoti so esa uddhaggatalomavā hoti. Pādagaṇṭhirahūti pādagopphakā ahesuṃ. Sādhusaṇṭhitāti suṭṭhu saṇṭhitā. Maṃsalohitācitāti maṃsena ca lohitena ca ācitā. Tacotthatāti tacena pariyonaddhā niguḷhā. Vajatīti gacchati. Anomanikkamoti anomavihārī seṭṭhavihārī.
ఏణిజఙ్ఘలక్ఖణవణ్ణనా
Eṇijaṅghalakkhaṇavaṇṇanā
౨౧౪. సిప్పం వాతిఆదీసు సిప్పం నామ ద్వే సిప్పాని – హీనఞ్చ సిప్పం, ఉక్కట్ఠఞ్చ సిప్పం. హీనం నామ సిప్పం నళకారసిప్పం, కుమ్భకారసిప్పం పేసకారసిప్పం నహాపితసిప్పం. ఉక్కట్ఠం నామ సిప్పం లేఖా ముద్దా గణనా. విజ్జాతి అహివిజ్జాదిఅనేకవిధా. చరణన్తి పఞ్చసీలం దససీలం పాతిమోక్ఖసంవరసీలం. కమ్మన్తి కమ్మస్సకతాజాననపఞ్ఞా. కిలిస్సేయ్యున్తి కిలమేయ్యుం. అన్తేవాసికవత్తం నామ దుక్ఖం, తం నేసం మా చిరమహోసీతి చిన్తేసి.
214.Sippaṃ vātiādīsu sippaṃ nāma dve sippāni – hīnañca sippaṃ, ukkaṭṭhañca sippaṃ. Hīnaṃ nāma sippaṃ naḷakārasippaṃ, kumbhakārasippaṃ pesakārasippaṃ nahāpitasippaṃ. Ukkaṭṭhaṃ nāma sippaṃ lekhā muddā gaṇanā. Vijjāti ahivijjādianekavidhā. Caraṇanti pañcasīlaṃ dasasīlaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ. Kammanti kammassakatājānanapaññā. Kilisseyyunti kilameyyuṃ. Antevāsikavattaṃ nāma dukkhaṃ, taṃ nesaṃ mā ciramahosīti cintesi.
రాజారహానీతి రఞ్ఞో అనురూపాని హత్థిఅస్సాదీని, తానియేవ రఞ్ఞో సేనాయ అఙ్గభూతత్తా రాజఙ్గానీతి వుచ్చన్తి. రాజూపభోగానీతి రఞ్ఞో ఉపభోగపరిభోగభణ్డాని, తాని చేవ సత్తరతనాని చ. రాజానుచ్ఛవికానీతి రఞ్ఞో అనుచ్ఛవికాని. తేసంయేవ సబ్బేసం ఇదం గహణం. సమణారహానీతి సమణానం అనురూపాని చీవరాదీని. సమణఙ్గానీతి సమణానం కోట్ఠాసభూతా చతస్సో పరిసా. సమణూపభోగానీతి సమణానం ఉపభోగపరిక్ఖారా. సమణానుచ్ఛవికానీతి తేసంయేవ అధివచనం.
Rājārahānīti rañño anurūpāni hatthiassādīni, tāniyeva rañño senāya aṅgabhūtattā rājaṅgānīti vuccanti. Rājūpabhogānīti rañño upabhogaparibhogabhaṇḍāni, tāni ceva sattaratanāni ca. Rājānucchavikānīti rañño anucchavikāni. Tesaṃyeva sabbesaṃ idaṃ gahaṇaṃ. Samaṇārahānīti samaṇānaṃ anurūpāni cīvarādīni. Samaṇaṅgānīti samaṇānaṃ koṭṭhāsabhūtā catasso parisā. Samaṇūpabhogānīti samaṇānaṃ upabhogaparikkhārā. Samaṇānucchavikānīti tesaṃyeva adhivacanaṃ.
ఇధ పన కమ్మం నామ దీఘరత్తం సక్కచ్చం సిప్పాదివాచనం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యో ఏవం సక్కచ్చం సిప్పం అవాచేన్తో అన్తేవాసికే ఉక్కుటికాసనజఙ్ఘపేసనికాదీహి కిలమేతి, తస్స జఙ్ఘమంసం లిఖిత్వా పాతితం వియ హోతి. తథాగతస్స పన సక్కచ్చం వాచితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి అనుపుబ్బఉగ్గతవట్టితం ఏణిజఙ్ఘలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణం. అనుచ్ఛవికలాభితా ఆనిసంసో.
Idha pana kammaṃ nāma dīgharattaṃ sakkaccaṃ sippādivācanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma yo evaṃ sakkaccaṃ sippaṃ avācento antevāsike ukkuṭikāsanajaṅghapesanikādīhi kilameti, tassa jaṅghamaṃsaṃ likhitvā pātitaṃ viya hoti. Tathāgatassa pana sakkaccaṃ vācitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti anupubbauggatavaṭṭitaṃ eṇijaṅghalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Anucchavikalābhitā ānisaṃso.
౨౧౫. యదూపఘాతాయాతి యం సిప్పం కస్సచి ఉపఘాతాయ న హోతి. కిలిస్సతీతి కిలమిస్సతి. సుఖుమత్తచోత్థతాతి సుఖుమత్తచేన పరియోనద్ధా. కిం పన అఞ్ఞేన కమ్మేన అఞ్ఞం లక్ఖణం నిబ్బత్తతీతి? న నిబ్బత్తతి. యం పన నిబ్బత్తతి, తం అనుబ్యఞ్జనం హోతి, తస్మా ఇధ వుత్తం.
215.Yadūpaghātāyāti yaṃ sippaṃ kassaci upaghātāya na hoti. Kilissatīti kilamissati. Sukhumattacotthatāti sukhumattacena pariyonaddhā. Kiṃ pana aññena kammena aññaṃ lakkhaṇaṃ nibbattatīti? Na nibbattati. Yaṃ pana nibbattati, taṃ anubyañjanaṃ hoti, tasmā idha vuttaṃ.
సుఖుమచ్ఛవిలక్ఖణవణ్ణనా
Sukhumacchavilakkhaṇavaṇṇanā
౨౧౬. సమణం వాతి సమితపాపట్ఠేన సమణం. బ్రాహ్మణం వాతి బాహితపాపట్ఠేన బ్రాహ్మణం.
216.Samaṇaṃ vāti samitapāpaṭṭhena samaṇaṃ. Brāhmaṇaṃ vāti bāhitapāpaṭṭhena brāhmaṇaṃ.
మహాపఞ్ఞోతిఆదీసు మహాపఞ్ఞాదీహి సమన్నాగతో హోతీతి అత్థో. తత్రిదం మహాపఞ్ఞాదీనం నానత్తం.
Mahāpaññotiādīsu mahāpaññādīhi samannāgato hotīti attho. Tatridaṃ mahāpaññādīnaṃ nānattaṃ.
తత్థ కతమా మహాపఞ్ఞా? మహన్తే సీలక్ఖన్ధే పరిగ్గణ్హాతీతి మహాపఞ్ఞా, మహన్తే సమాధిక్ఖన్ధే పఞ్ఞాక్ఖన్ధే విముత్తిక్ఖన్ధే విముత్తిఞాణదస్సనక్ఖన్ధే పరిగ్గణ్హాతీతి మహాపఞ్ఞా. మహన్తాని ఠానాఠానాని మహన్తా విహారసమాపత్తియో మహన్తాని అరియసచ్చాని మహన్తే సతిపట్ఠానే సమ్మప్పధానే ఇద్ధిపాదే మహన్తాని ఇన్ద్రియాని బలాని మహన్తే బోజ్ఝఙ్గే మహన్తే అరియమగ్గే మహన్తాని సామఞ్ఞఫలాని మహన్తా అభిఞ్ఞాయో మహన్తం పరమత్థం నిబ్బానం పరిగ్గణ్హాతీతి మహాపఞ్ఞా.
Tattha katamā mahāpaññā? Mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante samādhikkhandhe paññākkhandhe vimuttikkhandhe vimuttiñāṇadassanakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahantāni ṭhānāṭhānāni mahantā vihārasamāpattiyo mahantāni ariyasaccāni mahante satipaṭṭhāne sammappadhāne iddhipāde mahantāni indriyāni balāni mahante bojjhaṅge mahante ariyamagge mahantāni sāmaññaphalāni mahantā abhiññāyo mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti mahāpaññā.
కతమా పుథుపఞ్ఞా? పుథునానాఖన్ధేసు ఞాణం పవత్తతీతి పుథుపఞ్ఞా. పుథునానాధాతూసు పుథునానాఆయతనేసు పుథునానాపటిచ్చసముప్పాదేసు పుథునానాసుఞ్ఞతమనుపలబ్భేసు పుథునానాఅత్థేసు ధమ్మేసు నిరుత్తీసు పటిభానేసు. పుథునానాసీలక్ఖన్ధేసు పుథునానాసమాధిపఞ్ఞావిముత్తివిముత్తిఞాదస్సనక్ఖన్ధేసు పుథునానాఠానాఠానేసు పుథునానావిహారసమాపత్తీసు పుథునానాఅరియసచ్చేసు పుథునానాసతిపట్ఠానేసు సమ్మప్పధానేసు ఇద్ధిపాదేసు ఇన్ద్రియేసు బలేసు బోజ్ఝఙ్గేసు పుథునానాఅరియమగ్గేసు సామఞ్ఞఫలేసు అభిఞ్ఞాసు పుథుజ్జనసాధారణే ధమ్మే సమతిక్కమ్మ పరమత్థే నిబ్బానే ఞాణం పవత్తతీతి పుథుపఞ్ఞా.
Katamā puthupaññā? Puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā. Puthunānādhātūsu puthunānāāyatanesu puthunānāpaṭiccasamuppādesu puthunānāsuññatamanupalabbhesu puthunānāatthesu dhammesu niruttīsu paṭibhānesu. Puthunānāsīlakkhandhesu puthunānāsamādhipaññāvimuttivimuttiñādassanakkhandhesu puthunānāṭhānāṭhānesu puthunānāvihārasamāpattīsu puthunānāariyasaccesu puthunānāsatipaṭṭhānesu sammappadhānesu iddhipādesu indriyesu balesu bojjhaṅgesu puthunānāariyamaggesu sāmaññaphalesu abhiññāsu puthujjanasādhāraṇe dhamme samatikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā.
కతమా హాసపఞ్ఞా? ఇధేకచ్చో హాసబహులో వేదబహులో తుట్ఠిబహులో పామోజ్జబహులో సీలం పరిపూరేతి ఇన్ద్రియసంవరం పరిపూరేతి భోజనే మత్తఞ్ఞుతం జాగరియానుయోగం సీలక్ఖన్ధం సమాధిక్ఖన్ధం పఞ్ఞాక్ఖన్ధం విముత్తిక్ఖన్ధం విముత్తిఞాణదస్సనక్ఖన్ధం పరిపూరేతీతి హాసపఞ్ఞా. హాసబహులో…పే॰… పామోజ్జబహులో ఠానాఠానం పటివిజ్ఝతీతి హాసపఞ్ఞా. హాసబహులో విహారసమాపత్తియో పరిపూరేతీతి హాసపఞ్ఞా. హాసబహులో అరియసచ్చాని పటివిజ్ఝతీతి హాసపఞ్ఞా. సతిపట్ఠానే సమ్మప్పధానే ఇద్ధిపాదే ఇన్ద్రియాని బలాని బోజ్ఝఙ్గే అరియమగ్గం భావేతీతి హాసపఞ్ఞా. హాసబహులో సామఞ్ఞఫలాని సచ్ఛికరోతీతి హాసపఞ్ఞా. అభిఞ్ఞాయో పటివిజ్ఝతీతి హాసపఞ్ఞా. హాసబహులో వేదతుట్ఠిపామోజ్జబహులో పరమత్థం నిబ్బానం సచ్ఛికరోతీతి హాసపఞ్ఞా.
Katamā hāsapaññā? Idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo sīlaṃ paripūreti indriyasaṃvaraṃ paripūreti bhojane mattaññutaṃ jāgariyānuyogaṃ sīlakkhandhaṃ samādhikkhandhaṃ paññākkhandhaṃ vimuttikkhandhaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo ṭhānāṭhānaṃ paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vihārasamāpattiyo paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo ariyasaccāni paṭivijjhatīti hāsapaññā. Satipaṭṭhāne sammappadhāne iddhipāde indriyāni balāni bojjhaṅge ariyamaggaṃ bhāvetīti hāsapaññā. Hāsabahulo sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā. Abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vedatuṭṭhipāmojjabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti hāsapaññā.
కతమా జవనపఞ్ఞా? యంకిఞ్చి రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం యం దూరే సన్తికే వా, సబ్బం తం రూపం అనిచ్చతో ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా. దుక్ఖతో ఖిప్పం అనత్తతో ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా. యా కాచి వేదనా…పే॰… యంకిఞ్చి విఞ్ఞాణం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం, సబ్బం తం విఞ్ఞాణం అనిచ్చతో దుక్ఖతో అనత్తతో ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా. చక్ఖు…పే॰… జరామరణం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అనిచ్చతో దుక్ఖతో అనత్తతో ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా. రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అనిచ్చం ఖయట్ఠేన దుక్ఖం భయట్ఠేన అనత్తా అసారకట్ఠేనాతి తులయిత్వా తీరయిత్వా విభావయిత్వా విభూతం కత్వా రూపనిరోధే నిబ్బానే ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా. వేదనా సఞ్ఞా సఙ్ఖారా విఞ్ఞాణం చక్ఖు…పే॰… జరామరణం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం అనిచ్చం ఖయట్ఠేన…పే॰… విభూతం కత్వా జరామరణనిరోధే నిబ్బానే ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా. రూపం అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం . చక్ఖుం…పే॰… జరామరణం అనిచ్చం సఙ్ఖతం పటిచ్చసముప్పన్నం ఖయధమ్మం వయధమ్మం విరాగధమ్మం నిరోధధమ్మన్తి తులయిత్వా తీరయిత్వా విభావయిత్వా విభూతం కత్వా జరామరణనిరోధే నిబ్బానే ఖిప్పం జవతీతి జవనపఞ్ఞా.
Katamā javanapaññā? Yaṃkiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ taṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā. Dukkhato khippaṃ anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Yā kāci vedanā…pe… yaṃkiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ, sabbaṃ taṃ viññāṇaṃ aniccato dukkhato anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccato dukkhato anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena dukkhaṃ bhayaṭṭhena anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ . Cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
కతమా తిక్ఖపఞ్ఞా? ఖిప్పం కిలేసే ఛిన్దతీతి తిక్ఖపఞ్ఞా. ఉప్పన్నం కామవితక్కం నాధివాసేతి, ఉప్పన్నం బ్యాపాదవితక్కం, ఉప్పన్నం విహింసావితక్కం, ఉప్పన్నుప్పన్నే పాపకే అకుసలే ధమ్మే ఉప్పన్నం రాగం దోసం మోహం కోధం ఉపనాహం మక్ఖం పళాసం ఇస్సం మచ్ఛరియం మాయం సాఠేయ్యం థమ్భం సారమ్భం మానం అతిమానం మదం పమాదం సబ్బే కిలేసే సబ్బే దుచ్చరితే సబ్బే అభిసఙ్ఖారే సబ్బే భవగామికమ్మే నాధివాసేతి పజహతి వినోదేతి బ్యన్తీ కరోతి అనభావం గమేతీతి తిక్ఖపఞ్ఞా. ఏకస్మిం ఆసనే చత్తారో అరియమగ్గా చత్తారి సామఞ్ఞఫలాని చతస్సో పటిసమ్భిదాయో ఛ అభిఞ్ఞాయో అధిగతా హోన్తి సచ్ఛికతా ఫస్సితా పఞ్ఞాయాతి తిక్ఖపఞ్ఞా.
Katamā tikkhapaññā? Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā. Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti, uppannaṃ byāpādavitakkaṃ, uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ, uppannuppanne pāpake akusale dhamme uppannaṃ rāgaṃ dosaṃ mohaṃ kodhaṃ upanāhaṃ makkhaṃ paḷāsaṃ issaṃ macchariyaṃ māyaṃ sāṭheyyaṃ thambhaṃ sārambhaṃ mānaṃ atimānaṃ madaṃ pamādaṃ sabbe kilese sabbe duccarite sabbe abhisaṅkhāre sabbe bhavagāmikamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantī karoti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā. Ekasmiṃ āsane cattāro ariyamaggā cattāri sāmaññaphalāni catasso paṭisambhidāyo cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti tikkhapaññā.
కతమా నిబ్బేధికపఞ్ఞా? ఇధేకచ్చో సబ్బసఙ్ఖారేసు ఉబ్బేగబహులో హోతి ఉత్తాసబహులో ఉక్కణ్ఠనబహులో అరతిబహులో అనభిరతిబహులో బహిముఖో న రమతి సబ్బసఙ్ఖారేసు, అనిబ్బిద్ధపుబ్బం అపదాలితపుబ్బం లోభక్ఖన్ధం నిబ్బిజ్ఝతి పదాలేతీతి నిబ్బేధికపఞ్ఞా. అనిబ్బిద్ధపుబ్బం అపదాలితపుబ్బం దోసక్ఖన్ధం మోహక్ఖన్ధం కోధం ఉపనాహం…పే॰… సబ్బే భవగామికమ్మే నిబ్బిజ్ఝతి పదాలేతీతి నిబ్బేధికపఞ్ఞాతి (పటి॰ మ॰ ౩.౩).
Katamā nibbedhikapaññā? Idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ mohakkhandhaṃ kodhaṃ upanāhaṃ…pe… sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññāti (paṭi. ma. 3.3).
౨౧౭. పబ్బజితం ఉపాసితాతి పణ్డితం పబ్బజితం ఉపసఙ్కమిత్వా పయిరుపాసితా. అత్థన్తరోతి యథా ఏకే రన్ధగవేసినో ఉపారమ్భచిత్తతాయ దోసం అబ్భన్తరం కరిత్వా నిసామయన్తి, ఏవం అనిసామేత్వా అత్థం అబ్భన్తరం కత్వా అత్థయుత్తం కథం నిసామయి ఉపధారయి.
217.Pabbajitaṃ upāsitāti paṇḍitaṃ pabbajitaṃ upasaṅkamitvā payirupāsitā. Atthantaroti yathā eke randhagavesino upārambhacittatāya dosaṃ abbhantaraṃ karitvā nisāmayanti, evaṃ anisāmetvā atthaṃ abbhantaraṃ katvā atthayuttaṃ kathaṃ nisāmayi upadhārayi.
పటిలాభగతేనాతి పటిలాభత్థాయ గతేన. ఉప్పాదనిమిత్తకోవిదాతి ఉప్పాదే చ నిమిత్తే చ ఛేకా. అవేచ్చ దక్ఖితీతి ఞత్వా పస్సిస్సతి.
Paṭilābhagatenāti paṭilābhatthāya gatena. Uppādanimittakovidāti uppāde ca nimitte ca chekā. Avecca dakkhitīti ñatvā passissati.
అత్థానుసిట్ఠీసు పరిగ్గహేసు చాతి యే అత్థానుసాసనేసు పరిగ్గహా అత్థానత్థం పరిగ్గాహకాని ఞాణాని, తేసూతి అత్థో.
Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu cāti ye atthānusāsanesu pariggahā atthānatthaṃ pariggāhakāni ñāṇāni, tesūti attho.
సువణ్ణవణ్ణలక్ఖణవణ్ణనా
Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇavaṇṇanā
౨౧౮. అక్కోధనోతి న అనాగామిమగ్గేన కోధస్స పహీనత్తా, అథ ఖో సచేపి మే కోధో ఉప్పజ్జేయ్య, ఖిప్పమేవ నం పటివినోదేయ్యన్తి ఏవం అక్కోధవసికత్తా. నాభిసజ్జీతి కుటిలకణ్టకో వియ తత్థ తత్థ మమ్మం తుదన్తో వియ న లగ్గి. న కుప్పి న బ్యాపజ్జీతిఆదీసు పుబ్బుప్పత్తికో కోపో. తతో బలవతరో బ్యాపాదో. తతో బలవతరా పతిత్థియనా. తం సబ్బం అకరోన్తో న కుప్పి న బ్యాపజ్జి న పతిత్థియి. అప్పచ్చయన్తి దోమనస్సం. న పాత్వాకాసీతి న కాయవికారేన వా వచీవికారేన వా పాకటమకాసి.
218.Akkodhanoti na anāgāmimaggena kodhassa pahīnattā, atha kho sacepi me kodho uppajjeyya, khippameva naṃ paṭivinodeyyanti evaṃ akkodhavasikattā. Nābhisajjīti kuṭilakaṇṭako viya tattha tattha mammaṃ tudanto viya na laggi. Na kuppi na byāpajjītiādīsu pubbuppattiko kopo. Tato balavataro byāpādo. Tato balavatarā patitthiyanā. Taṃ sabbaṃ akaronto na kuppi na byāpajji na patitthiyi. Appaccayanti domanassaṃ. Na pātvākāsīti na kāyavikārena vā vacīvikārena vā pākaṭamakāsi.
ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం అక్కోధనతా చేవ సుఖుమత్థరణాదిదానఞ్చ. కమ్మసరిక్ఖకం నామ కోధనస్స ఛవివణ్ణో ఆవిలో హోతి ముఖం దుద్దసియం వత్థచ్ఛాదనసదిసఞ్చ మణ్డనం నామ నత్థి. తస్మా యో కోధనో చేవ వత్థచ్ఛాదనానఞ్చ అదాతా, సో ఇమినా కారణేనస్స జనో కోధనాదిభావం జానాతూతి దుబ్బణ్ణో హోతి దుస్సణ్ఠానో. అక్కోధనస్స పన ముఖం విరోచతి, ఛవివణ్ణో విప్పసీదతి. సత్తా హి చతూహి కారణేహి పాసాదికా హోన్తి ఆమిసదానేన వా వత్థదానేన వా సమ్మజ్జనేన వా అక్కోధనతాయ వా. ఇమాని చత్తారిపి కారణాని దీఘరత్తం తథాగతేన కతానేవ. తేనస్స ఇమేసం కతభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి సువణ్ణవణ్ణం మహాపురిసలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణం. సుఖుమత్థరణాదిలాభితా ఆనిసంసో.
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ akkodhanatā ceva sukhumattharaṇādidānañca. Kammasarikkhakaṃ nāma kodhanassa chavivaṇṇo āvilo hoti mukhaṃ duddasiyaṃ vatthacchādanasadisañca maṇḍanaṃ nāma natthi. Tasmā yo kodhano ceva vatthacchādanānañca adātā, so iminā kāraṇenassa jano kodhanādibhāvaṃ jānātūti dubbaṇṇo hoti dussaṇṭhāno. Akkodhanassa pana mukhaṃ virocati, chavivaṇṇo vippasīdati. Sattā hi catūhi kāraṇehi pāsādikā honti āmisadānena vā vatthadānena vā sammajjanena vā akkodhanatāya vā. Imāni cattāripi kāraṇāni dīgharattaṃ tathāgatena katāneva. Tenassa imesaṃ katabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti suvaṇṇavaṇṇaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Sukhumattharaṇādilābhitā ānisaṃso.
౨౧౯. అభివిస్సజీతి అభివిస్సజ్జేసి. మహిమివ సురో అభివస్సన్తి సురో వుచ్చతి దేవో, మహాపథవిం అభివస్సన్తో దేవో వియ.
219.Abhivissajīti abhivissajjesi. Mahimiva suro abhivassanti suro vuccati devo, mahāpathaviṃ abhivassanto devo viya.
సురవరతరోరివ ఇన్దోతి సురానం వరతరో ఇన్దో వియ.
Suravarataroriva indoti surānaṃ varataro indo viya.
అపబ్బజ్జమిచ్ఛన్తి అపబ్బజ్జం గిహిభావం ఇచ్ఛన్తో. మహతిమహిన్తి మహన్తిం పథవిం.
Apabbajjamicchanti apabbajjaṃ gihibhāvaṃ icchanto. Mahatimahinti mahantiṃ pathaviṃ.
అచ్ఛాదనవత్థమోక్ఖపావురణానన్తి అచ్ఛాదనానఞ్చేవ వత్థానఞ్చ ఉత్తమపావురణానఞ్చ. పనాసోతి వినాసో.
Acchādanavatthamokkhapāvuraṇānanti acchādanānañceva vatthānañca uttamapāvuraṇānañca. Panāsoti vināso.
కోసోహితవత్థగుయ్హలక్ఖణవణ్ణనా
Kosohitavatthaguyhalakkhaṇavaṇṇanā
౨౨౦. మాతరమ్పి పుత్తేన సమానేతా అహోసీతి ఇమం కమ్మం రజ్జే పతిట్ఠితేన సక్కా కాతుం. తస్మా బోధిసత్తోపి రజ్జం కారయమానో అన్తోనగరే చతుక్కాదీసు చతూసు నగరద్వారేసు బహినగరే చతూసు దిసాసు ఇమం కమ్మం కరోథాతి మనుస్సే ఠపేసి. తే మాతరం కుహిం మే పుత్తో పుత్తం న పస్సామీతి విలపన్తిం పరియేసమానం దిస్వా ఏహి, అమ్మ, పుత్తం దక్ఖసీతి తం ఆదాయ గన్త్వా నహాపేత్వా భోజేత్వా పుత్తమస్సా పరియేసిత్వా దస్సేన్తి. ఏస నయో సబ్బత్థ.
220.Mātarampiputtena samānetā ahosīti imaṃ kammaṃ rajje patiṭṭhitena sakkā kātuṃ. Tasmā bodhisattopi rajjaṃ kārayamāno antonagare catukkādīsu catūsu nagaradvāresu bahinagare catūsu disāsu imaṃ kammaṃ karothāti manusse ṭhapesi. Te mātaraṃ kuhiṃ me putto puttaṃ na passāmīti vilapantiṃ pariyesamānaṃ disvā ehi, amma, puttaṃ dakkhasīti taṃ ādāya gantvā nahāpetvā bhojetvā puttamassā pariyesitvā dassenti. Esa nayo sabbattha.
ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం ఞాతీనం సమఙ్గిభావకరణం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ ఞాతయో హి సమఙ్గీభూతా అఞ్ఞమఞ్ఞస్స వజ్జం పటిచ్ఛాదేన్తి. కిఞ్చాపి హి తే కలహకాలే కలహం కరోన్తి, ఏకస్స పన దోసే ఉప్పన్నే అఞ్ఞం జానాపేతుం న ఇచ్ఛన్తి. అయం నామ ఏతస్స దోసోతి వుత్తే సబ్బే ఉట్ఠహిత్వా కేన దిట్ఠం కేన సుతం, అమ్హాకం ఞాతీసు ఏవరూపం కత్తా నామ నత్థీతి. తథాగతేన చ తం ఞాతిసఙ్గహం కరోన్తేన దీఘరత్తం ఇదం వజ్జప్పటిచ్ఛాదనకమ్మం నామ కతం హోతి. అథస్స సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన ఏవరూపస్స కమ్మస్స కతభావం జానాతూతి కోసోహితవత్థగుయ్హలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణం. పహూతపుత్తతా ఆనిసంసో.
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ ñātīnaṃ samaṅgibhāvakaraṇaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma ñātayo hi samaṅgībhūtā aññamaññassa vajjaṃ paṭicchādenti. Kiñcāpi hi te kalahakāle kalahaṃ karonti, ekassa pana dose uppanne aññaṃ jānāpetuṃ na icchanti. Ayaṃ nāma etassa dosoti vutte sabbe uṭṭhahitvā kena diṭṭhaṃ kena sutaṃ, amhākaṃ ñātīsu evarūpaṃ kattā nāma natthīti. Tathāgatena ca taṃ ñātisaṅgahaṃ karontena dīgharattaṃ idaṃ vajjappaṭicchādanakammaṃ nāma kataṃ hoti. Athassa sadevako loko iminā kāraṇena evarūpassa kammassa katabhāvaṃ jānātūti kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Pahūtaputtatā ānisaṃso.
౨౨౧. వత్థఛాదియన్తి వత్థేన ఛాదేతబ్బం వత్థగుయ్హం.
221.Vatthachādiyanti vatthena chādetabbaṃ vatthaguyhaṃ.
అమిత్తతాపనాతి అమిత్తానం పతాపనా. గిహిస్స పీతిం జననాతి గిహిభూతస్స సతో పీతిజననా.
Amittatāpanāti amittānaṃ patāpanā. Gihissa pītiṃ jananāti gihibhūtassa sato pītijananā.
పరిమణ్డలాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Parimaṇḍalādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౨౨. సమం జానాతీతి ‘‘అయం తారుక్ఖసమో అయం పోక్ఖరసాతిసమో’’తి ఏవం తేన తేన సమం జానాతి. సామం జానాతీతి సయం జానాతి. పురిసం జానాతీతి ‘‘అయం సేట్ఠసమ్మతో’’తి పురిసం జానాతి. పురిసవిసేసం జానాతీతి ముగ్గం మాసేన సమం అకత్వా గుణవిసిట్ఠస్స విసేసం జానాతి. అయమిదమరహతీతి అయం పురిసో ఇదం నామ దానసక్కారం అరహతి . పురిసవిసేసకరో అహోసీతి పురిసవిసేసం ఞత్వా కారకో అహోసి. యో యం అరహతి, తస్సేవ తం అదాసి. యో హి కహాపణారహస్స అడ్ఢం దేతి, సో పరస్స అడ్ఢం నాసేతి. యో ద్వే కహాపణే దేతి, సో అత్తనో కహాపణం నాసేతి. తస్మా ఇదం ఉభయమ్పి అకత్వా యో యం అరహతి, తస్స తదేవ అదాసి. సద్ధాధనన్తిఆదీసు సమ్పత్తిపటిలాభట్ఠేన సద్ధాదీనం ధనభావో వేదితబ్బో.
222.Samaṃ jānātīti ‘‘ayaṃ tārukkhasamo ayaṃ pokkharasātisamo’’ti evaṃ tena tena samaṃ jānāti. Sāmaṃ jānātīti sayaṃ jānāti. Purisaṃ jānātīti ‘‘ayaṃ seṭṭhasammato’’ti purisaṃ jānāti. Purisavisesaṃ jānātīti muggaṃ māsena samaṃ akatvā guṇavisiṭṭhassa visesaṃ jānāti. Ayamidamarahatīti ayaṃ puriso idaṃ nāma dānasakkāraṃ arahati . Purisavisesakaro ahosīti purisavisesaṃ ñatvā kārako ahosi. Yo yaṃ arahati, tasseva taṃ adāsi. Yo hi kahāpaṇārahassa aḍḍhaṃ deti, so parassa aḍḍhaṃ nāseti. Yo dve kahāpaṇe deti, so attano kahāpaṇaṃ nāseti. Tasmā idaṃ ubhayampi akatvā yo yaṃ arahati, tassa tadeva adāsi. Saddhādhanantiādīsu sampattipaṭilābhaṭṭhena saddhādīnaṃ dhanabhāvo veditabbo.
ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం పురిసవిసేసం ఞత్వా కతం సమసఙ్గహకమ్మం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ తదస్స కమ్మం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఇమాని ద్వే లక్ఖణాని నిబ్బత్తన్తి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. ధనసమ్పత్తి ఆనిసంసో.
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ purisavisesaṃ ñatvā kataṃ samasaṅgahakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma tadassa kammaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni dve lakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Dhanasampatti ānisaṃso.
౨౨౩. తులియాతి తులయిత్వా. పటివిచయాతి పటివిచినిత్వా. మహాజనసఙ్గాహకన్తి మహాజనసఙ్గహణం. సమేక్ఖమానోతి సమం పేక్ఖమానో. అతినిపుణా మనుజాతి అతినిపుణా సుఖుమపఞ్ఞా లక్ఖణపాఠకమనుస్సా. బహువివిధా గిహీనం అరహానీతి బహూ వివిధాని గిహీనం అనుచ్ఛవికాని పటిలభతి. దహరో సుసు కుమారో ‘‘అయం దహరో కుమారో పటిలభిస్సతీ’’తి బ్యాకంసు మహీపతిస్సాతి రఞ్ఞో.
223.Tuliyāti tulayitvā. Paṭivicayāti paṭivicinitvā. Mahājanasaṅgāhakanti mahājanasaṅgahaṇaṃ. Samekkhamānoti samaṃ pekkhamāno. Atinipuṇāmanujāti atinipuṇā sukhumapaññā lakkhaṇapāṭhakamanussā. Bahuvividhā gihīnaṃ arahānīti bahū vividhāni gihīnaṃ anucchavikāni paṭilabhati. Daharo susu kumāro ‘‘ayaṃ daharo kumāro paṭilabhissatī’’ti byākaṃsu mahīpatissāti rañño.
సీహపుబ్బద్ధకాయాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Sīhapubbaddhakāyādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౨౪. యోగక్ఖేమకామోతి యోగతో ఖేమకామో. పఞ్ఞాయాతి కమ్మస్సకతపఞ్ఞాయ. ఇధ కమ్మం నామ మహాజనస్స అత్థకామతా. కమ్మసరిక్ఖకం నామ తం మహాజనస్స అత్థకామతాయ వడ్ఢిమేవ పచ్చాసీసితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఇమాని సమన్తపరిపూరాని అపరిహీనాని తీణి లక్ఖణాని నిబ్బత్తన్తి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణత్తయం. ధనాదీహి చేవ సద్ధాదీహి చ అపరిహాని ఆనిసంసో.
224.Yogakkhemakāmoti yogato khemakāmo. Paññāyāti kammassakatapaññāya. Idha kammaṃ nāma mahājanassa atthakāmatā. Kammasarikkhakaṃ nāma taṃ mahājanassa atthakāmatāya vaḍḍhimeva paccāsīsitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni samantaparipūrāni aparihīnāni tīṇi lakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇattayaṃ. Dhanādīhi ceva saddhādīhi ca aparihāni ānisaṃso.
౨౨౫. సద్ధాయాతి ఓకప్పనసద్ధాయ పసాదసద్ధాయ. సీలేనాతి పఞ్చసీలేన దససీలేన. సుతేనాతి పరియత్తిసవనేన. బుద్ధియాతి ఏతేసం బుద్ధియా , ‘‘కిన్తి ఏతేహి వడ్ఢేయ్యు’’న్తి ఏవం చిన్తేసీతి అత్థో. ధమ్మేనాతి లోకియధమ్మేన. బహూహి సాధూహీతి అఞ్ఞేహిపి బహూహి ఉత్తమగుణేహి. అసహానధమ్మతన్తి అపరిహీనధమ్మం.
225.Saddhāyāti okappanasaddhāya pasādasaddhāya. Sīlenāti pañcasīlena dasasīlena. Sutenāti pariyattisavanena. Buddhiyāti etesaṃ buddhiyā , ‘‘kinti etehi vaḍḍheyyu’’nti evaṃ cintesīti attho. Dhammenāti lokiyadhammena. Bahūhi sādhūhīti aññehipi bahūhi uttamaguṇehi. Asahānadhammatanti aparihīnadhammaṃ.
రసగ్గసగ్గితాలక్ఖణవణ్ణనా
Rasaggasaggitālakkhaṇavaṇṇanā
౨౨౬. సమాభివాహినియోతి యథా తిలఫలమత్తమ్పి జివ్హగ్గే ఠపితం సబ్బత్థ ఫరతి, ఏవం సమా హుత్వా వహన్తి. ఇధ కమ్మం నామ అవిహేఠనకమ్మం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ పాణిఆదీహి పహారం లద్ధస్స తత్థ తత్థ లోహితం సణ్ఠాతి, గణ్ఠి గణ్ఠి హుత్వా అన్తోవ పుబ్బం గణ్హాతి, అన్తోవ భిజ్జతి, ఏవం సో బహురోగో హోతి. తథాగతేన పన దీఘరత్తం ఇమం ఆరోగ్యకరణకమ్మం కతం. తదస్స సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఆరోగ్యకరం రసగ్గసగ్గిలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణం. అప్పాబాధతా ఆనిసంసో.
226.Samābhivāhiniyoti yathā tilaphalamattampi jivhagge ṭhapitaṃ sabbattha pharati, evaṃ samā hutvā vahanti. Idha kammaṃ nāma aviheṭhanakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma pāṇiādīhi pahāraṃ laddhassa tattha tattha lohitaṃ saṇṭhāti, gaṇṭhi gaṇṭhi hutvā antova pubbaṃ gaṇhāti, antova bhijjati, evaṃ so bahurogo hoti. Tathāgatena pana dīgharattaṃ imaṃ ārogyakaraṇakammaṃ kataṃ. Tadassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ārogyakaraṃ rasaggasaggilakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Appābādhatā ānisaṃso.
౨౨౭. మరణవధేనాతి ‘‘ఏతం మారేథ ఏతం ఘాతేథా’’తి ఏవం ఆణత్తేన మరణవధేన. ఉబ్బాధనాయాతి బన్ధనాగారప్పవేసనేన.
227.Maraṇavadhenāti ‘‘etaṃ māretha etaṃ ghātethā’’ti evaṃ āṇattena maraṇavadhena. Ubbādhanāyāti bandhanāgārappavesanena.
అభినీలనేత్తాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Abhinīlanettādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౨౮. న చ విసటన్తి కక్కటకో వియ అక్ఖీని నీహరిత్వా న కోధవసేన పేక్ఖితా అహోసి. న చ విసాచీతి వఙ్కక్ఖికోటియా పేక్ఖితాపి నాహోసి. న చ పన విచేయ్య పేక్ఖితాతి విచేయ్య పేక్ఖితా నామ యో కుజ్ఝిత్వా యదా నం పరో ఓలోకేతి, తదా నిమ్మీలేతి న ఓలోకేతి, పున గచ్ఛన్తం కుజ్ఝిత్వా ఓలోకేతి, ఏవరూపో నాహోసి. ‘‘వినేయ్యపేక్ఖితా’’తిపి పాఠో, అయమేవత్థో. ఉజుం తథా పసటముజుమనోతి ఉజుమనో హుత్వా ఉజు పేక్ఖితా హోతి, యథా చ ఉజుం, తథా పసటం విపులం విత్థతం పేక్ఖితా హోతి. పియదస్సనోతి పియాయమానేహి పస్సితబ్బో.
228.Na ca visaṭanti kakkaṭako viya akkhīni nīharitvā na kodhavasena pekkhitā ahosi. Na ca visācīti vaṅkakkhikoṭiyā pekkhitāpi nāhosi. Na ca pana viceyya pekkhitāti viceyya pekkhitā nāma yo kujjhitvā yadā naṃ paro oloketi, tadā nimmīleti na oloketi, puna gacchantaṃ kujjhitvā oloketi, evarūpo nāhosi. ‘‘Vineyyapekkhitā’’tipi pāṭho, ayamevattho. Ujuṃ tathā pasaṭamujumanoti ujumano hutvā uju pekkhitā hoti, yathā ca ujuṃ, tathā pasaṭaṃ vipulaṃ vitthataṃ pekkhitā hoti. Piyadassanoti piyāyamānehi passitabbo.
ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం మహాజనస్స పియచక్ఖునా ఓలోకనకమ్మం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ కుజ్ఝిత్వా ఓలోకేన్తో కాణో వియ కాకక్ఖి వియ హోతి, వఙ్కక్ఖి పన ఆవిలక్ఖి చ హోతియేవ. పసన్నచిత్తస్స పన ఓలోకయతో అక్ఖీనం పఞ్చవణ్ణో పసాదో పఞ్ఞాయతి. తథాగతో చ తథా ఓలోకేసి. అథస్స తం దీఘరత్తం పియచక్ఖునా ఓలోకితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఇమాని నేత్తసమ్పత్తికరాని ద్వే మహాపురిసలక్ఖణాని నిబ్బత్తన్తి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. పియదస్సనతా ఆనిసంసో. అభియోగినోతి లక్ఖణసత్థే యుత్తా.
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ mahājanassa piyacakkhunā olokanakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma kujjhitvā olokento kāṇo viya kākakkhi viya hoti, vaṅkakkhi pana āvilakkhi ca hotiyeva. Pasannacittassa pana olokayato akkhīnaṃ pañcavaṇṇo pasādo paññāyati. Tathāgato ca tathā olokesi. Athassa taṃ dīgharattaṃ piyacakkhunā olokitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni nettasampattikarāni dve mahāpurisalakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Piyadassanatā ānisaṃso. Abhiyoginoti lakkhaṇasatthe yuttā.
ఉణ్హీససీసలక్ఖణవణ్ణనా
Uṇhīsasīsalakkhaṇavaṇṇanā
౨౩౦. బహుజనపుబ్బఙ్గమో అహోసీతి బహుజనస్స పుబ్బఙ్గమో అహోసి గణజేట్ఠకో. తస్స దిట్ఠానుగతిం అఞ్ఞే ఆపజ్జింసు. ఇధ కమ్మం నామ పుబ్బఙ్గమతా. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యో పుబ్బఙ్గమో హుత్వా దానాదీని కుసలకమ్మాని కరోతి, సో అమఙ్కుభూతో సీసం ఉక్ఖిపిత్వా పీతిపామోజ్జేన పరిపుణ్ణసీసో విచరతి, మహాపురిసో చ హోతి. తథాగతో చ తథా అకాసి. అథస్స సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన ఇదం పుబ్బఙ్గమకమ్మం జానాతూతి ఉణ్హీససీసలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణం. మహాజనానువత్తనతా ఆనిసంసో.
230.Bahujanapubbaṅgamo ahosīti bahujanassa pubbaṅgamo ahosi gaṇajeṭṭhako. Tassa diṭṭhānugatiṃ aññe āpajjiṃsu. Idha kammaṃ nāma pubbaṅgamatā. Kammasarikkhakaṃ nāma yo pubbaṅgamo hutvā dānādīni kusalakammāni karoti, so amaṅkubhūto sīsaṃ ukkhipitvā pītipāmojjena paripuṇṇasīso vicarati, mahāpuriso ca hoti. Tathāgato ca tathā akāsi. Athassa sadevako loko iminā kāraṇena idaṃ pubbaṅgamakammaṃ jānātūti uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Mahājanānuvattanatā ānisaṃso.
౨౩౧. బహుజనం హేస్సతీతి బహుజనస్స భవిస్సతి. పటిభోగియాతి వేయ్యావచ్చకరా, ఏతస్స బహూ వేయ్యావచ్చకరా భవిస్సన్తీతి అత్థో. అభిహరన్తి తదాతి దహరకాలేయేవ తదా ఏవం బ్యాకరోన్తి. పటిహారకన్తి వేయ్యావచ్చకరభావం. విసవీతి చిణ్ణవసీ.
231.Bahujanaṃhessatīti bahujanassa bhavissati. Paṭibhogiyāti veyyāvaccakarā, etassa bahū veyyāvaccakarā bhavissantīti attho. Abhiharanti tadāti daharakāleyeva tadā evaṃ byākaronti. Paṭihārakanti veyyāvaccakarabhāvaṃ. Visavīti ciṇṇavasī.
ఏకేకలోమతాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Ekekalomatādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౩౨. ఉపవత్తతీతి అజ్ఝాసయం అనువత్తతి, ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం సచ్చకథనం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ దీఘరత్తం అద్వేజ్ఝకథాయ పరిసుద్ధకథాయ కథితభావమస్స సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఏకేకలోమలక్ఖణఞ్చ ఉణ్ణాలక్ఖణఞ్చ నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. మహాజనస్స అజ్ఝాసయానుకూలేన అనువత్తనతా ఆనిసంసో. ఏకేకలోమూపచితఙ్గవాతి ఏకేకేహి లోమేహి ఉపచితసరీరో.
232.Upavattatīti ajjhāsayaṃ anuvattati, idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ saccakathanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma dīgharattaṃ advejjhakathāya parisuddhakathāya kathitabhāvamassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ekekalomalakkhaṇañca uṇṇālakkhaṇañca nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Mahājanassa ajjhāsayānukūlena anuvattanatā ānisaṃso. Ekekalomūpacitaṅgavāti ekekehi lomehi upacitasarīro.
చత్తాలీసాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Cattālīsādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౩౪. అభేజ్జపరిసోతి అభిన్దితబ్బపరిసో. ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం అపిసుణవాచాయ కథనం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ పిసుణవాచస్స కిర సమగ్గభావం భిన్దనతో దన్తా అపరిపుణ్ణా చేవ హోన్తి విరళా చ. తథాగతస్స పన దీఘరత్తం అపిసుణవాచతం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి ఇదం లక్ఖణద్వయం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. అభేజ్జపరిసతా ఆనిసంసో. చతురో దసాతి చత్తారో దస చత్తాలీసం.
234.Abhejjaparisoti abhinditabbapariso. Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ apisuṇavācāya kathanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma pisuṇavācassa kira samaggabhāvaṃ bhindanato dantā aparipuṇṇā ceva honti viraḷā ca. Tathāgatassa pana dīgharattaṃ apisuṇavācataṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti idaṃ lakkhaṇadvayaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Abhejjaparisatā ānisaṃso. Caturo dasāti cattāro dasa cattālīsaṃ.
పహూతజివ్హాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Pahūtajivhādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౩౬. ఆదేయ్యవాచో హోతీతి గహేతబ్బవచనో హోతి. ఇధ కమ్మం నామ దీఘరత్తం అఫరుసవాదితా. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యే ఫరుసవాచా హోన్తి, తే ఇమినా కారణేన నేసం జివ్హం పరివత్తేత్వా పరివత్తేత్వా ఫరుసవాచాయ కథితభావం జనో జానాతూతి బద్ధజివ్హా వా హోన్తి, గూళ్హజివ్హా వా ద్విజివ్హా వా మమ్మనా వా. యే పన జివ్హం పరివత్తేత్వా పరివత్తేత్వా ఫరుసవాచం న వదన్తి, తే బద్ధజివ్హా గూళ్హజివ్హా ద్విజివ్హా న హోన్తి. ముదు నేసం జివ్హా హోతి రత్తకమ్బలవణ్ణా. తస్మా తథాగతస్స దీఘరత్తం జివ్హం పరివత్తేత్వా ఫరుసాయ వాచాయ అకథితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి పహూతజివ్హాలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. ఫరుసవాచం కథేన్తానఞ్చ సద్దో భిజ్జతి. తే సద్దభేదం కత్వా ఫరుసవాచాయ కథితభావం జనో జానాతూతి ఛిన్నస్సరా వా హోన్తి భిన్నస్సరా వా కాకస్సరా వా. యే పన సరభేదకరం ఫరుసవాచం న కథేన్తి, తేసం సద్దో మధురో చ హోతి పేమనీయో. తస్మా తథాగతస్స దీఘరత్తం సరభేదకరాయ ఫరుసవాచాయ అకథితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి బ్రహ్మస్సరలక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. ఆదేయ్యవచనతా ఆనిసంసో.
236.Ādeyyavāco hotīti gahetabbavacano hoti. Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ apharusavāditā. Kammasarikkhakaṃ nāma ye pharusavācā honti, te iminā kāraṇena nesaṃ jivhaṃ parivattetvā parivattetvā pharusavācāya kathitabhāvaṃ jano jānātūti baddhajivhā vā honti, gūḷhajivhā vā dvijivhā vā mammanā vā. Ye pana jivhaṃ parivattetvā parivattetvā pharusavācaṃ na vadanti, te baddhajivhā gūḷhajivhā dvijivhā na honti. Mudu nesaṃ jivhā hoti rattakambalavaṇṇā. Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ jivhaṃ parivattetvā pharusāya vācāya akathitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti pahūtajivhālakkhaṇaṃ nibbattati. Pharusavācaṃ kathentānañca saddo bhijjati. Te saddabhedaṃ katvā pharusavācāya kathitabhāvaṃ jano jānātūti chinnassarā vā honti bhinnassarā vā kākassarā vā. Ye pana sarabhedakaraṃ pharusavācaṃ na kathenti, tesaṃ saddo madhuro ca hoti pemanīyo. Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ sarabhedakarāya pharusavācāya akathitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti brahmassaralakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Ādeyyavacanatā ānisaṃso.
౨౩౭. ఉబ్బాధికన్తి అక్కోసయుత్తత్తా ఆబాధకరిం బహుజనప్పమద్దనన్తి బహుజనానం పమద్దనిం అబాళ్హం గిరం సో న భణి ఫరుసన్తి ఏత్థ అకారో పరతో భణిసద్దేన యోజేతబ్బో. బాళ్హన్తి బలవం అతిఫరుసం. బాళ్హం గిరం సో న అభణీతి అయమేత్థ అత్థో. సుసంహితన్తి సుట్ఠు పేమసఞ్హితం. సఖిలన్తి ముదుకం. వాచాతి వాచాయో. కణ్ణసుఖాతి కణ్ణసుఖాయో. ‘‘కణ్ణసుఖ’’న్తిపి పాఠో, యథా కణ్ణానం సుఖం హోతి, ఏవం ఏరయతీతి అత్థో. వేదయథాతి వేదయిత్థ. బ్రహ్మస్సరత్తన్తి బ్రహ్మస్సరతం. బహునో బహున్తి బహుజనస్స బహుం. ‘‘బహూనం బహున్తి’’పి పాఠో, బహుజనానం బహున్తి అత్థో.
237.Ubbādhikanti akkosayuttattā ābādhakariṃ bahujanappamaddananti bahujanānaṃ pamaddaniṃ abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusanti ettha akāro parato bhaṇisaddena yojetabbo. Bāḷhanti balavaṃ atipharusaṃ. Bāḷhaṃ giraṃ so na abhaṇīti ayamettha attho. Susaṃhitanti suṭṭhu pemasañhitaṃ. Sakhilanti mudukaṃ. Vācāti vācāyo. Kaṇṇasukhāti kaṇṇasukhāyo. ‘‘Kaṇṇasukha’’ntipi pāṭho, yathā kaṇṇānaṃ sukhaṃ hoti, evaṃ erayatīti attho. Vedayathāti vedayittha. Brahmassarattanti brahmassarataṃ. Bahuno bahunti bahujanassa bahuṃ. ‘‘Bahūnaṃ bahunti’’pi pāṭho, bahujanānaṃ bahunti attho.
సీహహనులక్ఖణవణ్ణనా
Sīhahanulakkhaṇavaṇṇanā
౨౩౮. అప్పధంసికో హోతీతి గుణతో వా ఠానతో వా పధంసేతుం చావేతుం అసక్కుణేయ్యో. ఇధ కమ్మం నామ పలాపకథాయ అకథనం. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యే తం కథేన్తి, తే ఇమినా కారణేన నేసం హనుకం చాలేత్వా చాలేత్వా పలాపకథాయ కథితభావం జనో జానాతూతి అన్తోపవిట్ఠహనుకా వా వఙ్కహనుకా వా పబ్భారహనుకా వా హోన్తి. తథాగతో పన తథా న కథేసి. తేనస్స హనుకం చాలేత్వా చాలేత్వా దీఘరత్తం పలాపకథాయ అకథితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి సీహహనులక్ఖణం నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణం. అప్పధంసికతా ఆనిసంసో.
238.Appadhaṃsiko hotīti guṇato vā ṭhānato vā padhaṃsetuṃ cāvetuṃ asakkuṇeyyo. Idha kammaṃ nāma palāpakathāya akathanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma ye taṃ kathenti, te iminā kāraṇena nesaṃ hanukaṃ cāletvā cāletvā palāpakathāya kathitabhāvaṃ jano jānātūti antopaviṭṭhahanukā vā vaṅkahanukā vā pabbhārahanukā vā honti. Tathāgato pana tathā na kathesi. Tenassa hanukaṃ cāletvā cāletvā dīgharattaṃ palāpakathāya akathitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti sīhahanulakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Appadhaṃsikatā ānisaṃso.
౨౩౯. అవికిణ్ణవచనబ్యప్పథో చాతి అవికిణ్ణవచనానం వియ పురిమబోధిసత్తానం వచనపథో అస్సాతి అవికిణ్ణవచనబ్యప్పథో. ద్విదుగమవరతరహనుత్తమలత్థాతి ద్వీహి ద్వీహి గచ్ఛతీతి ద్విదుగమో, ద్వీహి ద్వీహీతి చతూహి, చతుప్పదానం వరతరస్స సీహస్సేవ హనుభావం అలత్థాతి అత్థో. మనుజాధిపతీతి మనుజానం అధిపతి. తథత్తోతి తథసభావో.
239.Avikiṇṇavacanabyappatho cāti avikiṇṇavacanānaṃ viya purimabodhisattānaṃ vacanapatho assāti avikiṇṇavacanabyappatho. Dvidugamavaratarahanuttamalatthāti dvīhi dvīhi gacchatīti dvidugamo, dvīhi dvīhīti catūhi, catuppadānaṃ varatarassa sīhasseva hanubhāvaṃ alatthāti attho. Manujādhipatīti manujānaṃ adhipati. Tathattoti tathasabhāvo.
సమదన్తాదిలక్ఖణవణ్ణనా
Samadantādilakkhaṇavaṇṇanā
౨౪౦. సుచిపరివారోతి పరిసుద్ధపరివారో. ఇధ కమ్మం నామ సమ్మాజీవతా. కమ్మసరిక్ఖకం నామ యో విసమేన సంకిలిట్ఠాజీవేన జీవితం కప్పేతి, తస్స దన్తాపి విసమా హోన్తి దాఠాపి కిలిట్ఠా. తథాగతస్స పన సమేన సుద్ధాజీవేన జీవితం కప్పితభావం సదేవకో లోకో ఇమినా కారణేన జానాతూతి సమదన్తలక్ఖణఞ్చ సుసుక్కదాఠాలక్ఖణఞ్చ నిబ్బత్తతి. లక్ఖణం నామ ఇదమేవ లక్ఖణద్వయం. సుచిపరివారతా ఆనిసంసో.
240.Suciparivāroti parisuddhaparivāro. Idha kammaṃ nāma sammājīvatā. Kammasarikkhakaṃ nāma yo visamena saṃkiliṭṭhājīvena jīvitaṃ kappeti, tassa dantāpi visamā honti dāṭhāpi kiliṭṭhā. Tathāgatassa pana samena suddhājīvena jīvitaṃ kappitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti samadantalakkhaṇañca susukkadāṭhālakkhaṇañca nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Suciparivāratā ānisaṃso.
౨౪౧. అవస్సజీతి పహాసి తిదివపురవరసమోతి తిదివపురవరేన సక్కేన సమో. లపనజన్తి ముఖజం, దన్తన్తి అత్థో. దిజసమసుక్కసుచిసోభనదన్తోతి ద్వే వారే జాతత్తా దిజనామకా సుక్కా సుచి సోభనా చ దన్తా అస్సాతి దిజసమసుక్కసుచిసోభనదన్తో. న చ జనపదతుదనన్తి యో తస్స చక్కవాళపరిచ్ఛిన్నో జనపదో, తస్స అఞ్ఞేన తుదనం పీళా వా ఆబాధో వా నత్థి. హితమపి చ బహుజన సుఖఞ్చ చరన్తీతి బహుజనా సమానసుఖదుక్ఖా హుత్వా తస్మిం జనపదే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స హితఞ్చేవ సుఖఞ్చ చరన్తి. విపాపోతి విగతపాపో. విగతదరథకిలమథోతి విగతకాయికదరథకిలమథో. మలఖిలకలికిలేసే పనుదేహీతి రాగాదిమలానఞ్చేవ రాగాదిఖిలానఞ్చ దోసకలీనఞ్చ సబ్బకిలేసానఞ్చ అపనుదేహి. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
241.Avassajīti pahāsi tidivapuravarasamoti tidivapuravarena sakkena samo. Lapanajanti mukhajaṃ, dantanti attho. Dijasamasukkasucisobhanadantoti dve vāre jātattā dijanāmakā sukkā suci sobhanā ca dantā assāti dijasamasukkasucisobhanadanto. Na ca janapadatudananti yo tassa cakkavāḷaparicchinno janapado, tassa aññena tudanaṃ pīḷā vā ābādho vā natthi. Hitamapi ca bahujana sukhañca carantīti bahujanā samānasukhadukkhā hutvā tasmiṃ janapade aññamaññassa hitañceva sukhañca caranti. Vipāpoti vigatapāpo. Vigatadarathakilamathoti vigatakāyikadarathakilamatho. Malakhilakalikilese panudehīti rāgādimalānañceva rāgādikhilānañca dosakalīnañca sabbakilesānañca apanudehi. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయ
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
లక్ఖణసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Lakkhaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౭. లక్ఖణసుత్తం • 7. Lakkhaṇasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ౭. లక్ఖణసుత్తవణ్ణనా • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā