Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဒီဃ နိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
၇. လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā
ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavaṇṇanā
၁၉၉. ဧဝံ မေ သုတန္တိ လက္ခဏသုတ္တံ။ တတ္ရာယမနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ။ ဒ္ဝတ္တိံသိမာနီတိ ဒ္ဝတ္တိံသ ဣမာနိ။ မဟာပုရိသလက္ခဏာနီတိ မဟာပုရိသဗ္ယဉ္ဇနာနိ မဟာပုရိသနိမိတ္တာနိ ‘‘အယံ မဟာပုရိသော’’တိ သဉ္ဇာနနကာရဏာနိ။ ‘‘ယေဟိ သမန္နာဂတသ္သ မဟာပုရိသသ္သာ’’တိအာဒိ မဟာပဒာနေ ဝိတ္ထာရိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
199.Evaṃme sutanti lakkhaṇasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā. Dvattiṃsimānīti dvattiṃsa imāni. Mahāpurisalakkhaṇānīti mahāpurisabyañjanāni mahāpurisanimittāni ‘‘ayaṃ mahāpuriso’’ti sañjānanakāraṇāni. ‘‘Yehi samannāgatassa mahāpurisassā’’tiādi mahāpadāne vitthāritanayeneva veditabbaṃ.
‘‘ဗာဟိရကာပိ ဣသယော ဓာရေန္တိ, နော စ ခော ဇာနန္တိ ‘ဣမသ္သ ကမ္မသ္သ ကတတ္တာ ဣမံ လက္ခဏံ ပဋိလဘတီ’တိ’’ ကသ္မာ အာဟ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အနုရူပတ္တာ။ ဣဒဉ္ဟိ သုတ္တံ သအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကံ။ သာ ပနသ္သ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ကတ္ထ သမုဋ္ဌိတာ? အန္တောဂာမေ မနုသ္သာနံ အန္တရေ။ တဒာ ကိရ သာဝတ္ထိဝာသိနော အတ္တနော အတ္တနော ဂေဟေသု စ ဂေဟဒ္ဝာရေသု စ သန္ထာဂာရာဒီသု စ နိသီဒိတ္ဝာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ဘဂဝတော အသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇနာနိ ဗ္ယာမပ္ပဘာ ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနိ, ယေဟိ စ ဘဂဝတော ကာယော, သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော ဝိယ ပာရိစ္ဆတ္တကော, ဝိကသိတမိဝ ကမလဝနံ, နာနာရတနဝိစိတ္တံ ဝိယ သုဝဏ္ဏတောရဏံ, တာရာမရိစိဝိရောစမိဝ ဂဂနတလံ, ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝမာနာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော မုဉ္စန္တော အတိဝိယ သောဘတိ။ ဘဂဝတော စ ဣမိနာ နာမ ကမ္မေန ဣဒံ လက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ကထိတံ နတ္ထိ, ယာဂုဥဠုင္ကမတ္တမ္ပိ ပန ကဋစ္ဆုဘတ္တမတ္တံ ဝာ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နပစ္စယာ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ ကိံ နု ခော သတ္ထာ ကမ္မံ အကာသိ, ယေနသ္သ ဣမာနိ လက္ခဏာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ။
‘‘Bāhirakāpi isayo dhārenti, no ca kho jānanti ‘imassa kammassa katattā imaṃ lakkhaṇaṃ paṭilabhatī’ti’’ kasmā āha? Aṭṭhuppattiyā anurūpattā. Idañhi suttaṃ saaṭṭhuppattikaṃ. Sā panassa aṭṭhuppatti kattha samuṭṭhitā? Antogāme manussānaṃ antare. Tadā kira sāvatthivāsino attano attano gehesu ca gehadvāresu ca santhāgārādīsu ca nisīditvā kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘bhagavato asītianubyañjanāni byāmappabhā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni, yehi ca bhagavato kāyo, sabbaphāliphullo viya pāricchattako, vikasitamiva kamalavanaṃ, nānāratanavicittaṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ, tārāmaricivirocamiva gaganatalaṃ, ito cito ca vidhāvamānā vipphandamānā chabbaṇṇarasmiyo muñcanto ativiya sobhati. Bhagavato ca iminā nāma kammena idaṃ lakkhaṇaṃ nibbattanti kathitaṃ natthi, yāguuḷuṅkamattampi pana kaṭacchubhattamattaṃ vā pubbe dinnapaccayā evaṃ uppajjatīti bhagavatā vuttaṃ. Kiṃ nu kho satthā kammaṃ akāsi, yenassa imāni lakkhaṇāni nibbattantī’’ti.
အထာယသ္မာ အာနန္ဒော အန္တောဂာမေ စရန္တော ဣမံ ကထာသလ္လာပံ သုတ္ဝာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဝိဟာရံ အာဂန္တ္ဝာ သတ္ထု ဝတ္တံ ကတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဌိတော ‘‘မယာ, ဘန္တေ, အန္တောဂာမေ ဧကာ ကထာ သုတာ’’တိ အာဟ။ တတော ဘဂဝတာ ‘‘ကိံ တေ, အာနန္ဒ, သုတ’’န္တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ထေရသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ပရိဝာရေတ္ဝာ နိသိန္နေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘ဒ္ဝတ္တိံသိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာပုရိသသ္သ မဟာပုရိသလက္ခဏာနီ’’တိ ပဋိပာဋိယာ လက္ခဏာနိ ဒသ္သေတ္ဝာ ယေန ကမ္မေန ယံ နိဗ္ဗတ္တံ, တသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ဧဝမာဟ။
Athāyasmā ānando antogāme caranto imaṃ kathāsallāpaṃ sutvā katabhattakicco vihāraṃ āgantvā satthu vattaṃ katvā vanditvā ṭhito ‘‘mayā, bhante, antogāme ekā kathā sutā’’ti āha. Tato bhagavatā ‘‘kiṃ te, ānanda, suta’’nti vutte sabbaṃ ārocesi. Satthā therassa vacanaṃ sutvā parivāretvā nisinne bhikkhū āmantetvā ‘‘dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇānī’’ti paṭipāṭiyā lakkhaṇāni dassetvā yena kammena yaṃ nibbattaṃ, tassa dassanatthaṃ evamāha.
သုပ္ပတိဋ္ဌိတပာဒတာလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Suppatiṭṭhitapādatālakkhaṇavaṇṇanā
၂၀၁. ပုရိမံ ဇာတိန္တိအာဒီသု ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ ဇာတဝသေန ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဘဝနဝသေန ‘‘ဘဝော’’တိ, နိဝုတ္ထဝသေန အာလယဋ္ဌေန ဝာ ‘‘နိကေတော’’တိ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ပဒာနံ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တာနေ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဣဒာနိ ယသ္မာ တံ ခန္ဓသန္တာနံ ဒေဝလောကာဒီသုပိ ဝတ္တတိ။ လက္ခဏနိဗ္ဗတ္တနသမတ္ထံ ပန ကုသလကမ္မံ တတ္ထ န သုကရံ, မနုသ္သဘူတသ္သေဝ သုကရံ။ တသ္မာ ယထာဘူတေန ယံ ကမ္မံ ကတံ, တံ ဒသ္သေန္တော ပုဗ္ဗေ မနုသ္သဘူတော သမာနောတိ အာဟ။ အကာရဏံ ဝာ ဧတံ။ ဟတ္ထိအသ္သမိဂမဟိံသဝာနရာဒိဘူတောပိ မဟာပုရိသော ပာရမိယော ပူရေတိယေဝ။ ယသ္မာ ပန ဧဝရူပေ အတ္တဘာဝေ ဌိတေန ကတကမ္မံ န သက္ကာ သုခေန ဒီပေတုံ, မနုသ္သဘာဝေ ဌိတေန ကတကမ္မံ ပန သက္ကာ သုခေန ဒီပေတုံ။ တသ္မာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မနုသ္သဘူတော သမာနော’’တိ အာဟ။
201.Purimaṃjātintiādīsu pubbe nivutthakkhandhā jātavasena ‘‘jātī’’ti vuttā. Tathā bhavanavasena ‘‘bhavo’’ti, nivutthavasena ālayaṭṭhena vā ‘‘niketo’’ti. Tiṇṇampi padānaṃ pubbe nivutthakkhandhasantāne ṭhitoti attho. Idāni yasmā taṃ khandhasantānaṃ devalokādīsupi vattati. Lakkhaṇanibbattanasamatthaṃ pana kusalakammaṃ tattha na sukaraṃ, manussabhūtasseva sukaraṃ. Tasmā yathābhūtena yaṃ kammaṃ kataṃ, taṃ dassento pubbe manussabhūto samānoti āha. Akāraṇaṃ vā etaṃ. Hatthiassamigamahiṃsavānarādibhūtopi mahāpuriso pāramiyo pūretiyeva. Yasmā pana evarūpe attabhāve ṭhitena katakammaṃ na sakkā sukhena dīpetuṃ, manussabhāve ṭhitena katakammaṃ pana sakkā sukhena dīpetuṃ. Tasmā ‘‘pubbe manussabhūto samāno’’ti āha.
ဒဠ္ဟသမာဒာနောတိ ထိရဂဟဏော။ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ ဒသကုသလကမ္မပထေသု။ အဝတ္ထိတသမာဒာနောတိ နိစ္စလဂဟဏော အနိဝတ္တိတဂဟဏော။ မဟာသတ္တသ္သ ဟိ အကုသလကမ္မတော အဂ္ဂိံ ပတ္ဝာ ကုက္ကုဋပတ္တံ ဝိယ စိတ္တံ ပဋိကုဋတိ, ကုသလံ ပတ္ဝာ ဝိတာနံ ဝိယ ပသာရိယတိ။ တသ္မာ ဒဠ္ဟသမာဒာနော ဟောတိ အဝတ္ထိတသမာဒာနော။ န သက္ကာ ကေနစိ သမဏေန ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝာ ဒေဝေန ဝာ မာရေန ဝာ ဗ္ရဟ္မုနာ ဝာ ကုသလသမာဒာနံ ဝိသ္သဇ္ဇာပေတုံ။
Daḷhasamādānoti thiragahaṇo. Kusalesu dhammesūti dasakusalakammapathesu. Avatthitasamādānoti niccalagahaṇo anivattitagahaṇo. Mahāsattassa hi akusalakammato aggiṃ patvā kukkuṭapattaṃ viya cittaṃ paṭikuṭati, kusalaṃ patvā vitānaṃ viya pasāriyati. Tasmā daḷhasamādāno hoti avatthitasamādāno. Na sakkā kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kusalasamādānaṃ vissajjāpetuṃ.
တတ္ရိမာနိ ဝတ္ထူနိ – ပုဗ္ဗေ ကိရ မဟာပုရိသော ကလန္ဒကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဩဃော အာဂန္တ္ဝာ ကုလာဝကံ ဂဟေတ္ဝာ သမုဒ္ဒမေဝ ပဝေသေသိ။ မဟာပုရိသော ‘‘ပုတ္တကေ နီဟရိသ္သာမီ’’တိ နင္ဂုဋ္ဌံ တေမေတ္ဝာ တေမေတ္ဝာ သမုဒ္ဒတော ဥဒကံ ဗဟိ ခိပိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ သက္ကော အာဝဇ္ဇိတ္ဝာ တတ္ထ အာဂမ္မ ‘‘ကိံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ? သော တသ္သ အာရောစေသိ။ သက္ကော မဟာသမုဒ္ဒတော ဥဒကသ္သ ဒုန္နီဟရဏီယဘာဝံ ကထေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တာဒိသေန ကုသီတေန သဒ္ဓိံ ကထေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာ ဣဓ တိဋ္ဌာ’’တိ အပသာရေသိ။ သက္ကော ‘‘အနောမပုရိသေန ဂဟိတဂဟဏံ န သက္ကာ ဝိသ္သဇ္ဇာပေတု’’န္တိ တုဋ္ဌော တသ္သ ပုတ္တကေ အာနေတ္ဝာ အဒာသိ။ မဟာဇနကကာလေပိ မဟာသမုဒ္ဒံ တရမာနော ‘‘ကသ္မာ မဟာသမုဒ္ဒံ တရသီ’’တိ ဒေဝတာယ ပုဋ္ဌော ‘‘ပာရံ ဂန္တ္ဝာ ကုလသန္တကေ ရဋ္ဌေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတ္ဝာ ဒာနံ ဒာတုံ တရာမီ’’တိ အာဟ။ တတော ဒေဝတာယ – ‘‘အယံ မဟာသမုဒ္ဒော ဂမ္ဘီရော စေဝ ပုထုလော စ, ကဒာ နံ တရိသ္သတီ’’တိ ဝုတ္တေ သော အာဟ ‘‘တဝေသော မဟာသမုဒ္ဒသဒိသော, မယ္ဟံ ပန အဇ္ဈာသယံ အာဂမ္မ ခုဒ္ဒကမာတိကာ ဝိယ ခာယတိ။ တ္ဝံယေဝ မံ ဒက္ခိသ္သသိ သမုဒ္ဒံ တရိတ္ဝာ သမုဒ္ဒပာရတော ဓနံ အာဟရိတ္ဝာ ကုလသန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဟေတ္ဝာ ဒာနံ ဒဒမာန’’န္တိ။ ဒေဝတာ ‘‘အနောမပုရိသေန ဂဟိတဂဟဏံ န သက္ကာ ဝိသ္သဇ္ဇာပေတု’’န္တိ ဗောဓိသတ္တံ အာလိင္ဂေတ္ဝာ ဟရိတ္ဝာ ဥယ္ယာနေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သော ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပဉ္စသတသဟသ္သပရိစ္စာဂံ ကတ္ဝာ အပရဘာဂေ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတော။ ဧဝံ မဟာသတ္တော န သက္ကာ ကေနစိ သမဏေန ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မုနာ ဝာ ကုသလသမာဒာနံ ဝိသ္သဇ္ဇာပေတုံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒဠ္ဟသမာဒာနော အဟောသိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဝတ္ထိတသမာဒာနော’’တိ။
Tatrimāni vatthūni – pubbe kira mahāpuriso kalandakayoniyaṃ nibbatti. Atha deve vuṭṭhe ogho āgantvā kulāvakaṃ gahetvā samuddameva pavesesi. Mahāpuriso ‘‘puttake nīharissāmī’’ti naṅguṭṭhaṃ temetvā temetvā samuddato udakaṃ bahi khipi. Sattame divase sakko āvajjitvā tattha āgamma ‘‘kiṃ karosī’’ti pucchi? So tassa ārocesi. Sakko mahāsamuddato udakassa dunnīharaṇīyabhāvaṃ kathesi. Bodhisatto tādisena kusītena saddhiṃ kathetumpi na vaṭṭati. ‘‘Mā idha tiṭṭhā’’ti apasāresi. Sakko ‘‘anomapurisena gahitagahaṇaṃ na sakkā vissajjāpetu’’nti tuṭṭho tassa puttake ānetvā adāsi. Mahājanakakālepi mahāsamuddaṃ taramāno ‘‘kasmā mahāsamuddaṃ tarasī’’ti devatāya puṭṭho ‘‘pāraṃ gantvā kulasantake raṭṭhe rajjaṃ gahetvā dānaṃ dātuṃ tarāmī’’ti āha. Tato devatāya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro ceva puthulo ca, kadā naṃ tarissatī’’ti vutte so āha ‘‘taveso mahāsamuddasadiso, mayhaṃ pana ajjhāsayaṃ āgamma khuddakamātikā viya khāyati. Tvaṃyeva maṃ dakkhissasi samuddaṃ taritvā samuddapārato dhanaṃ āharitvā kulasantakaṃ rajjaṃ gahetvā dānaṃ dadamāna’’nti. Devatā ‘‘anomapurisena gahitagahaṇaṃ na sakkā vissajjāpetu’’nti bodhisattaṃ āliṅgetvā haritvā uyyāne nipajjāpesi. So chattaṃ ussāpetvā divase divase pañcasatasahassapariccāgaṃ katvā aparabhāge nikkhamma pabbajito. Evaṃ mahāsatto na sakkā kenaci samaṇena vā…pe… brahmunā vā kusalasamādānaṃ vissajjāpetuṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu avatthitasamādāno’’ti.
ဣဒာနိ ယေသု ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဝတ္ထိတသမာဒာနော အဟောသိ, တေ ဒသ္သေတုံ ကာယသုစရိတေတိအာဒိမာဟ။ ဒာနသံဝိဘာဂေတိ ဧတ္ထ စ ဒာနမေဝ ဒိယ္ယနဝသေန ဒာနံ, သံဝိဘာဂကရဏဝသေန သံဝိဘာဂော။ သီလသမာဒာနေတိ ပဉ္စသီလဒသသီလစတုပာရိသုဒ္ဓိသီလပူရဏကာလေ။ ဥပောသထူပဝာသေတိ စာတုဒ္ဒသိကာဒိဘေဒသ္သ ဥပောသထသ္သ ဥပဝသနကာလေ။ မတ္တေယ္ယတာယာတိ မာတုကာတဗ္ဗဝတ္တေ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညတရညတရေသု စာတိ အညေသု စ ဧဝရူပေသု။ အဓိကုသလေသူတိ ဧတ္ထ အတ္ထိ ကုသလာ, အတ္ထိ အဓိကုသလာ။ သဗ္ဗေပိ ကာမာဝစရာ ကုသလာ ကုသလာ နာမ, ရူပာဝစရာ အဓိကုသလာ။ ဥဘောပိ တေ ကုသလာ နာမ, အရူပာဝစရာ အဓိကုသလာ။ သဗ္ဗေပိ တေ ကုသလာ နာမ, သာဝကပာရမီပဋိလာဘပစ္စယာ ကုသလာ အဓိကုသလာ နာမ။ တေပိ ကုသလာ နာမ, ပစ္စေကဗောဓိပဋိလာဘပစ္စယာ ကုသလာ အဓိကုသလာ။ တေပိ ကုသလာ နာမ, သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိလာဘပစ္စယာ ပန ကုသလာ ဣဓ ‘‘အဓိကုသလာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေသု အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ဒဠ္ဟသမာဒာနော အဟောသိ အဝတ္ထိတသမာဒာနော။
Idāni yesu kusalesu dhammesu avatthitasamādāno ahosi, te dassetuṃ kāyasucaritetiādimāha. Dānasaṃvibhāgeti ettha ca dānameva diyyanavasena dānaṃ, saṃvibhāgakaraṇavasena saṃvibhāgo. Sīlasamādāneti pañcasīladasasīlacatupārisuddhisīlapūraṇakāle. Uposathūpavāseti cātuddasikādibhedassa uposathassa upavasanakāle. Matteyyatāyāti mātukātabbavatte. Sesapadesupi eseva nayo. Aññataraññataresu cāti aññesu ca evarūpesu. Adhikusalesūti ettha atthi kusalā, atthi adhikusalā. Sabbepi kāmāvacarā kusalā kusalā nāma, rūpāvacarā adhikusalā. Ubhopi te kusalā nāma, arūpāvacarā adhikusalā. Sabbepi te kusalā nāma, sāvakapāramīpaṭilābhapaccayā kusalā adhikusalā nāma. Tepi kusalā nāma, paccekabodhipaṭilābhapaccayā kusalā adhikusalā. Tepi kusalā nāma, sabbaññutaññāṇappaṭilābhapaccayā pana kusalā idha ‘‘adhikusalā’’ti adhippetā. Tesu adhikusalesu dhammesu daḷhasamādāno ahosi avatthitasamādāno.
ကဋတ္တာ ဥပစိတတ္တာတိ ဧတ္ထ သကိမ္ပိ ကတံ ကတမေဝ, အဘိဏ္ဟကရဏေန ပန ဥပစိတံ ဟောတိ။ ဥသ္သန္နတ္တာတိ ပိဏ္ဍီကတံ ရာသီကတံ ကမ္မံ ဥသ္သန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘ဥသ္သန္နတ္တာ’’တိ ဝဒန္တော မယာ ကတကမ္မသ္သ စက္ကဝာဠံ အတိသမ္ဗာဓံ, ဘဝဂ္ဂံ အတိနီစံ, ဧဝံ မေ ဥသ္သန္နံ ကမ္မန္တိ ဒသ္သေတိ။ ဝိပုလတ္တာတိ အပ္ပမာဏတ္တာ။ ဣမိနာ ‘‘အနန္တံ အပရိမာဏံ မယာ ကတံ ကမ္မ’’န္တိ ဒသ္သေတိ။ အဓိဂ္ဂဏ္ဟာတီတိ အဓိဘဝတိ, အညေဟိ ဒေဝေဟိ အတိရေကံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ပဋိလဘတီတိ အဓိဂစ္ဆတိ။
Kaṭattā upacitattāti ettha sakimpi kataṃ katameva, abhiṇhakaraṇena pana upacitaṃ hoti. Ussannattāti piṇḍīkataṃ rāsīkataṃ kammaṃ ussannanti vuccati. Tasmā ‘‘ussannattā’’ti vadanto mayā katakammassa cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ, bhavaggaṃ atinīcaṃ, evaṃ me ussannaṃ kammanti dasseti. Vipulattāti appamāṇattā. Iminā ‘‘anantaṃ aparimāṇaṃ mayā kataṃ kamma’’nti dasseti. Adhiggaṇhātīti adhibhavati, aññehi devehi atirekaṃ labhatīti attho. Paṭilabhatīti adhigacchati.
သဗ္ဗာဝန္တေဟိ ပာဒတလေဟီတိ ဣဒံ ‘‘သမံ ပာဒံ ဘူမိယံ နိက္ခိပတီ’’တိ ဧတသ္သ ဝိတ္ထာရဝစနံ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝန္တေဟီတိ သဗ္ဗပဒေသဝန္တေဟိ, န ဧကေန ပဒေသေန ပဌမံ ဖုသတိ, န ဧကေန ပစ္ဆာ, သဗ္ဗေဟေဝ ပာဒတလေဟိ သမံ ဖုသတိ, သမံ ဥဒ္ဓရတိ။ သစေပိ ဟိ တထာဂတော ‘‘အနေကသတပောရိသံ နရကံ အက္ကမိသ္သာမီ’’တိ ပာဒံ အဘိနီဟရတိ။ တာဝဒေဝ နိန္နဋ္ဌာနံ ဝာတပူရိတာ ဝိယ ကမ္မာရဘသ္တာ ဥန္နမိတ္ဝာ ပထဝိသမံ ဟောတိ။ ဥန္နတဋ္ဌာနမ္ပိ အန္တော ပဝိသတိ။ ‘‘ဒူရေ အက္ကမိသ္သာမီ’’တိ အဘိနီဟရန္တသ္သ သိနေရုပ္ပမာဏောပိ ပဗ္ဗတော သုသေဒိတဝေတ္တင္ကုရော ဝိယ ဩနမိတ္ဝာ ပာဒသမီပံ အာဂစ္ဆတိ။ တထာ ဟိသ္သ ယမကပာဋိဟာရိယံ ကတ္ဝာ ‘‘ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတံ အက္ကမိသ္သာမီ’’တိ ပာဒေ အဘိနီဟဋေ ပဗ္ဗတော ဩနမိတ္ဝာ ပာဒသမီပံ အာဂတော။ သောပိ တံ အက္ကမိတ္ဝာ ဒုတိယပာဒေန တာဝတိံသဘဝနံ အက္ကမိ။ န ဟိ စက္ကလက္ခဏေန ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝိသမံ ဘဝိတုံ သက္ကောတိ။ ခာဏု ဝာ ကဏ္ဋကော ဝာ သက္ခရာ ဝာ ကထလာ ဝာ ဥစ္စာရပသ္သာဝခေဠသိင္ဃာဏိကာဒီနိ ဝာ ပုရိမတရံ ဝာ အပဂစ္ဆန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝာ ပထဝိံ ပဝိသန္တိ။ တထာဂတသ္သ ဟိ သီလတေဇေန ပုညတေဇေန ဓမ္မတေဇေန ဒသန္နံ ပာရမီနံ အာနုဘာဝေန အယံ မဟာပထဝီ သမ္မာ မုဒုပုပ္ဖာဘိကိဏ္ဏာ ဟောတိ။
Sabbāvantehi pādatalehīti idaṃ ‘‘samaṃ pādaṃ bhūmiyaṃ nikkhipatī’’ti etassa vitthāravacanaṃ. Tattha sabbāvantehīti sabbapadesavantehi, na ekena padesena paṭhamaṃ phusati, na ekena pacchā, sabbeheva pādatalehi samaṃ phusati, samaṃ uddharati. Sacepi hi tathāgato ‘‘anekasataporisaṃ narakaṃ akkamissāmī’’ti pādaṃ abhinīharati. Tāvadeva ninnaṭṭhānaṃ vātapūritā viya kammārabhastā unnamitvā pathavisamaṃ hoti. Unnataṭṭhānampi anto pavisati. ‘‘Dūre akkamissāmī’’ti abhinīharantassa sineruppamāṇopi pabbato suseditavettaṅkuro viya onamitvā pādasamīpaṃ āgacchati. Tathā hissa yamakapāṭihāriyaṃ katvā ‘‘yugandharapabbataṃ akkamissāmī’’ti pāde abhinīhaṭe pabbato onamitvā pādasamīpaṃ āgato. Sopi taṃ akkamitvā dutiyapādena tāvatiṃsabhavanaṃ akkami. Na hi cakkalakkhaṇena patiṭṭhātabbaṭṭhānaṃ visamaṃ bhavituṃ sakkoti. Khāṇu vā kaṇṭako vā sakkharā vā kathalā vā uccārapassāvakheḷasiṅghāṇikādīni vā purimataraṃ vā apagacchanti, tattha tattheva vā pathaviṃ pavisanti. Tathāgatassa hi sīlatejena puññatejena dhammatejena dasannaṃ pāramīnaṃ ānubhāvena ayaṃ mahāpathavī sammā mudupupphābhikiṇṇā hoti.
၂၀၂. သာဂရပရိယန္တန္တိ သာဂရသီမံ။ န ဟိ တသ္သ ရဇ္ဇံ ကရောန္တသ္သ အန္တရာ ရုက္ခော ဝာ ပဗ္ဗတော ဝာ နဒီ ဝာ သီမာ ဟောတိ မဟာသမုဒ္ဒောဝ သီမာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာဂရပရိယန္တ’’န္တိ။ အခိလမနိမိတ္တမကဏ္ဋကန္တိ နိစ္စောရံ။ စောရာ ဟိ ခရသမ္ဖသ္သဋ္ဌေန ခိလာ, ဥပဒ္ဒဝပစ္စယဋ္ဌေန နိမိတ္တာ, ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ကဏ္ဋကာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒ္ဓန္တိ သမိဒ္ဓံ။ ဖီတန္တိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဖာလိဖုလ္လံ။ ခေမန္တိ နိဗ္ဘယံ။ သိဝန္တိ နိရုပဒ္ဒဝံ။ နိရဗ္ဗုဒန္တိ အဗ္ဗုဒဝိရဟိတံ, ဂုမ္ဗံ ဂုမ္ဗံ ဟုတ္ဝာ စရန္တေဟိ စောရေဟိ ဝိရဟိတန္တိ အတ္ထော။ အက္ခမ္ဘိယောတိ အဝိက္ခမ္ဘနီယော။ န နံ ကောစိ ဌာနတော စာလေတုံ သက္ကောတိ။ ပစ္စတ္ထိကေနာတိ ပဋိပက္ခံ ဣစ္ဆန္တေန။ ပစ္စာမိတ္တေနာတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓေန အမိတ္တေန။ ဥဘယမ္ပေတံ သပတ္တဝေဝစနံ။ အဗ္ဘန္တရေဟီတိ အန္တော ဥဋ္ဌိတေဟိ ရာဂာဒီဟိ။
202.Sāgarapariyantanti sāgarasīmaṃ. Na hi tassa rajjaṃ karontassa antarā rukkho vā pabbato vā nadī vā sīmā hoti mahāsamuddova sīmā. Tena vuttaṃ ‘‘sāgarapariyanta’’nti. Akhilamanimittamakaṇṭakanti niccoraṃ. Corā hi kharasamphassaṭṭhena khilā, upaddavapaccayaṭṭhena nimittā, vijjhanaṭṭhena kaṇṭakāti vuccanti. Iddhanti samiddhaṃ. Phītanti sabbasampattiphāliphullaṃ. Khemanti nibbhayaṃ. Sivanti nirupaddavaṃ. Nirabbudanti abbudavirahitaṃ, gumbaṃ gumbaṃ hutvā carantehi corehi virahitanti attho. Akkhambhiyoti avikkhambhanīyo. Na naṃ koci ṭhānato cāletuṃ sakkoti. Paccatthikenāti paṭipakkhaṃ icchantena. Paccāmittenāti paṭiviruddhena amittena. Ubhayampetaṃ sapattavevacanaṃ. Abbhantarehīti anto uṭṭhitehi rāgādīhi.
ဗာဟိရေဟီတိ သမဏာဒီဟိ။ တထာ ဟိ နံ ဗာဟိရာ ဒေဝဒတ္တကောကာလိကာဒယော သမဏာပိ သောဏဒဏ္ဍကူဋဒဏ္ဍာဒယော ဗ္ရာဟ္မဏာပိ သက္ကသဒိသာ ဒေဝတာပိ သတ္တ ဝသ္သာနိ အနုဗန္ဓမာနော မာရောပိ ဗကာဒယော ဗ္ရဟ္မာနောပိ ဝိက္ခမ္ဘေတုံ နာသက္ခိံသု။
Bāhirehīti samaṇādīhi. Tathā hi naṃ bāhirā devadattakokālikādayo samaṇāpi soṇadaṇḍakūṭadaṇḍādayo brāhmaṇāpi sakkasadisā devatāpi satta vassāni anubandhamāno māropi bakādayo brahmānopi vikkhambhetuṃ nāsakkhiṃsu.
ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတာ ကမ္မဉ္စ ကမ္မသရိက္ခကဉ္စ လက္ခဏဉ္စ လက္ခဏာနိသံသော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ကမ္မံ နာမ သတသဟသ္သကပ္ပာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ဒဠ္ဟဝီရိယေန ဟုတ္ဝာ ကတံ ကမ္မံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ဒဠ္ဟေန ဟုတ္ဝာ ကတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဇာနာတူတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပာဒမဟာပုရိသလက္ခဏံ။ လက္ခဏံ နာမ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပာဒတာ။ လက္ခဏာနိသံသော နာမ ပစ္စတ္ထိကေဟိ အဝိက္ခမ္ဘနီယတာ။
Ettāvatā bhagavatā kammañca kammasarikkhakañca lakkhaṇañca lakkhaṇānisaṃso ca vutto hoti. Kammaṃ nāma satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni daḷhavīriyena hutvā kataṃ kammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma daḷhena hutvā katabhāvaṃ sadevako loko jānātūti suppatiṭṭhitapādamahāpurisalakkhaṇaṃ. Lakkhaṇaṃ nāma suppatiṭṭhitapādatā. Lakkhaṇānisaṃso nāma paccatthikehi avikkhambhanīyatā.
၂၀၃. တတ္ထေတံ ဝုစ္စတီတိ တတ္ထ ဝုတ္တေ ကမ္မာဒိဘေဒေ အပရမ္ပိ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဂာထာဗန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတာ ပန ဂာထာ ပောရာဏကတ္ထေရာ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရေန ဌပိတာ ဝဏ္ဏနာဂာထာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဂတာ။ အပရဘာဂေ ထေရာ ‘‘ဧကပဒိကော အတ္ထုဒ္ဓာရော’’တိ အာဟံသု။
203.Tatthetaṃvuccatīti tattha vutte kammādibhede aparampi idaṃ vuccati, gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ. Etā pana gāthā porāṇakattherā ‘‘ānandattherena ṭhapitā vaṇṇanāgāthā’’ti vatvā gatā. Aparabhāge therā ‘‘ekapadiko atthuddhāro’’ti āhaṃsu.
တတ္ထ သစ္စေတိ ဝစီသစ္စေ။ ဓမ္မေတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မေ။ ဒမေတိ ဣန္ဒ္ရိယဒမနေ။ သံယမေတိ သီလသံယမေ။ ‘‘သောစေယ္ယသီလာလယုပောသထေသု စာ’’တိ ဧတ္ထ ကာယသောစေယ္ယာဒိ တိဝိဓံ သောစေယ္ယံ။ အာလယဘူတံ သီလမေဝ သီလာလယော။ ဥပောသထကမ္မံ ဥပောသထော။ အဟိံသာယာတိ အဝိဟိံသာယ။ သမတ္တမာစရီတိ သကလံ အစရိ။
Tattha sacceti vacīsacce. Dhammeti dasakusalakammapathadhamme. Dameti indriyadamane. Saṃyameti sīlasaṃyame. ‘‘Soceyyasīlālayuposathesu cā’’ti ettha kāyasoceyyādi tividhaṃ soceyyaṃ. Ālayabhūtaṃ sīlameva sīlālayo. Uposathakammaṃ uposatho. Ahiṃsāyāti avihiṃsāya. Samattamācarīti sakalaṃ acari.
အန္ဝဘီတိ အနုဘဝိ။ ဝေယ္ယဉ္ဇနိကာတိ လက္ခဏပာဌကာ။ ပရာဘိဘူတိ ပရေ အဘိဘဝနသမတ္ထော။ သတ္တုဘီတိ သပတ္တေဟိ အက္ခမ္ဘိယော ဟောတိ။
Anvabhīti anubhavi. Veyyañjanikāti lakkhaṇapāṭhakā. Parābhibhūti pare abhibhavanasamattho. Sattubhīti sapattehi akkhambhiyo hoti.
န သော ဂစ္ဆတိ ဇာတု ခမ္ဘနန္တိ သော ဧကံသေနေဝ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗတံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧသာ ဟိ တသ္သ ဓမ္မတာတိ တသ္သ ဟိ ဧသာ ဓမ္မတာ အယံ သဘာဝော။
Na so gacchati jātu khambhananti so ekaṃseneva aggapuggalo vikkhambhetabbataṃ na gacchati. Esā hi tassa dhammatāti tassa hi esā dhammatā ayaṃ sabhāvo.
ပာဒတလစက္ကလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Pādatalacakkalakkhaṇavaṇṇanā
၂၀၄. ဥဗ္ဗေဂဥတ္တာသဘယန္တိ ဥဗ္ဗေဂဘယဉ္စေဝ ဥတ္တာသဘယဉ္စ။ တတ္ထ စောရတော ဝာ ရာဇတော ဝာ ပစ္စတ္ထိကတော ဝာ ဝိလောပနဗန္ဓနာဒိနိသ္သယံ ဘယံ ဥဗ္ဗေဂော နာမ, တံမုဟုတ္တိကံ စဏ္ဍဟတ္ထိအသ္သာဒီနိ ဝာ အဟိယက္ခာဒယော ဝာ ပဋိစ္စ လောမဟံသနကရံ ဘယံ ဥတ္တာသဘယံ နာမ။ တံ သဗ္ဗံ အပနုဒိတာ ဝူပသမေတာ။ သံဝိဓာတာတိ သံဝိဒဟိတာ။ ကထံ သံဝိဒဟတိ? အဋဝိယံ သာသင္ကဋ္ဌာနေသု ဒာနသာလံ ကာရေတ္ဝာ တတ္ထ အာဂတေ ဘောဇေတ္ဝာ မနုသ္သေ ဒတ္ဝာ အတိဝာဟေတိ, တံ ဌာနံ ပဝိသိတုံ အသက္ကောန္တာနံ မနုသ္သေ ပေသေတ္ဝာ ပဝေသေတိ။ နဂရာဒီသုပိ တေသု တေသု ဌာနေသု အာရက္ခံ ဌပေတိ, ဧဝံ သံဝိဒဟတိ။ သပရိဝာရဉ္စ ဒာနံ အဒာသီတိ အန္နံ ပာနန္တိ ဒသဝိဓံ ဒာနဝတ္ထုံ။
204.Ubbegauttāsabhayanti ubbegabhayañceva uttāsabhayañca. Tattha corato vā rājato vā paccatthikato vā vilopanabandhanādinissayaṃ bhayaṃ ubbego nāma, taṃmuhuttikaṃ caṇḍahatthiassādīni vā ahiyakkhādayo vā paṭicca lomahaṃsanakaraṃ bhayaṃ uttāsabhayaṃ nāma. Taṃ sabbaṃ apanuditā vūpasametā. Saṃvidhātāti saṃvidahitā. Kathaṃ saṃvidahati? Aṭaviyaṃ sāsaṅkaṭṭhānesu dānasālaṃ kāretvā tattha āgate bhojetvā manusse datvā ativāheti, taṃ ṭhānaṃ pavisituṃ asakkontānaṃ manusse pesetvā paveseti. Nagarādīsupi tesu tesu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapeti, evaṃ saṃvidahati. Saparivārañca dānaṃ adāsīti annaṃ pānanti dasavidhaṃ dānavatthuṃ.
တတ္ထ အန္နန္တိ ယာဂုဘတ္တံ။ တံ ဒဒန္တော န ဒ္ဝာရေ ဌပေတ္ဝာ အဒာသိ, အထ ခော အန္တောနိဝေသနေ ဟရိတုပလိတ္တဋ္ဌာနေ လာဇာ စေဝ ပုပ္ဖာနိ စ ဝိကိရိတ္ဝာ အာသနံ ပညပေတ္ဝာ ဝိတာနံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဂန္ဓဓူမာဒီဟိ သက္ကာရံ ကတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃံ နိသီဒာပေတ္ဝာ ယာဂုံ အဒာသိ။ ယာဂုံ ဒေန္တော စ သဗ္ယဉ္ဇနံ အဒာသိ။ ယာဂုပာနာဝသာနေ ပာဒေ ဓောဝိတ္ဝာ တေလေန မက္ခေတ္ဝာ နာနပ္ပကာရကံ အနန္တံ ခဇ္ဇကံ ဒတ္ဝာ ပရိယောသာနေ အနေကသူပံ အနေကဗ္ယဉ္ဇနံ ပဏီတဘောဇနံ အဒာသိ ။ ပာနံ ဒေန္တော အမ္ဗပာနာဒိအဋ္ဌဝိဓံ ပာနံ အဒာသိ, တမ္ပိ ယာဂုဘတ္တံ ဒတ္ဝာ။ ဝတ္ထံ ဒေန္တော န သုဒ္ဓဝတ္ထမေဝ အဒာသိ, ဧကပဋ္ဋဒုပဋ္ဋာဒိပဟောနကံ ပန ဒတ္ဝာ သုစိမ္ပိ အဒာသိ, သုတ္တမ္ပိ အဒာသိ, သုတ္တံ ဝဋ္ဋေသိ, သူစိကမ္မကရဏဋ္ဌာနေ ဘိက္ခူနံ အာသနာနိ, ယာဂုဘတ္တံ, ပာဒမက္ခနံ, ပိဋ္ဌိမက္ခနံ, ရဇနံ, ပဏ္ဍုပလာသံ, ရဇနဒောဏိကံ, အန္တမသော စီဝရရဇနကံ ကပ္ပိယကာရကမ္ပိ အဒာသိ။
Tattha annanti yāgubhattaṃ. Taṃ dadanto na dvāre ṭhapetvā adāsi, atha kho antonivesane haritupalittaṭṭhāne lājā ceva pupphāni ca vikiritvā āsanaṃ paññapetvā vitānaṃ bandhitvā gandhadhūmādīhi sakkāraṃ katvā bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāguṃ adāsi. Yāguṃ dento ca sabyañjanaṃ adāsi. Yāgupānāvasāne pāde dhovitvā telena makkhetvā nānappakārakaṃ anantaṃ khajjakaṃ datvā pariyosāne anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ paṇītabhojanaṃ adāsi . Pānaṃ dento ambapānādiaṭṭhavidhaṃ pānaṃ adāsi, tampi yāgubhattaṃ datvā. Vatthaṃ dento na suddhavatthameva adāsi, ekapaṭṭadupaṭṭādipahonakaṃ pana datvā sucimpi adāsi, suttampi adāsi, suttaṃ vaṭṭesi, sūcikammakaraṇaṭṭhāne bhikkhūnaṃ āsanāni, yāgubhattaṃ, pādamakkhanaṃ, piṭṭhimakkhanaṃ, rajanaṃ, paṇḍupalāsaṃ, rajanadoṇikaṃ, antamaso cīvararajanakaṃ kappiyakārakampi adāsi.
ယာနန္တိ ဥပာဟနံ။ တံ ဒဒန္တောပိ ဥပာဟနတ္ထဝိကံ ဥပာဟနဒဏ္ဍကံ မက္ခနတေလံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနိ စ အန္နာဒီနိ တသ္သေဝ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ မာလံ ဒေန္တောပိ န သုဒ္ဓမာလမေဝ အဒာသိ, အထ ခော နံ ဂန္ဓေဟိ မိသ္သေတ္ဝာ ဟေဋ္ဌိမာနိ စတ္တာရိ တသ္သေဝ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ ဗောဓိစေတိယအာသနပောတ္ထကာဒိပူဇနတ္ထာယ စေဝ စေတိယဃရဓူပနတ္ထာယ စ ဂန္ဓံ ဒေန္တောပိ န သုဒ္ဓဂန္ဓမေဝ အဒာသိ, ဂန္ဓပိသနကနိသဒာယ စေဝ ပက္ခိပနကဘာဇနေန စ သဒ္ဓိံ ဟေဋ္ဌိမာနိ ပဉ္စ တသ္သ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ စေတိယပူဇာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရိတာလမနောသိလာစီနပိဋ္ဌာဒိဝိလေပနံ ဒေန္တောပိ န သုဒ္ဓဝိလေပနမေဝ အဒာသိ, ဝိလေပနဘာဇနေန သဒ္ဓိံ ဟေဋ္ဌိမာနိ ဆ တသ္သ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ သေယ္ယာတိ မဉ္စပီဌံ။ တံ ဒေန္တောပိ န သုဒ္ဓကမေဝ အဒာသိ, ကောဇဝကမ္ဗလပစ္စတ္ထရဏမဉ္စပ္ပဋိပာဒကေဟိ သဒ္ဓိံ အန္တမသော မင္ဂုလသောဓနဒဏ္ဍကံ ဟေဋ္ဌိမာနိ စ သတ္တ တသ္သ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ အာဝသထံ ဒေန္တောပိ န ဂေဟမတ္တမေဝ အဒာသိ, အထ ခော နံ မာလာကမ္မလတာကမ္မပဋိမဏ္ဍိတံ သုပညတ္တံ မဉ္စပီဌံ ကာရေတ္ဝာ ဟေဋ္ဌိမာနိ အဋ္ဌ တသ္သ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ ပဒီပေယ္ယန္တိ ပဒီပတေလံ။ တံ ဒေန္တော စေတိယင္ဂဏေ ဗောဓိယင္ဂဏေ ဓမ္မသ္သဝနဂ္ဂေ ဝသနဂေဟေ ပောတ္ထကဝာစနဋ္ဌာနေ ဣမိနာ ဒီပံ ဇာလာပေထာတိ န သုဒ္ဓတေလမေဝ အဒာသိ, ဝဋ္ဋိ ကပလ္လကတေလဘာဇနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဟေဋ္ဌိမာနိ နဝ တသ္သ ပရိဝာရံ ကတ္ဝာ အဒာသိ။ သုဝိဘတ္တန္တရာနီတိ သုဝိဘတ္တအန္တရာနိ။
Yānanti upāhanaṃ. Taṃ dadantopi upāhanatthavikaṃ upāhanadaṇḍakaṃ makkhanatelaṃ heṭṭhā vuttāni ca annādīni tasseva parivāraṃ katvā adāsi. Mālaṃ dentopi na suddhamālameva adāsi, atha kho naṃ gandhehi missetvā heṭṭhimāni cattāri tasseva parivāraṃ katvā adāsi. Bodhicetiyaāsanapotthakādipūjanatthāya ceva cetiyagharadhūpanatthāya ca gandhaṃ dentopi na suddhagandhameva adāsi, gandhapisanakanisadāya ceva pakkhipanakabhājanena ca saddhiṃ heṭṭhimāni pañca tassa parivāraṃ katvā adāsi. Cetiyapūjādīnaṃ atthāya haritālamanosilācīnapiṭṭhādivilepanaṃ dentopi na suddhavilepanameva adāsi, vilepanabhājanena saddhiṃ heṭṭhimāni cha tassa parivāraṃ katvā adāsi. Seyyāti mañcapīṭhaṃ. Taṃ dentopi na suddhakameva adāsi, kojavakambalapaccattharaṇamañcappaṭipādakehi saddhiṃ antamaso maṅgulasodhanadaṇḍakaṃ heṭṭhimāni ca satta tassa parivāraṃ katvā adāsi. Āvasathaṃ dentopi na gehamattameva adāsi, atha kho naṃ mālākammalatākammapaṭimaṇḍitaṃ supaññattaṃ mañcapīṭhaṃ kāretvā heṭṭhimāni aṭṭha tassa parivāraṃ katvā adāsi. Padīpeyyanti padīpatelaṃ. Taṃ dento cetiyaṅgaṇe bodhiyaṅgaṇe dhammassavanagge vasanagehe potthakavācanaṭṭhāne iminā dīpaṃ jālāpethāti na suddhatelameva adāsi, vaṭṭi kapallakatelabhājanādīhi saddhiṃ heṭṭhimāni nava tassa parivāraṃ katvā adāsi. Suvibhattantarānīti suvibhattaantarāni.
ရာဇာနောတိ အဘိသိတ္တာ။ ဘောဂိယာတိ ဘောဇကာ ကုမာရာတိ ရာဇကုမာရာ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ သပရိဝာရံ ဒာနံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ သပရိဝာရံ ကတ္ဝာ ဒာနံ အဒာသီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန သဒေဝကော လောကော ဇာနာတူတိ နိဗ္ဗတ္တံ စက္ကလက္ခဏံ။ လက္ခဏံ နာမ တဒေဝ စက္ကလက္ခဏံ။ အာနိသံသော မဟာပရိဝာရတာ။
Rājānoti abhisittā. Bhogiyāti bhojakā kumārāti rājakumārā. Idha kammaṃ nāma saparivāraṃ dānaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma saparivāraṃ katvā dānaṃ adāsīti iminā kāraṇena sadevako loko jānātūti nibbattaṃ cakkalakkhaṇaṃ. Lakkhaṇaṃ nāma tadeva cakkalakkhaṇaṃ. Ānisaṃso mahāparivāratā.
၂၀၅. တတ္ထေတံ ဝုစ္စတီတိ ဣမာ တဒတ္ထပရိဒီပနာ ဂာထာ ဝုစ္စန္တိ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ဂာထာ ဟောန္တိ – တဒတ္ထပရိဒီပနာ စ ဝိသေသတ္ထပရိဒီပနာ စ။ တတ္ထ ပာဠိအာဂတမေဝ အတ္ထံ ပရိဒီပနာ တဒတ္ထပရိဒီပနာ နာမ။ ပာဠိယံ အနာဂတံ ပရိဒီပနာ ဝိသေသတ္ထပရိဒီပနာ နာမ။ ဣမာ ပန တဒတ္ထပရိဒီပနာ။ တတ္ထ ပုရေတိ ပုဗ္ဗေ။ ပုရတ္ထာတိ တသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ ပုရိမာသု ဇာတီသူတိ ဣမိသ္သာ ဇာတိယာ ပုဗ္ဗေကတကမ္မပဋိက္ခေပဒီပနံ။ ဥဗ္ဗေဂဥတ္တာသဘယာပနူဒနောတိ ဥဗ္ဗေဂဘယသ္သ စ ဥတ္တာသဘယသ္သ စ အပနူဒနော။ ဥသ္သုကောတိ အဓိမုတ္တော။
205.Tatthetaṃ vuccatīti imā tadatthaparidīpanā gāthā vuccanti. Duvidhā hi gāthā honti – tadatthaparidīpanā ca visesatthaparidīpanā ca. Tattha pāḷiāgatameva atthaṃ paridīpanā tadatthaparidīpanā nāma. Pāḷiyaṃ anāgataṃ paridīpanā visesatthaparidīpanā nāma. Imā pana tadatthaparidīpanā. Tattha pureti pubbe. Puratthāti tasseva vevacanaṃ. Purimāsu jātīsūti imissā jātiyā pubbekatakammapaṭikkhepadīpanaṃ. Ubbegauttāsabhayāpanūdanoti ubbegabhayassa ca uttāsabhayassa ca apanūdano. Ussukoti adhimutto.
သတပုညလက္ခဏန္တိ သတေန သတေန ပုညကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တံ ဧကေကံ လက္ခဏံ။ ဧဝံ သန္တေ ယော ကောစိ ဗုဒ္ဓော ဘဝေယ္ယာတိ န ရောစယိံသု, အနန္တေသု ပန စက္ကဝာဠေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ ဧကေကံ ကမ္မံ သတက္ခတ္တုံ ကရေယ္ယုံ, ဧတ္တကေဟိ ဇနေဟိ ကတံ ကမ္မံ ဗောဓိသတ္တော ဧကောဝ ဧကေကံ သတဂုဏံ ကတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မာ ‘‘သတပုညလက္ခဏော’’တိ ဣမမတ္ထံ ရောစယိံသု။ မနုသ္သာသုရသက္ကရက္ခသာတိ မနုသ္သာ စ အသုရာ စ သက္ကာ စ ရက္ခသာ စ။
Satapuññalakkhaṇanti satena satena puññakammena nibbattaṃ ekekaṃ lakkhaṇaṃ. Evaṃ sante yo koci buddho bhaveyyāti na rocayiṃsu, anantesu pana cakkavāḷesu sabbe sattā ekekaṃ kammaṃ satakkhattuṃ kareyyuṃ, ettakehi janehi kataṃ kammaṃ bodhisatto ekova ekekaṃ sataguṇaṃ katvā nibbatto. Tasmā ‘‘satapuññalakkhaṇo’’ti imamatthaṃ rocayiṃsu. Manussāsurasakkarakkhasāti manussā ca asurā ca sakkā ca rakkhasā ca.
အာယတပဏ္ဟိတာဒိတိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Āyatapaṇhitāditilakkhaṇavaṇṇanā
၂၀၆. အန္တရာတိ ပဋိသန္ဓိတော သရသစုတိယာ အန္တရေ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ပာဏာတိပာတာ ဝိရတိ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ပာဏာတိပာတံ ကရောန္တော ပဒသဒ္ဒသဝနဘယာ အဂ္ဂဂ္ဂပာဒေဟိ အက္ကမန္တာ ဂန္တ္ဝာ ပရံ ပာတေန္တိ။ အထ တေ ဣမိနာ ကာရဏေန တေသံ တံ ကမ္မံ ဇနော ဇာနာတူတိ အန္တောဝင္ကပာဒာ ဝာ ဗဟိဝင္ကပာဒာ ဝာ ဥက္ကုဋိကပာဒာ ဝာ အဂ္ဂကောဏ္ဍာ ဝာ ပဏ္ဟိကောဏ္ဍာ ဝာ ဘဝန္တိ။ အဂ္ဂပာဒေဟိ ဂန္တ္ဝာ ပရသ္သ အမာရိတဘာဝံ ပန တထာဂတသ္သ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ အာယတပဏ္ဟိ မဟာပုရိသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ ။ တထာ ပရံ ဃာတေန္တာ ဥန္နတကာယေန ဂစ္ဆန္တာ အညေ ပသ္သိသ္သန္တီတိ ဩနတာ ဂန္တ္ဝာ ပရံ ဃာတေန္တိ။ အထ တေ ဧဝမိမေ ဂန္တ္ဝာ ပရံ ဃာတယိံသူတိ နေသံ တံ ကမ္မံ ဣမိနာ ကာရဏေန ပရော ဇာနာတူတိ ခုဇ္ဇာ ဝာ ဝာမနာ ဝာ ပီဌသပ္ပိ ဝာ ဘဝန္တိ။ တထာဂတသ္သ ပန ဧဝံ ဂန္တ္ဝာ ပရေသံ အဃာတိတဘာဝံ ဣမိနာ ကာရဏေန သဒေဝကော လောကော ဇာနာတူတိ ဗ္ရဟ္မုဇုဂတ္တမဟာပုရိသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တထာ ပရံ ဃာတေန္တာ အာဝုဓံ ဝာ မုဂ္ဂရံ ဝာ ဂဏ္ဟိတ္ဝာ မုဋ္ဌိကတဟတ္ထာ ပရံ ဃာတေန္တိ။ တေ ဧဝံ တေသံ ပရသ္သ ဃာတိတဘာဝံ ဣမိနာ ကာရဏေန ဇနော ဇာနာတူတိ ရသ္သင္ဂုလီ ဝာ ရသ္သဟတ္ထာ ဝာ ဝင္ကင္ဂုလီ ဝာ ဖဏဟတ္ထကာ ဝာ ဘဝန္တိ။ တထာဂတသ္သ ပန ဧဝံ ပရေသံ အဃာတိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဒီဃင္ဂုလိမဟာပုရိသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဣဒမေတ္ထ ကမ္မသရိက္ခကံ။ ဣဒမေဝ ပန လက္ခဏတ္တယံ လက္ခဏံ နာမ။ ဒီဃာယုကဘာဝော လက္ခဏာနိသံသော။
206.Antarāti paṭisandhito sarasacutiyā antare. Idha kammaṃ nāma pāṇātipātā virati. Kammasarikkhakaṃ nāma pāṇātipātaṃ karonto padasaddasavanabhayā aggaggapādehi akkamantā gantvā paraṃ pātenti. Atha te iminā kāraṇena tesaṃ taṃ kammaṃ jano jānātūti antovaṅkapādā vā bahivaṅkapādā vā ukkuṭikapādā vā aggakoṇḍā vā paṇhikoṇḍā vā bhavanti. Aggapādehi gantvā parassa amāritabhāvaṃ pana tathāgatassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti āyatapaṇhi mahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati . Tathā paraṃ ghātentā unnatakāyena gacchantā aññe passissantīti onatā gantvā paraṃ ghātenti. Atha te evamime gantvā paraṃ ghātayiṃsūti nesaṃ taṃ kammaṃ iminā kāraṇena paro jānātūti khujjā vā vāmanā vā pīṭhasappi vā bhavanti. Tathāgatassa pana evaṃ gantvā paresaṃ aghātitabhāvaṃ iminā kāraṇena sadevako loko jānātūti brahmujugattamahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Tathā paraṃ ghātentā āvudhaṃ vā muggaraṃ vā gaṇhitvā muṭṭhikatahatthā paraṃ ghātenti. Te evaṃ tesaṃ parassa ghātitabhāvaṃ iminā kāraṇena jano jānātūti rassaṅgulī vā rassahatthā vā vaṅkaṅgulī vā phaṇahatthakā vā bhavanti. Tathāgatassa pana evaṃ paresaṃ aghātitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti dīghaṅgulimahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Idamettha kammasarikkhakaṃ. Idameva pana lakkhaṇattayaṃ lakkhaṇaṃ nāma. Dīghāyukabhāvo lakkhaṇānisaṃso.
၂၀၇. မရဏဝဓဘယတ္တနောတိ ဧတ္ထ မရဏသင္ခာတော ဝဓော မရဏဝဓော, မရဏဝဓတော ဘယံ မရဏဝဓဘယံ, တံ အတ္တနော ဇာနိတ္ဝာ။ ပဋိဝိရတော ပရံမာရဏာယာတိ ယထာ မယ္ဟံ မရဏတော ဘယံ မမ ဇီဝိတံ ပိယံ, ဧဝံ ပရေသမ္ပီတိ ဉတ္ဝာ ပရံ မာရဏတော ပဋိဝိရတော အဟောသိ။ သုစရိတေနာတိ သုစိဏ္ဏေန။ သဂ္ဂမဂမာတိ သဂ္ဂံ ဂတော။
207.Maraṇavadhabhayattanoti ettha maraṇasaṅkhāto vadho maraṇavadho, maraṇavadhato bhayaṃ maraṇavadhabhayaṃ, taṃ attano jānitvā. Paṭivirato paraṃmāraṇāyāti yathā mayhaṃ maraṇato bhayaṃ mama jīvitaṃ piyaṃ, evaṃ paresampīti ñatvā paraṃ māraṇato paṭivirato ahosi. Sucaritenāti suciṇṇena. Saggamagamāti saggaṃ gato.
စဝိယ ပုနရိဓာဂတောတိ စဝိတ္ဝာ ပုန ဣဓာဂတော။ ဒီဃပာသဏ္ဟိကောတိ ဒီဃပဏ္ဟိကော။ ဗ္ရဟ္မာဝ သုဇူတိ ဗ္ရဟ္မာ ဝိယ သုဋ္ဌု ဥဇု။
Caviya punaridhāgatoti cavitvā puna idhāgato. Dīghapāsaṇhikoti dīghapaṇhiko. Brahmāva sujūti brahmā viya suṭṭhu uju.
သုဘုဇောတိ သုန္ဒရဘုဇော။ သုသူတိ မဟလ္လကကာလေပိ တရုဏရူပော။ သုသဏ္ဌိတောတိ သုသဏ္ဌာနသမ္ပန္နော။ မုဒုတလုနင္ဂုလိယသ္သာတိ မုဒူ စ တလုနာ စ အင္ဂုလိယော အသ္သ။ တီဘီတိ တီဟိ။ ပုရိသဝရဂ္ဂလက္ခဏေဟီတိ ပုရိသဝရသ္သ အဂ္ဂလက္ခဏေဟိ။ စိရယပနာယာတိ စိရံ ယာပနာယ, ဒီဃာယုကဘာဝာယ။
Subhujoti sundarabhujo. Susūti mahallakakālepi taruṇarūpo. Susaṇṭhitoti susaṇṭhānasampanno. Mudutalunaṅguliyassāti mudū ca talunā ca aṅguliyo assa. Tībhīti tīhi. Purisavaraggalakkhaṇehīti purisavarassa aggalakkhaṇehi. Cirayapanāyāti ciraṃ yāpanāya, dīghāyukabhāvāya.
စိရံ ယပေတီတိ စိရံ ယာပေတိ။ စိရတရံ ပဗ္ဗဇတိ ယဒိ တတောတိ တတော စိရတရံ ယာပေတိ, ယဒိ ပဗ္ဗဇတီတိ အတ္ထော။ ယာပယတိ စ ဝသိဒ္ဓိဘာဝနာယာတိ ဝသိပ္ပတ္တော ဟုတ္ဝာ ဣဒ္ဓိဘာဝနာယ ယာပေတိ။
Ciraṃ yapetīti ciraṃ yāpeti. Cirataraṃ pabbajati yadi tatoti tato cirataraṃ yāpeti, yadi pabbajatīti attho. Yāpayatica vasiddhibhāvanāyāti vasippatto hutvā iddhibhāvanāya yāpeti.
သတ္တုသ္သဒတာလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Sattussadatālakkhaṇavaṇṇanā
၂၀၈. ရသိတာနန္တိ ရသသမ္ပန္နာနံ။ ‘‘ခာဒနီယာန’’န္တိအာဒီသု ခာဒနီယာနိ နာမ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒီနိ။ ဘောဇနီယာနီတိ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ။ သာယနီယာနီတိ သာယိတဗ္ဗာနိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ။ လေဟနီယာနီတိ နိလ္လေဟိတဗ္ဗာနိ ပိဋ္ဌပာယာသာဒီနိ။ ပာနာနီတိ အဋ္ဌ ပာနကာနိ။
208.Rasitānanti rasasampannānaṃ. ‘‘Khādanīyāna’’ntiādīsu khādanīyāni nāma piṭṭhakhajjakādīni. Bhojanīyānīti pañca bhojanāni. Sāyanīyānīti sāyitabbāni sappinavanītādīni. Lehanīyānīti nillehitabbāni piṭṭhapāyāsādīni. Pānānīti aṭṭha pānakāni.
ဣဓ ကမ္မံ နာမ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ဒိန္နံ ဣဒံ ပဏီတဘောဇနဒာနံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ လူခဘောဇနေ ကုစ္ဆိဂတေ လောဟိတံ သုသ္သတိ, မံသံ မိလာယတိ။ တသ္မာ လူခဒာယကာ သတ္တာ ဣမိနာ ကာရဏေန နေသံ လူခဘောဇနသ္သ ဒိန္နဘာဝံ ဇနော ဇာနာတူတိ အပ္ပမံသာ အပ္ပလောဟိတာ မနုသ္သပေတာ ဝိယ ဒုလ္လဘန္နပာနာ ဘဝန္တိ။ ပဏီတဘောဇနေ ပန ကုစ္ဆိဂတေ မံသလောဟိတံ ဝဍ္ဎတိ, ပရိပုဏ္ဏကာယာ ပာသာဒိကာ အဘိရူပဒသ္သနာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တထာဂတသ္သ ဒီဃရတ္တံ ပဏီတဘောဇနဒာယကတ္တံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ သတ္တုသ္သဒမဟာပုရိသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ သတ္တုသ္သဒလက္ခဏမေဝ။ ပဏီတလာဘိတာ အာနိသံသော။
Idha kammaṃ nāma kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni dinnaṃ idaṃ paṇītabhojanadānaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma lūkhabhojane kucchigate lohitaṃ sussati, maṃsaṃ milāyati. Tasmā lūkhadāyakā sattā iminā kāraṇena nesaṃ lūkhabhojanassa dinnabhāvaṃ jano jānātūti appamaṃsā appalohitā manussapetā viya dullabhannapānā bhavanti. Paṇītabhojane pana kucchigate maṃsalohitaṃ vaḍḍhati, paripuṇṇakāyā pāsādikā abhirūpadassanā honti. Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ paṇītabhojanadāyakattaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti sattussadamahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma sattussadalakkhaṇameva. Paṇītalābhitā ānisaṃso.
၂၀၉. ခဇ္ဇဘောဇ္ဇမထလေယ္ယသာယိတန္တိ ခဇ္ဇကဉ္စ ဘောဇနဉ္စ လေဟနီယဉ္စ သာယနီယဉ္စ။ ဥတ္တမဂ္ဂရသဒာယကောတိ ဥတ္တမော အဂ္ဂရသဒာယကော, ဥတ္တမာနံ ဝာ အဂ္ဂရသာနံ ဒာယကော။
209.Khajjabhojjamathaleyyasāyitanti khajjakañca bhojanañca lehanīyañca sāyanīyañca. Uttamaggarasadāyakoti uttamo aggarasadāyako, uttamānaṃ vā aggarasānaṃ dāyako.
သတ္တ စုသ္သဒေတိ သတ္တ စ ဥသ္သဒေ။ တဒတ္ထဇောတကန္တိ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဇောတကံ, တေသံ လာဘသံဝတ္တနိကန္တိ အတ္ထော။ ပဗ္ဗဇမ္ပိ စာတိ ပဗ္ဗဇမာနောပိ စ။ တဒာဓိဂစ္ဆတီတိ တံ အဓိဂစ္ဆတိ။ လာဘိရုတ္တမန္တိ လာဘိ ဥတ္တမံ။
Satta cussadeti satta ca ussade. Tadatthajotakanti khajjabhojjādijotakaṃ, tesaṃ lābhasaṃvattanikanti attho. Pabbajampi cāti pabbajamānopi ca. Tadādhigacchatīti taṃ adhigacchati. Lābhiruttamanti lābhi uttamaṃ.
ကရစရဏာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Karacaraṇādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၁၀. ဒာနေနာတိအာဒီသု ဧကစ္စော ဒာနေနေဝ သင္ဂဏ္ဟိတဗ္ဗော ဟောတိ, တံ ဒာနေန သင္ဂဟေသိ။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရံ, ဂိဟီနံ ဂိဟိပရိက္ခာရံ အဒာသိ။
210.Dānenātiādīsu ekacco dāneneva saṅgaṇhitabbo hoti, taṃ dānena saṅgahesi. Pabbajitānaṃ pabbajitaparikkhāraṃ, gihīnaṃ gihiparikkhāraṃ adāsi.
ပေယ္ယဝဇ္ဇေနာတိ ဧကစ္စော ဟိ ‘‘အယံ ဒာတဗ္ဗံ နာမ ဒေတိ, ဧကေန ပန ဝစနေန သဗ္ဗံ မက္ခေတ္ဝာ နာသေတိ, ကိံ ဧတသ္သ ဒာန’’န္တိ ဝတ္တာ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ‘‘အယံ ကိဉ္စာပိ ဒာနံ န ဒေတိ, ကထေန္တော ပန တေလေန ဝိယ မက္ခေတိ။ ဧသော ဒေတု ဝာ မာ ဝာ, ဝစနမေဝ တသ္သ သဟသ္သံ အဂ္ဃတီ’’တိ ဝတ္တာ ဟောတိ။ ဧဝရူပော ပုဂ္ဂလော ဒာနံ န ပစ္စာသီသတိ, ပိယဝစနမေဝ ပစ္စာသီသတိ။ တံ ပိယဝစနေန သင္ဂဟေသိ။
Peyyavajjenāti ekacco hi ‘‘ayaṃ dātabbaṃ nāma deti, ekena pana vacanena sabbaṃ makkhetvā nāseti, kiṃ etassa dāna’’nti vattā hoti. Ekacco ‘‘ayaṃ kiñcāpi dānaṃ na deti, kathento pana telena viya makkheti. Eso detu vā mā vā, vacanameva tassa sahassaṃ agghatī’’ti vattā hoti. Evarūpo puggalo dānaṃ na paccāsīsati, piyavacanameva paccāsīsati. Taṃ piyavacanena saṅgahesi.
အတ္ထစရိယာယာတိ အတ္ထသံဝဍ္ဎနကထာယ။ ဧကစ္စော ဟိ နေဝ ဒာနံ, န ပိယဝစနံ ပစ္စာသီသတိ။ အတ္တနော ဟိတကထံ ဝဍ္ဎိတကထမေဝ ပစ္စာသီသတိ။ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ဣဒံ တေ ကာတဗ္ဗံ, ဣဒံ တေ န ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပော ပုဂ္ဂလော သေဝိတဗ္ဗော, ဧဝရူပော ပုဂ္ဂလော န သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အတ္ထစရိယာယ သင္ဂဟေသိ။
Atthacariyāyāti atthasaṃvaḍḍhanakathāya. Ekacco hi neva dānaṃ, na piyavacanaṃ paccāsīsati. Attano hitakathaṃ vaḍḍhitakathameva paccāsīsati. Evarūpaṃ puggalaṃ ‘‘idaṃ te kātabbaṃ, idaṃ te na kātabbaṃ. Evarūpo puggalo sevitabbo, evarūpo puggalo na sevitabbo’’ti evaṃ atthacariyāya saṅgahesi.
သမာနတ္တတာယာတိ သမာနသုခဒုက္ခဘာဝေန။ ဧကစ္စော ဟိ ဒာနာဒီသု ဧကမ္ပိ န ပစ္စာသီသတိ, ဧကာသနေ နိသဇ္ဇံ, ဧကပလ္လင္ကေ သယနံ, ဧကတော ဘောဇနန္တိ ဧဝံ သမာနသုခဒုက္ခတံ ပစ္စာသီသတိ။ တတ္ထ ဇာတိယာ ဟီနော ဘောဂေန အဓိကော ဒုသ္သင္ဂဟော ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂော ကာတုံ, တထာ အကရိယမာနေ စ သော ကုဇ္ဈတိ။ ဘောဂေန ဟီနော ဇာတိယာ အဓိကောပိ ဒုသ္သင္ဂဟော ဟောတိ။ သော ဟိ ‘‘အဟံ ဇာတိမာ’’တိ ဘောဂသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂံ န ဣစ္ဆတိ, တသ္မိံ အကရိယမာနေ ကုဇ္ဈတိ။ ဥဘောဟိပိ ဟီနော ပန သုသင္ဂဟော ဟောတိ။ န ဟိ သော ဣတရေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂံ ဣစ္ဆတိ, န အကရိယမာနေ စ ကုဇ္ဈတိ။ ဥဘောဟိ သဒိသောပိ သုသင္ဂဟောယေဝ။ ဘိက္ခူသု ဒုသ္သီလော ဒုသ္သင္ဂဟော ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂော ကာတုံ, တထာ အကရိယမာနေ စ ကုဇ္ဈတိ။ သီလဝာ သုသင္ဂဟော ဟောတိ။ သီလဝာ ဟိ အဒီယမာနေပိ အကရိယမာနေပိ န ကုဇ္ဈတိ။ အညံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂံ အကရောန္တမ္ပိ န ပာပကေန စိတ္တေန ပသ္သတိ။ ပရိဘောဂောပိ တေန သဒ္ဓိံ သုကရော ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ဧဝံ သမာနတ္တတာယ သင္ဂဟေသိ။
Samānattatāyāti samānasukhadukkhabhāvena. Ekacco hi dānādīsu ekampi na paccāsīsati, ekāsane nisajjaṃ, ekapallaṅke sayanaṃ, ekato bhojananti evaṃ samānasukhadukkhataṃ paccāsīsati. Tattha jātiyā hīno bhogena adhiko dussaṅgaho hoti. Na hi sakkā tena saddhiṃ ekaparibhogo kātuṃ, tathā akariyamāne ca so kujjhati. Bhogena hīno jātiyā adhikopi dussaṅgaho hoti. So hi ‘‘ahaṃ jātimā’’ti bhogasampannena saddhiṃ ekaparibhogaṃ na icchati, tasmiṃ akariyamāne kujjhati. Ubhohipi hīno pana susaṅgaho hoti. Na hi so itarena saddhiṃ ekaparibhogaṃ icchati, na akariyamāne ca kujjhati. Ubhohi sadisopi susaṅgahoyeva. Bhikkhūsu dussīlo dussaṅgaho hoti. Na hi sakkā tena saddhiṃ ekaparibhogo kātuṃ, tathā akariyamāne ca kujjhati. Sīlavā susaṅgaho hoti. Sīlavā hi adīyamānepi akariyamānepi na kujjhati. Aññaṃ attanā saddhiṃ paribhogaṃ akarontampi na pāpakena cittena passati. Paribhogopi tena saddhiṃ sukaro hoti. Tasmā evarūpaṃ puggalaṃ evaṃ samānattatāya saṅgahesi.
သုသင္ဂဟိတာသ္သ ဟောန္တီတိ သုသင္ဂဟိတာ အသ္သ ဟောန္တိ။ ဒေတု ဝာ မာ ဝာ ဒေတု, ကရောတု ဝာ မာ ဝာ ကရောတု, သုသင္ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ, န ဘိဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ယဒာသ္သ ဒာတဗ္ဗံ ဟောတိ, တဒာ ဒေတိ။ ဣဒာနိ မညေ နတ္ထိ, တေန န ဒေတိ။ ကိံ မယံ ဒဒမာနမေဝ ဥပဋ္ဌဟာမ? အဒေန္တံ အကရောန္တံ န ဥပဋ္ဌဟာမာ’’တိ ဧဝံ စိန္တေန္တိ။
Susaṅgahitāssa hontīti susaṅgahitā assa honti. Detu vā mā vā detu, karotu vā mā vā karotu, susaṅgahitāva honti, na bhijjanti. ‘‘Yadāssa dātabbaṃ hoti, tadā deti. Idāni maññe natthi, tena na deti. Kiṃ mayaṃ dadamānameva upaṭṭhahāma? Adentaṃ akarontaṃ na upaṭṭhahāmā’’ti evaṃ cintenti.
ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ ကတံ ဒာနာဒိသင္ဂဟကမ္မံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယော ဧဝံ အသင္ဂာဟကော ဟောတိ, သော ဣမိနာ ကာရဏေနသ္သ အသင္ဂာဟကဘာဝံ ဇနော ဇာနာတူတိ ထဒ္ဓဟတ္ထပာဒော စေဝ ဟောတိ, ဝိသမဋ္ဌိတာဝယဝလက္ခဏော စ။ တထာဂတသ္သ ပန ဒီဃရတ္တံ သင္ဂာဟကဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဣမာနိ ဒ္ဝေ လက္ခဏာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ သုသင္ဂဟိတပရိဇနတာ အာနိသံသော။
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ kataṃ dānādisaṅgahakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma yo evaṃ asaṅgāhako hoti, so iminā kāraṇenassa asaṅgāhakabhāvaṃ jano jānātūti thaddhahatthapādo ceva hoti, visamaṭṭhitāvayavalakkhaṇo ca. Tathāgatassa pana dīgharattaṃ saṅgāhakabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni dve lakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Susaṅgahitaparijanatā ānisaṃso.
၂၁၁. ကရိယာတိ ကရိတ္ဝာ။ စရိယာတိ စရိတ္ဝာ။ အနဝမတေနာတိ အနဝညာတေန။ ‘‘အနပမောဒေနာ’’တိပိ ပာဌော, န အပ္ပမောဒေန, န ဒီနေန န ဂဗ္ဘိတေနာတိ အတ္ထော။
211.Kariyāti karitvā. Cariyāti caritvā. Anavamatenāti anavaññātena. ‘‘Anapamodenā’’tipi pāṭho, na appamodena, na dīnena na gabbhitenāti attho.
စဝိယာတိ စဝိတ္ဝာ။ အတိရုစိရ သုဝဂ္ဂု ဒသ္သနေယ္ယန္တိ အတိရုစိရဉ္စ သုပာသာဒိကံ သုဝဂ္ဂု စ သုဋ္ဌု ဆေကံ ဒသ္သနေယ္ယဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗယုတ္တံ။ သုသု ကုမာရောတိ သုဋ္ဌု သုကုမာရော။
Caviyāti cavitvā. Atirucira suvaggu dassaneyyanti atirucirañca supāsādikaṃ suvaggu ca suṭṭhu chekaṃ dassaneyyañca daṭṭhabbayuttaṃ. Susu kumāroti suṭṭhu sukumāro.
ပရိဇနသ္သဝောတိ ပရိဇနော အသ္သဝော ဝစနကရော။ ဝိဓေယ္ယောတိ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗေသု ယထာရုစိ ဝိဓာတဗ္ဗော။ မဟိမန္တိ မဟိံ ဣမံ။ ပိယဝဒူ ဟိတသုခတံ ဇိဂီသမာနောတိ ပိယဝဒော ဟုတ္ဝာ ဟိတဉ္စ သုခဉ္စ ပရိယေသမာနော။ ဝစနပဋိကရသ္သာ ဘိပ္ပသန္နာတိ ဝစနပဋိကရာ အသ္သ အဘိပ္ပသန္နာ။ ဓမ္မာနုဓမ္မန္တိ ဓမ္မဉ္စ အနုဓမ္မဉ္စ။
Parijanassavoti parijano assavo vacanakaro. Vidheyyoti kattabbākattabbesu yathāruci vidhātabbo. Mahimanti mahiṃ imaṃ. Piyavadū hitasukhataṃ jigīsamānoti piyavado hutvā hitañca sukhañca pariyesamāno. Vacanapaṭikarassā bhippasannāti vacanapaṭikarā assa abhippasannā. Dhammānudhammanti dhammañca anudhammañca.
ဥသ္သင္ခပာဒာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Ussaṅkhapādādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၁၂. အတ္ထူပသံဟိတန္တိ ဣဓလောကပရလောကတ္ထနိသ္သိတံ။ ဓမ္မူပသံဟိတန္တိ ဒသကုသလကမ္မပထနိသ္သိတံ။ ဗဟုဇနံ နိဒံသေသီတိ ဗဟုဇနသ္သ နိဒံသနကထံ ကထေသိ။ ပာဏီနန္တိ သတ္တာနံ။ ‘‘အဂ္ဂော’’တိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ ဘာသိတာ ဥဒ္ဓင္ဂမနီယာ အတ္ထူပသံဟိတာ ဝာစာ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယော ဧဝရူပံ ဥဂ္ဂတဝာစံ န ဘာသတိ, သော ဣမိနာ ကာရဏေန ဥဂ္ဂတဝာစာယ အဘာသနံ ဇနော ဇာနာတူတိ အဓောသင္ခပာဒော စ ဟောတိ အဓောနတလောမော စ။ တထာဂတသ္သ ပန ဒီဃရတ္တံ ဧဝရူပာယ ဥဂ္ဂတဝာစာယ ဘာသိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဥသ္သင္ခပာဒလက္ခဏဉ္စ ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမလက္ခဏဉ္စ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ ဥတ္တမဘာဝော အာနိသံသော။
212.Atthūpasaṃhitanti idhalokaparalokatthanissitaṃ. Dhammūpasaṃhitanti dasakusalakammapathanissitaṃ. Bahujanaṃ nidaṃsesīti bahujanassa nidaṃsanakathaṃ kathesi. Pāṇīnanti sattānaṃ. ‘‘Aggo’’tiādīni sabbāni aññamaññavevacanāni. Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ bhāsitā uddhaṅgamanīyā atthūpasaṃhitā vācā. Kammasarikkhakaṃ nāma yo evarūpaṃ uggatavācaṃ na bhāsati, so iminā kāraṇena uggatavācāya abhāsanaṃ jano jānātūti adhosaṅkhapādo ca hoti adhonatalomo ca. Tathāgatassa pana dīgharattaṃ evarūpāya uggatavācāya bhāsitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ussaṅkhapādalakkhaṇañca uddhaggalomalakkhaṇañca nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Uttamabhāvo ānisaṃso.
၂၁၃. ဧရယန္တိ ဘဏန္တော။ ဗဟုဇနံ နိဒံသယီတိ ဗဟုဇနသ္သ ဟိတံ ဒသ္သေတိ။ ဓမ္မယာဂန္တိ ဓမ္မဒာနယညံ။
213.Erayanti bhaṇanto. Bahujanaṃ nidaṃsayīti bahujanassa hitaṃ dasseti. Dhammayāganti dhammadānayaññaṃ.
ဥဗ္ဘမုပ္ပတိတလောမဝာ သသောတိ သော ဧသ ဥဒ္ဓဂ္ဂတလောမဝာ ဟောတိ။ ပာဒဂဏ္ဌိရဟူတိ ပာဒဂောပ္ဖကာ အဟေသုံ။ သာဓုသဏ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု သဏ္ဌိတာ။ မံသလောဟိတာစိတာတိ မံသေန စ လောဟိတေန စ အာစိတာ။ တစောတ္ထတာတိ တစေန ပရိယောနဒ္ဓာ နိဂုဠ္ဟာ။ ဝဇတီတိ ဂစ္ဆတိ။ အနောမနိက္ကမောတိ အနောမဝိဟာရီ သေဋ္ဌဝိဟာရီ။
Ubbhamuppatitalomavā sasoti so esa uddhaggatalomavā hoti. Pādagaṇṭhirahūti pādagopphakā ahesuṃ. Sādhusaṇṭhitāti suṭṭhu saṇṭhitā. Maṃsalohitācitāti maṃsena ca lohitena ca ācitā. Tacotthatāti tacena pariyonaddhā niguḷhā. Vajatīti gacchati. Anomanikkamoti anomavihārī seṭṭhavihārī.
ဧဏိဇင္ဃလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Eṇijaṅghalakkhaṇavaṇṇanā
၂၁၄. သိပ္ပံ ဝာတိအာဒီသု သိပ္ပံ နာမ ဒ္ဝေ သိပ္ပာနိ – ဟီနဉ္စ သိပ္ပံ, ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ သိပ္ပံ။ ဟီနံ နာမ သိပ္ပံ နဠကာရသိပ္ပံ, ကုမ္ဘကာရသိပ္ပံ ပေသကာရသိပ္ပံ နဟာပိတသိပ္ပံ။ ဥက္ကဋ္ဌံ နာမ သိပ္ပံ လေခာ မုဒ္ဒာ ဂဏနာ။ ဝိဇ္ဇာတိ အဟိဝိဇ္ဇာဒိအနေကဝိဓာ။ စရဏန္တိ ပဉ္စသီလံ ဒသသီလံ ပာတိမောက္ခသံဝရသီလံ။ ကမ္မန္တိ ကမ္မသ္သကတာဇာနနပညာ။ ကိလိသ္သေယ္ယုန္တိ ကိလမေယ္ယုံ။ အန္တေဝာသိကဝတ္တံ နာမ ဒုက္ခံ, တံ နေသံ မာ စိရမဟောသီတိ စိန္တေသိ။
214.Sippaṃ vātiādīsu sippaṃ nāma dve sippāni – hīnañca sippaṃ, ukkaṭṭhañca sippaṃ. Hīnaṃ nāma sippaṃ naḷakārasippaṃ, kumbhakārasippaṃ pesakārasippaṃ nahāpitasippaṃ. Ukkaṭṭhaṃ nāma sippaṃ lekhā muddā gaṇanā. Vijjāti ahivijjādianekavidhā. Caraṇanti pañcasīlaṃ dasasīlaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ. Kammanti kammassakatājānanapaññā. Kilisseyyunti kilameyyuṃ. Antevāsikavattaṃ nāma dukkhaṃ, taṃ nesaṃ mā ciramahosīti cintesi.
ရာဇာရဟာနီတိ ရညော အနုရူပာနိ ဟတ္ထိအသ္သာဒီနိ, တာနိယေဝ ရညော သေနာယ အင္ဂဘူတတ္တာ ရာဇင္ဂာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ရာဇူပဘောဂာနီတိ ရညော ဥပဘောဂပရိဘောဂဘဏ္ဍာနိ, တာနိ စေဝ သတ္တရတနာနိ စ။ ရာဇာနုစ္ဆဝိကာနီတိ ရညော အနုစ္ဆဝိကာနိ။ တေသံယေဝ သဗ္ဗေသံ ဣဒံ ဂဟဏံ။ သမဏာရဟာနီတိ သမဏာနံ အနုရူပာနိ စီဝရာဒီနိ။ သမဏင္ဂာနီတိ သမဏာနံ ကောဋ္ဌာသဘူတာ စတသ္သော ပရိသာ။ သမဏူပဘောဂာနီတိ သမဏာနံ ဥပဘောဂပရိက္ခာရာ။ သမဏာနုစ္ဆဝိကာနီတိ တေသံယေဝ အဓိဝစနံ။
Rājārahānīti rañño anurūpāni hatthiassādīni, tāniyeva rañño senāya aṅgabhūtattā rājaṅgānīti vuccanti. Rājūpabhogānīti rañño upabhogaparibhogabhaṇḍāni, tāni ceva sattaratanāni ca. Rājānucchavikānīti rañño anucchavikāni. Tesaṃyeva sabbesaṃ idaṃ gahaṇaṃ. Samaṇārahānīti samaṇānaṃ anurūpāni cīvarādīni. Samaṇaṅgānīti samaṇānaṃ koṭṭhāsabhūtā catasso parisā. Samaṇūpabhogānīti samaṇānaṃ upabhogaparikkhārā. Samaṇānucchavikānīti tesaṃyeva adhivacanaṃ.
ဣဓ ပန ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ သက္ကစ္စံ သိပ္ပာဒိဝာစနံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယော ဧဝံ သက္ကစ္စံ သိပ္ပံ အဝာစေန္တော အန္တေဝာသိကေ ဥက္ကုဋိကာသနဇင္ဃပေသနိကာဒီဟိ ကိလမေတိ, တသ္သ ဇင္ဃမံသံ လိခိတ္ဝာ ပာတိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တထာဂတသ္သ ပန သက္ကစ္စံ ဝာစိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ အနုပုဗ္ဗဥဂ္ဂတဝဋ္ဋိတံ ဧဏိဇင္ဃလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏံ။ အနုစ္ဆဝိကလာဘိတာ အာနိသံသော။
Idha pana kammaṃ nāma dīgharattaṃ sakkaccaṃ sippādivācanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma yo evaṃ sakkaccaṃ sippaṃ avācento antevāsike ukkuṭikāsanajaṅghapesanikādīhi kilameti, tassa jaṅghamaṃsaṃ likhitvā pātitaṃ viya hoti. Tathāgatassa pana sakkaccaṃ vācitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti anupubbauggatavaṭṭitaṃ eṇijaṅghalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Anucchavikalābhitā ānisaṃso.
၂၁၅. ယဒူပဃာတာယာတိ ယံ သိပ္ပံ ကသ္သစိ ဥပဃာတာယ န ဟောတိ။ ကိလိသ္သတီတိ ကိလမိသ္သတိ။ သုခုမတ္တစောတ္ထတာတိ သုခုမတ္တစေန ပရိယောနဒ္ဓာ။ ကိံ ပန အညေန ကမ္မေန အညံ လက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ? န နိဗ္ဗတ္တတိ။ ယံ ပန နိဗ္ဗတ္တတိ, တံ အနုဗ္ယဉ္ဇနံ ဟောတိ, တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တံ။
215.Yadūpaghātāyāti yaṃ sippaṃ kassaci upaghātāya na hoti. Kilissatīti kilamissati. Sukhumattacotthatāti sukhumattacena pariyonaddhā. Kiṃ pana aññena kammena aññaṃ lakkhaṇaṃ nibbattatīti? Na nibbattati. Yaṃ pana nibbattati, taṃ anubyañjanaṃ hoti, tasmā idha vuttaṃ.
သုခုမစ္ဆဝိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Sukhumacchavilakkhaṇavaṇṇanā
၂၁၆. သမဏံ ဝာတိ သမိတပာပဋ္ဌေန သမဏံ။ ဗ္ရာဟ္မဏံ ဝာတိ ဗာဟိတပာပဋ္ဌေန ဗ္ရာဟ္မဏံ။
216.Samaṇaṃ vāti samitapāpaṭṭhena samaṇaṃ. Brāhmaṇaṃ vāti bāhitapāpaṭṭhena brāhmaṇaṃ.
မဟာပညောတိအာဒီသု မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ရိဒံ မဟာပညာဒီနံ နာနတ္တံ။
Mahāpaññotiādīsu mahāpaññādīhi samannāgato hotīti attho. Tatridaṃ mahāpaññādīnaṃ nānattaṃ.
တတ္ထ ကတမာ မဟာပညာ? မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတီတိ မဟာပညာ, မဟန္တေ သမာဓိက္ခန္ဓေ ပညာက္ခန္ဓေ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတီတိ မဟာပညာ။ မဟန္တာနိ ဌာနာဌာနာနိ မဟန္တာ ဝိဟာရသမာပတ္တိယော မဟန္တာနိ အရိယသစ္စာနိ မဟန္တေ သတိပဋ္ဌာနေ သမ္မပ္ပဓာနေ ဣဒ္ဓိပာဒေ မဟန္တာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဗလာနိ မဟန္တေ ဗောဇ္ဈင္ဂေ မဟန္တေ အရိယမဂ္ဂေ မဟန္တာနိ သာမညဖလာနိ မဟန္တာ အဘိညာယော မဟန္တံ ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာတီတိ မဟာပညာ။
Tattha katamā mahāpaññā? Mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante samādhikkhandhe paññākkhandhe vimuttikkhandhe vimuttiñāṇadassanakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahantāni ṭhānāṭhānāni mahantā vihārasamāpattiyo mahantāni ariyasaccāni mahante satipaṭṭhāne sammappadhāne iddhipāde mahantāni indriyāni balāni mahante bojjhaṅge mahante ariyamagge mahantāni sāmaññaphalāni mahantā abhiññāyo mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti mahāpaññā.
ကတမာ ပုထုပညာ? ပုထုနာနာခန္ဓေသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာ။ ပုထုနာနာဓာတူသု ပုထုနာနာအာယတနေသု ပုထုနာနာပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေသု ပုထုနာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသု ပုထုနာနာအတ္ထေသု ဓမ္မေသု နိရုတ္တီသု ပဋိဘာနေသု။ ပုထုနာနာသီလက္ခန္ဓေသု ပုထုနာနာသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဒသ္သနက္ခန္ဓေသု ပုထုနာနာဌာနာဌာနေသု ပုထုနာနာဝိဟာရသမာပတ္တီသု ပုထုနာနာအရိယသစ္စေသု ပုထုနာနာသတိပဋ္ဌာနေသု သမ္မပ္ပဓာနေသု ဣဒ္ဓိပာဒေသု ဣန္ဒ္ရိယေသု ဗလေသု ဗောဇ္ဈင္ဂေသု ပုထုနာနာအရိယမဂ္ဂေသု သာမညဖလေသု အဘိညာသု ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေ သမတိက္ကမ္မ ပရမတ္ထေ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာ။
Katamā puthupaññā? Puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā. Puthunānādhātūsu puthunānāāyatanesu puthunānāpaṭiccasamuppādesu puthunānāsuññatamanupalabbhesu puthunānāatthesu dhammesu niruttīsu paṭibhānesu. Puthunānāsīlakkhandhesu puthunānāsamādhipaññāvimuttivimuttiñādassanakkhandhesu puthunānāṭhānāṭhānesu puthunānāvihārasamāpattīsu puthunānāariyasaccesu puthunānāsatipaṭṭhānesu sammappadhānesu iddhipādesu indriyesu balesu bojjhaṅgesu puthunānāariyamaggesu sāmaññaphalesu abhiññāsu puthujjanasādhāraṇe dhamme samatikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā.
ကတမာ ဟာသပညာ? ဣဓေကစ္စော ဟာသဗဟုလော ဝေဒဗဟုလော တုဋ္ဌိဗဟုလော ပာမောဇ္ဇဗဟုလော သီလံ ပရိပူရေတိ ဣန္ဒ္ရိယသံဝရံ ပရိပူရေတိ ဘောဇနေ မတ္တညုတံ ဇာဂရိယာနုယောဂံ သီလက္ခန္ဓံ သမာဓိက္ခန္ဓံ ပညာက္ခန္ဓံ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓံ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနက္ခန္ဓံ ပရိပူရေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော။ပေ.။ ပာမောဇ္ဇဗဟုလော ဌာနာဌာနံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော ဝိဟာရသမာပတ္တိယော ပရိပူရေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ။ သတိပဋ္ဌာနေ သမ္မပ္ပဓာနေ ဣဒ္ဓိပာဒေ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဗလာနိ ဗောဇ္ဈင္ဂေ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော သာမညဖလာနိ သစ္ဆိကရောတီတိ ဟာသပညာ။ အဘိညာယော ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော ဝေဒတုဋ္ဌိပာမောဇ္ဇဗဟုလော ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဟာသပညာ။
Katamā hāsapaññā? Idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo sīlaṃ paripūreti indriyasaṃvaraṃ paripūreti bhojane mattaññutaṃ jāgariyānuyogaṃ sīlakkhandhaṃ samādhikkhandhaṃ paññākkhandhaṃ vimuttikkhandhaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo ṭhānāṭhānaṃ paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vihārasamāpattiyo paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo ariyasaccāni paṭivijjhatīti hāsapaññā. Satipaṭṭhāne sammappadhāne iddhipāde indriyāni balāni bojjhaṅge ariyamaggaṃ bhāvetīti hāsapaññā. Hāsabahulo sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā. Abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vedatuṭṭhipāmojjabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti hāsapaññā.
ကတမာ ဇဝနပညာ? ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝာ, သဗ္ဗံ တံ ရူပံ အနိစ္စတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဒုက္ခတော ခိပ္ပံ အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ။ပေ.။ ယံကိဉ္စိ ဝိညာဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ, သဗ္ဗံ တံ ဝိညာဏံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ စက္ခု။ပေ.။ ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေန အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ တုလယိတ္ဝာ တီရယိတ္ဝာ ဝိဘာဝယိတ္ဝာ ဝိဘူတံ ကတ္ဝာ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဝေဒနာ သညာ သင္ခာရာ ဝိညာဏံ စက္ခု။ပေ.။ ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန။ပေ.။ ဝိဘူတံ ကတ္ဝာ ဇရာမရဏနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ။ စက္ခုံ။ပေ.။ ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ တုလယိတ္ဝာ တီရယိတ္ဝာ ဝိဘာဝယိတ္ဝာ ဝိဘူတံ ကတ္ဝာ ဇရာမရဏနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။
Katamā javanapaññā? Yaṃkiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ taṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā. Dukkhato khippaṃ anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Yā kāci vedanā…pe… yaṃkiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ, sabbaṃ taṃ viññāṇaṃ aniccato dukkhato anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccato dukkhato anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena dukkhaṃ bhayaṭṭhena anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ . Cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
ကတမာ တိက္ခပညာ? ခိပ္ပံ ကိလေသေ ဆိန္ဒတီတိ တိက္ခပညာ။ ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝာသေတိ, ဥပ္ပန္နံ ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကံ, ဥပ္ပန္နံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ, ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပာပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ ဥပ္ပန္နံ ရာဂံ ဒောသံ မောဟံ ကောဓံ ဥပနာဟံ မက္ခံ ပဠာသံ ဣသ္သံ မစ္ဆရိယံ မာယံ သာဌေယ္ယံ ထမ္ဘံ သာရမ္ဘံ မာနံ အတိမာနံ မဒံ ပမာဒံ သဗ္ဗေ ကိလေသေ သဗ္ဗေ ဒုစ္စရိတေ သဗ္ဗေ အဘိသင္ခာရေ သဗ္ဗေ ဘဝဂာမိကမ္မေ နာဓိဝာသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗ္ယန္တီ ကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီတိ တိက္ခပညာ။ ဧကသ္မိံ အာသနေ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂာ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာယော ဆ အဘိညာယော အဓိဂတာ ဟောန္တိ သစ္ဆိကတာ ဖသ္သိတာ ပညာယာတိ တိက္ခပညာ။
Katamā tikkhapaññā? Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā. Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti, uppannaṃ byāpādavitakkaṃ, uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ, uppannuppanne pāpake akusale dhamme uppannaṃ rāgaṃ dosaṃ mohaṃ kodhaṃ upanāhaṃ makkhaṃ paḷāsaṃ issaṃ macchariyaṃ māyaṃ sāṭheyyaṃ thambhaṃ sārambhaṃ mānaṃ atimānaṃ madaṃ pamādaṃ sabbe kilese sabbe duccarite sabbe abhisaṅkhāre sabbe bhavagāmikamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantī karoti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā. Ekasmiṃ āsane cattāro ariyamaggā cattāri sāmaññaphalāni catasso paṭisambhidāyo cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti tikkhapaññā.
ကတမာ နိဗ္ဗေဓိကပညာ? ဣဓေကစ္စော သဗ္ဗသင္ခာရေသု ဥဗ္ဗေဂဗဟုလော ဟောတိ ဥတ္တာသဗဟုလော ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော အရတိဗဟုလော အနဘိရတိဗဟုလော ဗဟိမုခော န ရမတိ သဗ္ဗသင္ခာရေသု, အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒာလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒာလေတီတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒာလိတပုဗ္ဗံ ဒောသက္ခန္ဓံ မောဟက္ခန္ဓံ ကောဓံ ဥပနာဟံ။ပေ.။ သဗ္ဗေ ဘဝဂာမိကမ္မေ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒာလေတီတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ (ပဋိ. မ. ၃.၃)။
Katamā nibbedhikapaññā? Idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ mohakkhandhaṃ kodhaṃ upanāhaṃ…pe… sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññāti (paṭi. ma. 3.3).
၂၁၇. ပဗ္ဗဇိတံ ဥပာသိတာတိ ပဏ္ဍိတံ ပဗ္ဗဇိတံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပယိရုပာသိတာ။ အတ္ထန္တရောတိ ယထာ ဧကေ ရန္ဓဂဝေသိနော ဥပာရမ္ဘစိတ္တတာယ ဒောသံ အဗ္ဘန္တရံ ကရိတ္ဝာ နိသာမယန္တိ, ဧဝံ အနိသာမေတ္ဝာ အတ္ထံ အဗ္ဘန္တရံ ကတ္ဝာ အတ္ထယုတ္တံ ကထံ နိသာမယိ ဥပဓာရယိ။
217.Pabbajitaṃ upāsitāti paṇḍitaṃ pabbajitaṃ upasaṅkamitvā payirupāsitā. Atthantaroti yathā eke randhagavesino upārambhacittatāya dosaṃ abbhantaraṃ karitvā nisāmayanti, evaṃ anisāmetvā atthaṃ abbhantaraṃ katvā atthayuttaṃ kathaṃ nisāmayi upadhārayi.
ပဋိလာဘဂတေနာတိ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဂတေန။ ဥပ္ပာဒနိမိတ္တကောဝိဒာတိ ဥပ္ပာဒေ စ နိမိတ္တေ စ ဆေကာ။ အဝေစ္စ ဒက္ခိတီတိ ဉတ္ဝာ ပသ္သိသ္သတိ။
Paṭilābhagatenāti paṭilābhatthāya gatena. Uppādanimittakovidāti uppāde ca nimitte ca chekā. Avecca dakkhitīti ñatvā passissati.
အတ္ထာနုသိဋ္ဌီသု ပရိဂ္ဂဟေသု စာတိ ယေ အတ္ထာနုသာသနေသု ပရိဂ္ဂဟာ အတ္ထာနတ္ထံ ပရိဂ္ဂာဟကာနိ ဉာဏာနိ, တေသူတိ အတ္ထော။
Atthānusiṭṭhīsu pariggahesu cāti ye atthānusāsanesu pariggahā atthānatthaṃ pariggāhakāni ñāṇāni, tesūti attho.
သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Suvaṇṇavaṇṇalakkhaṇavaṇṇanā
၂၁၈. အက္ကောဓနောတိ န အနာဂာမိမဂ္ဂေန ကောဓသ္သ ပဟီနတ္တာ, အထ ခော သစေပိ မေ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, ခိပ္ပမေဝ နံ ပဋိဝိနောဒေယ္ယန္တိ ဧဝံ အက္ကောဓဝသိကတ္တာ။ နာဘိသဇ္ဇီတိ ကုဋိလကဏ္ဋကော ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ မမ္မံ တုဒန္တော ဝိယ န လဂ္ဂိ။ န ကုပ္ပိ န ဗ္ယာပဇ္ဇီတိအာဒီသု ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော ကောပော။ တတော ဗလဝတရော ဗ္ယာပာဒော။ တတော ဗလဝတရာ ပတိတ္ထိယနာ။ တံ သဗ္ဗံ အကရောန္တော န ကုပ္ပိ န ဗ္ယာပဇ္ဇိ န ပတိတ္ထိယိ။ အပ္ပစ္စယန္တိ ဒောမနသ္သံ။ န ပာတ္ဝာကာသီတိ န ကာယဝိကာရေန ဝာ ဝစီဝိကာရေန ဝာ ပာကဋမကာသိ။
218.Akkodhanoti na anāgāmimaggena kodhassa pahīnattā, atha kho sacepi me kodho uppajjeyya, khippameva naṃ paṭivinodeyyanti evaṃ akkodhavasikattā. Nābhisajjīti kuṭilakaṇṭako viya tattha tattha mammaṃ tudanto viya na laggi. Na kuppi na byāpajjītiādīsu pubbuppattiko kopo. Tato balavataro byāpādo. Tato balavatarā patitthiyanā. Taṃ sabbaṃ akaronto na kuppi na byāpajji na patitthiyi. Appaccayanti domanassaṃ. Na pātvākāsīti na kāyavikārena vā vacīvikārena vā pākaṭamakāsi.
ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ အက္ကောဓနတာ စေဝ သုခုမတ္ထရဏာဒိဒာနဉ္စ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ကောဓနသ္သ ဆဝိဝဏ္ဏော အာဝိလော ဟောတိ မုခံ ဒုဒ္ဒသိယံ ဝတ္ထစ္ဆာဒနသဒိသဉ္စ မဏ္ဍနံ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ ယော ကောဓနော စေဝ ဝတ္ထစ္ဆာဒနာနဉ္စ အဒာတာ, သော ဣမိနာ ကာရဏေနသ္သ ဇနော ကောဓနာဒိဘာဝံ ဇာနာတူတိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဟောတိ ဒုသ္သဏ္ဌာနော။ အက္ကောဓနသ္သ ပန မုခံ ဝိရောစတိ, ဆဝိဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတိ။ သတ္တာ ဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ပာသာဒိကာ ဟောန္တိ အာမိသဒာနေန ဝာ ဝတ္ထဒာနေန ဝာ သမ္မဇ္ဇနေန ဝာ အက္ကောဓနတာယ ဝာ။ ဣမာနိ စတ္တာရိပိ ကာရဏာနိ ဒီဃရတ္တံ တထာဂတေန ကတာနေဝ။ တေနသ္သ ဣမေသံ ကတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မဟာပုရိသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏံ။ သုခုမတ္ထရဏာဒိလာဘိတာ အာနိသံသော။
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ akkodhanatā ceva sukhumattharaṇādidānañca. Kammasarikkhakaṃ nāma kodhanassa chavivaṇṇo āvilo hoti mukhaṃ duddasiyaṃ vatthacchādanasadisañca maṇḍanaṃ nāma natthi. Tasmā yo kodhano ceva vatthacchādanānañca adātā, so iminā kāraṇenassa jano kodhanādibhāvaṃ jānātūti dubbaṇṇo hoti dussaṇṭhāno. Akkodhanassa pana mukhaṃ virocati, chavivaṇṇo vippasīdati. Sattā hi catūhi kāraṇehi pāsādikā honti āmisadānena vā vatthadānena vā sammajjanena vā akkodhanatāya vā. Imāni cattāripi kāraṇāni dīgharattaṃ tathāgatena katāneva. Tenassa imesaṃ katabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti suvaṇṇavaṇṇaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Sukhumattharaṇādilābhitā ānisaṃso.
၂၁၉. အဘိဝိသ္သဇီတိ အဘိဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ မဟိမိဝ သုရော အဘိဝသ္သန္တိ သုရော ဝုစ္စတိ ဒေဝော, မဟာပထဝိံ အဘိဝသ္သန္တော ဒေဝော ဝိယ။
219.Abhivissajīti abhivissajjesi. Mahimiva suro abhivassanti suro vuccati devo, mahāpathaviṃ abhivassanto devo viya.
သုရဝရတရောရိဝ ဣန္ဒောတိ သုရာနံ ဝရတရော ဣန္ဒော ဝိယ။
Suravarataroriva indoti surānaṃ varataro indo viya.
အပဗ္ဗဇ္ဇမိစ္ဆန္တိ အပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂိဟိဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော။ မဟတိမဟိန္တိ မဟန္တိံ ပထဝိံ။
Apabbajjamicchanti apabbajjaṃ gihibhāvaṃ icchanto. Mahatimahinti mahantiṃ pathaviṃ.
အစ္ဆာဒနဝတ္ထမောက္ခပာဝုရဏာနန္တိ အစ္ဆာဒနာနဉ္စေဝ ဝတ္ထာနဉ္စ ဥတ္တမပာဝုရဏာနဉ္စ။ ပနာသောတိ ဝိနာသော။
Acchādanavatthamokkhapāvuraṇānanti acchādanānañceva vatthānañca uttamapāvuraṇānañca. Panāsoti vināso.
ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယ္ဟလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Kosohitavatthaguyhalakkhaṇavaṇṇanā
၂၂၀. မာတရမ္ပိ ပုတ္တေန သမာနေတာ အဟောသီတိ ဣမံ ကမ္မံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေန သက္ကာ ကာတုံ။ တသ္မာ ဗောဓိသတ္တောပိ ရဇ္ဇံ ကာရယမာနော အန္တောနဂရေ စတုက္ကာဒီသု စတူသု နဂရဒ္ဝာရေသု ဗဟိနဂရေ စတူသု ဒိသာသု ဣမံ ကမ္မံ ကရောထာတိ မနုသ္သေ ဌပေသိ။ တေ မာတရံ ကုဟိံ မေ ပုတ္တော ပုတ္တံ န ပသ္သာမီတိ ဝိလပန္တိံ ပရိယေသမာနံ ဒိသ္ဝာ ဧဟိ, အမ္မ, ပုတ္တံ ဒက္ခသီတိ တံ အာဒာယ ဂန္တ္ဝာ နဟာပေတ္ဝာ ဘောဇေတ္ဝာ ပုတ္တမသ္သာ ပရိယေသိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
220.Mātarampiputtena samānetā ahosīti imaṃ kammaṃ rajje patiṭṭhitena sakkā kātuṃ. Tasmā bodhisattopi rajjaṃ kārayamāno antonagare catukkādīsu catūsu nagaradvāresu bahinagare catūsu disāsu imaṃ kammaṃ karothāti manusse ṭhapesi. Te mātaraṃ kuhiṃ me putto puttaṃ na passāmīti vilapantiṃ pariyesamānaṃ disvā ehi, amma, puttaṃ dakkhasīti taṃ ādāya gantvā nahāpetvā bhojetvā puttamassā pariyesitvā dassenti. Esa nayo sabbattha.
ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ ဉာတီနံ သမင္ဂိဘာဝကရဏံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ဉာတယော ဟိ သမင္ဂီဘူတာ အညမညသ္သ ဝဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ တေ ကလဟကာလေ ကလဟံ ကရောန္တိ, ဧကသ္သ ပန ဒောသေ ဥပ္ပန္နေ အညံ ဇာနာပေတုံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အယံ နာမ ဧတသ္သ ဒောသောတိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ ကေန ဒိဋ္ဌံ ကေန သုတံ, အမ္ဟာကံ ဉာတီသု ဧဝရူပံ ကတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ။ တထာဂတေန စ တံ ဉာတိသင္ဂဟံ ကရောန္တေန ဒီဃရတ္တံ ဣဒံ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒနကမ္မံ နာမ ကတံ ဟောတိ။ အထသ္သ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝရူပသ္သ ကမ္မသ္သ ကတဘာဝံ ဇာနာတူတိ ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယ္ဟလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏံ။ ပဟူတပုတ္တတာ အာနိသံသော။
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ ñātīnaṃ samaṅgibhāvakaraṇaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma ñātayo hi samaṅgībhūtā aññamaññassa vajjaṃ paṭicchādenti. Kiñcāpi hi te kalahakāle kalahaṃ karonti, ekassa pana dose uppanne aññaṃ jānāpetuṃ na icchanti. Ayaṃ nāma etassa dosoti vutte sabbe uṭṭhahitvā kena diṭṭhaṃ kena sutaṃ, amhākaṃ ñātīsu evarūpaṃ kattā nāma natthīti. Tathāgatena ca taṃ ñātisaṅgahaṃ karontena dīgharattaṃ idaṃ vajjappaṭicchādanakammaṃ nāma kataṃ hoti. Athassa sadevako loko iminā kāraṇena evarūpassa kammassa katabhāvaṃ jānātūti kosohitavatthaguyhalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Pahūtaputtatā ānisaṃso.
၂၂၁. ဝတ္ထဆာဒိယန္တိ ဝတ္ထေန ဆာဒေတဗ္ဗံ ဝတ္ထဂုယ္ဟံ။
221.Vatthachādiyanti vatthena chādetabbaṃ vatthaguyhaṃ.
အမိတ္တတာပနာတိ အမိတ္တာနံ ပတာပနာ။ ဂိဟိသ္သ ပီတိံ ဇနနာတိ ဂိဟိဘူတသ္သ သတော ပီတိဇနနာ။
Amittatāpanāti amittānaṃ patāpanā. Gihissa pītiṃ jananāti gihibhūtassa sato pītijananā.
ပရိမဏ္ဍလာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Parimaṇḍalādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၂၂. သမံ ဇာနာတီတိ ‘‘အယံ တာရုက္ခသမော အယံ ပောက္ခရသာတိသမော’’တိ ဧဝံ တေန တေန သမံ ဇာနာတိ။ သာမံ ဇာနာတီတိ သယံ ဇာနာတိ။ ပုရိသံ ဇာနာတီတိ ‘‘အယံ သေဋ္ဌသမ္မတော’’တိ ပုရိသံ ဇာနာတိ။ ပုရိသဝိသေသံ ဇာနာတီတိ မုဂ္ဂံ မာသေန သမံ အကတ္ဝာ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသ္သ ဝိသေသံ ဇာနာတိ။ အယမိဒမရဟတီတိ အယံ ပုရိသော ဣဒံ နာမ ဒာနသက္ကာရံ အရဟတိ ။ ပုရိသဝိသေသကရော အဟောသီတိ ပုရိသဝိသေသံ ဉတ္ဝာ ကာရကော အဟောသိ။ ယော ယံ အရဟတိ, တသ္သေဝ တံ အဒာသိ။ ယော ဟိ ကဟာပဏာရဟသ္သ အဍ္ဎံ ဒေတိ, သော ပရသ္သ အဍ္ဎံ နာသေတိ။ ယော ဒ္ဝေ ကဟာပဏေ ဒေတိ, သော အတ္တနော ကဟာပဏံ နာသေတိ။ တသ္မာ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ အကတ္ဝာ ယော ယံ အရဟတိ, တသ္သ တဒေဝ အဒာသိ။ သဒ္ဓာဓနန္တိအာဒီသု သမ္ပတ္တိပဋိလာဘဋ္ဌေန သဒ္ဓာဒီနံ ဓနဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
222.Samaṃ jānātīti ‘‘ayaṃ tārukkhasamo ayaṃ pokkharasātisamo’’ti evaṃ tena tena samaṃ jānāti. Sāmaṃ jānātīti sayaṃ jānāti. Purisaṃ jānātīti ‘‘ayaṃ seṭṭhasammato’’ti purisaṃ jānāti. Purisavisesaṃ jānātīti muggaṃ māsena samaṃ akatvā guṇavisiṭṭhassa visesaṃ jānāti. Ayamidamarahatīti ayaṃ puriso idaṃ nāma dānasakkāraṃ arahati . Purisavisesakaro ahosīti purisavisesaṃ ñatvā kārako ahosi. Yo yaṃ arahati, tasseva taṃ adāsi. Yo hi kahāpaṇārahassa aḍḍhaṃ deti, so parassa aḍḍhaṃ nāseti. Yo dve kahāpaṇe deti, so attano kahāpaṇaṃ nāseti. Tasmā idaṃ ubhayampi akatvā yo yaṃ arahati, tassa tadeva adāsi. Saddhādhanantiādīsu sampattipaṭilābhaṭṭhena saddhādīnaṃ dhanabhāvo veditabbo.
ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ ပုရိသဝိသေသံ ဉတ္ဝာ ကတံ သမသင္ဂဟကမ္မံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ တဒသ္သ ကမ္မံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဣမာနိ ဒ္ဝေ လက္ခဏာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ ဓနသမ္ပတ္တိ အာနိသံသော။
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ purisavisesaṃ ñatvā kataṃ samasaṅgahakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma tadassa kammaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni dve lakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Dhanasampatti ānisaṃso.
၂၂၃. တုလိယာတိ တုလယိတ္ဝာ။ ပဋိဝိစယာတိ ပဋိဝိစိနိတ္ဝာ။ မဟာဇနသင္ဂာဟကန္တိ မဟာဇနသင္ဂဟဏံ။ သမေက္ခမာနောတိ သမံ ပေက္ခမာနော။ အတိနိပုဏာ မနုဇာတိ အတိနိပုဏာ သုခုမပညာ လက္ခဏပာဌကမနုသ္သာ။ ဗဟုဝိဝိဓာ ဂိဟီနံ အရဟာနီတိ ဗဟူ ဝိဝိဓာနိ ဂိဟီနံ အနုစ္ဆဝိကာနိ ပဋိလဘတိ။ ဒဟရော သုသု ကုမာရော ‘‘အယံ ဒဟရော ကုမာရော ပဋိလဘိသ္သတီ’’တိ ဗ္ယာကံသု မဟီပတိသ္သာတိ ရညော။
223.Tuliyāti tulayitvā. Paṭivicayāti paṭivicinitvā. Mahājanasaṅgāhakanti mahājanasaṅgahaṇaṃ. Samekkhamānoti samaṃ pekkhamāno. Atinipuṇāmanujāti atinipuṇā sukhumapaññā lakkhaṇapāṭhakamanussā. Bahuvividhā gihīnaṃ arahānīti bahū vividhāni gihīnaṃ anucchavikāni paṭilabhati. Daharo susu kumāro ‘‘ayaṃ daharo kumāro paṭilabhissatī’’ti byākaṃsu mahīpatissāti rañño.
သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Sīhapubbaddhakāyādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၂၄. ယောဂက္ခေမကာမောတိ ယောဂတော ခေမကာမော။ ပညာယာတိ ကမ္မသ္သကတပညာယ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ မဟာဇနသ္သ အတ္ထကာမတာ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ တံ မဟာဇနသ္သ အတ္ထကာမတာယ ဝဍ္ဎိမေဝ ပစ္စာသီသိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဣမာနိ သမန္တပရိပူရာနိ အပရိဟီနာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏတ္တယံ။ ဓနာဒီဟိ စေဝ သဒ္ဓာဒီဟိ စ အပရိဟာနိ အာနိသံသော။
224.Yogakkhemakāmoti yogato khemakāmo. Paññāyāti kammassakatapaññāya. Idha kammaṃ nāma mahājanassa atthakāmatā. Kammasarikkhakaṃ nāma taṃ mahājanassa atthakāmatāya vaḍḍhimeva paccāsīsitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni samantaparipūrāni aparihīnāni tīṇi lakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇattayaṃ. Dhanādīhi ceva saddhādīhi ca aparihāni ānisaṃso.
၂၂၅. သဒ္ဓာယာတိ ဩကပ္ပနသဒ္ဓာယ ပသာဒသဒ္ဓာယ။ သီလေနာတိ ပဉ္စသီလေန ဒသသီလေန။ သုတေနာတိ ပရိယတ္တိသဝနေန။ ဗုဒ္ဓိယာတိ ဧတေသံ ဗုဒ္ဓိယာ , ‘‘ကိန္တိ ဧတေဟိ ဝဍ္ဎေယ္ယု’’န္တိ ဧဝံ စိန္တေသီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေနာတိ လောကိယဓမ္မေန။ ဗဟူဟိ သာဓူဟီတိ အညေဟိပိ ဗဟူဟိ ဥတ္တမဂုဏေဟိ။ အသဟာနဓမ္မတန္တိ အပရိဟီနဓမ္မံ။
225.Saddhāyāti okappanasaddhāya pasādasaddhāya. Sīlenāti pañcasīlena dasasīlena. Sutenāti pariyattisavanena. Buddhiyāti etesaṃ buddhiyā , ‘‘kinti etehi vaḍḍheyyu’’nti evaṃ cintesīti attho. Dhammenāti lokiyadhammena. Bahūhi sādhūhīti aññehipi bahūhi uttamaguṇehi. Asahānadhammatanti aparihīnadhammaṃ.
ရသဂ္ဂသဂ္ဂိတာလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Rasaggasaggitālakkhaṇavaṇṇanā
၂၂၆. သမာဘိဝာဟိနိယောတိ ယထာ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ဇိဝ္ဟဂ္ဂေ ဌပိတံ သဗ္ဗတ္ထ ဖရတိ, ဧဝံ သမာ ဟုတ္ဝာ ဝဟန္တိ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ အဝိဟေဌနကမ္မံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ပာဏိအာဒီဟိ ပဟာရံ လဒ္ဓသ္သ တတ္ထ တတ္ထ လောဟိတံ သဏ္ဌာတိ, ဂဏ္ဌိ ဂဏ္ဌိ ဟုတ္ဝာ အန္တောဝ ပုဗ္ဗံ ဂဏ္ဟာတိ, အန္တောဝ ဘိဇ္ဇတိ, ဧဝံ သော ဗဟုရောဂော ဟောတိ။ တထာဂတေန ပန ဒီဃရတ္တံ ဣမံ အာရောဂ္ယကရဏကမ္မံ ကတံ။ တဒသ္သ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ အာရောဂ္ယကရံ ရသဂ္ဂသဂ္ဂိလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏံ။ အပ္ပာဗာဓတာ အာနိသံသော။
226.Samābhivāhiniyoti yathā tilaphalamattampi jivhagge ṭhapitaṃ sabbattha pharati, evaṃ samā hutvā vahanti. Idha kammaṃ nāma aviheṭhanakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma pāṇiādīhi pahāraṃ laddhassa tattha tattha lohitaṃ saṇṭhāti, gaṇṭhi gaṇṭhi hutvā antova pubbaṃ gaṇhāti, antova bhijjati, evaṃ so bahurogo hoti. Tathāgatena pana dīgharattaṃ imaṃ ārogyakaraṇakammaṃ kataṃ. Tadassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ārogyakaraṃ rasaggasaggilakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Appābādhatā ānisaṃso.
၂၂၇. မရဏဝဓေနာတိ ‘‘ဧတံ မာရေထ ဧတံ ဃာတေထာ’’တိ ဧဝံ အာဏတ္တေန မရဏဝဓေန။ ဥဗ္ဗာဓနာယာတိ ဗန္ဓနာဂာရပ္ပဝေသနေန။
227.Maraṇavadhenāti ‘‘etaṃ māretha etaṃ ghātethā’’ti evaṃ āṇattena maraṇavadhena. Ubbādhanāyāti bandhanāgārappavesanena.
အဘိနီလနေတ္တာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Abhinīlanettādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၂၈. န စ ဝိသဋန္တိ ကက္ကဋကော ဝိယ အက္ခီနိ နီဟရိတ္ဝာ န ကောဓဝသေန ပေက္ခိတာ အဟောသိ။ န စ ဝိသာစီတိ ဝင္ကက္ခိကောဋိယာ ပေက္ခိတာပိ နာဟောသိ။ န စ ပန ဝိစေယ္ယ ပေက္ခိတာတိ ဝိစေယ္ယ ပေက္ခိတာ နာမ ယော ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ယဒာ နံ ပရော ဩလောကေတိ, တဒာ နိမ္မီလေတိ န ဩလောကေတိ, ပုန ဂစ္ဆန္တံ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ဩလောကေတိ, ဧဝရူပော နာဟောသိ။ ‘‘ဝိနေယ္ယပေက္ခိတာ’’တိပိ ပာဌော, အယမေဝတ္ထော။ ဥဇုံ တထာ ပသဋမုဇုမနောတိ ဥဇုမနော ဟုတ္ဝာ ဥဇု ပေက္ခိတာ ဟောတိ, ယထာ စ ဥဇုံ, တထာ ပသဋံ ဝိပုလံ ဝိတ္ထတံ ပေက္ခိတာ ဟောတိ။ ပိယဒသ္သနောတိ ပိယာယမာနေဟိ ပသ္သိတဗ္ဗော။
228.Na ca visaṭanti kakkaṭako viya akkhīni nīharitvā na kodhavasena pekkhitā ahosi. Na ca visācīti vaṅkakkhikoṭiyā pekkhitāpi nāhosi. Na ca pana viceyya pekkhitāti viceyya pekkhitā nāma yo kujjhitvā yadā naṃ paro oloketi, tadā nimmīleti na oloketi, puna gacchantaṃ kujjhitvā oloketi, evarūpo nāhosi. ‘‘Vineyyapekkhitā’’tipi pāṭho, ayamevattho. Ujuṃ tathā pasaṭamujumanoti ujumano hutvā uju pekkhitā hoti, yathā ca ujuṃ, tathā pasaṭaṃ vipulaṃ vitthataṃ pekkhitā hoti. Piyadassanoti piyāyamānehi passitabbo.
ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ မဟာဇနသ္သ ပိယစက္ခုနာ ဩလောကနကမ္မံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ဩလောကေန္တော ကာဏော ဝိယ ကာကက္ခိ ဝိယ ဟောတိ, ဝင္ကက္ခိ ပန အာဝိလက္ခိ စ ဟောတိယေဝ။ ပသန္နစိတ္တသ္သ ပန ဩလောကယတော အက္ခီနံ ပဉ္စဝဏ္ဏော ပသာဒော ပညာယတိ။ တထာဂတော စ တထာ ဩလောကေသိ။ အထသ္သ တံ ဒီဃရတ္တံ ပိယစက္ခုနာ ဩလောကိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဣမာနိ နေတ္တသမ္ပတ္တိကရာနိ ဒ္ဝေ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ ပိယဒသ္သနတာ အာနိသံသော။ အဘိယောဂိနောတိ လက္ခဏသတ္ထေ ယုတ္တာ။
Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ mahājanassa piyacakkhunā olokanakammaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma kujjhitvā olokento kāṇo viya kākakkhi viya hoti, vaṅkakkhi pana āvilakkhi ca hotiyeva. Pasannacittassa pana olokayato akkhīnaṃ pañcavaṇṇo pasādo paññāyati. Tathāgato ca tathā olokesi. Athassa taṃ dīgharattaṃ piyacakkhunā olokitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti imāni nettasampattikarāni dve mahāpurisalakkhaṇāni nibbattanti. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Piyadassanatā ānisaṃso. Abhiyoginoti lakkhaṇasatthe yuttā.
ဥဏ္ဟီသသီသလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Uṇhīsasīsalakkhaṇavaṇṇanā
၂၃၀. ဗဟုဇနပုဗ္ဗင္ဂမော အဟောသီတိ ဗဟုဇနသ္သ ပုဗ္ဗင္ဂမော အဟောသိ ဂဏဇေဋ္ဌကော။ တသ္သ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အညေ အာပဇ္ဇိံသု။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ပုဗ္ဗင္ဂမတာ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယော ပုဗ္ဗင္ဂမော ဟုတ္ဝာ ဒာနာဒီနိ ကုသလကမ္မာနိ ကရောတိ, သော အမင္ကုဘူတော သီသံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ ပီတိပာမောဇ္ဇေန ပရိပုဏ္ဏသီသော ဝိစရတိ, မဟာပုရိသော စ ဟောတိ။ တထာဂတော စ တထာ အကာသိ။ အထသ္သ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဣဒံ ပုဗ္ဗင္ဂမကမ္မံ ဇာနာတူတိ ဥဏ္ဟီသသီသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏံ။ မဟာဇနာနုဝတ္တနတာ အာနိသံသော။
230.Bahujanapubbaṅgamo ahosīti bahujanassa pubbaṅgamo ahosi gaṇajeṭṭhako. Tassa diṭṭhānugatiṃ aññe āpajjiṃsu. Idha kammaṃ nāma pubbaṅgamatā. Kammasarikkhakaṃ nāma yo pubbaṅgamo hutvā dānādīni kusalakammāni karoti, so amaṅkubhūto sīsaṃ ukkhipitvā pītipāmojjena paripuṇṇasīso vicarati, mahāpuriso ca hoti. Tathāgato ca tathā akāsi. Athassa sadevako loko iminā kāraṇena idaṃ pubbaṅgamakammaṃ jānātūti uṇhīsasīsalakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Mahājanānuvattanatā ānisaṃso.
၂၃၁. ဗဟုဇနံ ဟေသ္သတီတိ ဗဟုဇနသ္သ ဘဝိသ္သတိ။ ပဋိဘောဂိယာတိ ဝေယ္ယာဝစ္စကရာ, ဧတသ္သ ဗဟူ ဝေယ္ယာဝစ္စကရာ ဘဝိသ္သန္တီတိ အတ္ထော။ အဘိဟရန္တိ တဒာတိ ဒဟရကာလေယေဝ တဒာ ဧဝံ ဗ္ယာကရောန္တိ။ ပဋိဟာရကန္တိ ဝေယ္ယာဝစ္စကရဘာဝံ။ ဝိသဝီတိ စိဏ္ဏဝသီ။
231.Bahujanaṃhessatīti bahujanassa bhavissati. Paṭibhogiyāti veyyāvaccakarā, etassa bahū veyyāvaccakarā bhavissantīti attho. Abhiharanti tadāti daharakāleyeva tadā evaṃ byākaronti. Paṭihārakanti veyyāvaccakarabhāvaṃ. Visavīti ciṇṇavasī.
ဧကေကလောမတာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Ekekalomatādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၃၂. ဥပဝတ္တတီတိ အဇ္ဈာသယံ အနုဝတ္တတိ, ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ သစ္စကထနံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ဒီဃရတ္တံ အဒ္ဝေဇ္ဈကထာယ ပရိသုဒ္ဓကထာယ ကထိတဘာဝမသ္သ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဧကေကလောမလက္ခဏဉ္စ ဥဏ္ဏာလက္ခဏဉ္စ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ မဟာဇနသ္သ အဇ္ဈာသယာနုကူလေန အနုဝတ္တနတာ အာနိသံသော။ ဧကေကလောမူပစိတင္ဂဝာတိ ဧကေကေဟိ လောမေဟိ ဥပစိတသရီရော။
232.Upavattatīti ajjhāsayaṃ anuvattati, idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ saccakathanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma dīgharattaṃ advejjhakathāya parisuddhakathāya kathitabhāvamassa sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti ekekalomalakkhaṇañca uṇṇālakkhaṇañca nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Mahājanassa ajjhāsayānukūlena anuvattanatā ānisaṃso. Ekekalomūpacitaṅgavāti ekekehi lomehi upacitasarīro.
စတ္တာလီသာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Cattālīsādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၃၄. အဘေဇ္ဇပရိသောတိ အဘိန္ဒိတဗ္ဗပရိသော။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ အပိသုဏဝာစာယ ကထနံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ပိသုဏဝာစသ္သ ကိရ သမဂ္ဂဘာဝံ ဘိန္ဒနတော ဒန္တာ အပရိပုဏ္ဏာ စေဝ ဟောန္တိ ဝိရဠာ စ။ တထာဂတသ္သ ပန ဒီဃရတ္တံ အပိသုဏဝာစတံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဣဒံ လက္ခဏဒ္ဝယံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ အဘေဇ္ဇပရိသတာ အာနိသံသော။ စတုရော ဒသာတိ စတ္တာရော ဒသ စတ္တာလီသံ။
234.Abhejjaparisoti abhinditabbapariso. Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ apisuṇavācāya kathanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma pisuṇavācassa kira samaggabhāvaṃ bhindanato dantā aparipuṇṇā ceva honti viraḷā ca. Tathāgatassa pana dīgharattaṃ apisuṇavācataṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti idaṃ lakkhaṇadvayaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Abhejjaparisatā ānisaṃso. Caturo dasāti cattāro dasa cattālīsaṃ.
ပဟူတဇိဝ္ဟာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Pahūtajivhādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၃၆. အာဒေယ္ယဝာစော ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗဝစနော ဟောတိ။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ဒီဃရတ္တံ အဖရုသဝာဒိတာ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယေ ဖရုသဝာစာ ဟောန္တိ, တေ ဣမိနာ ကာရဏေန နေသံ ဇိဝ္ဟံ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ဖရုသဝာစာယ ကထိတဘာဝံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဗဒ္ဓဇိဝ္ဟာ ဝာ ဟောန္တိ, ဂူဠ္ဟဇိဝ္ဟာ ဝာ ဒ္ဝိဇိဝ္ဟာ ဝာ မမ္မနာ ဝာ။ ယေ ပန ဇိဝ္ဟံ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ဖရုသဝာစံ န ဝဒန္တိ, တေ ဗဒ္ဓဇိဝ္ဟာ ဂူဠ္ဟဇိဝ္ဟာ ဒ္ဝိဇိဝ္ဟာ န ဟောန္တိ။ မုဒု နေသံ ဇိဝ္ဟာ ဟောတိ ရတ္တကမ္ဗလဝဏ္ဏာ။ တသ္မာ တထာဂတသ္သ ဒီဃရတ္တံ ဇိဝ္ဟံ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ဖရုသာယ ဝာစာယ အကထိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ပဟူတဇိဝ္ဟာလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဖရုသဝာစံ ကထေန္တာနဉ္စ သဒ္ဒော ဘိဇ္ဇတိ။ တေ သဒ္ဒဘေဒံ ကတ္ဝာ ဖရုသဝာစာယ ကထိတဘာဝံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဆိန္နသ္သရာ ဝာ ဟောန္တိ ဘိန္နသ္သရာ ဝာ ကာကသ္သရာ ဝာ။ ယေ ပန သရဘေဒကရံ ဖရုသဝာစံ န ကထေန္တိ, တေသံ သဒ္ဒော မဓုရော စ ဟောတိ ပေမနီယော။ တသ္မာ တထာဂတသ္သ ဒီဃရတ္တံ သရဘေဒကရာယ ဖရုသဝာစာယ အကထိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ ဗ္ရဟ္မသ္သရလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ အာဒေယ္ယဝစနတာ အာနိသံသော။
236.Ādeyyavāco hotīti gahetabbavacano hoti. Idha kammaṃ nāma dīgharattaṃ apharusavāditā. Kammasarikkhakaṃ nāma ye pharusavācā honti, te iminā kāraṇena nesaṃ jivhaṃ parivattetvā parivattetvā pharusavācāya kathitabhāvaṃ jano jānātūti baddhajivhā vā honti, gūḷhajivhā vā dvijivhā vā mammanā vā. Ye pana jivhaṃ parivattetvā parivattetvā pharusavācaṃ na vadanti, te baddhajivhā gūḷhajivhā dvijivhā na honti. Mudu nesaṃ jivhā hoti rattakambalavaṇṇā. Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ jivhaṃ parivattetvā pharusāya vācāya akathitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti pahūtajivhālakkhaṇaṃ nibbattati. Pharusavācaṃ kathentānañca saddo bhijjati. Te saddabhedaṃ katvā pharusavācāya kathitabhāvaṃ jano jānātūti chinnassarā vā honti bhinnassarā vā kākassarā vā. Ye pana sarabhedakaraṃ pharusavācaṃ na kathenti, tesaṃ saddo madhuro ca hoti pemanīyo. Tasmā tathāgatassa dīgharattaṃ sarabhedakarāya pharusavācāya akathitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti brahmassaralakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Ādeyyavacanatā ānisaṃso.
၂၃၇. ဥဗ္ဗာဓိကန္တိ အက္ကောသယုတ္တတ္တာ အာဗာဓကရိံ ဗဟုဇနပ္ပမဒ္ဒနန္တိ ဗဟုဇနာနံ ပမဒ္ဒနိံ အဗာဠ္ဟံ ဂိရံ သော န ဘဏိ ဖရုသန္တိ ဧတ္ထ အကာရော ပရတော ဘဏိသဒ္ဒေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဗာဠ္ဟန္တိ ဗလဝံ အတိဖရုသံ။ ဗာဠ္ဟံ ဂိရံ သော န အဘဏီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ သုသံဟိတန္တိ သုဋ္ဌု ပေမသဉ္ဟိတံ။ သခိလန္တိ မုဒုကံ။ ဝာစာတိ ဝာစာယော။ ကဏ္ဏသုခာတိ ကဏ္ဏသုခာယော။ ‘‘ကဏ္ဏသုခ’’န္တိပိ ပာဌော, ယထာ ကဏ္ဏာနံ သုခံ ဟောတိ, ဧဝံ ဧရယတီတိ အတ္ထော။ ဝေဒယထာတိ ဝေဒယိတ္ထ။ ဗ္ရဟ္မသ္သရတ္တန္တိ ဗ္ရဟ္မသ္သရတံ။ ဗဟုနော ဗဟုန္တိ ဗဟုဇနသ္သ ဗဟုံ။ ‘‘ဗဟူနံ ဗဟုန္တိ’’ပိ ပာဌော, ဗဟုဇနာနံ ဗဟုန္တိ အတ္ထော။
237.Ubbādhikanti akkosayuttattā ābādhakariṃ bahujanappamaddananti bahujanānaṃ pamaddaniṃ abāḷhaṃ giraṃ so na bhaṇi pharusanti ettha akāro parato bhaṇisaddena yojetabbo. Bāḷhanti balavaṃ atipharusaṃ. Bāḷhaṃ giraṃ so na abhaṇīti ayamettha attho. Susaṃhitanti suṭṭhu pemasañhitaṃ. Sakhilanti mudukaṃ. Vācāti vācāyo. Kaṇṇasukhāti kaṇṇasukhāyo. ‘‘Kaṇṇasukha’’ntipi pāṭho, yathā kaṇṇānaṃ sukhaṃ hoti, evaṃ erayatīti attho. Vedayathāti vedayittha. Brahmassarattanti brahmassarataṃ. Bahuno bahunti bahujanassa bahuṃ. ‘‘Bahūnaṃ bahunti’’pi pāṭho, bahujanānaṃ bahunti attho.
သီဟဟနုလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Sīhahanulakkhaṇavaṇṇanā
၂၃၈. အပ္ပဓံသိကော ဟောတီတိ ဂုဏတော ဝာ ဌာနတော ဝာ ပဓံသေတုံ စာဝေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယော။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ ပလာပကထာယ အကထနံ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယေ တံ ကထေန္တိ, တေ ဣမိနာ ကာရဏေန နေသံ ဟနုကံ စာလေတ္ဝာ စာလေတ္ဝာ ပလာပကထာယ ကထိတဘာဝံ ဇနော ဇာနာတူတိ အန္တောပဝိဋ္ဌဟနုကာ ဝာ ဝင္ကဟနုကာ ဝာ ပဗ္ဘာရဟနုကာ ဝာ ဟောန္တိ။ တထာဂတော ပန တထာ န ကထေသိ။ တေနသ္သ ဟနုကံ စာလေတ္ဝာ စာလေတ္ဝာ ဒီဃရတ္တံ ပလာပကထာယ အကထိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ သီဟဟနုလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏံ။ အပ္ပဓံသိကတာ အာနိသံသော။
238.Appadhaṃsiko hotīti guṇato vā ṭhānato vā padhaṃsetuṃ cāvetuṃ asakkuṇeyyo. Idha kammaṃ nāma palāpakathāya akathanaṃ. Kammasarikkhakaṃ nāma ye taṃ kathenti, te iminā kāraṇena nesaṃ hanukaṃ cāletvā cāletvā palāpakathāya kathitabhāvaṃ jano jānātūti antopaviṭṭhahanukā vā vaṅkahanukā vā pabbhārahanukā vā honti. Tathāgato pana tathā na kathesi. Tenassa hanukaṃ cāletvā cāletvā dīgharattaṃ palāpakathāya akathitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti sīhahanulakkhaṇaṃ nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇaṃ. Appadhaṃsikatā ānisaṃso.
၂၃၉. အဝိကိဏ္ဏဝစနဗ္ယပ္ပထော စာတိ အဝိကိဏ္ဏဝစနာနံ ဝိယ ပုရိမဗောဓိသတ္တာနံ ဝစနပထော အသ္သာတိ အဝိကိဏ္ဏဝစနဗ္ယပ္ပထော။ ဒ္ဝိဒုဂမဝရတရဟနုတ္တမလတ္ထာတိ ဒ္ဝီဟိ ဒ္ဝီဟိ ဂစ္ဆတီတိ ဒ္ဝိဒုဂမော, ဒ္ဝီဟိ ဒ္ဝီဟီတိ စတူဟိ, စတုပ္ပဒာနံ ဝရတရသ္သ သီဟသ္သေဝ ဟနုဘာဝံ အလတ္ထာတိ အတ္ထော။ မနုဇာဓိပတီတိ မနုဇာနံ အဓိပတိ။ တထတ္တောတိ တထသဘာဝော။
239.Avikiṇṇavacanabyappatho cāti avikiṇṇavacanānaṃ viya purimabodhisattānaṃ vacanapatho assāti avikiṇṇavacanabyappatho. Dvidugamavaratarahanuttamalatthāti dvīhi dvīhi gacchatīti dvidugamo, dvīhi dvīhīti catūhi, catuppadānaṃ varatarassa sīhasseva hanubhāvaṃ alatthāti attho. Manujādhipatīti manujānaṃ adhipati. Tathattoti tathasabhāvo.
သမဒန္တာဒိလက္ခဏဝဏ္ဏနာ
Samadantādilakkhaṇavaṇṇanā
၂၄၀. သုစိပရိဝာရောတိ ပရိသုဒ္ဓပရိဝာရော။ ဣဓ ကမ္မံ နာမ သမ္မာဇီဝတာ။ ကမ္မသရိက္ခကံ နာမ ယော ဝိသမေန သံကိလိဋ္ဌာဇီဝေန ဇီဝိတံ ကပ္ပေတိ, တသ္သ ဒန္တာပိ ဝိသမာ ဟောန္တိ ဒာဌာပိ ကိလိဋ္ဌာ။ တထာဂတသ္သ ပန သမေန သုဒ္ဓာဇီဝေန ဇီဝိတံ ကပ္ပိတဘာဝံ သဒေဝကော လောကော ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာနာတူတိ သမဒန္တလက္ခဏဉ္စ သုသုက္ကဒာဌာလက္ခဏဉ္စ နိဗ္ဗတ္တတိ။ လက္ခဏံ နာမ ဣဒမေဝ လက္ခဏဒ္ဝယံ။ သုစိပရိဝာရတာ အာနိသံသော။
240.Suciparivāroti parisuddhaparivāro. Idha kammaṃ nāma sammājīvatā. Kammasarikkhakaṃ nāma yo visamena saṃkiliṭṭhājīvena jīvitaṃ kappeti, tassa dantāpi visamā honti dāṭhāpi kiliṭṭhā. Tathāgatassa pana samena suddhājīvena jīvitaṃ kappitabhāvaṃ sadevako loko iminā kāraṇena jānātūti samadantalakkhaṇañca susukkadāṭhālakkhaṇañca nibbattati. Lakkhaṇaṃ nāma idameva lakkhaṇadvayaṃ. Suciparivāratā ānisaṃso.
၂၄၁. အဝသ္သဇီတိ ပဟာသိ တိဒိဝပုရဝရသမောတိ တိဒိဝပုရဝရေန သက္ကေန သမော။ လပနဇန္တိ မုခဇံ, ဒန္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဇသမသုက္ကသုစိသောဘနဒန္တောတိ ဒ္ဝေ ဝာရေ ဇာတတ္တာ ဒိဇနာမကာ သုက္ကာ သုစိ သောဘနာ စ ဒန္တာ အသ္သာတိ ဒိဇသမသုက္ကသုစိသောဘနဒန္တော။ န စ ဇနပဒတုဒနန္တိ ယော တသ္သ စက္ကဝာဠပရိစ္ဆိန္နော ဇနပဒော, တသ္သ အညေန တုဒနံ ပီဠာ ဝာ အာဗာဓော ဝာ နတ္ထိ။ ဟိတမပိ စ ဗဟုဇန သုခဉ္စ စရန္တီတိ ဗဟုဇနာ သမာနသုခဒုက္ခာ ဟုတ္ဝာ တသ္မိံ ဇနပဒေ အညမညသ္သ ဟိတဉ္စေဝ သုခဉ္စ စရန္တိ။ ဝိပာပောတိ ဝိဂတပာပော။ ဝိဂတဒရထကိလမထောတိ ဝိဂတကာယိကဒရထကိလမထော။ မလခိလကလိကိလေသေ ပနုဒေဟီတိ ရာဂာဒိမလာနဉ္စေဝ ရာဂာဒိခိလာနဉ္စ ဒောသကလီနဉ္စ သဗ္ဗကိလေသာနဉ္စ အပနုဒေဟိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝာတိ။
241.Avassajīti pahāsi tidivapuravarasamoti tidivapuravarena sakkena samo. Lapanajanti mukhajaṃ, dantanti attho. Dijasamasukkasucisobhanadantoti dve vāre jātattā dijanāmakā sukkā suci sobhanā ca dantā assāti dijasamasukkasucisobhanadanto. Na ca janapadatudananti yo tassa cakkavāḷaparicchinno janapado, tassa aññena tudanaṃ pīḷā vā ābādho vā natthi. Hitamapi ca bahujana sukhañca carantīti bahujanā samānasukhadukkhā hutvā tasmiṃ janapade aññamaññassa hitañceva sukhañca caranti. Vipāpoti vigatapāpo. Vigatadarathakilamathoti vigatakāyikadarathakilamatho. Malakhilakalikilese panudehīti rāgādimalānañceva rāgādikhilānañca dosakalīnañca sabbakilesānañca apanudehi. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
သုမင္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Lakkhaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ဒီဃနိကာယ • Dīghanikāya / ၇. လက္ခဏသုတ္တံ • 7. Lakkhaṇasuttaṃ
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ဒီဃနိကာယ (ဋီကာ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ၇. လက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 7. Lakkhaṇasuttavaṇṇanā