Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
౧౨. లోహిచ్చసుత్తవణ్ణనా
12. Lohiccasuttavaṇṇanā
లోహిచ్చబ్రాహ్మణవత్థువణ్ణనా
Lohiccabrāhmaṇavatthuvaṇṇanā
౫౦౧. సాలవతికాతి ఇత్థిలిఙ్గవసేన తస్స గామస్స నామం. గామణికాభావేనాతి కేచి. లోహితో నామ తస్స కులే పుబ్బపురిసో, తస్స వసేన లోహిచ్చోతి తస్స బ్రాహ్మణస్స గోత్తతో ఆగతం నామం.
501.Sālavatikāti itthiliṅgavasena tassa gāmassa nāmaṃ. Gāmaṇikābhāvenāti keci. Lohito nāma tassa kule pubbapuriso, tassa vasena lohiccoti tassa brāhmaṇassa gottato āgataṃ nāmaṃ.
౫౦౨. ‘‘దిట్ఠిగత’’న్తి లద్ధిమత్తం అధిప్పేతన్తి ఆహ ‘‘న పన ఉచ్ఛేదసస్సతానం అఞ్ఞతర’’న్తి. న హి ఉచ్ఛేదసస్సతగాహవినిముత్తో కోచి దిట్ఠిగాహో అత్థి. ‘‘భాసతి యేవా’’తి తస్సా లద్ధియా లోకే పాకటభావం దస్సేతి. అత్తతో అఞ్ఞో పరోతి యథా అనుసాసకతో అనుసాసితబ్బో పరో, ఏవం అనుసాసితబ్బతోపి అనుసాసకో పరోతి వుత్తం ‘‘పరో పరస్సాతి పరో యో’’తిఆది. కిం-సద్దాపేక్ఖాయ చేత్థ ‘‘కరిస్సతీ’’తి అనాగతకాలవచనం, అనాగతేపి వా తేన తస్స కాతబ్బం నత్థీతి దస్సనత్థం. కుసలం ధమ్మన్తి అనవజ్జధమ్మం నిక్కిలేసధమ్మం విమోక్ఖధమ్మన్తి అత్థో. ‘‘పరేసం ధమ్మం కథేస్సామీ’’తి తేహి అత్తానం పరివారాపేత్వా విచరణం కిం అత్థియం ఆసయబుద్ధస్సాపి అనురోధేన వినా తం న హోతీతి తస్మా అత్తనా పటిలద్ధం…పే॰… విహాతబ్బన్తి వదతి. తేనాహ ‘‘ఏవం సమ్పదమిదం పాపకం లోభధమ్మం వదామీ’’తి.
502. ‘‘Diṭṭhigata’’nti laddhimattaṃ adhippetanti āha ‘‘na pana ucchedasassatānaṃ aññatara’’nti. Na hi ucchedasassatagāhavinimutto koci diṭṭhigāho atthi. ‘‘Bhāsati yevā’’ti tassā laddhiyā loke pākaṭabhāvaṃ dasseti. Attato añño paroti yathā anusāsakato anusāsitabbo paro, evaṃ anusāsitabbatopi anusāsako paroti vuttaṃ ‘‘paro parassāti paro yo’’tiādi. Kiṃ-saddāpekkhāya cettha ‘‘karissatī’’ti anāgatakālavacanaṃ, anāgatepi vā tena tassa kātabbaṃ natthīti dassanatthaṃ. Kusalaṃ dhammanti anavajjadhammaṃ nikkilesadhammaṃ vimokkhadhammanti attho. ‘‘Paresaṃ dhammaṃ kathessāmī’’ti tehi attānaṃ parivārāpetvā vicaraṇaṃ kiṃ atthiyaṃ āsayabuddhassāpi anurodhena vinā taṃ na hotīti tasmā attanā paṭiladdhaṃ…pe… vihātabbanti vadati. Tenāha ‘‘evaṃ sampadamidaṃ pāpakaṃ lobhadhammaṃ vadāmī’’ti.
౫౦౪. సోతి లోహిచ్చో బ్రాహ్మణో.
504.Soti lohicco brāhmaṇo.
౫౦౮. కథాఫాసుకత్థన్తి కథాసుఖత్థం, సుఖేన కథం కథేతుఞ్చేవ సోతుఞ్చాతి అత్థో. అప్పేవ నామ సియాతి ఏత్థ పీతివసేన ఆమేడితం దట్ఠబ్బం. తథా హి తం ‘‘బుద్ధగజ్జిత’’న్తి వుచ్చతి . భగవా హి ఈదిసేసు ఠానేసు విసేసతో పీతిసోమనస్సజాతో హోతి. తేనాహ ‘‘అయం కిరేత్థ అధిప్పాయో’’తిఆది.
508.Kathāphāsukatthanti kathāsukhatthaṃ, sukhena kathaṃ kathetuñceva sotuñcāti attho. Appeva nāma siyāti ettha pītivasena āmeḍitaṃ daṭṭhabbaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘buddhagajjita’’nti vuccati . Bhagavā hi īdisesu ṭhānesu visesato pītisomanassajāto hoti. Tenāha ‘‘ayaṃ kirettha adhippāyo’’tiādi.
లోహిచ్చబ్రాహ్మణానుయోగవణ్ణనా
Lohiccabrāhmaṇānuyogavaṇṇanā
౫౦౯. సముదయసఞ్జాతీతి ఆయుప్పాదో. అనుపుబ్బో కమ్పీ-సద్దో ఆకఙ్ఖనత్థో హోతీతి ‘‘ఇచ్ఛతీతి అత్థో’’తి వుత్తం. సాతిసయేన వా హితేన అనుకమ్పకో అనుగ్గణ్హనకో హితానుకమ్పీ. సమ్పజ్జతీతి ఆసేవనలాభేన నిప్పజ్జతి బలవతీ హోతి, అవగ్గహాతి అత్థో, తేనాహ ‘‘నియతా హోతీ’’తి. నిరయే నిబ్బత్తతి మిచ్ఛాదిట్ఠికో.
509.Samudayasañjātīti āyuppādo. Anupubbo kampī-saddo ākaṅkhanattho hotīti ‘‘icchatīti attho’’ti vuttaṃ. Sātisayena vā hitena anukampako anuggaṇhanako hitānukampī. Sampajjatīti āsevanalābhena nippajjati balavatī hoti, avaggahāti attho, tenāha ‘‘niyatā hotī’’ti. Niraye nibbattati micchādiṭṭhiko.
౫౧౦-౧౧. దుతియం ఉపపత్తిన్తి ‘‘నను రాజా పసేనదీ కోసలో’’తిఆదినా దుతియం ఉపపత్తిం సాధనయుత్తిం. కారణఞ్హి భగవా ఉపమాముఖేన దస్సేతి. యే చిమేతి యే చ ఇమే కులపుత్తా దిబ్బా గబ్భా పరిపాచేన్తీతి యోజనా. అసక్కుణన్తా ఉపనిస్సయసమ్పత్తియా, ఞాణపరిపాకస్స వా అభావేన. యే పన ‘‘పరిపచ్చన్తీ’’తి పఠన్తి, తేసం ‘‘దిబ్బే గబ్భే’’తి వచనవిపల్లాసేన పయోజనం నత్థి. అత్థో చ దుతియవికప్పే వుత్తనయేన వేదితబ్బో. అహితానుకమ్పితా చ తంసమఙ్గిసత్తవసేన. దివి భవాతి దిబ్బా. గబ్భేన్తి పరిపచ్చనవసేన సన్తానం పబన్ధేన్తీతి గబ్భా. ‘‘ఛన్నం దేవలోకాన’’న్తి నిదస్సనవచనమేతం. బ్రహ్మలోకస్సాపి హి దిబ్బగబ్భభావో లబ్భతేవ దిబ్బవిహారహేతుకత్తా. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘భావనం భావయమానా’’తి ఇదమ్పి వచనం సమత్థితం హోతి. భవన్తి ఏత్థ యథారుచి సుఖసమప్పితాతి భవా, విమానాని. దేవభావావహత్తా దిబ్బా. వుత్తనయేనేవ గబ్భా. దానాదయో దేవలోకసంవత్తనియపుఞ్ఞవిసేసా. దిబ్బా భవాతి దేవలోకపరియాపన్నా ఉపపత్తిభవా. తదావహో హి కమ్మభవో పుబ్బే గహితో.
510-11.Dutiyaṃ upapattinti ‘‘nanu rājā pasenadī kosalo’’tiādinā dutiyaṃ upapattiṃ sādhanayuttiṃ. Kāraṇañhi bhagavā upamāmukhena dasseti. Ye cimeti ye ca ime kulaputtā dibbā gabbhā paripācentīti yojanā. Asakkuṇantā upanissayasampattiyā, ñāṇaparipākassa vā abhāvena. Ye pana ‘‘paripaccantī’’ti paṭhanti, tesaṃ ‘‘dibbe gabbhe’’ti vacanavipallāsena payojanaṃ natthi. Attho ca dutiyavikappe vuttanayena veditabbo. Ahitānukampitā ca taṃsamaṅgisattavasena. Divi bhavāti dibbā. Gabbhenti paripaccanavasena santānaṃ pabandhentīti gabbhā. ‘‘Channaṃ devalokāna’’nti nidassanavacanametaṃ. Brahmalokassāpi hi dibbagabbhabhāvo labbhateva dibbavihārahetukattā. Evañca katvā ‘‘bhāvanaṃ bhāvayamānā’’ti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti. Bhavanti ettha yathāruci sukhasamappitāti bhavā, vimānāni. Devabhāvāvahattā dibbā. Vuttanayeneva gabbhā. Dānādayo devalokasaṃvattaniyapuññavisesā.Dibbā bhavāti devalokapariyāpannā upapattibhavā. Tadāvaho hi kammabhavo pubbe gahito.
తయోచోదనారహవణ్ణనా
Tayocodanārahavaṇṇanā
౫౧౩. అనియమితేనేవాతి అనియమేనేవ ‘‘త్వం ఏవందిట్ఠికో ఏవం సత్తానం అనత్థస్స కారకో’’తి ఏవం అనుద్దేసికేనేవ . మానన్తి ‘‘అహమేతం జానామి, అహమేతం పస్సామీ’’తి ఏవం పణ్డితమానం. భిన్దిత్వాతి విధమేత్వా, జహాపేత్వాతి అత్థో. తయో సత్థారేతి అసమ్పాదితఅత్తహితో అనోవాదకరసావకో, అసమ్పాదితఅత్తహితో ఓవాదకరసావకో, సమ్పాదితఅత్తహితో అనోవాదకరసావకోతి ఇమే తయో సత్థారే. చతుత్థో పన సమ్మాసమ్బుద్ధో న చోదనారహో హోతీతి ‘‘తేన పుచ్ఛితే ఏవ కథేస్సామీ’’తి చోదనారహే తయో సత్థారే పఠమం దస్సేసి , పచ్ఛా చతుత్థంసత్థారం. కామఞ్చేత్థ చతుత్థో సత్థా ఏకో అదుతియో అనఞ్ఞసాధారణో, తథాపి సో యేసం ఉత్తరిమనుస్సధమ్మానం వసేన ‘‘ధమ్మమయో కాయో’’తి వుచ్చతి, తేసం సముదాయభూతోపి తే గుణావయవే సత్థుట్ఠానియే కత్వా దస్సేన్తో భగవా ‘‘అయమ్పి ఖో, లోహిచ్చ, సత్థా’’తి అభాసి.
513.Aniyamitenevāti aniyameneva ‘‘tvaṃ evaṃdiṭṭhiko evaṃ sattānaṃ anatthassa kārako’’ti evaṃ anuddesikeneva . Mānanti ‘‘ahametaṃ jānāmi, ahametaṃ passāmī’’ti evaṃ paṇḍitamānaṃ. Bhinditvāti vidhametvā, jahāpetvāti attho. Tayo satthāreti asampāditaattahito anovādakarasāvako, asampāditaattahito ovādakarasāvako, sampāditaattahito anovādakarasāvakoti ime tayo satthāre. Catuttho pana sammāsambuddho na codanāraho hotīti ‘‘tena pucchite eva kathessāmī’’ti codanārahe tayo satthāre paṭhamaṃ dassesi , pacchā catutthaṃsatthāraṃ. Kāmañcettha catuttho satthā eko adutiyo anaññasādhāraṇo, tathāpi so yesaṃ uttarimanussadhammānaṃ vasena ‘‘dhammamayo kāyo’’ti vuccati, tesaṃ samudāyabhūtopi te guṇāvayave satthuṭṭhāniye katvā dassento bhagavā ‘‘ayampi kho, lohicca, satthā’’ti abhāsi.
అఞ్ఞాతి య-కారలోపేన నిద్దేసో ‘‘సయం అభిఞ్ఞా’’తి ఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౨౮, ౩౭, ౫౨; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౪; ౨.౩౪౧; అ॰ ని॰ ౨.౫; ౧౦.౧౧; మహావ॰ ౧౧; ధ॰ ప॰ ౩౫౩; కథా॰ ౪౦౫) వియ. అఞ్ఞాయాతి చ తదత్థియే సమ్పదానవచనన్తి ఆహ ‘‘ఆజాననత్థాయా’’తి. సావకత్తం పటిజానిత్వా ఠితత్తా ఏకదేసేనస్స సాసనం కరోన్తీతి ఆహ ‘‘నిరన్తరం తస్స సాసనం అకత్వా’’తి. ఉక్కమిత్వా వత్తన్తీతి యథిచ్ఛితం కరోన్తీతి అత్థో. పటిక్కమన్తియాతి అనభిరతియా అగారవేన అపగచ్ఛన్తియా, తేనాహ ‘‘అనిచ్ఛన్తియా’’తిఆది. ఏకాయాతి ఏకాయ ఇత్థియా. ఏకో ఇచ్ఛేయ్యాతి ఏకో పురిసో తాయ అనిచ్ఛన్తియా సమ్పయోగం కామేయ్య. ఓసక్కనాదిముఖేన ఇత్థిపురిససమ్బన్ధనిదస్సనం గేహసితఅపేక్ఖావసేన తస్స సత్థునో సావకేసు పటిపత్తీతి దస్సేతి. అతివియ విరత్తభావతో దట్ఠుమ్పి అనిచ్ఛమానం. లోభేనాతి పరివారవసేన ఉప్పజ్జనకలాభసక్కారలోభేన. తత్థ సమ్పాదేహీతి తస్మిం పటిపత్తిధమ్మే పతిట్ఠితం కత్వా సమ్పాదేహి. ఉజుం కరోహి కాయవఙ్కాదివిగమేన.
Aññāti ya-kāralopena niddeso ‘‘sayaṃ abhiññā’’ti ādīsu (dī. ni. 1.28, 37, 52; ma. ni. 1.284; 2.341; a. ni. 2.5; 10.11; mahāva. 11; dha. pa. 353; kathā. 405) viya. Aññāyāti ca tadatthiye sampadānavacananti āha ‘‘ājānanatthāyā’’ti. Sāvakattaṃ paṭijānitvā ṭhitattā ekadesenassa sāsanaṃ karontīti āha ‘‘nirantaraṃ tassa sāsanaṃ akatvā’’ti. Ukkamitvā vattantīti yathicchitaṃ karontīti attho. Paṭikkamantiyāti anabhiratiyā agāravena apagacchantiyā, tenāha ‘‘anicchantiyā’’tiādi. Ekāyāti ekāya itthiyā. Eko iccheyyāti eko puriso tāya anicchantiyā sampayogaṃ kāmeyya. Osakkanādimukhena itthipurisasambandhanidassanaṃ gehasitaapekkhāvasena tassa satthuno sāvakesu paṭipattīti dasseti. Ativiya virattabhāvato daṭṭhumpi anicchamānaṃ. Lobhenāti parivāravasena uppajjanakalābhasakkāralobhena. Tattha sampādehīti tasmiṃ paṭipattidhamme patiṭṭhitaṃ katvā sampādehi. Ujuṃ karohi kāyavaṅkādivigamena.
౫౧౫. ఏవం చోదనం అరహతీతి ఏవం వుత్తనయేన సావకేసు అప్పోస్సుక్కభావాపాదనే నియోజనవసేన చోదనం అరహతి, న పఠమో వియ ‘‘ఏవరూపో తవ లోభధమ్మో’’తిఆదినా, న చ దుతియో వియ ‘‘అత్తానమేవ తావ తత్థ సమ్పాదేహీ’’తిఆదినా. కస్మా? సమ్పాదితఅత్తహితతాయ తతియస్స.
515.Evaṃ codanaṃ arahatīti evaṃ vuttanayena sāvakesu appossukkabhāvāpādane niyojanavasena codanaṃ arahati, na paṭhamo viya ‘‘evarūpo tava lobhadhammo’’tiādinā, na ca dutiyo viya ‘‘attānameva tāva tattha sampādehī’’tiādinā. Kasmā? Sampāditaattahitatāya tatiyassa.
నచోదనారహసత్థువణ్ణనా
Nacodanārahasatthuvaṇṇanā
౫౧౬. ‘‘న చోదనారహో’’తి ఏత్థ యస్మా చోదనారహతా నామ సత్థువిప్పటిపత్తియా వా సావకవిప్పటిపత్తియా వా ఉభయవిప్పటిపత్తియా వా, తయిదం సబ్బమ్పి ఇమస్మిం సత్థరి నత్థి, తస్మా న చోదనారహోతి ఇమమత్థం దస్సేతుం ‘‘అయఞ్హీ’’తిఆది వుత్తం.
516. ‘‘Na codanāraho’’ti ettha yasmā codanārahatā nāma satthuvippaṭipattiyā vā sāvakavippaṭipattiyā vā ubhayavippaṭipattiyā vā, tayidaṃ sabbampi imasmiṃ satthari natthi, tasmā na codanārahoti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘ayañhī’’tiādi vuttaṃ.
౫౧౭. మయా గహితాయ దిట్ఠియాతి సబ్బసో అనవజ్జే సమ్మాపటిపన్నే పరేసం సమ్మదేవ సమ్మాపటిపత్తిం దేస్సేన్తే సత్థరి అభూతదోసారోపనవసేన మిచ్ఛాగహితాయ నిరయగామినియా పాపదిట్ఠియా . నరకపపాతన్తి నరకసఙ్ఖాతం మహాపపాతం. పపతన్తి తత్థాతి హి పపాతో. సగ్గమగ్గథలేతి సగ్గగామిమగ్గభూతే పుఞ్ఞధమ్మథలే. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
517.Mayāgahitāya diṭṭhiyāti sabbaso anavajje sammāpaṭipanne paresaṃ sammadeva sammāpaṭipattiṃ dessente satthari abhūtadosāropanavasena micchāgahitāya nirayagāminiyā pāpadiṭṭhiyā . Narakapapātanti narakasaṅkhātaṃ mahāpapātaṃ. Papatanti tatthāti hi papāto. Saggamaggathaleti saggagāmimaggabhūte puññadhammathale. Sesaṃ suviññeyyameva.
లోహిచ్చసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా.
Lohiccasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౧౨. లోహిచ్చసుత్తం • 12. Lohiccasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ౧౨. లోహిచ్చసుత్తవణ్ణనా • 12. Lohiccasuttavaṇṇanā