Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    લોકુત્તરકુસલવણ્ણના

    Lokuttarakusalavaṇṇanā

    ૨૭૭. ‘‘કેનટ્ઠેન લોકુત્તર’’ન્તિઆદિ પટિસમ્ભિદાવચનં (પટિ॰ મ॰ ૨.૪૩) અટ્ઠકથાય આભતં, તસ્મા તત્થ ‘‘તિવિધોપિ અનુત્તરધમ્મો લોકં તરતી’’તિઆદિના સઙ્ગહિતોતિ તં તીહિ પદેહિ યોજેત્વા દસ્સેતું ‘‘લોકં તરતીતિ એતેના’’તિઆદિમાહ. એકેકસ્મિં યોજેતબ્બો લોકસ્સ અન્તગમનાદિતાય મગ્ગાદીસુપિ લબ્ભમાનત્તા. મગ્ગેયેવ વા તિવિધોપિ અત્થો યોજેતબ્બોતિ સમ્બન્ધો. અનતિવત્તનાદીતિ આદિ-સદ્દેન ઇન્દ્રિયાનં એકરસતા તદુપગવીરિયવાહનં આસેવનાતિ ઇમે તયો ભાવનાવિસેસે સઙ્ગણ્હાતિ. યસ્મા ચેતે ભાવનાવિસેસા સંકિલેસવોદાનેસુ વટ્ટવિવટ્ટેસુ ચ તંતંઆદીનવાનિસંસદસ્સનભૂતાય પુબ્બભાગપઞ્ઞાય સમ્પાદિતેન ઞાણવિસેસેન નિપ્ફજ્જન્તિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞં…પે॰… વડ્ઢેતી’’તિ.

    277. ‘‘Kenaṭṭhena lokuttara’’ntiādi paṭisambhidāvacanaṃ (paṭi. ma. 2.43) aṭṭhakathāya ābhataṃ, tasmā tattha ‘‘tividhopi anuttaradhammo lokaṃ taratī’’tiādinā saṅgahitoti taṃ tīhi padehi yojetvā dassetuṃ ‘‘lokaṃ taratīti etenā’’tiādimāha. Ekekasmiṃ yojetabbo lokassa antagamanāditāya maggādīsupi labbhamānattā. Maggeyeva vā tividhopi attho yojetabboti sambandho. Anativattanādīti ādi-saddena indriyānaṃ ekarasatā tadupagavīriyavāhanaṃ āsevanāti ime tayo bhāvanāvisese saṅgaṇhāti. Yasmā cete bhāvanāvisesā saṃkilesavodānesu vaṭṭavivaṭṭesu ca taṃtaṃādīnavānisaṃsadassanabhūtāya pubbabhāgapaññāya sampāditena ñāṇavisesena nipphajjanti, tasmā vuttaṃ ‘‘aññamaññaṃ…pe… vaḍḍhetī’’ti.

    નિસ્સયો હોતીતિ રુક્ખો વિય સાખાય આધારભાવેન વોહરીયતીતિ અત્થો. ફલઞાણફલઙ્ગાનં નિસ્સયવચનં નિસ્સયપચ્ચયત્તા. તતોયેવ નિસ્સયભાવતો પતિટ્ઠાભાવતો. અરિયફલસન્નિસ્સયેન હિ અરિયા કતકિચ્ચા સુટ્ઠુ નિબ્બિન્નસબ્બભવાપિ ચિરતરં લોકે પરહિતાય તિટ્ઠન્તિ. કિલેસાનં ઓધિસો પજહનકાપિ અરિયમગ્ગા અવિસેસેન સબ્બાકુસલાનં સબ્બકુસલપટિપક્ખતાય અઞ્ઞમગ્ગપ્પહાતબ્બેસુપિ કેનચિ પહાનાકારેન પવત્તન્તીતિ તં પહાનાકારં દસ્સેન્તો ‘‘ઇતરેસં વિજ્જુતોભાસેન વિય તમસ્સા’’તિ આહ. યેન પાળિયં હેટ્ઠિમમગ્ગઞાણાનં વિજ્જૂપમતા દસ્સિતા. યદિ એવં ઉપરિમગ્ગવજ્ઝા કિલેસા ઇતરેતિ ઇધાધિપ્પેતા. ન તેસં સમુચ્છેદવચનં યુત્તં. ન હિ ભાવનાય પહાતબ્બે દસ્સનમગ્ગો સમુચ્છિન્દિતું સક્કોતિ. તથા ચ સતિ દસ્સનેન પહાતબ્બા એવ તે સિયું. અથ તદઙ્ગપ્પહાનં અધિપ્પેતં, યેન ‘‘વિજ્જુતોભાસેન વિય તમસ્સા’’તિ વુત્તં, તં પુબ્બભાગવિપસ્સનાય એવ સિદ્ધં ન ચ યુત્તં લોકુત્તરમગ્ગો તદઙ્ગવસેન કિલેસે પજહતીતિ. વિક્ખમ્ભનેપિ એસેવ નયો, અનુલોમઞાણેનેવ તસ્સ સાતિસયં સાધિતત્તા. અથ પન પઠમમગ્ગવજ્ઝા એવ કિલેસા ઇતરેતિ અધિપ્પેતા, એવં સન્તે તેસં ઇતરભાવોવ ન સિયા, ન ચ અનપાયગમનીયા નામ કિલેસા દસ્સનેન પહાતબ્બા અત્થિ, નાપિ પઠમમગ્ગવજ્ઝા કિલેસા તેન વિજ્જુતોભાસેન વિય તમો સમુચ્છિન્દિતબ્બાતિ વત્તું યુત્તન્તિ ઉપપરિક્ખિતબ્બોયં ‘‘ઇતરેસં…પે॰… સમુચ્છેદો’’તિ. લોકિયજ્ઝાનમ્પિ ન વિના પટિપદાય ઇજ્ઝતીતિ ઇદં અધિપ્પાયવસેન નેતબ્બં નેય્યત્થત્તાતિ તં અધિપ્પાયં વિભાવેન્તો ‘‘અકતાધિકારસ્સા’’તિ આહ. તેન યથાવુત્તવચનસ્સ ચ સપ્પદેસતં દસ્સેતિ. નનુ ચ કતાધિકારસ્સ અરિયસ્સ મગ્ગેન સમિજ્ઝમાનમ્પિ ઝાનં મગ્ગપટિપદાવસેન પટિપદાસહિતમેવાતિ. ન વિના પટિપદાય ઇજ્ઝતીતિ સક્કા વત્તું, તેનેતં વચનં નિપ્પદેસમેવાતિ અનુયોગં સન્ધાયાહ ‘‘કતાધિકારસ્સ પના’’તિઆદિ. ઇદાનિ તસ્સ વચનસ્સ અધિપ્પાયવસેન ગહેતબ્બત્થતા પાળિતોપિ વિઞ્ઞાયતીતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથાવુત્ત…પે॰… કતા’’તિ.

    Nissayo hotīti rukkho viya sākhāya ādhārabhāvena voharīyatīti attho. Phalañāṇaphalaṅgānaṃ nissayavacanaṃ nissayapaccayattā. Tatoyeva nissayabhāvato patiṭṭhābhāvato. Ariyaphalasannissayena hi ariyā katakiccā suṭṭhu nibbinnasabbabhavāpi cirataraṃ loke parahitāya tiṭṭhanti. Kilesānaṃ odhiso pajahanakāpi ariyamaggā avisesena sabbākusalānaṃ sabbakusalapaṭipakkhatāya aññamaggappahātabbesupi kenaci pahānākārena pavattantīti taṃ pahānākāraṃ dassento ‘‘itaresaṃ vijjutobhāsena viya tamassā’’ti āha. Yena pāḷiyaṃ heṭṭhimamaggañāṇānaṃ vijjūpamatā dassitā. Yadi evaṃ uparimaggavajjhā kilesā itareti idhādhippetā. Na tesaṃ samucchedavacanaṃ yuttaṃ. Na hi bhāvanāya pahātabbe dassanamaggo samucchindituṃ sakkoti. Tathā ca sati dassanena pahātabbā eva te siyuṃ. Atha tadaṅgappahānaṃ adhippetaṃ, yena ‘‘vijjutobhāsena viya tamassā’’ti vuttaṃ, taṃ pubbabhāgavipassanāya eva siddhaṃ na ca yuttaṃ lokuttaramaggo tadaṅgavasena kilese pajahatīti. Vikkhambhanepi eseva nayo, anulomañāṇeneva tassa sātisayaṃ sādhitattā. Atha pana paṭhamamaggavajjhā eva kilesā itareti adhippetā, evaṃ sante tesaṃ itarabhāvova na siyā, na ca anapāyagamanīyā nāma kilesā dassanena pahātabbā atthi, nāpi paṭhamamaggavajjhā kilesā tena vijjutobhāsena viya tamo samucchinditabbāti vattuṃ yuttanti upaparikkhitabboyaṃ ‘‘itaresaṃ…pe… samucchedo’’ti. Lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhatīti idaṃ adhippāyavasena netabbaṃ neyyatthattāti taṃ adhippāyaṃ vibhāvento ‘‘akatādhikārassā’’ti āha. Tena yathāvuttavacanassa ca sappadesataṃ dasseti. Nanu ca katādhikārassa ariyassa maggena samijjhamānampi jhānaṃ maggapaṭipadāvasena paṭipadāsahitamevāti. Na vinā paṭipadāya ijjhatīti sakkā vattuṃ, tenetaṃ vacanaṃ nippadesamevāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘katādhikārassa panā’’tiādi. Idāni tassa vacanassa adhippāyavasena gahetabbatthatā pāḷitopi viññāyatīti dassento āha ‘‘yathāvutta…pe… katā’’ti.

    ‘‘યો કોચીતિ અવિસેસવચન’’ન્તિ તસ્સ અપવાદં દસ્સેન્તો ‘‘સકિં દ્વિક્ખત્તુ’’ન્તિ આદિમાહ. પરિચ્છિન્દિત્વા ગહણં પરિજાનનં. નામરૂપવવત્થાપનાદીનન્તિ નામરૂપવવત્થાપનપચ્ચયપરિગ્ગહલક્ખણપટિવેધનિકન્તિપરિયાદાનાનં . કિચ્છસિદ્ધિતોતિ નામરૂપવવત્થાપનાદીનં કેસઞ્ચિ સબ્બેસમ્પિ વા કિચ્છસિદ્ધિતો. એસ નયો દુતિયવારાદીસુપિ યથાસમ્ભવં. સુખસિદ્ધિયમ્પીતિ નામરૂપવવત્થાપનાદીનં કિચ્છસિદ્ધિ મગ્ગપાતુભાવદન્ધભાવસ્સ કારણભાવે અનેકન્તિકા. વિપસ્સનાસહગતિન્દ્રિયાનં પન મન્દતા તસ્સ એકન્તકારણન્તિ દસ્સેતિ.

    ‘‘Yo kocīti avisesavacana’’nti tassa apavādaṃ dassento ‘‘sakiṃ dvikkhattu’’nti ādimāha. Paricchinditvā gahaṇaṃ parijānanaṃ. Nāmarūpavavatthāpanādīnanti nāmarūpavavatthāpanapaccayapariggahalakkhaṇapaṭivedhanikantipariyādānānaṃ . Kicchasiddhitoti nāmarūpavavatthāpanādīnaṃ kesañci sabbesampi vā kicchasiddhito. Esa nayo dutiyavārādīsupi yathāsambhavaṃ. Sukhasiddhiyampīti nāmarūpavavatthāpanādīnaṃ kicchasiddhi maggapātubhāvadandhabhāvassa kāraṇabhāve anekantikā. Vipassanāsahagatindriyānaṃ pana mandatā tassa ekantakāraṇanti dasseti.

    એતદન્તત્તા પટિપદાયાતિ એતેન નિપ્પરિયાયતો પટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિસઙ્ખાતાય વિપસ્સનાપઞ્ઞાય ચિરાચિરપ્પવત્તિવસેન મગ્ગસ્સ ખિપ્પદન્ધાભિઞ્ઞતા વુત્તાતિ દસ્સેતિ. પુરિમાનન્તિ પુરિમવારાનં, લક્ખણપટિવેધાદીનંયેવ વા. હેટ્ઠિમકોટિયા તિક્ખત્તું કિલેસવિક્ખમ્ભને સતિ દુક્ખાપટિપદાભાવો, ન તતો હેટ્ઠાતિ નિચ્છિતત્તા આહ ‘‘તિક્ખત્તું વિક્ખમ્ભનવારતાવસેના’’તિ. તસ્સ સુખાપટિપદા વેદિતબ્બા ઉક્કંસવસેનાતિ અધિપ્પાયો.

    Etadantattā paṭipadāyāti etena nippariyāyato paṭipadāñāṇadassanavisuddhisaṅkhātāya vipassanāpaññāya cirācirappavattivasena maggassa khippadandhābhiññatā vuttāti dasseti. Purimānanti purimavārānaṃ, lakkhaṇapaṭivedhādīnaṃyeva vā. Heṭṭhimakoṭiyā tikkhattuṃ kilesavikkhambhane sati dukkhāpaṭipadābhāvo, na tato heṭṭhāti nicchitattā āha ‘‘tikkhattuṃ vikkhambhanavāratāvasenā’’ti. Tassa sukhāpaṭipadā veditabbā ukkaṃsavasenāti adhippāyo.

    યસ્મિં પુગ્ગલે વિસંવાદનભેદનાનિટ્ઠાનત્થનિયોજનાનં પવત્તિ, તત્થ સિનેહવિરહેનેવ તેસં પવત્તિ, સો ચ પુગ્ગલો અસઙ્ગહિતો હોતીતિ મુસાવાદાદીનં વિસંવાદનાદિકિચ્ચતાય લૂખતા ચ અપરિગ્ગહતા ચ વુત્તા. તપ્પટિપક્ખવિરુદ્ધસભાવત્તા સમ્માવાચાય સિનિદ્ધભાવતા પરિગ્ગાહકસભાવતા . સદ્ધાવિસેસયોગતો વા તસ્સા સિનિદ્ધભાવો દટ્ઠબ્બો. સમુટ્ઠાપેતીતિ પવત્તેતિ. જીવમાનો વા સત્તો, સમ્પયુત્તધમ્મા વા વોદાયન્તિ એતેન સયં વા વોદાયતીતિ વોદાનં.

    Yasmiṃ puggale visaṃvādanabhedanāniṭṭhānatthaniyojanānaṃ pavatti, tattha sinehaviraheneva tesaṃ pavatti, so ca puggalo asaṅgahito hotīti musāvādādīnaṃ visaṃvādanādikiccatāya lūkhatā ca apariggahatā ca vuttā. Tappaṭipakkhaviruddhasabhāvattā sammāvācāya siniddhabhāvatā pariggāhakasabhāvatā . Saddhāvisesayogato vā tassā siniddhabhāvo daṭṭhabbo. Samuṭṭhāpetīti pavatteti. Jīvamāno vā satto, sampayuttadhammā vā vodāyanti etena sayaṃ vā vodāyatīti vodānaṃ.

    ૨૮૫. તણ્હાદિટ્ઠીહિ પતિટ્ઠાનં. અવસેસકિલેસાભિસઙ્ખારેહિ આયૂહના. સસ્સતદિટ્ઠિયા પતિટ્ઠાનં. ઉચ્છેદદિટ્ઠિયા આયૂહના. લીનવસેન પતિટ્ઠાનં. ઉદ્ધચ્ચવસેન આયૂહના. કામસુખાનુયોગવસેન પતિટ્ઠાનં. અત્તકિલમથાનુયોગવસેન આયૂહના. સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારવસેન પતિટ્ઠાનં. સબ્બલોકિયકુસલાભિસઙ્ખારવસેન આયૂહનાતિ ઓઘતરણસુત્તવણ્ણનાયં વુત્તેસુ પકારન્તરેસુ ઇધ અવુત્તાનં વસેનપિ પતિટ્ઠાનાયૂહના વેદિતબ્બા.

    285. Taṇhādiṭṭhīhi patiṭṭhānaṃ. Avasesakilesābhisaṅkhārehi āyūhanā. Sassatadiṭṭhiyā patiṭṭhānaṃ. Ucchedadiṭṭhiyā āyūhanā. Līnavasena patiṭṭhānaṃ. Uddhaccavasena āyūhanā. Kāmasukhānuyogavasena patiṭṭhānaṃ. Attakilamathānuyogavasena āyūhanā. Sabbākusalābhisaṅkhāravasena patiṭṭhānaṃ. Sabbalokiyakusalābhisaṅkhāravasena āyūhanāti oghataraṇasuttavaṇṇanāyaṃ vuttesu pakārantaresu idha avuttānaṃ vasenapi patiṭṭhānāyūhanā veditabbā.

    અથ વા કિલેસગ્ગહણેન તણ્હાસસ્સતદિટ્ઠિસબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારા ગહિતા તંસભાગતાય તદેકટ્ઠતાય ચ. તથા અભિસઙ્ખારગ્ગહણેન અવસેસકિલેસઉચ્છેદદિટ્ઠિસબ્બલોકિયકુસલાભિસઙ્ખારા. લીનુદ્ધચ્ચકામસુખત્તકિલમથાનુયોગાનં વિસું વુત્તત્તા તેહિ ન યોજેતબ્બન્તિ કિલેસાભિસઙ્ખારવસેન પતિટ્ઠાનાયૂહને વત્વા તણ્હાદિટ્ઠીનં તત્થ વિસેસપચ્ચયતં દીપેતું તદુભયવસેનપિ યોજના કતા. નયદસ્સનં વા એતં તત્થ દટ્ઠબ્બં. એવમિતરેપિ પકારા યોજેતબ્બાતિ . ‘‘ચતૂહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતો પુગ્ગલો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૪.૧૧૨, ૧૧૪) અઙ્ગ-સદ્દસ્સ કારણત્થતા દટ્ઠબ્બા.

    Atha vā kilesaggahaṇena taṇhāsassatadiṭṭhisabbākusalābhisaṅkhārā gahitā taṃsabhāgatāya tadekaṭṭhatāya ca. Tathā abhisaṅkhāraggahaṇena avasesakilesaucchedadiṭṭhisabbalokiyakusalābhisaṅkhārā. Līnuddhaccakāmasukhattakilamathānuyogānaṃ visuṃ vuttattā tehi na yojetabbanti kilesābhisaṅkhāravasena patiṭṭhānāyūhane vatvā taṇhādiṭṭhīnaṃ tattha visesapaccayataṃ dīpetuṃ tadubhayavasenapi yojanā katā. Nayadassanaṃ vā etaṃ tattha daṭṭhabbaṃ. Evamitarepi pakārā yojetabbāti . ‘‘Catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgato puggalo’’tiādīsu (ma. ni. 4.112, 114) aṅga-saddassa kāraṇatthatā daṭṭhabbā.

    ૨૯૯. મુસાવાદાદીનિ ભાસમાનો કરોતિ નામ કિં વક્ખમાનં કિરિયં, કા પન સાતિ? મુસાવાદાદિકિરિયાતિ વિદિતોવાયમત્થો. એવં વા એત્થ યોજના દટ્ઠબ્બા.

    299. Musāvādādīni bhāsamāno karoti nāma kiṃ vakkhamānaṃ kiriyaṃ, kā pana sāti? Musāvādādikiriyāti viditovāyamattho. Evaṃ vā ettha yojanā daṭṭhabbā.

    ૩૦૧. નિપ્ફાદિતપચ્ચયાનન્તિ ચીવરાદિપચ્ચયાનં. કુહનવત્થૂનીતિ પાપિચ્છતં નિસ્સાય લૂખચીવરાદિસેવનવસેન ‘‘યો તે વિહારે વસતિ, સો અરહા’’તિઆદિના (પારા॰ ૨૨૪) અત્તાનં અરિયગુણસામન્તં કત્વા ભણનવસેન વિસેસલાભિનો વિય અત્તનો પરિહરણવસેન ચ પવત્તા અકુસલચિત્તુપ્પાદા પરેસં વિમ્હાપનકારણાનિ કુહનવત્થૂનિ.

    301. Nipphāditapaccayānanti cīvarādipaccayānaṃ. Kuhanavatthūnīti pāpicchataṃ nissāya lūkhacīvarādisevanavasena ‘‘yo te vihāre vasati, so arahā’’tiādinā (pārā. 224) attānaṃ ariyaguṇasāmantaṃ katvā bhaṇanavasena visesalābhino viya attano pariharaṇavasena ca pavattā akusalacittuppādā paresaṃ vimhāpanakāraṇāni kuhanavatthūni.

    ૩૪૩. સતિપિ સગુણારમ્મણેહિ મગ્ગસ્સ અનિમિત્તનામલાભે ન નિપ્પરિયાયેન વિપસ્સના અનિમિત્તનામિકાતિ આગમનતો મગ્ગો અનિમિત્તનામં ન લભતીતિ આહ ‘‘ન પન સગુણારમ્મણેહિ…પે॰… સિદ્ધં હોતી’’તિ. યસ્મા પન આગમનતો સુઞ્ઞતં અપ્પણિહિતન્તિ લદ્ધનામસ્સ મગ્ગસ્સ સગુણતો આરમ્મણતો ચ તંનામાભાવો ન કદાચિપિ અત્થિ, તસ્મા નામત્તયપારિપૂરિહેતુઆગમનતો નામલાભોતિ અધિપ્પાયેનાહ ‘‘પરિપુણ્ણનામસિદ્ધિહેતુત્તા’’તિ. સબ્બેસન્તિ સબ્બવિમોક્ખમુખાગતાનમ્પિ મગ્ગાનં. નામત્તયયોગોતિ સુઞ્ઞતાપણિહિતાનિમિત્તનામયોગો. વવત્થાનં અસઙ્કરો.

    343. Satipi saguṇārammaṇehi maggassa animittanāmalābhe na nippariyāyena vipassanā animittanāmikāti āgamanato maggo animittanāmaṃ na labhatīti āha ‘‘na pana saguṇārammaṇehi…pe… siddhaṃ hotī’’ti. Yasmā pana āgamanato suññataṃ appaṇihitanti laddhanāmassa maggassa saguṇato ārammaṇato ca taṃnāmābhāvo na kadācipi atthi, tasmā nāmattayapāripūrihetuāgamanato nāmalābhoti adhippāyenāha ‘‘paripuṇṇanāmasiddhihetuttā’’ti. Sabbesanti sabbavimokkhamukhāgatānampi maggānaṃ. Nāmattayayogoti suññatāpaṇihitānimittanāmayogo. Vavatthānaṃ asaṅkaro.

    ૩૫૦. નિમિત્તધમ્મા સઙ્ખારા તેહિ સનિમિત્તા સવિગ્ગહા વિય ઉપટ્ઠહન્તીતિ તેસં અભાવિતભાવનસ્સ ભાવિતભાવનસ્સ ચ ઉપટ્ઠહનાકારં દસ્સેન્તો ‘‘સમૂહાદી’’તિઆદિમાહ. તેન ચ ‘‘વિમોક્ખેન સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમત્તં હોતી’’તિ (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૩૫૦) વુત્તં, ન ‘‘તસ્મિં વિમોક્ખે’’તિ, તસ્મા ‘‘અનિમિત્તવિમોક્ખોતિ અનિચ્ચાનુપસ્સનં આહા’’તિ વુત્તં. ઇતરત્થાપિ એસેવ નયો. અનિમિત્તસ્સ અનિમિત્તભાવાભાવો નત્થીતિ કસ્મા વુત્તં, નનુ ચ અનિચ્ચાનુપસ્સનાય અનિમિત્તવિમોક્ખભાવો પરિયાયેનાતિ નિપ્પરિયાયદેસનાય તસ્સા અનિમિત્તભાવાભાવો અત્થિ એવ, એવઞ્ચ સતિ ‘‘અનિમિત્તસ્સ અનિમિત્તનામદાનાભાવો’’તિ ચ ન ન સક્કા વત્તુન્તિ ઉપમાસંસન્દનં સુટ્ઠુતરં યુજ્જતિ, તથા અનિમિત્તેન મગ્ગસ્સ અનિમિત્તભાવો ન યુજ્જતિયેવ. તેનાહ ‘‘પરમત્થતો નામં દાતું ન સક્કોતી’’તિ? સચ્ચમેતં , પરિયાયસિદ્ધંયેવ પન અનિચ્ચાનુપસ્સનાય અનિમિત્તભાવં ગહેત્વા મગ્ગસોધનવસેનાયમનુયોગો કતો ‘‘અનિમિત્તવિમોક્ખસ્સ અનિમિત્તભાવાભાવો નત્થીતિવિરુદ્ધં વિય હોતી’’તિ. એવઞ્ચ કત્વા ‘‘અનિમિત્તં…પે॰… દીપિતો હોતી’’તિ સયમેવ વક્ખતીતિ. સામઞ્ઞન્તિ ઉપમોપમિતબ્બાનં સમ્બન્ધમાહ. ન મગ્ગાધિપતીતિ મગ્ગો અધિપતિ મગ્ગાધિપતીતિ છન્દચિત્તાનં અયં સમઞ્ઞા નત્થીતિ અત્થો. ન ચ તેહિ મગ્ગસ્સાતિ છન્દચિત્તેહિ મગ્ગો અધિપતિ એતસ્સાતિ મગ્ગાધિપતીતિ અયં સમઞ્ઞા મગ્ગસ્સ નત્થિ. કસ્મા? તેસં છન્દચિત્તાનં અમગ્ગઙ્ગત્તા.

    350. Nimittadhammā saṅkhārā tehi sanimittā saviggahā viya upaṭṭhahantīti tesaṃ abhāvitabhāvanassa bhāvitabhāvanassa ca upaṭṭhahanākāraṃ dassento ‘‘samūhādī’’tiādimāha. Tena ca ‘‘vimokkhena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hotī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 350) vuttaṃ, na ‘‘tasmiṃ vimokkhe’’ti, tasmā ‘‘animittavimokkhoti aniccānupassanaṃ āhā’’ti vuttaṃ. Itaratthāpi eseva nayo. Animittassa animittabhāvābhāvo natthīti kasmā vuttaṃ, nanu ca aniccānupassanāya animittavimokkhabhāvo pariyāyenāti nippariyāyadesanāya tassā animittabhāvābhāvo atthi eva, evañca sati ‘‘animittassa animittanāmadānābhāvo’’ti ca na na sakkā vattunti upamāsaṃsandanaṃ suṭṭhutaraṃ yujjati, tathā animittena maggassa animittabhāvo na yujjatiyeva. Tenāha ‘‘paramatthato nāmaṃ dātuṃ na sakkotī’’ti? Saccametaṃ , pariyāyasiddhaṃyeva pana aniccānupassanāya animittabhāvaṃ gahetvā maggasodhanavasenāyamanuyogo kato ‘‘animittavimokkhassa animittabhāvābhāvo natthītiviruddhaṃ viya hotī’’ti. Evañca katvā ‘‘animittaṃ…pe… dīpito hotī’’ti sayameva vakkhatīti. Sāmaññanti upamopamitabbānaṃ sambandhamāha. Na maggādhipatīti maggo adhipati maggādhipatīti chandacittānaṃ ayaṃ samaññā natthīti attho. Na ca tehi maggassāti chandacittehi maggo adhipati etassāti maggādhipatīti ayaṃ samaññā maggassa natthi. Kasmā? Tesaṃ chandacittānaṃ amaggaṅgattā.

    ઝાનસ્સ સુઞ્ઞતાદિનામકત્તાતિ એતેન ઇન્દ્રિયબલાદીનમ્પિ મગ્ગસમ્પયોગતો સુઞ્ઞતાદિનામકતા દસ્સિતાતિ દટ્ઠબ્બં. સતિપિ પચ્ચનીકામસને ન તસ્સ મગ્ગસ્સ તં પરિબ્યત્તં યથા સરસતાતિ આહ ‘‘સરસપ્પધાનો’’તિ. દ્વીહીતિ સરસપચ્ચનીકેહિ. અઞ્ઞનિરપેક્ખેહીતિ આગમનનિરપેક્ખેહિ. તસ્માતિ યસ્મા સરસતોવ નામલાભે અવવત્થાનાપત્તિ સબ્બસ્સ મગ્ગસ્સ સબ્બનામભાવાપત્તિ હોતિ, તસ્મા. અત્તાભિ…પે॰… મગ્ગાતિ તેન આગમનતો નામલાભસ્સ પચ્ચનીકતો નામલાભભાવં દસ્સેતિ. સરસન્તરેતિ અનિમિત્તભાવાદિકે. પચ્ચનીકસહિતેન સરસેનાતિ સુઞ્ઞતાપ્પણિહિતભાવેહિ તદાગમનેહિ. નિમિત્તગ્ગહણાનિવારણાતિ સઙ્ખારનિમિત્તગ્ગાહસ્સ અનિસેધનતો. સુઞ્ઞતાપ્પણિહિતસ્સેવ મગ્ગસ્સ વુત્તત્તા અનિચ્ચતો વુટ્ઠહન્તસ્સ મગ્ગો ઇધ અસઙ્ગહિતો સિયાતિ આસઙ્કિત્વા આહ ‘‘અનિચ્ચાનુપસ્સના’’તિઆદિ. સઙ્ખારેહિ વુટ્ઠાનં ન સિયા, લક્ખણેહિ એવ વુટ્ઠાનં સિયાતિ અધિપ્પાયો, લક્ખણપટિવેધો ન સિયા અતદારમ્મણત્તાતિ અત્થો. સઙ્ખારાનઞ્હિ હુત્વા અભાવઉદયબ્બયપટિપીળનાવસવત્તનાકારેસુ અનિચ્ચતાદિલક્ખણવોહારો.

    Jhānassa suññatādināmakattāti etena indriyabalādīnampi maggasampayogato suññatādināmakatā dassitāti daṭṭhabbaṃ. Satipi paccanīkāmasane na tassa maggassa taṃ paribyattaṃ yathā sarasatāti āha ‘‘sarasappadhāno’’ti. Dvīhīti sarasapaccanīkehi. Aññanirapekkhehīti āgamananirapekkhehi. Tasmāti yasmā sarasatova nāmalābhe avavatthānāpatti sabbassa maggassa sabbanāmabhāvāpatti hoti, tasmā. Attābhi…pe… maggāti tena āgamanato nāmalābhassa paccanīkato nāmalābhabhāvaṃ dasseti. Sarasantareti animittabhāvādike. Paccanīkasahitena sarasenāti suññatāppaṇihitabhāvehi tadāgamanehi. Nimittaggahaṇānivāraṇāti saṅkhāranimittaggāhassa anisedhanato. Suññatāppaṇihitasseva maggassa vuttattā aniccato vuṭṭhahantassa maggo idha asaṅgahito siyāti āsaṅkitvā āha ‘‘aniccānupassanā’’tiādi. Saṅkhārehi vuṭṭhānaṃ na siyā, lakkhaṇehi eva vuṭṭhānaṃ siyāti adhippāyo, lakkhaṇapaṭivedho na siyā atadārammaṇattāti attho. Saṅkhārānañhi hutvā abhāvaudayabbayapaṭipīḷanāvasavattanākāresu aniccatādilakkhaṇavohāro.

    આકારવન્તેસુ ગહિતેસુ તદાકારોપિ ગહિતોયેવ હોતીતિ આહ ‘‘લક્ખણાનિપિ પટિવિદ્ધાનિ હોન્તિ તદાકારસઙ્ખારગ્ગહણતો’’તિ. યથાવુત્તાધિપ્પાયેનાતિ ‘‘અનિચ્ચ’’ન્તિઆદિના ‘‘સઙ્ખારેસૂ’’તિઆદિનાવ વુત્તપ્પકારાધિપ્પાયેન. વિસુન્તિ સઙ્ખારેહિ વિનિવત્તેત્વા.

    Ākāravantesu gahitesu tadākāropi gahitoyeva hotīti āha ‘‘lakkhaṇānipi paṭividdhāni honti tadākārasaṅkhāraggahaṇato’’ti. Yathāvuttādhippāyenāti ‘‘anicca’’ntiādinā ‘‘saṅkhāresū’’tiādināva vuttappakārādhippāyena. Visunti saṅkhārehi vinivattetvā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / લોકુત્તરકુસલં • Lokuttarakusalaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / લોકુત્તરકુસલવણ્ણના • Lokuttarakusalavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / લોકુત્તરકુસલવણ્ણના • Lokuttarakusalavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact