Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ലോകുത്തരകുസലവണ്ണനാ

    Lokuttarakusalavaṇṇanā

    ൨൭൭. ഏവം ഭവത്തയസമ്പത്തിനിബ്ബത്തകം കുസലം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി സബ്ബഭവസമതിക്കമനായ ലോകുത്തരകുസലം ദസ്സേതും പുന കതമേ ധമ്മാ കുസലാതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ലോകുത്തരന്തി കേനട്ഠേന ലോകുത്തരം? ലോകം തരതീതി, ലോകുത്തരം ലോകം ഉത്തരതീതി ലോകുത്തരം; ലോകം സമതിക്കമ്മ അഭിഭുയ്യ തിട്ഠതീതി ലോകുത്തരം (പടി॰ മ॰ ൨.൪൩). ഝാനം ഭാവേതീതി ഏകചിത്തക്ഖണികം അപ്പനാഝാനം ഭാവേതി ജനേതി വഡ്ഢേതി.

    277. Evaṃ bhavattayasampattinibbattakaṃ kusalaṃ dassetvā idāni sabbabhavasamatikkamanāya lokuttarakusalaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha lokuttaranti kenaṭṭhena lokuttaraṃ? Lokaṃ taratīti, lokuttaraṃ lokaṃ uttaratīti lokuttaraṃ; lokaṃ samatikkamma abhibhuyya tiṭṭhatīti lokuttaraṃ (paṭi. ma. 2.43). Jhānaṃ bhāvetīti ekacittakkhaṇikaṃ appanājhānaṃ bhāveti janeti vaḍḍheti.

    ലോകതോ നിയ്യാതി വട്ടതോ നിയ്യാതീതി നിയ്യാനികം. നിയ്യാതി വാ ഏതേനാതി നിയ്യാനികം. തംസമങ്ഗീ ഹി പുഗ്ഗലോ ദുക്ഖം പരിജാനന്തോ നിയ്യാതി, സമുദയം പജഹന്തോ നിയ്യാതി, നിരോധം സച്ഛികരോന്തോ നിയ്യാതി, മഗ്ഗം ഭാവേന്തോ നിയ്യാതി. യഥാ ച പന തേഭൂമകകുസലം വട്ടസ്മിം ചുതിപടിസന്ധിയോ ആചിനാതി വഡ്ഢേതീതി ആചയഗാമീ നാമ ഹോതി, ന തഥാ ഇദം. ഇദം പന യഥാ ഏകസ്മിം പുരിസേ അട്ഠാരസഹത്ഥം പാകാരം ചിനന്തേ അപരോ മഹാമുഗ്ഗരം ഗഹേത്വാ തേന ചിതചിതട്ഠാനം അപചിനന്തോ വിദ്ധംസേന്തോ ഏവ ഗച്ഛേയ്യ, ഏവമേവ തേഭൂമകകുസലേന ചിതാ ചുതിപടിസന്ധിയോ പച്ചയവേകല്ലകരണേന അപചിനന്തം വിദ്ധംസേന്തം ഗച്ഛതീതി അപചയഗാമി.

    Lokato niyyāti vaṭṭato niyyātīti niyyānikaṃ. Niyyāti vā etenāti niyyānikaṃ. Taṃsamaṅgī hi puggalo dukkhaṃ parijānanto niyyāti, samudayaṃ pajahanto niyyāti, nirodhaṃ sacchikaronto niyyāti, maggaṃ bhāvento niyyāti. Yathā ca pana tebhūmakakusalaṃ vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiyo ācināti vaḍḍhetīti ācayagāmī nāma hoti, na tathā idaṃ. Idaṃ pana yathā ekasmiṃ purise aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ cinante aparo mahāmuggaraṃ gahetvā tena citacitaṭṭhānaṃ apacinanto viddhaṃsento eva gaccheyya, evameva tebhūmakakusalena citā cutipaṭisandhiyo paccayavekallakaraṇena apacinantaṃ viddhaṃsentaṃ gacchatīti apacayagāmi.

    ദിട്ഠിഗതാനം പഹാനായാതി, ഏത്ഥ ദിട്ഠിയോ ഏവ ദിട്ഠിഗതാനി, ഗൂഥഗതം മുത്തഗതന്തിആദീനി (അ॰ നി॰ ൯.൧൧) വിയ. ദ്വാസട്ഠിയാ വാ ദിട്ഠീനം അന്തോഗധത്താ ദിട്ഠീസു ഗതാനീതിപി ദിട്ഠിഗതാനി. ദിട്ഠിയാ വാ ഗതം ഏതേസന്തിപി ദിട്ഠിഗതാനി. ദിട്ഠിസദിസഗമനാനി ദിട്ഠിസദിസപ്പവത്താനീതി അത്ഥോ. കാനി പന താനീതി? സസമ്പയുത്താനി സക്കായദിട്ഠിവിചികിച്ഛാസീലബ്ബതപരാമാസഅപായഗമനീയരാഗദോസമോഹാകുസലാനി. താനി ഹി യാവ പഠമമഗ്ഗഭാവനാ താവ പവത്തിസബ്ഭാവതോ ദിട്ഠിസദിസഗമനാനീതി വുച്ചന്തി. ഇതി ദിട്ഠിയോ ച ദിട്ഠിഗതാനി ച ദിട്ഠിഗതാനി. തേസം ദിട്ഠിഗതാനം. പഹാനായാതി സമുച്ഛേദവസേനേവ പജഹനത്ഥായ. പഠമായാതി ഗണനവസേനപി പഠമുപ്പത്തിവസേനപി പഠമായ. ഭൂമിയാതി ‘‘അനന്തരഹിതായ ഭൂമിയാ’’തിആദീസു (പാരാ॰ ൨൭; മ॰ നി॰ ൨.൨൯൬) താവ അയം മഹാപഥവീ ഭൂമീതി വുച്ചതി. ‘‘സുഖഭൂമിയം കാമാവചരേ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൯൮൮) ചിത്തുപ്പാദോ. ഇധ പന സാമഞ്ഞഫലം അധിപ്പേതം. തഞ്ഹി സമ്പയുത്താനം നിസ്സയഭാവതോ തേ ധമ്മാ ഭവന്തി ഏത്ഥാതി ഭൂമി. യസ്മാ വാ സമാനേപി ലോകുത്തരഭാവേ സയമ്പി ഭവതി ഉപ്പജ്ജതി, ന നിബ്ബാനം വിയ അപാതുഭാവം, തസ്മാപി ഭൂമീതി വുച്ചതി; തസ്സാ പഠമായ ഭൂമിയാ. പത്തിയാതി സോതാപത്തിഫലസങ്ഖാതസ്സ പഠമസ്സ സാമഞ്ഞഫലസ്സ പത്തത്ഥായ പടിലാഭത്ഥായാതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. വിവിച്ചാതി സമുച്ഛേദവിവേകവസേന വിവിച്ചിത്വാ, വിനാ ഹുത്വാ.

    Diṭṭhigatānaṃ pahānāyāti, ettha diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni, gūthagataṃ muttagatantiādīni (a. ni. 9.11) viya. Dvāsaṭṭhiyā vā diṭṭhīnaṃ antogadhattā diṭṭhīsu gatānītipi diṭṭhigatāni. Diṭṭhiyā vā gataṃ etesantipi diṭṭhigatāni. Diṭṭhisadisagamanāni diṭṭhisadisappavattānīti attho. Kāni pana tānīti? Sasampayuttāni sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsaapāyagamanīyarāgadosamohākusalāni. Tāni hi yāva paṭhamamaggabhāvanā tāva pavattisabbhāvato diṭṭhisadisagamanānīti vuccanti. Iti diṭṭhiyo ca diṭṭhigatāni ca diṭṭhigatāni. Tesaṃ diṭṭhigatānaṃ. Pahānāyāti samucchedavaseneva pajahanatthāya. Paṭhamāyāti gaṇanavasenapi paṭhamuppattivasenapi paṭhamāya. Bhūmiyāti ‘‘anantarahitāya bhūmiyā’’tiādīsu (pārā. 27; ma. ni. 2.296) tāva ayaṃ mahāpathavī bhūmīti vuccati. ‘‘Sukhabhūmiyaṃ kāmāvacare’’tiādīsu (dha. sa. 988) cittuppādo. Idha pana sāmaññaphalaṃ adhippetaṃ. Tañhi sampayuttānaṃ nissayabhāvato te dhammā bhavanti etthāti bhūmi. Yasmā vā samānepi lokuttarabhāve sayampi bhavati uppajjati, na nibbānaṃ viya apātubhāvaṃ, tasmāpi bhūmīti vuccati; tassā paṭhamāya bhūmiyā. Pattiyāti sotāpattiphalasaṅkhātassa paṭhamassa sāmaññaphalassa pattatthāya paṭilābhatthāyāti evamettha attho veditabbo. Viviccāti samucchedavivekavasena viviccitvā, vinā hutvā.

    ഇദാനി കിഞ്ചാപി ലോകിയജ്ഝാനമ്പി ന വിനാ പടിപദായ ഇജ്ഝതി, ഏവം സന്തേപി ഇധ സുദ്ധികനയം പഹായ ലോകുത്തരജ്ഝാനം പടിപദായ സദ്ധിംയേവ ഗരും കത്വാ ദേസേതുകാമതായ ദുക്ഖപടിപദം ദന്ധാഭിഞ്ഞന്തിആദിമാഹ.

    Idāni kiñcāpi lokiyajjhānampi na vinā paṭipadāya ijjhati, evaṃ santepi idha suddhikanayaṃ pahāya lokuttarajjhānaṃ paṭipadāya saddhiṃyeva garuṃ katvā desetukāmatāya dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññantiādimāha.

    തത്ഥ യോ ആദിതോവ കിലേസേ വിക്ഖമ്ഭേന്തോ ദുക്ഖേന സസങ്ഖാരേന സപ്പയോഗേന കിലമന്തോ വിക്ഖമ്ഭേതി തസ്സ ദുക്ഖാ പടിപദാ ഹോതി; യോ പന വിക്ഖമ്ഭിത കിലേസോ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗപാതുഭാവം പാപുണാതി തസ്സ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ ഹോതി. ഇതി യോ കോചി വാരോ ദുക്ഖപടിപദദന്ധാഭിഞ്ഞോ നാമ കതോ.

    Tattha yo āditova kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti tassa dukkhā paṭipadā hoti; yo pana vikkhambhita kileso vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggapātubhāvaṃ pāpuṇāti tassa dandhābhiññā hoti. Iti yo koci vāro dukkhapaṭipadadandhābhiñño nāma kato.

    കതമം പന വാരം രോചേസുന്തി? യത്ഥ സകിം വിക്ഖമ്ഭിതാ കിലേസാ സമുദാചരിത്വാ ദുതിയമ്പി വിക്ഖമ്ഭിതാ പുന സമുദാചരന്തി, തതിയം വിക്ഖമ്ഭിതേ പന തഥാവിക്ഖമ്ഭിതേവ കത്വാ മഗ്ഗേന സമുഗ്ഘാതം പാപേതി, ഇമം വാരം രോചേസും. ഇമസ്സ വാരസ്സ ദുക്ഖാപടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാതി നാമം കതം. ഏത്തകേന പന ന പാകടം ഹോതി. തസ്മാ ഏവമേത്ഥ ആദിതോ പട്ഠായ വിഭാവനാ വേദിതബ്ബാ – യോ ഹി ചത്താരി മഹാഭൂതാനി പരിഗ്ഗഹേത്വാ ഉപാദാരൂപം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി, അരൂപം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി, ‘രൂപാരൂപം’ പന പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പരിഗ്ഗഹേതും സക്കോതി, തസ്സ ദുക്ഖാ പടിപദാ നാമ ഹോതി. പരിഗ്ഗഹിതരൂപാരൂപസ്സ പന വിപസ്സനാപരിവാസേ മഗ്ഗപാതുഭാവദന്ധതായ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Katamaṃ pana vāraṃ rocesunti? Yattha sakiṃ vikkhambhitā kilesā samudācaritvā dutiyampi vikkhambhitā puna samudācaranti, tatiyaṃ vikkhambhite pana tathāvikkhambhiteva katvā maggena samugghātaṃ pāpeti, imaṃ vāraṃ rocesuṃ. Imassa vārassa dukkhāpaṭipadā dandhābhiññāti nāmaṃ kataṃ. Ettakena pana na pākaṭaṃ hoti. Tasmā evamettha ādito paṭṭhāya vibhāvanā veditabbā – yo hi cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti, arūpaṃ pariggaṇhāti, ‘rūpārūpaṃ’ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti.

    യോപി രൂപാരൂപം പരിഗ്ഗഹേത്വാ ‘നാമരൂപം’ വവത്ഥപേന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ വവത്ഥപേതി, വവത്ഥാപിതേ ച നാമരൂപേ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതും സക്കോതി, തസ്സാപി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā ‘nāmarūpaṃ’ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthāpite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti, tassāpi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    അപരോ നാമരൂപമ്പി വവത്ഥപേത്വാ ‘പച്ചയേ’ പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി, പച്ചയേ ച പരിഗ്ഗഹേത്വാ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി, ഏവമ്പി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā ‘paccaye’ pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti, paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    അപരോ പച്ചയേപി പരിഗ്ഗഹേത്വാ ‘ലക്ഖണാനി’ പടിവിജ്ഝന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പടിവിജ്ഝതി, പടിവിദ്ധലക്ഖണോ ച വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി, ഏവമ്പി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Aparo paccayepi pariggahetvā ‘lakkhaṇāni’ paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    അപരോ ലക്ഖണാനിപി പടിവിജ്ഝിത്വാ വിപസ്സനാഞാണേ തിക്ഖേ സൂരേ പസന്നേ വഹന്തേ ഉപ്പന്നം ‘വിപസ്സനാനികന്തിം’ പരിയാദിയമാനോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പരിയാദിയതി, നികന്തിഞ്ച പരിയാദിയിത്വാ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി, ഏവമ്പി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി. ഇമം വാരം രോചേസും. ഇമസ്സ വാരസ്സ ഏതം നാമം കതം. ഇമിനാവ ഉപായേന പരതോ തിസ്സോ പടിപദാ വേദിതബ്ബാ.

    Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vahante uppannaṃ ‘vipassanānikantiṃ’ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti, evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Imaṃ vāraṃ rocesuṃ. Imassa vārassa etaṃ nāmaṃ kataṃ. Imināva upāyena parato tisso paṭipadā veditabbā.

    ഫസ്സോ ഹോതീതിആദീസു അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം, സമ്മാവാചാ, സമ്മാകമ്മന്തോ, സമ്മാആജീവോതി ചത്താരി പദാനി അധികാനി. നിദ്ദേസവാരേ ച വിതക്കാദിനിദ്ദേസേസു ‘മഗ്ഗങ്ഗ’ന്തിആദീനി പദാനി അധികാനി. സേസം സബ്ബം ഹേട്ഠാ വുത്തസദിസമേവ. ഭൂമന്തരവസേന പന ലോകുത്തരതാവ ഇധ വിസേസോ.

    Phasso hotītiādīsu anaññātaññassāmītindriyaṃ, sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvoti cattāri padāni adhikāni. Niddesavāre ca vitakkādiniddesesu ‘maggaṅga’ntiādīni padāni adhikāni. Sesaṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Bhūmantaravasena pana lokuttaratāva idha viseso.

    തത്ഥ അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയന്തി ‘അനമതഗ്ഗേ സംസാരവട്ടേ അനഞ്ഞാതം അമതം പദം ചതുസച്ചധമ്മമേവ വാ ജാനിസ്സാമീ’തി പടിപന്നസ്സ ഇമിനാ പുബ്ബാഭോഗേന ഉപ്പന്നം ഇന്ദ്രിയം. ലക്ഖണാദീനി പനസ്സ ഹേട്ഠാ പഞ്ഞിന്ദ്രിയേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാനി.

    Tattha anaññātaññassāmītindriyanti ‘anamatagge saṃsāravaṭṭe anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmī’ti paṭipannassa iminā pubbābhogena uppannaṃ indriyaṃ. Lakkhaṇādīni panassa heṭṭhā paññindriye vuttanayeneva veditabbāni.

    സുന്ദരാ പസത്ഥാ വാ വാചാ സമ്മാവാചാ. വചീദുച്ചരിതസമുഗ്ഘാടികായ മിച്ഛാവാചാവിരതിയാ ഏതം അധിവചനം. സാ പരിഗ്ഗഹലക്ഖണാ വിരമണരസാ മിച്ഛാവാചപ്പഹാനപച്ചുപട്ഠാനാ. സുന്ദരോ പസത്ഥോ വാ കമ്മന്തോ സമ്മാകമ്മന്തോ. മിച്ഛാകമ്മന്തസമുച്ഛേദികായ പാണാതിപാതാദിവിരതിയാ ഏതം നാമം. സോ സമുട്ഠാനലക്ഖണോ വിരമണരസോ മിച്ഛാകമ്മന്തപ്പഹാനപച്ചുപട്ഠാനോ. സുന്ദരോ പസത്ഥോ വാ ആജീവോ സമ്മാആജീവോ. മിച്ഛാജീവവിരതിയാ ഏതം അധിവചനം. സോ വോദാനലക്ഖണോ ഞായാജീവപ്പവത്തിരസോ മിച്ഛാജീവപ്പഹാനപച്ചുപട്ഠാനോ.

    Sundarā pasatthā vā vācā sammāvācā. Vacīduccaritasamugghāṭikāya micchāvācāviratiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sā pariggahalakkhaṇā viramaṇarasā micchāvācappahānapaccupaṭṭhānā. Sundaro pasattho vā kammanto sammākammanto. Micchākammantasamucchedikāya pāṇātipātādiviratiyā etaṃ nāmaṃ. So samuṭṭhānalakkhaṇo viramaṇaraso micchākammantappahānapaccupaṭṭhāno. Sundaro pasattho vā ājīvo sammāājīvo. Micchājīvaviratiyā etaṃ adhivacanaṃ. So vodānalakkhaṇo ñāyājīvappavattiraso micchājīvappahānapaccupaṭṭhāno.

    അപിച ഹേട്ഠാ വിരതിത്തയേ വുത്തവസേനപേത്ഥ ലക്ഖണാദീനി വേദിതബ്ബാനി. ഇതി ഇമേസം തിണ്ണം ധമ്മാനം വസേന ഹേട്ഠാ വുത്തം മഗ്ഗപഞ്ചകം ഇധ മഗ്ഗട്ഠകം വേദിതബ്ബം. യേവാപനകേസു ച ഇമേസം അഭാവോ. തഥാ കരുണാമുദിതാനം. ഇമേ ഹി തയോ ധമ്മാ ഇധ പാളിയം ആഗതത്താവ യേവാപനകേസു ന ഗഹിതാ. കരുണാമുദിതാ പന സത്താരമ്മണാ, ഇമേ ധമ്മാ നിബ്ബാനാരമ്മണാതി താപേത്ഥ ന ഗഹിതാ. അയം താവ ഉദ്ദേസവാരേ വിസേസത്ഥോ.

    Apica heṭṭhā viratittaye vuttavasenapettha lakkhaṇādīni veditabbāni. Iti imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ vasena heṭṭhā vuttaṃ maggapañcakaṃ idha maggaṭṭhakaṃ veditabbaṃ. Yevāpanakesu ca imesaṃ abhāvo. Tathā karuṇāmuditānaṃ. Ime hi tayo dhammā idha pāḷiyaṃ āgatattāva yevāpanakesu na gahitā. Karuṇāmuditā pana sattārammaṇā, ime dhammā nibbānārammaṇāti tāpettha na gahitā. Ayaṃ tāva uddesavāre visesattho.

    ൨൮൩. നിദ്ദേസവാരേ പന മഗ്ഗങ്ഗം മഗ്ഗപരിയാപന്നന്തി ഏത്ഥ താവ മഗ്ഗസ്സ അങ്ഗന്തി മഗ്ഗങ്ഗം; മഗ്ഗകോട്ഠാസോതി അത്ഥോ. യഥാ പന അരഞ്ഞേ പരിയാപന്നം അരഞ്ഞപരിയാപന്നം നാമ ഹോതി, ഏവം മഗ്ഗേ പരിയാപന്നന്തി മഗ്ഗപരിയാപന്നം. മഗ്ഗസന്നിസ്സിതന്തി അത്ഥോ.

    283. Niddesavāre pana maggaṅgaṃ maggapariyāpannanti ettha tāva maggassa aṅganti maggaṅgaṃ; maggakoṭṭhāsoti attho. Yathā pana araññe pariyāpannaṃ araññapariyāpannaṃ nāma hoti, evaṃ magge pariyāpannanti maggapariyāpannaṃ. Maggasannissitanti attho.

    ൨൮൫. പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോതി ഏത്ഥ പീതി ഏവ സമ്ബോജ്ഝങ്ഗോതി പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ. തത്ഥ ബോധിയാ ബോധിസ്സ വാ അങ്ഗോതി ബോജ്ഝങ്ഗോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യാ അയം ധമ്മസാമഗ്ഗീ യായ ലോകുത്തരമഗ്ഗക്ഖണേ ഉപ്പജ്ജമാനായ ലീനുദ്ധച്ചപതിട്ഠാനായൂഹനകാമസുഖത്തകിലമഥാനുയോഗഉച്ഛേദസസ്സതാഭിനിവേസാദീനം അനേകേസം ഉപദ്ദവാനം പടിപക്ഖഭൂതായ സതിധമ്മവിചയവീരിയപീതിപസ്സദ്ധിസമാധിഉപേക്ഖാസങ്ഖാതായ ധമ്മസാമഗ്ഗിയാ അരിയസാവകോ ബുജ്ഝതീതി കത്വാ ബോധീതി വുച്ചതി. ബുജ്ഝതീതി കിലേസസന്താനനിദ്ദായ ഉട്ഠഹതി, ചത്താരി വാ അരിയസച്ചാനി പടിവിജ്ഝതി, നിബ്ബാനമേവ വാ സച്ഛികരോതി. തസ്സാ ധമ്മസാമഗ്ഗീസങ്ഖാതായ ബോധിയാ അങ്ഗോതിപി ബോജ്ഝങ്ഗോ, ഝാനങ്ഗമഗ്ഗങ്ഗാദീനി വിയ. യോപേസ യഥാവുത്തപ്പകാരായ ഏതായ ധമ്മസാമഗ്ഗിയാ ബുജ്ഝതീതി കത്വാ അരിയസാവകോ ബോധീതി വുച്ചതി, തസ്സ ബോധിസ്സ അങ്ഗോതിപി ബോജ്ഝങ്ഗോ; സേനങ്ഗരഥങ്ഗാദയോ വിയ. തേനാഹു അട്ഠകഥാചരിയാ – ‘‘ബുജ്ഝനകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അങ്ഗാതി വാ ബോജ്ഝങ്ഗാ’’തി (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൪൬൬; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൫.൧൮൨).

    285. Pītisambojjhaṅgoti ettha pīti eva sambojjhaṅgoti pītisambojjhaṅgo. Tattha bodhiyā bodhissa vā aṅgoti bojjhaṅgo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā ayaṃ dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati. Bujjhatīti kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti. Tassā dhammasāmaggīsaṅkhātāya bodhiyā aṅgotipi bojjhaṅgo, jhānaṅgamaggaṅgādīni viya. Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgotipi bojjhaṅgo; senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti (vibha. aṭṭha. 466; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.182).

    അപിച ‘‘ബോജ്ഝങ്ഗാതി കേനട്ഠേന ബോജ്ഝങ്ഗാ? ബോധായ സംവത്തന്തീതി ബോജ്ഝങ്ഗാ, ബുജ്ഝന്തീതി ബോജ്ഝങ്ഗാ, അനുബുജ്ഝന്തീതി ബോജ്ഝങ്ഗാ, പടിബുജ്ഝന്തീതി ബോജ്ഝങ്ഗാ, സമ്ബുജ്ഝന്തീതി ബോജ്ഝങ്ഗാ’’തി (പടി॰ മ॰ ൨.൧൭) ഇമിനാ പടിസമ്ഭിദാനയേനാപി ബോജ്ഝങ്ഗത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. പസത്ഥോ സുന്ദരോ വാ ബോജ്ഝങ്ഗോതി സമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ. ഏവം പീതി ഏവ സമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോതി. ചിത്തേകഗ്ഗതാനിദ്ദേസാദീസുപി ഇമിനാവ നയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti (paṭi. ma. 2.17) iminā paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo. Pasattho sundaro vā bojjhaṅgoti sambojjhaṅgo. Evaṃ pīti eva sambojjhaṅgo pītisambojjhaṅgoti. Cittekaggatāniddesādīsupi imināva nayena attho veditabbo.

    ൨൯൬. തേസം ധമ്മാനന്തി യേ തസ്മിം സമയേ പടിവേധം ഗച്ഛന്തി ചതുസച്ചധമ്മാ, തേസം ധമ്മാനം. അനഞ്ഞാതാനന്തി കിഞ്ചാപി പഠമമഗ്ഗേന തേ ധമ്മാ ഞാതാ നാമ ഹോന്തി, യഥാ പന പകതിയാ അനാഗതപുബ്ബം വിഹാരം ആഗന്ത്വാ വിഹാരമജ്ഝേ ഠിതോപി പുഗ്ഗലോ പകതിയാ അനാഗതഭാവം ഉപാദായ ‘അനാഗതപുബ്ബം ഠാനം ആഗതോമ്ഹീ’തി വദതി, യഥാ ച പകതിയാ അപിളന്ധപുബ്ബം മാലം പിളന്ധിത്വാ, അനിവത്ഥപുബ്ബം വത്ഥം നിവാസേത്വാ, അഭുത്തപുബ്ബം ഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ, പകതിയാ അഭുത്തഭാവം ഉപാദായ അഭുത്തപുബ്ബം ഭോജനം ഭുത്തോമ്ഹീതി വദതി, ഏവമിധാപി യസ്മാ പകതിയാ ഇമിനാ പുഗ്ഗലേന ഇമേ ധമ്മാ ന ഞാതപുബ്ബാ തസ്മാ അനഞ്ഞാതാനന്തി വുത്തം. അദിട്ഠാദീസുപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ അദിട്ഠാനന്തി ഇതോ പുബ്ബേ പഞ്ഞാചക്ഖുനാ അദിട്ഠാനം. അപ്പത്താനന്തി അധിഗമനവസേന അപ്പത്താനം. അവിദിതാനന്തി ഞാണേന അപാകടകതാനം. അസച്ഛികതാനന്തി അപച്ചക്ഖകതാനം. സച്ഛികിരിയായാതി പച്ചക്ഖകരണത്ഥം. യഥാ ച ഇമിനാ പദേന, ഏവം സേസേഹിപി സദ്ധിം അനഞ്ഞാതാനം ഞാണായ, അദിട്ഠാനം ദസ്സനായ, അപ്പത്താനം പത്തിയാ, അവിദിതാനം വേദായാതി യോജനാ കാതബ്ബാ.

    296. Tesaṃ dhammānanti ye tasmiṃ samaye paṭivedhaṃ gacchanti catusaccadhammā, tesaṃ dhammānaṃ. Anaññātānanti kiñcāpi paṭhamamaggena te dhammā ñātā nāma honti, yathā pana pakatiyā anāgatapubbaṃ vihāraṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhitopi puggalo pakatiyā anāgatabhāvaṃ upādāya ‘anāgatapubbaṃ ṭhānaṃ āgatomhī’ti vadati, yathā ca pakatiyā apiḷandhapubbaṃ mālaṃ piḷandhitvā, anivatthapubbaṃ vatthaṃ nivāsetvā, abhuttapubbaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā, pakatiyā abhuttabhāvaṃ upādāya abhuttapubbaṃ bhojanaṃ bhuttomhīti vadati, evamidhāpi yasmā pakatiyā iminā puggalena ime dhammā na ñātapubbā tasmā anaññātānanti vuttaṃ. Adiṭṭhādīsupi eseva nayo. Tattha adiṭṭhānanti ito pubbe paññācakkhunā adiṭṭhānaṃ. Appattānanti adhigamanavasena appattānaṃ. Aviditānanti ñāṇena apākaṭakatānaṃ. Asacchikatānanti apaccakkhakatānaṃ. Sacchikiriyāyāti paccakkhakaraṇatthaṃ. Yathā ca iminā padena, evaṃ sesehipi saddhiṃ anaññātānaṃ ñāṇāya, adiṭṭhānaṃ dassanāya, appattānaṃ pattiyā, aviditānaṃ vedāyāti yojanā kātabbā.

    ൨൯൯. ചതൂഹി വചീദുച്ചരിതേഹീതിആദീസു വചീതി വചീവിഞ്ഞത്തി വേദിതബ്ബാ. തിണ്ണം ദോസാനം യേന കേനചി ദുട്ഠാനി ചരിതാനീതി ദുച്ചരിതാനി. വചീതോ പവത്താനി ദുച്ചരിതാനി വചീദുച്ചരിതാനി, വചിയാ വാ നിപ്ഫാദിതാനി ദുച്ചരിതാനി വചീദുച്ചരിതാനി. തേഹി വചീദുച്ചരിതേഹി. ആരകാ രമതീതി ആരതി. വിനാ തേഹി രമതീതി വിരതി. തതോ തതോ പടിനിവത്താവ ഹുത്വാ തേഹി വിനാ രമതീതി പടിവിരതി. ഉപസഗ്ഗവസേന വാ പദം വഡ്ഢിതം. സബ്ബമിദം ഓരമണഭാവസ്സേവാധിവചനം. വേരം മണതി, വിനാസേതീതി വേരമണീ. ഇദമ്പി ഓരമണസ്സേവ വേവചനം. യായ പന ചേതനായ മുസാവാദാദീനി ഭാസമാനോ കരോതി നാമ, അയം ലോകുത്തരമഗ്ഗവിരതി. ഉപ്പജ്ജിത്വാ തം കിരിയം കാതും ന ദേതി, കിരിയാപഥം പച്ഛിന്ദതീതി അകിരിയാ. തഥാ തം കരണം കാതും ന ദേതി, കരണപഥം പച്ഛിന്ദതീതി അകരണം. യായ ച ചേതനായ ചതുബ്ബിധം വചീദുച്ചരിതം ഭാസമാനോ അജ്ഝാപജ്ജതി നാമ, അയം ഉപ്പജ്ജിത്വാ തഥാ അജ്ഝാപജ്ജിതും ന ദേതീതി അനജ്ഝാപത്തി.

    299. Catūhi vacīduccaritehītiādīsu vacīti vacīviññatti veditabbā. Tiṇṇaṃ dosānaṃ yena kenaci duṭṭhāni caritānīti duccaritāni. Vacīto pavattāni duccaritāni vacīduccaritāni, vaciyā vā nipphāditāni duccaritāni vacīduccaritāni. Tehi vacīduccaritehi. Ārakā ramatīti ārati. Vinā tehi ramatīti virati. Tato tato paṭinivattāva hutvā tehi vinā ramatīti paṭivirati. Upasaggavasena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Sabbamidaṃ oramaṇabhāvassevādhivacanaṃ. Veraṃ maṇati, vināsetīti veramaṇī. Idampi oramaṇasseva vevacanaṃ. Yāya pana cetanāya musāvādādīni bhāsamāno karoti nāma, ayaṃ lokuttaramaggavirati. Uppajjitvā taṃ kiriyaṃ kātuṃ na deti, kiriyāpathaṃ pacchindatīti akiriyā. Tathā taṃ karaṇaṃ kātuṃ na deti, karaṇapathaṃ pacchindatīti akaraṇaṃ. Yāya ca cetanāya catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ bhāsamāno ajjhāpajjati nāma, ayaṃ uppajjitvā tathā ajjhāpajjituṃ na detīti anajjhāpatti.

    വേലാഅനതിക്കമോതി ഏത്ഥ ‘‘തായ വേലായാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൫൪; മഹാവ॰ ൧-൩; ഉദാ॰ ൧ ആദയോ) താവ കാലോ വേലാതി ആഗതോ. ‘‘ഉരുവേലായം വിഹരതീ’’തി (മഹാവ॰ ൧; സം॰ നി॰ ൧.൧൩൭) ഏത്ഥ രാസി. ‘‘ഠിതധമ്മോ വേലം നാതിവത്തതീ’’തി (ചൂളവ॰ ൩൮൪; അ॰ നി॰ ൮.൧൯; ഉദാ॰ ൪൫) ഏത്ഥ സീമാ. ഇധാപി സീമാവ. അനതിക്കമനീയട്ഠേന ഹി ചത്താരി വചീസുചരിതാനി വേലാതി അധിപ്പേതാനി. ഇതി യായ ചേതനായ ചത്താരി വചീദുച്ചരിതാനി ഭാസമാനോ വേലം അതിക്കമതി നാമ, അയം ഉപ്പജ്ജിത്വാ തം വേലം അതിക്കമിതും ന ദേതീതി വേലാഅനതിക്കമോതി വുത്താ. വേലായതീതി വാ വേലാ, ചലയതി വിദ്ധംസേതീതി അത്ഥോ. കിം വേലായതി? ചതുബ്ബിധം വചീദുച്ചരിതം. ഇതി വേലായനതോ ‘വേലാ’. പുരിസസ്സ പന ഹിതസുഖം അനതിക്കമിത്വാ വത്തതീതി ‘അനതിക്കമോ’. ഏവമേത്ഥ പദദ്വയവസേനാപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Velāanatikkamoti ettha ‘‘tāya velāyā’’tiādīsu (dī. ni. 2.154; mahāva. 1-3; udā. 1 ādayo) tāva kālo velāti āgato. ‘‘Uruvelāyaṃ viharatī’’ti (mahāva. 1; saṃ. ni. 1.137) ettha rāsi. ‘‘Ṭhitadhammo velaṃ nātivattatī’’ti (cūḷava. 384; a. ni. 8.19; udā. 45) ettha sīmā. Idhāpi sīmāva. Anatikkamanīyaṭṭhena hi cattāri vacīsucaritāni velāti adhippetāni. Iti yāya cetanāya cattāri vacīduccaritāni bhāsamāno velaṃ atikkamati nāma, ayaṃ uppajjitvā taṃ velaṃ atikkamituṃ na detīti velāanatikkamoti vuttā. Velāyatīti vā velā, calayati viddhaṃsetīti attho. Kiṃ velāyati? Catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ. Iti velāyanato ‘velā’. Purisassa pana hitasukhaṃ anatikkamitvā vattatīti ‘anatikkamo’. Evamettha padadvayavasenāpi attho veditabbo.

    സേതും ഹനതീതി സേതുഘാതോ; ചതുന്നം വചീദുച്ചരിതാനം പദഘാതോ പച്ചയഘാതോതി അത്ഥോ. പച്ചയോ ഹി ഇധ സേതൂതി അധിപ്പേതോ. തത്രായം വചനത്ഥോ – രാഗാദികോ ചതുന്നം വചീദുച്ചരിതാനം പച്ചയോ വട്ടസ്മിം പുഗ്ഗലം സിനോതി ബന്ധതീതി സേതു. സേതുസ്സ ഘാതോ സേതുഘാതോ. വചീദുച്ചരിതപച്ചയസമുഗ്ഘാടികായ വിരതിയാ ഏതം അധിവചനം. അയം പന സമ്മാവാചാസങ്ഖാതാ വിരതി പുബ്ബഭാഗേ നാനാചിത്തേസു ലബ്ഭതി. അഞ്ഞേനേവ ഹി ചിത്തേന മുസാവാദാ വിരമതി, അഞ്ഞേന പേസുഞ്ഞാദീഹി. ലോകുത്തരമഗ്ഗക്ഖണേ പന ഏകചിത്തസ്മിംയേവ ലബ്ഭതി. ചതുബ്ബിധായ ഹി വചീദുച്ചരിതചേതനായ പദപച്ഛേദം കുരുമാനാ മഗ്ഗങ്ഗം പൂരയമാനാ ഏകാവ വിരതി ഉപ്പജ്ജതി.

    Setuṃ hanatīti setughāto; catunnaṃ vacīduccaritānaṃ padaghāto paccayaghātoti attho. Paccayo hi idha setūti adhippeto. Tatrāyaṃ vacanattho – rāgādiko catunnaṃ vacīduccaritānaṃ paccayo vaṭṭasmiṃ puggalaṃ sinoti bandhatīti setu. Setussa ghāto setughāto. Vacīduccaritapaccayasamugghāṭikāya viratiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ayaṃ pana sammāvācāsaṅkhātā virati pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena musāvādā viramati, aññena pesuññādīhi. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Catubbidhāya hi vacīduccaritacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjati.

    ൩൦൦. കായദുച്ചരിതേഹീതി കായതോ പവത്തേഹി കായേന വാ നിപ്ഫാദിതേഹി പാണാതിപാതാദീഹി ദുച്ചരിതേഹി. സേസം പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം. അയമ്പി സമ്മാകമ്മന്തസങ്ഖാതാ വിരതി പുബ്ബഭാഗേ നാനാചിത്തേസു ലബ്ഭതി. അഞ്ഞേനേവ ഹി ചിത്തേന പാണാതിപാതാ വിരമതി, അഞ്ഞേന അദിന്നാദാനമിച്ഛാചാരേഹി. ലോകുത്തരമഗ്ഗക്ഖണേ പന ഏകചിത്തസ്മിംയേവ ലബ്ഭതി. തിവിധായ ഹി കായദുച്ചരിതചേതനായ പദപച്ഛേദം കുരുമാനാ മഗ്ഗങ്ഗം പൂരയമാനാ ഏകാവ വിരതി ഉപ്പജ്ജതി.

    300. Kāyaduccaritehīti kāyato pavattehi kāyena vā nipphāditehi pāṇātipātādīhi duccaritehi. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Ayampi sammākammantasaṅkhātā virati pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena pāṇātipātā viramati, aññena adinnādānamicchācārehi. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Tividhāya hi kāyaduccaritacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjati.

    ൩൦൧. സമ്മാആജീവനിദ്ദേസേ അകിരിയാതിആദീസു യായ ചേതനായ മിച്ഛാജീവം ആജീവമാനോ കിരിയം കരോതി നാമ, അയം ഉപ്പജ്ജിത്വാ തം കിരിയം കാതും ന ദേതീതി അകിരിയാതി. ഇമിനാ നയേന യോജനാ വേദിതബ്ബാ. ആജീവോ ച നാമേസ പാടിയേക്കോ നത്ഥി, വാചാകമ്മന്തേസു ഗഹിതേസു ഗഹിതോവ ഹോതി, തപ്പക്ഖികത്താ. ധുവപടിസേവനവസേന പനായം തതോ നീഹരിത്വാ ദസ്സിതോതി. ഏവം സന്തേ സമ്മാആജീവോ സകിച്ചകോ ന ഹോതി , അട്ഠ മഗ്ഗങ്ഗാനി ന പരിപൂരേന്തി, തസ്മാ സമ്മാആജീവോ സകിച്ചകോ കാതബ്ബോ, അട്ഠ മഗ്ഗങ്ഗാനി പരിപൂരേതബ്ബാനീതി. തത്രായം നയോ – ആജീവോ നാമ ഭിജ്ജമാനോ കായവചീദ്വാരേസുയേവ ഭിജ്ജതി. മനോദ്വാരേ ആജീവഭേദോ നാമ നത്ഥി. പൂരയമാനോപി തസ്മിംയേവ ദ്വാരദ്വയേ പൂരതി. മനോദ്വാരേ ആജീവപൂരണം നാമ നത്ഥി. കായദ്വാരേ പന വീതിക്കമോ ആജീവഹേതുകോപി അത്ഥി നആജീവഹേതുകോപി. തഥാ വചീദ്വാരേ.

    301. Sammāājīvaniddese akiriyātiādīsu yāya cetanāya micchājīvaṃ ājīvamāno kiriyaṃ karoti nāma, ayaṃ uppajjitvā taṃ kiriyaṃ kātuṃ na detīti akiriyāti. Iminā nayena yojanā veditabbā. Ājīvo ca nāmesa pāṭiyekko natthi, vācākammantesu gahitesu gahitova hoti, tappakkhikattā. Dhuvapaṭisevanavasena panāyaṃ tato nīharitvā dassitoti. Evaṃ sante sammāājīvo sakiccako na hoti , aṭṭha maggaṅgāni na paripūrenti, tasmā sammāājīvo sakiccako kātabbo, aṭṭha maggaṅgāni paripūretabbānīti. Tatrāyaṃ nayo – ājīvo nāma bhijjamāno kāyavacīdvāresuyeva bhijjati. Manodvāre ājīvabhedo nāma natthi. Pūrayamānopi tasmiṃyeva dvāradvaye pūrati. Manodvāre ājīvapūraṇaṃ nāma natthi. Kāyadvāre pana vītikkamo ājīvahetukopi atthi naājīvahetukopi. Tathā vacīdvāre.

    തത്ഥ യം രാജരാജമഹാമത്താ ഖിഡ്ഡാപസുതാ സൂരഭാവം ദസ്സേന്താ മിഗവധം വാ പന്ഥദുഹനം വാ പരദാരവീതിക്കമം വാ കരോന്തി, ഇദം അകുസലം കായകമ്മം നാമ. തതോ വിരതിപി ‘സമ്മാകമ്മന്തോ’ നാമ. യം പന നആജീവഹേതുകം ചതുബ്ബിധം വചീദുച്ചരിതം ഭാസന്തി, ഇദം അകുസലം വചീകമ്മം നാമ. തതോ വിരതിപി ‘സമ്മാവാചാ’ നാമ.

    Tattha yaṃ rājarājamahāmattā khiḍḍāpasutā sūrabhāvaṃ dassentā migavadhaṃ vā panthaduhanaṃ vā paradāravītikkamaṃ vā karonti, idaṃ akusalaṃ kāyakammaṃ nāma. Tato viratipi ‘sammākammanto’ nāma. Yaṃ pana naājīvahetukaṃ catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ bhāsanti, idaṃ akusalaṃ vacīkammaṃ nāma. Tato viratipi ‘sammāvācā’ nāma.

    യം പന ആജീവഹേതു നേസാദമച്ഛബന്ധാദയോ പാണം ഹനന്തി, അദിന്നം ആദിയന്തി, മിച്ഛാചാരം ചരന്തി, അയം മിച്ഛാജീവോ നാമ. തതോ വിരതി ‘സമ്മാആജീവോ’ നാമ. യമ്പി ലഞ്ജം ഗഹേത്വാ മുസാ ഭണന്തി, പേസുഞ്ഞഫരുസസമ്ഫപ്പലാപേ പവത്തേന്തി, അയമ്പി മിച്ഛാജീവോ നാമ. തതോ വിരതി സമ്മാആജീവോ നാമ.

    Yaṃ pana ājīvahetu nesādamacchabandhādayo pāṇaṃ hananti, adinnaṃ ādiyanti, micchācāraṃ caranti, ayaṃ micchājīvo nāma. Tato virati ‘sammāājīvo’ nāma. Yampi lañjaṃ gahetvā musā bhaṇanti, pesuññapharusasamphappalāpe pavattenti, ayampi micchājīvo nāma. Tato virati sammāājīvo nāma.

    മഹാസീവത്ഥേരോ പനാഹ – ‘കായവചീദ്വാരേസുപി വീതിക്കമോ ആജീവഹേതുകോ വാ ഹോതു നോ വാ ആജീവഹേതുകോ, അകുസലം കായകമ്മം വചീകമ്മന്ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. തതോ വിരതിപി സമ്മാകമ്മന്തോ സമ്മാവാചാത്വേവ വുച്ചതീ’തി. ‘ആജീവോ കുഹി’ന്തി വുത്തേ പന ‘തീണി കുഹനവത്ഥൂനി നിസ്സായ ചത്താരോ പച്ചയേ ഉപ്പാദേത്വാ തേസം പരിഭോഗോ’തി ആഹ. അയം പന കോടിപ്പത്തോ മിച്ഛാജീവോ. തതോ വിരതി സമ്മാആജീവോ നാമ.

    Mahāsīvatthero panāha – ‘kāyavacīdvāresupi vītikkamo ājīvahetuko vā hotu no vā ājīvahetuko, akusalaṃ kāyakammaṃ vacīkammantveva saṅkhyaṃ gacchati. Tato viratipi sammākammanto sammāvācātveva vuccatī’ti. ‘Ājīvo kuhi’nti vutte pana ‘tīṇi kuhanavatthūni nissāya cattāro paccaye uppādetvā tesaṃ paribhogo’ti āha. Ayaṃ pana koṭippatto micchājīvo. Tato virati sammāājīvo nāma.

    അയമ്പി സമ്മാആജീവോ പുബ്ബഭാഗേ നാനാചിത്തേസു ലബ്ഭതി, അഞ്ഞേനേവ ഹി ചിത്തേന കായദ്വാരവീതിക്കമാ വിരമതി, അഞ്ഞേന വചീദ്വാരവീതിക്കമാ. ലോകുത്തരമഗ്ഗക്ഖണേ പന ഏകചിത്തസ്മിംയേവ ലബ്ഭതി. കായവചീദ്വാരേസു ഹി സത്തകമ്മപഥവസേന ഉപ്പന്നായ മിച്ഛാജീവസങ്ഖാതായ ദുസ്സീല്യചേതനായ പദപച്ഛേദം കുരുമാനാ മഗ്ഗങ്ഗം പൂരയമാനാ ഏകാവ വിരതി ഉപ്പജ്ജതീതി. അയം നിദ്ദേസവാരേ വിസേസോ.

    Ayampi sammāājīvo pubbabhāge nānācittesu labbhati, aññeneva hi cittena kāyadvāravītikkamā viramati, aññena vacīdvāravītikkamā. Lokuttaramaggakkhaṇe pana ekacittasmiṃyeva labbhati. Kāyavacīdvāresu hi sattakammapathavasena uppannāya micchājīvasaṅkhātāya dussīlyacetanāya padapacchedaṃ kurumānā maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva virati uppajjatīti. Ayaṃ niddesavāre viseso.

    യം പനേതം ഇന്ദ്രിയേസു അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം വഡ്ഢിതം, മഗ്ഗങ്ഗേസു ച സമ്മാവാചാദീനി, തേസം വസേന സങ്ഗഹവാരേ ‘‘നവിന്ദ്രിയാനി, അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ’’തി വുത്തം. സുഞ്ഞതവാരോ പാകതികോയേവാതി. അയം താവ സുദ്ധികപടിപദായ വിസേസോ.

    Yaṃ panetaṃ indriyesu anaññātaññassāmītindriyaṃ vaḍḍhitaṃ, maggaṅgesu ca sammāvācādīni, tesaṃ vasena saṅgahavāre ‘‘navindriyāni, aṭṭhaṅgiko maggo’’ti vuttaṃ. Suññatavāro pākatikoyevāti. Ayaṃ tāva suddhikapaṭipadāya viseso.

    ൩൪൩. ഇതോ പരം സുദ്ധികസുഞ്ഞതാ സുഞ്ഞതപടിപദാ സുദ്ധികഅപ്പണിഹിതാ അപ്പണിഹിതപടിപദാതി അയം ദേസനാഭേദോ ഹോതി. തത്ഥ സുഞ്ഞതന്തി ലോകുത്തരമഗ്ഗസ്സ നാമം. സോ ഹി ആഗമനതോ സഗുണതോ ആരമ്മണതോതി തീഹി കാരണേഹി നാമം ലഭതി. കഥം? ഇധ ഭിക്ഖു അനത്തതോ അഭിനിവിസിത്വാ അനത്തതോ സങ്ഖാരേ പസ്സതി. യസ്മാ പന അനത്തതോ ദിട്ഠമത്തേനേവ മഗ്ഗവുട്ഠാനം നാമ ന ഹോതി, അനിച്ചതോപി ദുക്ഖതോപി ദട്ഠുമേവ വട്ടതി, തസ്മാ ‘അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താ’തി തിവിധം അനുപസ്സനം ആരോപേത്വാ സമ്മസന്തോ ചരതി. വുട്ഠാനഗാമിനിവിപസ്സനാ പനസ്സ തേഭൂമകേപി സങ്ഖാരേ സുഞ്ഞതോവ പസ്സതി. അയം വിപസ്സനാ സുഞ്ഞതാ നാമ ഹോതി. സാ ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ ‘സുഞ്ഞത’ന്തി നാമം ദേതി. ഏവം മഗ്ഗോ ‘ആഗമനതോ’ സുഞ്ഞതനാമം ലഭതി. യസ്മാ പന സോ രാഗാദീഹി സുഞ്ഞോ തസ്മാ ‘സഗുണേനേവ’ സുഞ്ഞതനാമം ലഭതി. നിബ്ബാനമ്പി രാഗാദീഹി സുഞ്ഞത്താ സുഞ്ഞതന്തി വുച്ചതി. തം ആരമ്മണം കത്വാ ഉപ്പന്നത്താ മഗ്ഗോ ‘ആരമ്മണതോ’ സുഞ്ഞതനാമം ലഭതി.

    343. Ito paraṃ suddhikasuññatā suññatapaṭipadā suddhikaappaṇihitā appaṇihitapaṭipadāti ayaṃ desanābhedo hoti. Tattha suññatanti lokuttaramaggassa nāmaṃ. So hi āgamanato saguṇato ārammaṇatoti tīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati. Kathaṃ? Idha bhikkhu anattato abhinivisitvā anattato saṅkhāre passati. Yasmā pana anattato diṭṭhamatteneva maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, aniccatopi dukkhatopi daṭṭhumeva vaṭṭati, tasmā ‘aniccaṃ dukkhamanattā’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto carati. Vuṭṭhānagāminivipassanā panassa tebhūmakepi saṅkhāre suññatova passati. Ayaṃ vipassanā suññatā nāma hoti. Sā āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa ‘suññata’nti nāmaṃ deti. Evaṃ maggo ‘āgamanato’ suññatanāmaṃ labhati. Yasmā pana so rāgādīhi suñño tasmā ‘saguṇeneva’ suññatanāmaṃ labhati. Nibbānampi rāgādīhi suññattā suññatanti vuccati. Taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannattā maggo ‘ārammaṇato’ suññatanāmaṃ labhati.

    തത്ഥ സുത്തന്തികപരിയായേന സഗുണതോപി ആരമ്മണതോപി നാമം ലഭതി. പരിയായദേസനാ ഹേസാ. അഭിധമ്മകഥാ പന നിപ്പരിയായദേസനാ. തസ്മാ ഇധ സഗുണതോ വാ ആരമ്മണതോ വാ നാമം ന ലഭതി, ആഗമനതോവ ലഭതി. ആഗമനമേവ ഹി ധുരം. തം ദുവിധം ഹോതി – വിപസ്സനാഗമനം മഗ്ഗാഗമനന്തി. തത്ഥ മഗ്ഗസ്സ ആഗതട്ഠാനേ വിപസ്സനാഗമനം ധുരം, ഫലസ്സ ആഗതട്ഠാനേ മഗ്ഗാഗമനം ധുരം. ഇധ മഗ്ഗസ്സ ആഗതത്താ വിപസ്സനാഗമനമേവ ധുരം ജാതം.

    Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā. Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti. Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuraṃ. Idha maggassa āgatattā vipassanāgamanameva dhuraṃ jātaṃ.

    ൩൫൦. അപ്പണിഹിതന്തി, ഏത്ഥാപി അപ്പണിഹിതന്തി മഗ്ഗസ്സേവ നാമം. ഇദമ്പി നാമം മഗ്ഗോ തീഹേവ കാരണേഹി ലഭതി. കഥം? ഇധ ഭിക്ഖു ആദിതോവ ദുക്ഖതോ അഭിനിവിസിത്വാ ദുക്ഖതോവ സങ്ഖാരേ പസ്സതി. യസ്മാ പന ദുക്ഖതോ ദിട്ഠമത്തേനേവ മഗ്ഗവുട്ഠാനം നാമ ന ഹോതി, അനിച്ചതോപി അനത്തതോപി ദട്ഠുമേവ വട്ടതി, തസ്മാ അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താ’തി തിവിധം അനുപസ്സനം ആരോപേത്വാ സമ്മസന്തോ ചരതി. വുട്ഠാനഗാമിനിവിപസ്സനാ പനസ്സ തേഭൂമകസങ്ഖാരേസു പണിധിം സോസേത്വാ പരിയാദിയിത്വാ വിസ്സജ്ജേതി. അയം വിപസ്സനാ അപ്പണിഹിതാ നാമ ഹോതി. സാ ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ ‘അപ്പണിഹിത’ന്തി നാമം ദേതി. ഏവം മഗ്ഗോ ‘ആഗമനതോ’ അപ്പണിഹിതനാമം ലഭതി. യസ്മാ പന തത്ഥ രാഗദോസമോഹപണിധയോ നത്ഥി, തസ്മാ ‘സഗുണേനേവ’ അപ്പണിഹിതനാമം ലഭതി. നിബ്ബാനമ്പി തേസം പണിധീനം അഭാവാ അപ്പണിഹിതന്തി വുച്ചതി. തം ആരമ്മണം കത്വാ ഉപ്പന്നത്താ മഗ്ഗോ അപ്പണിഹിതനാമം ലഭതി.

    350. Appaṇihitanti, etthāpi appaṇihitanti maggasseva nāmaṃ. Idampi nāmaṃ maggo tīheva kāraṇehi labhati. Kathaṃ? Idha bhikkhu āditova dukkhato abhinivisitvā dukkhatova saṅkhāre passati. Yasmā pana dukkhato diṭṭhamatteneva maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, aniccatopi anattatopi daṭṭhumeva vaṭṭati, tasmā aniccaṃ dukkhamanattā’ti tividhaṃ anupassanaṃ āropetvā sammasanto carati. Vuṭṭhānagāminivipassanā panassa tebhūmakasaṅkhāresu paṇidhiṃ sosetvā pariyādiyitvā vissajjeti. Ayaṃ vipassanā appaṇihitā nāma hoti. Sā āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa ‘appaṇihita’nti nāmaṃ deti. Evaṃ maggo ‘āgamanato’ appaṇihitanāmaṃ labhati. Yasmā pana tattha rāgadosamohapaṇidhayo natthi, tasmā ‘saguṇeneva’ appaṇihitanāmaṃ labhati. Nibbānampi tesaṃ paṇidhīnaṃ abhāvā appaṇihitanti vuccati. Taṃ ārammaṇaṃ katvā uppannattā maggo appaṇihitanāmaṃ labhati.

    തത്ഥ സുത്തന്തികപരിയായേന സഗുണതോപി ആരമ്മണതോപി നാമം ലഭതി. പരിയായദേസനാ ഹേസാ . അഭിധമ്മകഥാ പന നിപ്പരിയായദേസനാ. തസ്മാ ഇധ സഗുണതോ വാ ആരമ്മണതോ വാ നാമം ന ലഭതി, ആഗമനതോവ ലഭതി. ആഗമനമേവ ഹി ധുരം. തം ദുവിധം ഹോതി – വിപസ്സനാഗമനം മഗ്ഗാഗമനന്തി. തത്ഥ മഗ്ഗസ്സ ആഗതട്ഠാനേ വിപസ്സനാഗമനം ധുരം, ഫലസ്സ ആഗതട്ഠാനേ മഗ്ഗാഗമനം ധുരം. ഇധ മഗ്ഗസ്സ ആഗതത്താ വിപസ്സനാഗമനമേവ ധുരം ജാതം.

    Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā . Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti. Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuraṃ. Idha maggassa āgatattā vipassanāgamanameva dhuraṃ jātaṃ.

    നനു ച സുഞ്ഞതോ അനിമിത്തോ അപ്പണിഹിതോതി തീണി മഗ്ഗസ്സ നാമാനി? യഥാഹ – ‘‘തയോമേ, ഭിക്ഖവേ, വിമോക്ഖാ – സുഞ്ഞതോ വിമോക്ഖോ, അനിമിത്തോ വിമോക്ഖോ, അപ്പണിഹിതോ വിമോക്ഖോ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൨൦൯). തേസു ഇധ ദ്വേ മഗ്ഗേ ഗഹേത്വാ അനിമിത്തോ കസ്മാ ന ഗഹിതോതി? ആഗമനാഭാവതോ. അനിമിത്തവിപസ്സനാ ഹി സയം ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ നാമം ദാതും ന സക്കോതി. സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ പന അത്തനോ പുത്തസ്സ രാഹുലത്ഥേരസ്സ.

    Nanu ca suññato animitto appaṇihitoti tīṇi maggassa nāmāni? Yathāha – ‘‘tayome, bhikkhave, vimokkhā – suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.209). Tesu idha dve magge gahetvā animitto kasmā na gahitoti? Āgamanābhāvato. Animittavipassanā hi sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkoti. Sammāsambuddho pana attano puttassa rāhulattherassa.

    ‘‘അനിമിത്തഞ്ച ഭാവേഹി, മാനാനുസയമുജ്ജഹ;

    ‘‘Animittañca bhāvehi, mānānusayamujjaha;

    തതോ മാനാഭിസമയാ, ഉപസന്തോ ചരിസ്സസീ’’തി. (സു॰ നി॰ ൩൪൪);

    Tato mānābhisamayā, upasanto carissasī’’ti. (su. ni. 344);

    അനിമിത്തവിപസ്സനം കഥേസി. വിപസ്സനാ ഹി നിച്ചനിമിത്തം ധുവനിമിത്തം സുഖനിമിത്തം അത്തനിമിത്തഞ്ച ഉഗ്ഘാടേതി. തസ്മാ അനിമിത്താതി കഥിതാ. സാ ച കിഞ്ചാപി തം നിമിത്തം ഉഗ്ഘാടേതി, സയം പന നിമിത്തധമ്മേസു ചരതീതി സനിമിത്താവ ഹോതി. തസ്മാ സയം ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ നാമം ദാതും ന സക്കോതി.

    Animittavipassanaṃ kathesi. Vipassanā hi niccanimittaṃ dhuvanimittaṃ sukhanimittaṃ attanimittañca ugghāṭeti. Tasmā animittāti kathitā. Sā ca kiñcāpi taṃ nimittaṃ ugghāṭeti, sayaṃ pana nimittadhammesu caratīti sanimittāva hoti. Tasmā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkoti.

    അപരോ നയോ – അഭിധമ്മോ നാമ പരമത്ഥദേസനാ. അനിമിത്തമഗ്ഗസ്സ ച പരമത്ഥതോ ഹേതുവേകല്ലമേവ ഹോതി. കഥം? അനിച്ചാനുപസ്സനായ ഹി വസേന അനിമിത്തവിമോക്ഖോ കഥിതോ. തേന ച വിമോക്ഖേന സദ്ധിന്ദ്രിയം അധിമത്തം ഹോതി. തം അരിയമഗ്ഗേ ഏകങ്ഗമ്പി ന ഹോതി, അമഗ്ഗങ്ഗത്താ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ പരമത്ഥതോ നാമം ദാതും ന സക്കോതി. ഇതരേസു പന ദ്വീസു അനത്താനുപസ്സനായ താവ വസേന സുഞ്ഞതവിമോക്ഖോ, ദുക്ഖാനുപസ്സനായ വസേന അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖോ കഥിതോ. തേസു സുഞ്ഞതവിമോക്ഖേന പഞ്ഞിന്ദ്രിയം അധിമത്തം ഹോതി, അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖേന സമാധിന്ദ്രിയം. താനി അരിയമഗ്ഗസ്സ അങ്ഗത്താ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ പരമത്ഥതോ നാമം ദാതും സക്കോന്തി. മഗ്ഗാരമ്മണത്തികേപി ഹി മഗ്ഗാധിപതിധമ്മവിഭജനേ ഛന്ദചിത്താനം അധിപതികാലേ തേസം ധമ്മാനം അമഗ്ഗങ്ഗത്താവ മഗ്ഗാധിപതിഭാവോ ന വുത്തോ. ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബന്തി. അയമേത്ഥ അട്ഠകഥാമുത്തകോ ഏകസ്സ ആചരിയസ്സ മതിവിനിച്ഛയോ.

    Aparo nayo – abhidhammo nāma paramatthadesanā. Animittamaggassa ca paramatthato hetuvekallameva hoti. Kathaṃ? Aniccānupassanāya hi vasena animittavimokkho kathito. Tena ca vimokkhena saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Taṃ ariyamagge ekaṅgampi na hoti, amaggaṅgattā attano maggassa paramatthato nāmaṃ dātuṃ na sakkoti. Itaresu pana dvīsu anattānupassanāya tāva vasena suññatavimokkho, dukkhānupassanāya vasena appaṇihitavimokkho kathito. Tesu suññatavimokkhena paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, appaṇihitavimokkhena samādhindriyaṃ. Tāni ariyamaggassa aṅgattā attano maggassa paramatthato nāmaṃ dātuṃ sakkonti. Maggārammaṇattikepi hi maggādhipatidhammavibhajane chandacittānaṃ adhipatikāle tesaṃ dhammānaṃ amaggaṅgattāva maggādhipatibhāvo na vutto. Evaṃsampadamidaṃ veditabbanti. Ayamettha aṭṭhakathāmuttako ekassa ācariyassa mativinicchayo.

    ഏവം സബ്ബഥാപി അനിമിത്തവിപസ്സനാ സയം ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ നാമം ദാതും ന സക്കോതീതി അനിമിത്തമഗ്ഗോ ന ഗഹിതോ. കേചി പന ‘അനിമിത്തമഗ്ഗോ ആഗമനതോ നാമം അലഭന്തോപി സുത്തന്തപരിയായേന സഗുണതോ ച ആരമ്മണതോ ച നാമം ലഭതീ’തി ആഹംസു. തേ ഇദം വത്വാ പടിക്ഖിത്താ – അനിമിത്തമഗ്ഗേ സഗുണതോ ച ആരമ്മണതോ ച നാമം ലഭന്തേ സുഞ്ഞതഅപ്പണിഹിതമഗ്ഗാപി സഗുണതോയേവ ആരമ്മണതോയേവ ച ഇധ നാമം ലഭേയ്യും. ന പന ലഭന്തി. കിം കാരണാ? അയഞ്ഹി മഗ്ഗോ നാമ ദ്വീഹി കാരണേഹി നാമം ലഭതി – സരസതോ ച പച്ചനീകതോ ച; സഭാവതോ ച പടിപക്ഖതോ ചാതി അത്ഥോ. തത്ഥ സുഞ്ഞതഅപ്പണിഹിതമഗ്ഗാ സരസതോപി പച്ചനീകതോപി നാമം ലഭന്തി. സുഞ്ഞതഅപ്പണിഹിതമഗ്ഗാ ഹി രാഗാദീഹി സുഞ്ഞാ, രാഗപണിധിആദീഹി ച അപ്പണിഹിതാതി ഏവം ‘സരസതോ’ നാമം ലഭന്തി. സുഞ്ഞതോ ച അത്താഭിനിവേസസ്സ പടിപക്ഖോ, അപ്പണിഹിതോ പണിധിസ്സാതി ഏവം ‘പച്ചനീകതോ’ നാമം ലഭന്തി. അനിമിത്തമഗ്ഗോ പന രാഗാദിനിമിത്താനം നിച്ചനിമിത്താദീനഞ്ച അഭാവേന സരസതോവ നാമം ലഭതി, നോ പച്ചനീകതോ. ന ഹി സോ സങ്ഖാരനിമിത്താരമ്മണായ അനിച്ചാനുപസ്സനായ പടിപക്ഖോ. അനിച്ചാനുപസ്സനാ പനസ്സ അനുലോമഭാവേ ഠിതാതി. സബ്ബഥാപി അഭിധമ്മപരിയായേന അനിമിത്തമഗ്ഗോ നാമ നത്ഥീതി.

    Evaṃ sabbathāpi animittavipassanā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ dātuṃ na sakkotīti animittamaggo na gahito. Keci pana ‘animittamaggo āgamanato nāmaṃ alabhantopi suttantapariyāyena saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ labhatī’ti āhaṃsu. Te idaṃ vatvā paṭikkhittā – animittamagge saguṇato ca ārammaṇato ca nāmaṃ labhante suññataappaṇihitamaggāpi saguṇatoyeva ārammaṇatoyeva ca idha nāmaṃ labheyyuṃ. Na pana labhanti. Kiṃ kāraṇā? Ayañhi maggo nāma dvīhi kāraṇehi nāmaṃ labhati – sarasato ca paccanīkato ca; sabhāvato ca paṭipakkhato cāti attho. Tattha suññataappaṇihitamaggā sarasatopi paccanīkatopi nāmaṃ labhanti. Suññataappaṇihitamaggā hi rāgādīhi suññā, rāgapaṇidhiādīhi ca appaṇihitāti evaṃ ‘sarasato’ nāmaṃ labhanti. Suññato ca attābhinivesassa paṭipakkho, appaṇihito paṇidhissāti evaṃ ‘paccanīkato’ nāmaṃ labhanti. Animittamaggo pana rāgādinimittānaṃ niccanimittādīnañca abhāvena sarasatova nāmaṃ labhati, no paccanīkato. Na hi so saṅkhāranimittārammaṇāya aniccānupassanāya paṭipakkho. Aniccānupassanā panassa anulomabhāve ṭhitāti. Sabbathāpi abhidhammapariyāyena animittamaggo nāma natthīti.

    സുത്തന്തികപരിയായേന പനേസ ഏവം ആഹരിത്വാ ദീപിതോ – യസ്മിഞ്ഹി വാരേ മഗ്ഗവുട്ഠാനം ഹോതി, തീണി ലക്ഖണാനി ഏകാവജ്ജനേന വിയ ആപാഥമാഗച്ഛന്തി, തിണ്ണഞ്ച ഏകതോ ആപാഥഗമനം നാമ നത്ഥി. കമ്മട്ഠാനസ്സ പന വിഭൂതഭാവദീപനത്ഥം ഏവം വുത്തം. ആദിതോ ഹി യത്ഥ കത്ഥചി അഭിനിവേസോ ഹോതു, വുട്ഠാനഗാമിനീ പന വിപസ്സനാ യം യം സമ്മസിത്വാ വുട്ഠാതി തസ്സ തസ്സേവ വസേന ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ നാമം ദേതി. കഥം? അനിച്ചാദീസു ഹി യത്ഥ കത്ഥചി അഭിനിവിസിത്വാ ഇതരമ്പി ലക്ഖണദ്വയം ദട്ഠും വട്ടതി ഏവ. ഏകലക്ഖണദസ്സനമത്തേനേവ ഹി മഗ്ഗവുട്ഠാനം നാമ ന ഹോതി, തസ്മാ അനിച്ചതോ അഭിനിവിട്ഠോ ഭിക്ഖു ന കേവലം അനിച്ചതോവ വുട്ഠാതി, ദുക്ഖതോപി അനത്തതോപി വുട്ഠാതിയേവ. ദുക്ഖതോ അനത്തതോ അഭിനിവിട്ഠേപി ഏസേവ നയോ. ഇതി ആദിതോ യത്ഥ കത്ഥചി അഭിനിവേസോ ഹോതു, വുട്ഠാനഗാമിനീ പന വിപസ്സനാ യം യം സമ്മസിത്വാ വുട്ഠാതി തസ്സ തസ്സേവ വസേന ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠത്വാ അത്തനോ മഗ്ഗസ്സ നാമം ദേതി. തത്ഥ അനിച്ചതോ വുട്ഠഹന്തസ്സ മഗ്ഗോ അനിമിത്തോ നാമ ഹോതി, ദുക്ഖതോ വുട്ഠഹന്തസ്സ അപ്പണിഹിതോ, അനത്തതോ വുട്ഠഹന്തസ്സ സുഞ്ഞതോതി. ഏവം സുത്തന്തപരിയായേന ആഹരിത്വാ ദീപിതോ.

    Suttantikapariyāyena panesa evaṃ āharitvā dīpito – yasmiñhi vāre maggavuṭṭhānaṃ hoti, tīṇi lakkhaṇāni ekāvajjanena viya āpāthamāgacchanti, tiṇṇañca ekato āpāthagamanaṃ nāma natthi. Kammaṭṭhānassa pana vibhūtabhāvadīpanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Ādito hi yattha katthaci abhiniveso hotu, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā yaṃ yaṃ sammasitvā vuṭṭhāti tassa tasseva vasena āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ deti. Kathaṃ? Aniccādīsu hi yattha katthaci abhinivisitvā itarampi lakkhaṇadvayaṃ daṭṭhuṃ vaṭṭati eva. Ekalakkhaṇadassanamatteneva hi maggavuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā aniccato abhiniviṭṭho bhikkhu na kevalaṃ aniccatova vuṭṭhāti, dukkhatopi anattatopi vuṭṭhātiyeva. Dukkhato anattato abhiniviṭṭhepi eseva nayo. Iti ādito yattha katthaci abhiniveso hotu, vuṭṭhānagāminī pana vipassanā yaṃ yaṃ sammasitvā vuṭṭhāti tassa tasseva vasena āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano maggassa nāmaṃ deti. Tattha aniccato vuṭṭhahantassa maggo animitto nāma hoti, dukkhato vuṭṭhahantassa appaṇihito, anattato vuṭṭhahantassa suññatoti. Evaṃ suttantapariyāyena āharitvā dīpito.

    വുട്ഠാനഗാമിനീ പന വിപസ്സനാ കിമാരമ്മണാതി? ലക്ഖണാരമ്മണാതി. ലക്ഖണം നാമ പഞ്ഞത്തിഗതികം ന വത്തബ്ബധമ്മഭൂതം. യോ പന അനിച്ചം ദുക്ഖമനത്താതി തീണി ലക്ഖണാനി സല്ലക്ഖേതി, തസ്സ പഞ്ചക്ഖന്ധാ കണ്ഠേ ബദ്ധകുണപം വിയ ഹോന്തി. സങ്ഖാരാരമ്മണമേവ ഞാണം സങ്ഖാരതോ വുട്ഠാതി. യഥാ ഹി ഏകോ ഭിക്ഖു പത്തം കിണിതുകാമോ പത്തവാണിജേന പത്തം ആഭതം ദിസ്വാ ഹട്ഠപഹട്ഠോ ഗണ്ഹിസ്സാമീതി ചിന്തേത്വാ വീമംസമാനോ തീണി ഛിദ്ദാനി പസ്സേയ്യ, സോ ന ഛിദ്ദേസു നിരാലയോ ഹോതി, പത്തേ പന നിരാലയോ ഹോതി; ഏവമേവ തീണി ലക്ഖണാനി സല്ലക്ഖേത്വാ സങ്ഖാരേസു നിരാലയോ ഹോതി. സങ്ഖാരാരമ്മണേനേവ ഞാണേന സങ്ഖാരതോ വുട്ഠാതീതി വേദിതബ്ബം. ദുസ്സോപമായപി ഏസേവ നയോ.

    Vuṭṭhānagāminī pana vipassanā kimārammaṇāti? Lakkhaṇārammaṇāti. Lakkhaṇaṃ nāma paññattigatikaṃ na vattabbadhammabhūtaṃ. Yo pana aniccaṃ dukkhamanattāti tīṇi lakkhaṇāni sallakkheti, tassa pañcakkhandhā kaṇṭhe baddhakuṇapaṃ viya honti. Saṅkhārārammaṇameva ñāṇaṃ saṅkhārato vuṭṭhāti. Yathā hi eko bhikkhu pattaṃ kiṇitukāmo pattavāṇijena pattaṃ ābhataṃ disvā haṭṭhapahaṭṭho gaṇhissāmīti cintetvā vīmaṃsamāno tīṇi chiddāni passeyya, so na chiddesu nirālayo hoti, patte pana nirālayo hoti; evameva tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetvā saṅkhāresu nirālayo hoti. Saṅkhārārammaṇeneva ñāṇena saṅkhārato vuṭṭhātīti veditabbaṃ. Dussopamāyapi eseva nayo.

    ഇതി ഭഗവാ ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാജേന്തോ സുദ്ധികപടിപദായ ചതുക്കനയം പഞ്ചകനയന്തി ദ്വേപി നയേ ആഹരി. തഥാ സുദ്ധികസുഞ്ഞതായ സുഞ്ഞതപടിപദായ സുദ്ധികഅപ്പണിഹിതായ അപ്പണിഹിതപടിപദായാതി. കസ്മാ ഏവം ആഹരീതി? പുഗ്ഗലജ്ഝാസയേന ചേവ ദേസനാവിലാസേന ച. തദുഭയമ്പി ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. ഏവം ലോകുത്തരം ഝാനം ഭാവേതീതി ഏത്ഥ സുദ്ധികപടിപദായ ചതുക്കപഞ്ചകവസേന ദ്വേ നയാ, തഥാ സേസേസൂതി സബ്ബേസുപി പഞ്ചസു കോട്ഠാസേസു ദസ നയാ ഭാജിതാ.

    Iti bhagavā lokuttaraṃ jhānaṃ bhājento suddhikapaṭipadāya catukkanayaṃ pañcakanayanti dvepi naye āhari. Tathā suddhikasuññatāya suññatapaṭipadāya suddhikaappaṇihitāya appaṇihitapaṭipadāyāti. Kasmā evaṃ āharīti? Puggalajjhāsayena ceva desanāvilāsena ca. Tadubhayampi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Evaṃ lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetīti ettha suddhikapaṭipadāya catukkapañcakavasena dve nayā, tathā sesesūti sabbesupi pañcasu koṭṭhāsesu dasa nayā bhājitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ലോകുത്തരകുസലം • Lokuttarakusalaṃ

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ലോകുത്തരകുസലവണ്ണനാ • Lokuttarakusalavaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ലോകുത്തരകുസലവണ്ണനാ • Lokuttarakusalavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact