Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
લોકુત્તરવિપાકકથા
Lokuttaravipākakathā
૫૦૫. લોકુત્તરવિપાકમ્પિ કુસલસદિસત્તા કુસલાનુગતિકમેવ કત્વા ભાજિતં. યસ્મા પન તેભૂમકકુસલં ચુતિપટિસન્ધિવસેન વટ્ટં આચિનાતિ વડ્ઢેતિ, તસ્મા તત્થ કતત્તા ઉપચિતત્તાતિ વુત્તં. લોકુત્તરં પન તેન આચિતમ્પિ અપચિનાતિ, સયમ્પિ ચુતિપટિસન્ધિવસેન ન આચિનાતિ, તેનેત્થ ‘કતત્તા ઉપચિતત્તા’તિ અવત્વા કતત્તા ભાવિતત્તાતિ વુત્તં.
505. Lokuttaravipākampi kusalasadisattā kusalānugatikameva katvā bhājitaṃ. Yasmā pana tebhūmakakusalaṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭaṃ ācināti vaḍḍheti, tasmā tattha katattā upacitattāti vuttaṃ. Lokuttaraṃ pana tena ācitampi apacināti, sayampi cutipaṭisandhivasena na ācināti, tenettha ‘katattā upacitattā’ti avatvā katattā bhāvitattāti vuttaṃ.
સુઞ્ઞતન્તિઆદીસુ ‘મગ્ગો’ તાવ ‘આગમનતો સગુણતો આરમ્મણતોતિ તીહિ કારણેહિ નામં લભતી’તિ, ઇદં હેટ્ઠા કુસલાધિકારે વિત્થારિતં. તત્થ સુત્તન્તિકપરિયાયેન સગુણતોપિ આરમ્મણતોપિ નામં લભતિ. પરિયાયદેસના હેસા. અભિધમ્મકથા પન નિપ્પરિયાયદેસના. તસ્મા ઇધ સગુણતો વા આરમ્મણતો વા નામં ન લભતિ, આગમનતોવ લભતિ. આગમનમેવ હિ ધુરં. તં દુવિધં હોતિ – વિપસ્સનાગમનં મગ્ગાગમનન્તિ.
Suññatantiādīsu ‘maggo’ tāva ‘āgamanato saguṇato ārammaṇatoti tīhi kāraṇehi nāmaṃ labhatī’ti, idaṃ heṭṭhā kusalādhikāre vitthāritaṃ. Tattha suttantikapariyāyena saguṇatopi ārammaṇatopi nāmaṃ labhati. Pariyāyadesanā hesā. Abhidhammakathā pana nippariyāyadesanā. Tasmā idha saguṇato vā ārammaṇato vā nāmaṃ na labhati, āgamanatova labhati. Āgamanameva hi dhuraṃ. Taṃ duvidhaṃ hoti – vipassanāgamanaṃ maggāgamananti.
તત્થ મગ્ગસ્સ આગતટ્ઠાને વિપસ્સનાગમનં ધુરં, ફલસ્સ આગતટ્ઠાને મગ્ગાગમનં ધુરન્તિ, ઇદમ્પિ હેટ્ઠા વુત્તમેવ. તેસુ ઇદં ફલસ્સ આગતટ્ઠાનં, તસ્મા ઇધ મગ્ગાગમનં ધુરન્તિ વેદિતબ્બં. સો પનેસ મગ્ગો આગમનતો ‘સુઞ્ઞત’ન્તિ નામં લભિત્વા સગુણતો ચ આરમ્મણતો ચ ‘અનિમિત્તો’‘અપ્પણિહિતો’તિપિ વુચ્ચતિ. તસ્મા સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ તીણિ નામાનિ દેતિ. કથં? અયઞ્હિ સુદ્ધાગમનવસેનેવ લદ્ધનામો ‘સુઞ્ઞતમગ્ગો’ સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ નામં દદમાનો ‘સુઞ્ઞત’ન્તિ નામં અકાસિ. ‘સુઞ્ઞતઅનિમિત્તમગ્ગો’ સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ નામં દદમાનો ‘અનિમિત્ત’ન્તિ નામં અકાસિ. ‘સુઞ્ઞતઅપ્પણિહિતમગ્ગો’ સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ નામં દદમાનો ‘અપ્પણિહિત’ન્તિ નામં અકાસિ. ઇમાનિ પન તીણિ નામાનિ મગ્ગાનન્તરે ફલચિત્તસ્મિંયેવ ઇમિના નયેન લબ્ભન્તિ, નો અપરભાગે વળઞ્જનકફલસમાપત્તિયા. અપરભાગે પન અનિચ્ચતાદીહિ તીહિ વિપસ્સનાહિ વિપસ્સિતું સક્કોતિ. અથસ્સ વુટ્ઠિતવુટ્ઠિતવિપસ્સનાવસેન અનિમિત્તઅપ્પણિહિતસુઞ્ઞતસઙ્ખાતાનિ તીણિ ફલાનિ ઉપ્પજ્જન્તિ. તેસં તાનેવ સઙ્ખારારમ્મણાનિ. અનિચ્ચાનુપસ્સનાદીનિ ઞાણાનિ અનુલોમઞાણાનિ નામ હોન્તિ.
Tattha maggassa āgataṭṭhāne vipassanāgamanaṃ dhuraṃ, phalassa āgataṭṭhāne maggāgamanaṃ dhuranti, idampi heṭṭhā vuttameva. Tesu idaṃ phalassa āgataṭṭhānaṃ, tasmā idha maggāgamanaṃ dhuranti veditabbaṃ. So panesa maggo āgamanato ‘suññata’nti nāmaṃ labhitvā saguṇato ca ārammaṇato ca ‘animitto’‘appaṇihito’tipi vuccati. Tasmā sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa tīṇi nāmāni deti. Kathaṃ? Ayañhi suddhāgamanavaseneva laddhanāmo ‘suññatamaggo’ sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa nāmaṃ dadamāno ‘suññata’nti nāmaṃ akāsi. ‘Suññataanimittamaggo’ sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa nāmaṃ dadamāno ‘animitta’nti nāmaṃ akāsi. ‘Suññataappaṇihitamaggo’ sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa nāmaṃ dadamāno ‘appaṇihita’nti nāmaṃ akāsi. Imāni pana tīṇi nāmāni maggānantare phalacittasmiṃyeva iminā nayena labbhanti, no aparabhāge vaḷañjanakaphalasamāpattiyā. Aparabhāge pana aniccatādīhi tīhi vipassanāhi vipassituṃ sakkoti. Athassa vuṭṭhitavuṭṭhitavipassanāvasena animittaappaṇihitasuññatasaṅkhātāni tīṇi phalāni uppajjanti. Tesaṃ tāneva saṅkhārārammaṇāni. Aniccānupassanādīni ñāṇāni anulomañāṇāni nāma honti.
યો ચાયં સુઞ્ઞતમગ્ગે વુત્તો. અપ્પણિહિતમગ્ગેપિ એસેવ નયો. અયમ્પિ હિ સુદ્ધાગમનવસેન લદ્ધનામો ‘અપ્પણિહિતમગ્ગો’ સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ નામં દદમાનો ‘અપ્પણિહિત’ન્તિ નામં અકાસિ. ‘અપ્પણિહિતઅનિમિત્તમગ્ગો’ સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ નામં દદમાનો ‘અનિમિત્ત’ન્તિ નામં અકાસિ. ‘અપ્પણિહિતસુઞ્ઞતમગ્ગો’ સયં આગમનીયટ્ઠાને ઠત્વા અત્તનો ફલસ્સ નામં દદમાનો ‘સુઞ્ઞત’ન્તિ નામં અકાસિ. ઇમાનિપિ તીણિ નામાનિ મગ્ગાનન્તરે ફલચિત્તસ્મિંયેવ ઇમિના નયેન લબ્ભન્તિ, ન અપરભાગે વળઞ્જનકફલસમાપત્તિયાતિ. એવં ઇમસ્મિં વિપાકનિદ્દેસે કુસલચિત્તેહિ તિગુણાનિ વિપાકચિત્તાનિ વેદિતબ્બાનિ.
Yo cāyaṃ suññatamagge vutto. Appaṇihitamaggepi eseva nayo. Ayampi hi suddhāgamanavasena laddhanāmo ‘appaṇihitamaggo’ sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa nāmaṃ dadamāno ‘appaṇihita’nti nāmaṃ akāsi. ‘Appaṇihitaanimittamaggo’ sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa nāmaṃ dadamāno ‘animitta’nti nāmaṃ akāsi. ‘Appaṇihitasuññatamaggo’ sayaṃ āgamanīyaṭṭhāne ṭhatvā attano phalassa nāmaṃ dadamāno ‘suññata’nti nāmaṃ akāsi. Imānipi tīṇi nāmāni maggānantare phalacittasmiṃyeva iminā nayena labbhanti, na aparabhāge vaḷañjanakaphalasamāpattiyāti. Evaṃ imasmiṃ vipākaniddese kusalacittehi tiguṇāni vipākacittāni veditabbāni.
યથા પન તેભૂમકકુસલાનિ અત્તનો વિપાકં અધિપતિં લભાપેતું ન સક્કોન્તિ, ન એવં લોકુત્તરકુસલાનિ. કસ્મા? તેભૂમકકુસલાનઞ્હિ અઞ્ઞો આયૂહનકાલો અઞ્ઞો વિપચ્ચનકાલો. તેન તાનિ અત્તનો વિપાકં અધિપતિં લભાપેતું ન સક્કોન્તિ. લોકુત્તરાનિ પન તાય સદ્ધાય, તસ્મિં વીરિયે, તાય સતિયા, તસ્મિં સમાધિમ્હિ, તાય પઞ્ઞાય અવૂપસન્તાય , અપણ્ણકં અવિરદ્ધં મગ્ગાનન્તરમેવ વિપાકં પટિલભન્તિ, તેન અત્તનો વિપાકં અધિપતિં લભાપેતું સક્કોન્તિ.
Yathā pana tebhūmakakusalāni attano vipākaṃ adhipatiṃ labhāpetuṃ na sakkonti, na evaṃ lokuttarakusalāni. Kasmā? Tebhūmakakusalānañhi añño āyūhanakālo añño vipaccanakālo. Tena tāni attano vipākaṃ adhipatiṃ labhāpetuṃ na sakkonti. Lokuttarāni pana tāya saddhāya, tasmiṃ vīriye, tāya satiyā, tasmiṃ samādhimhi, tāya paññāya avūpasantāya , apaṇṇakaṃ aviraddhaṃ maggānantarameva vipākaṃ paṭilabhanti, tena attano vipākaṃ adhipatiṃ labhāpetuṃ sakkonti.
યથા હિ પરિત્તકસ્સ અગ્ગિનો ગતટ્ઠાને અગ્ગિસ્મિં નિબ્બુતમત્તેયેવ ઉણ્હાકારો નિબ્બાયિત્વા કિઞ્ચિ ન હોતિ, મહન્તં પન આદિત્તં અગ્ગિક્ખન્ધં નિબ્બાપેત્વા ગોમયપરિભણ્ડે કતેપિ ઉણ્હાકારો અવૂપસન્તોવ હોતિ, એવમેવ તેભૂમકકુસલે અઞ્ઞો કમ્મક્ખણો અઞ્ઞો વિપાકક્ખણો પરિત્તઅગ્ગિટ્ઠાને ઉણ્હભાવનિબ્બુતકાલો વિય હોતિ. તસ્મા તં અત્તનો વિપાકં અધિપતિં લભાપેતું ન સક્કોતિ. લોકુત્તરે પન તાય સદ્ધાય…પે॰… તાય પઞ્ઞાય અવૂપસન્તાય, મગ્ગાનન્તરમેવ ફલં ઉપ્પજ્જતિ, તસ્મા તં અત્તનો વિપાકં અધિપતિં લભાપેતીતિ વેદિતબ્બં. તેનાહુ પોરાણા – ‘વિપાકે અધિપતિ નત્થિ ઠપેત્વા લોકુત્તર’ન્તિ.
Yathā hi parittakassa aggino gataṭṭhāne aggismiṃ nibbutamatteyeva uṇhākāro nibbāyitvā kiñci na hoti, mahantaṃ pana ādittaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetvā gomayaparibhaṇḍe katepi uṇhākāro avūpasantova hoti, evameva tebhūmakakusale añño kammakkhaṇo añño vipākakkhaṇo parittaaggiṭṭhāne uṇhabhāvanibbutakālo viya hoti. Tasmā taṃ attano vipākaṃ adhipatiṃ labhāpetuṃ na sakkoti. Lokuttare pana tāya saddhāya…pe… tāya paññāya avūpasantāya, maggānantarameva phalaṃ uppajjati, tasmā taṃ attano vipākaṃ adhipatiṃ labhāpetīti veditabbaṃ. Tenāhu porāṇā – ‘vipāke adhipati natthi ṭhapetvā lokuttara’nti.
૫૫૫. ચતુત્થફલનિદ્દેસે અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયન્તિ અઞ્ઞાતાવિનો ચતૂસુ સચ્ચેસુ નિટ્ઠિતઞાણકિચ્ચસ્સ ઇન્દ્રિયં, અઞ્ઞાતાવીનં વા ચતૂસુ સચ્ચેસુ નિટ્ઠિતકિચ્ચાનં ચત્તારિ સચ્ચાનિ ઞત્વા પટિવિજ્ઝિત્વા ઠિતાનં ધમ્માનં અબ્ભન્તરે ઇન્દટ્ઠસાધનેન ઇન્દ્રિયં. નિદ્દેસવારેપિસ્સ અઞ્ઞાતાવીનન્તિ આજાનિત્વા ઠિતાનં. ધમ્માનન્તિ સમ્પયુત્તધમ્માનં અબ્ભન્તરે. અઞ્ઞાતિ આજાનના, પઞ્ઞા પજાનનાતિઆદીનિ વુત્તત્થાનેવ. મગ્ગઙ્ગં મગ્ગપરિયાપન્નન્તિ ફલમગ્ગસ્સ અઙ્ગં, ફલમગ્ગે ચ પરિયાપન્નન્તિ અત્થો.
555. Catutthaphalaniddese aññātāvindriyanti aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa indriyaṃ, aññātāvīnaṃ vā catūsu saccesu niṭṭhitakiccānaṃ cattāri saccāni ñatvā paṭivijjhitvā ṭhitānaṃ dhammānaṃ abbhantare indaṭṭhasādhanena indriyaṃ. Niddesavārepissa aññātāvīnanti ājānitvā ṭhitānaṃ. Dhammānanti sampayuttadhammānaṃ abbhantare. Aññāti ājānanā, paññā pajānanātiādīni vuttatthāneva. Maggaṅgaṃ maggapariyāpannanti phalamaggassa aṅgaṃ, phalamagge ca pariyāpannanti attho.
અપિચેત્થ ઇદં પકિણ્ણકં – એકં ઇન્દ્રિયં એકં ઠાનં ગચ્છતિ, એકં છ ઠાનાનિ ગચ્છતિ, એકં એકં ઠાનં ગચ્છતિ. એકઞ્હિ ‘અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં’ એકં ઠાનં ગચ્છતિ સોતાપત્તિમગ્ગં. એકં ‘અઞ્ઞિન્દ્રિયં’ હેટ્ઠા તીણિ ફલાનિ, ઉપરિ તયો મગ્ગેતિ છ ઠાનાનિ ગચ્છતિ. એકં ‘અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયં’ એકં ઠાનં ગચ્છતિ અરહત્તફલં. સબ્બેસુપિ મગ્ગફલેસુ અત્થતો અટ્ઠ અટ્ઠ ઇન્દ્રિયાનીતિ ચતુસટ્ઠિ લોકુત્તરિન્દ્રિયાનિ કથિતાનિ. પાળિતો પન નવ નવ કત્વા દ્વાસત્તતિ હોન્તિ. મગ્ગે મગ્ગઙ્ગન્તિ વુત્તં. ફલેપિ મગ્ગઙ્ગં. મગ્ગે બોજ્ઝઙ્ગોતિ વુત્તો ફલેપિ બોજ્ઝઙ્ગો. મગ્ગક્ખણે આરતિ વિરતીતિ વુત્તા ફલક્ખણેપિ આરતિ વિરતીતિ. તત્થ મગ્ગો મગ્ગભાવેનેવ મગ્ગો, ફલં પન મગ્ગં ઉપાદાય મગ્ગો નામ; ફલઙ્ગં ફલપરિયાપન્નન્તિ વત્તુમ્પિ વટ્ટતિ. મગ્ગે બુજ્ઝનકસ્સ અઙ્ગોતિ સમ્બોજ્ઝઙ્ગો, ફલે બુદ્ધસ્સ અઙ્ગોતિ સમ્બોજ્ઝઙ્ગો. મગ્ગે આરમણવિરમણવસેનેવ આરતિ વિરતિ. ફલે પન આરતિવિરતિવસેનાતિ.
Apicettha idaṃ pakiṇṇakaṃ – ekaṃ indriyaṃ ekaṃ ṭhānaṃ gacchati, ekaṃ cha ṭhānāni gacchati, ekaṃ ekaṃ ṭhānaṃ gacchati. Ekañhi ‘anaññātaññassāmītindriyaṃ’ ekaṃ ṭhānaṃ gacchati sotāpattimaggaṃ. Ekaṃ ‘aññindriyaṃ’ heṭṭhā tīṇi phalāni, upari tayo maggeti cha ṭhānāni gacchati. Ekaṃ ‘aññātāvindriyaṃ’ ekaṃ ṭhānaṃ gacchati arahattaphalaṃ. Sabbesupi maggaphalesu atthato aṭṭha aṭṭha indriyānīti catusaṭṭhi lokuttarindriyāni kathitāni. Pāḷito pana nava nava katvā dvāsattati honti. Magge maggaṅganti vuttaṃ. Phalepi maggaṅgaṃ. Magge bojjhaṅgoti vutto phalepi bojjhaṅgo. Maggakkhaṇe ārati viratīti vuttā phalakkhaṇepi ārati viratīti. Tattha maggo maggabhāveneva maggo, phalaṃ pana maggaṃ upādāya maggo nāma; phalaṅgaṃ phalapariyāpannanti vattumpi vaṭṭati. Magge bujjhanakassa aṅgoti sambojjhaṅgo, phale buddhassa aṅgoti sambojjhaṅgo. Magge āramaṇaviramaṇavaseneva ārati virati. Phale pana ārativirativasenāti.
લોકુત્તરવિપાકકથા નિટ્ઠિતા.
Lokuttaravipākakathā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / લોકુત્તરવિપાક-પઠમમગ્ગવિપાકા • Lokuttaravipāka-paṭhamamaggavipākā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / લોકુત્તરવિપાકકથાવણ્ણના • Lokuttaravipākakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / લોકુત્તરવિપાકકથાવણ્ણના • Lokuttaravipākakathāvaṇṇanā