Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi

    ૪. મચ્ચુપાસમુત્તિપઞ્હો

    4. Maccupāsamuttipañho

    . ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા –

    4. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā –

    ‘‘‘ન અન્તલિક્ખે ન સમુદ્દમજ્ઝે, ન પબ્બતાનં વિવરં પવિસ્સ;

    ‘‘‘Na antalikkhe na samuddamajjhe, na pabbatānaṃ vivaraṃ pavissa;

    ન વિજ્જતી સો જગતિપ્પદેસો, યત્થટ્ઠિતો મુચ્ચેય્ય મચ્ચુપાસા’તિ.

    Na vijjatī so jagatippadeso, yatthaṭṭhito mucceyya maccupāsā’ti.

    ‘‘પુન ભગવતા પરિત્તા ચ ઉદ્દિટ્ઠા. સેય્યથિદં, રતનસુત્તં મેત્તસુત્તં ખન્ધપરિત્તં મોરપરિત્તં ધજગ્ગપરિત્તં આટાનાટિયપરિત્તં અઙ્ગુલિમાલપરિત્તં. યદિ, ભન્તે નાગસેન, આકાસગતોપિ સમુદ્દમજ્ઝગતોપિ પાસાદકુટિલેણગુહાપબ્ભારદરિબિલગિરિ વિવરપબ્બતન્તરગતોપિ ન મુચ્ચતિ મચ્ચુપાસા, તેન હિ પરિત્તકમ્મં મિચ્છા. યદિ પરિત્તકરણેન મચ્ચુપાસા પરિમુત્તિ ભવતિ, તેન હિ ‘ન અન્તલિક્ખે…પે॰… મચ્ચુપાસા’તિ તમ્પિ વચનં મિચ્છા. અયમ્પિ ઉભતો કોટિકો પઞ્હો ગણ્ઠિતોપિ ગણ્ઠિતરો તવાનુપ્પત્તો, સો તયા નિબ્બાહિતબ્બો’’તિ.

    ‘‘Puna bhagavatā parittā ca uddiṭṭhā. Seyyathidaṃ, ratanasuttaṃ mettasuttaṃ khandhaparittaṃ moraparittaṃ dhajaggaparittaṃ āṭānāṭiyaparittaṃ aṅgulimālaparittaṃ. Yadi, bhante nāgasena, ākāsagatopi samuddamajjhagatopi pāsādakuṭileṇaguhāpabbhāradaribilagiri vivarapabbatantaragatopi na muccati maccupāsā, tena hi parittakammaṃ micchā. Yadi parittakaraṇena maccupāsā parimutti bhavati, tena hi ‘na antalikkhe…pe… maccupāsā’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho gaṇṭhitopi gaṇṭhitaro tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.

    ‘‘ભાસિતમ્પેતં , મહારાજ, ભગવતા ‘ન અન્તલિક્ખે…પે॰… મચ્ચુપાસા’તિ, પરિત્તા ચ ભગવતા ઉદ્દિટ્ઠા, તઞ્ચ પન સાવસેસાયુકસ્સ વયસમ્પન્નસ્સ અપેતકમ્માવરણસ્સ, નત્થિ, મહારાજ, ખીણાયુકસ્સ ઠિતિયા કિરિયા વા ઉપક્કમો વા.

    ‘‘Bhāsitampetaṃ , mahārāja, bhagavatā ‘na antalikkhe…pe… maccupāsā’ti, parittā ca bhagavatā uddiṭṭhā, tañca pana sāvasesāyukassa vayasampannassa apetakammāvaraṇassa, natthi, mahārāja, khīṇāyukassa ṭhitiyā kiriyā vā upakkamo vā.

    ‘‘યથા મહારાજ મતસ્સ રુક્ખસ્સ સુક્ખસ્સ કોળાપસ્સ નિસ્નેહસ્સ ઉપરુદ્ધજીવિતસ્સ ગતાયુસઙ્ખારસ્સ કુમ્ભસહસ્સેનપિ ઉદકે આકિરન્તે અલ્લત્તં વા પલ્લવિતહરિતભાવો વા ન ભવેય્ય. એવમેવ ખો, મહારાજ, ભેસજ્જપરિત્તકમ્મેન નત્થિ ખીણાયુકસ્સ ઠિતિયા કિરિયા વા ઉપક્કમો વા, યાનિ તાનિ, મહારાજ, મહિયા ઓસધાનિ ભેસજ્જાનિ, તાનિપિ ખીણાયુકસ્સ અકિચ્ચકરાનિ ભવન્તિ. સાવસેસાયુકં, મહારાજ, વયસમ્પન્નં અપેતકમ્માવરણં પરિત્તં રક્ખતિ ગોપેતિ, તસ્સત્થાય ભગવતા પરિત્તા ઉદ્દિટ્ઠા.

    ‘‘Yathā mahārāja matassa rukkhassa sukkhassa koḷāpassa nisnehassa uparuddhajīvitassa gatāyusaṅkhārassa kumbhasahassenapi udake ākirante allattaṃ vā pallavitaharitabhāvo vā na bhaveyya. Evameva kho, mahārāja, bhesajjaparittakammena natthi khīṇāyukassa ṭhitiyā kiriyā vā upakkamo vā, yāni tāni, mahārāja, mahiyā osadhāni bhesajjāni, tānipi khīṇāyukassa akiccakarāni bhavanti. Sāvasesāyukaṃ, mahārāja, vayasampannaṃ apetakammāvaraṇaṃ parittaṃ rakkhati gopeti, tassatthāya bhagavatā parittā uddiṭṭhā.

    ‘‘યથા, મહારાજ, કસ્સકો પરિપક્કે ધઞ્ઞે મતે સસ્સનાળે ઉદકપ્પવેસનં વારેય્ય, યં પન સસ્સં તરુણં મેઘસન્નિભં વયસમ્પન્નં, તં ઉદકવડ્ઢિયા વડ્ઢતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, ખીણાયુકસ્સ ભેસજ્જપરિત્તકિરિયા ઠપિતા પટિક્ખિત્તા , યે પન તે મનુસ્સા સાવસેસાયુકા વયસમ્પન્ના, તેસં અત્થાય પરિત્તભેસજ્જાનિ ભણિતાનિ, તે પરિત્તભેસજ્જેહિ વડ્ઢન્તી’’તિ.

    ‘‘Yathā, mahārāja, kassako paripakke dhaññe mate sassanāḷe udakappavesanaṃ vāreyya, yaṃ pana sassaṃ taruṇaṃ meghasannibhaṃ vayasampannaṃ, taṃ udakavaḍḍhiyā vaḍḍhati. Evameva kho, mahārāja, khīṇāyukassa bhesajjaparittakiriyā ṭhapitā paṭikkhittā , ye pana te manussā sāvasesāyukā vayasampannā, tesaṃ atthāya parittabhesajjāni bhaṇitāni, te parittabhesajjehi vaḍḍhantī’’ti.

    ‘‘યદિ, ભન્તે નાગસેન, ખીણાયુકો મરતિ, સાવસેસાયુકો જીવતિ, તેન હિ પરિત્તભેસજ્જાનિ નિરત્થકાનિ હોન્તી’’તિ? ‘‘દિટ્ઠપુબ્બો પન તયા, મહારાજ, કોચિ રોગો ભેસજ્જેહિ પટિનિવત્તિતો’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, અનેકસતાનિ દિટ્ઠાની’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, ‘પરિત્તભેસજ્જકિરિયા નિરત્થકા’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા ભવતી’’તિ.

    ‘‘Yadi, bhante nāgasena, khīṇāyuko marati, sāvasesāyuko jīvati, tena hi parittabhesajjāni niratthakāni hontī’’ti? ‘‘Diṭṭhapubbo pana tayā, mahārāja, koci rogo bhesajjehi paṭinivattito’’ti? ‘‘Āma, bhante, anekasatāni diṭṭhānī’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, ‘parittabhesajjakiriyā niratthakā’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhavatī’’ti.

    ‘‘દિસ્સન્તિ , ભન્તે નાગસેન, વેજ્જાનં ઉપક્કમા ભેસજ્જપાનાનુલેપા, તેન તેસં ઉપક્કમેન રોગો પટિનિવત્તતી’’તિ. ‘‘પરિત્તાનમ્પિ, મહારાજ, પવત્તીયમાનાનં સદ્દો સુય્યતિ, જિવ્હા સુક્ખતિ, હદયં બ્યાવટ્ટતિ, કણ્ઠો આતુરતિ. તેન તેસં પવત્તેન સબ્બે બ્યાધયો વૂપસમન્તિ, સબ્બા ઈતિયો અપગચ્છન્તીતિ.

    ‘‘Dissanti , bhante nāgasena, vejjānaṃ upakkamā bhesajjapānānulepā, tena tesaṃ upakkamena rogo paṭinivattatī’’ti. ‘‘Parittānampi, mahārāja, pavattīyamānānaṃ saddo suyyati, jivhā sukkhati, hadayaṃ byāvaṭṭati, kaṇṭho āturati. Tena tesaṃ pavattena sabbe byādhayo vūpasamanti, sabbā ītiyo apagacchantīti.

    ‘‘દિટ્ઠપુબ્બો પન તયા, મહારાજ, કોચિ અહિના દટ્ઠો મન્તપદેન વિસં પાતીયમાનો વિસં ચિક્ખસ્સન્તો ઉદ્ધમધો આચમયમાનો’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે , અજ્જેતરહિપિ તં લોકે વત્તતી’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, ‘પરિત્તભેસજ્જકિરિયા નિરત્થકા’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા ભવતિ. કતપરિત્તઞ્હિ, મહારાજ, પુરિસં ડંસિતુકામો અહિ ન ડંસતિ, વિવટં મુખં પિદહતિ, ચોરાનં ઉક્ખિત્તલગુળમ્પિ ન સમ્ભવતિ, તે લગુળં મુઞ્ચિત્વા પેમં કરોન્તિ, કુપિતોપિ હત્થિનાગો સમાગન્ત્વા ઉપરમતિ, પજ્જલિતમહાઅગ્ગિક્ખન્ધોપિ ઉપગન્ત્વા નિબ્બાયતિ, વિસં હલાહલમ્પિ ખાયિતં અગદં સમ્પજ્જતિ, આહારત્થં વા ફરતિ, વધકા હન્તુકામા ઉપગન્ત્વા દાસભૂતા સમ્પજ્જન્તિ, અક્કન્તોપિ પાસો ન સંવરતિ 1.

    ‘‘Diṭṭhapubbo pana tayā, mahārāja, koci ahinā daṭṭho mantapadena visaṃ pātīyamāno visaṃ cikkhassanto uddhamadho ācamayamāno’’ti? ‘‘Āma, bhante , ajjetarahipi taṃ loke vattatī’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, ‘parittabhesajjakiriyā niratthakā’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhavati. Kataparittañhi, mahārāja, purisaṃ ḍaṃsitukāmo ahi na ḍaṃsati, vivaṭaṃ mukhaṃ pidahati, corānaṃ ukkhittalaguḷampi na sambhavati, te laguḷaṃ muñcitvā pemaṃ karonti, kupitopi hatthināgo samāgantvā uparamati, pajjalitamahāaggikkhandhopi upagantvā nibbāyati, visaṃ halāhalampi khāyitaṃ agadaṃ sampajjati, āhāratthaṃ vā pharati, vadhakā hantukāmā upagantvā dāsabhūtā sampajjanti, akkantopi pāso na saṃvarati 2.

    ‘‘સુતપુબ્બં પન તયા, મહારાજ, ‘મોરસ્સ કતપરિત્તસ્સ સત્તવસ્સસતાનિ લુદ્દકો નાસક્ખિ પાસં ઉપનેતું, અકતપરિત્તસ્સ તં યેવ દિવસં પાસં ઉપનેસી’’તિ ? ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતિ, અબ્ભુગ્ગતો સો સદ્દો સદેવકે લોકે’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ ‘પરિત્તભેસજ્જકિરિયા નિરત્થકા’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા ભવતિ.

    ‘‘Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, ‘morassa kataparittassa sattavassasatāni luddako nāsakkhi pāsaṃ upanetuṃ, akataparittassa taṃ yeva divasaṃ pāsaṃ upanesī’’ti ? ‘‘Āma, bhante, suyyati, abbhuggato so saddo sadevake loke’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja ‘parittabhesajjakiriyā niratthakā’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā bhavati.

    ‘‘સુતપુબ્બં પન તયા, મહારાજ, ‘દાનવો ભરિયં પરિરક્ખન્તો સમુગ્ગે પક્ખિપિત્વા ગિલિત્વા કુચ્છિના પરિહરતિ, અથેકો વિજ્જાધરો તસ્સ દાનવસ્સ મુખેન પવિસિત્વા તાય સદ્ધિં અભિરમતિ, યદા સો દાનવો અઞ્ઞાસિ, અથ સમુગ્ગં વમિત્વા વિવરિ, સહ સમુગ્ગે વિવટે વિજ્જાધરો યથાકામં 3 પક્કામી’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતિ, અબ્ભુગ્ગતો સોપિ સદ્દો સદેવકે લોકે’’તિ. ‘‘નનુ સો, મહારાજ, વિજ્જાધરો પરિત્તબલેન 4 ગહણા મુત્તો’’તિ. ‘‘આમ ભન્તે’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, અત્થિ પરિત્તબલં.

    ‘‘Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, ‘dānavo bhariyaṃ parirakkhanto samugge pakkhipitvā gilitvā kucchinā pariharati, atheko vijjādharo tassa dānavassa mukhena pavisitvā tāya saddhiṃ abhiramati, yadā so dānavo aññāsi, atha samuggaṃ vamitvā vivari, saha samugge vivaṭe vijjādharo yathākāmaṃ 5 pakkāmī’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyati, abbhuggato sopi saddo sadevake loke’’ti. ‘‘Nanu so, mahārāja, vijjādharo parittabalena 6 gahaṇā mutto’’ti. ‘‘Āma bhante’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, atthi parittabalaṃ.

    ‘‘સુતપુબ્બં પન તયા, મહારાજ, ‘અપરોપિ વિજ્જાધરો બારાણસિરઞ્ઞો અન્તેપુરે મહેસિયા સદ્ધિં સમ્પદુટ્ઠો 7 ગહણપ્પત્તો સમાનો ખણેન અદસ્સનં ગતો મન્તબલેના’’તિ. ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતી’’તિ. ‘‘નનુ સો, મહારાજ, વિજ્જાધરો પરિત્તબલેન ગહણા મુત્તો’’તિ? ‘‘આમ ભન્તે’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, અત્થિ પરિત્તબલ’’ન્તિ.

    ‘‘Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, ‘aparopi vijjādharo bārāṇasirañño antepure mahesiyā saddhiṃ sampaduṭṭho 8 gahaṇappatto samāno khaṇena adassanaṃ gato mantabalenā’’ti. ‘‘Āma, bhante, suyyatī’’ti. ‘‘Nanu so, mahārāja, vijjādharo parittabalena gahaṇā mutto’’ti? ‘‘Āma bhante’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, atthi parittabala’’nti.

    ‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘કિં સબ્બે યેવ પરિત્તં રક્ખતી’તિ? ‘‘એકચ્ચે, મહારાજ, રક્ખતિ, એકચ્ચે ન રક્ખતી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભન્તે નાગસેન, પરિત્તં ન સબ્બત્થિક’’ન્તિ? ‘‘અપિ નુ ખો, મહારાજ, ભોજનં સબ્બેસં જીવિતં રક્ખતી’’તિ? ‘‘એકચ્ચે, ભન્તે , રક્ખતિ, એકચ્ચે ન રક્ખતી’’તિ. ‘‘કિં કારણા’’તિ. ‘‘યતો, ભન્તે, એકચ્ચે તં યેવ ભોજનં અતિભુઞ્જિત્વા વિસૂચિકાય મરન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, ભોજનં ન સબ્બેસં જીવિતં રક્ખતી’’તિ? ‘‘દ્વીહિ, ભન્તે નાગસેન, કારણેહિ ભોજનં જીવિતં હરતિ અતિભુત્તેન વા ઉસ્માદુબ્બલતાય વા, આયુદદં, ભન્તે નાગસેન, ભોજનં દુરુપચારેન જીવિતં હરતી’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, પરિત્તં એકચ્ચે રક્ખતિ, એકચ્ચે ન રક્ખતિ.

    ‘‘Bhante nāgasena, ‘kiṃ sabbe yeva parittaṃ rakkhatī’ti? ‘‘Ekacce, mahārāja, rakkhati, ekacce na rakkhatī’’ti. ‘‘Tena hi, bhante nāgasena, parittaṃ na sabbatthika’’nti? ‘‘Api nu kho, mahārāja, bhojanaṃ sabbesaṃ jīvitaṃ rakkhatī’’ti? ‘‘Ekacce, bhante , rakkhati, ekacce na rakkhatī’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti. ‘‘Yato, bhante, ekacce taṃ yeva bhojanaṃ atibhuñjitvā visūcikāya marantī’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, bhojanaṃ na sabbesaṃ jīvitaṃ rakkhatī’’ti? ‘‘Dvīhi, bhante nāgasena, kāraṇehi bhojanaṃ jīvitaṃ harati atibhuttena vā usmādubbalatāya vā, āyudadaṃ, bhante nāgasena, bhojanaṃ durupacārena jīvitaṃ haratī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, parittaṃ ekacce rakkhati, ekacce na rakkhati.

    ‘‘તીહિ, મહારાજ, કારણેહિ પરિત્તં ન રક્ખતિ કમ્માવરણેન, કિલેસાવરણેન, અસદ્દહનતાય. સત્તાનુરક્ખણં, મહારાજ, પરિત્તં અત્તના કતેન આરક્ખં જહતિ, યથા, મહારાજ, માતા પુત્તં કુચ્છિગતં પોસેતિ, હિતેન ઉપચારેન જનેતિ, જનયિત્વા અસુચિમલસિઙ્ઘાણિકમપનેત્વા ઉત્તમવરસુગન્ધં ઉપલિમ્પતિ, સો અપરેન સમયેન પરેસં પુત્તે અક્કોસન્તે વા પહરન્તે વા પહારં દેતિ. તે તસ્સ કુજ્ઝિત્વા પરિસાય આકડ્ઢિત્વા તં ગહેત્વા સામિનો ઉપનેન્તિ, યદિ પન તસ્સા પુત્તો અપરદ્ધો હોતિ વેલાતિવત્તો. અથ નં સામિનો મનુસ્સા આકડ્ઢયમાના દણ્ડમુગ્ગરજાણુમુટ્ઠીહિ તાળેન્તિ પોથેન્તિ, અપિ નુ ખો, મહારાજ, તસ્સ માતા લભતિ આકડ્ઢનપરિકડ્ઢનં ગાહં સામિનો ઉપનયનં કાતુ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ ભન્તે’’તિ. ‘‘કેન કારણેન, મહારાજા’’તિ. ‘‘અત્તનો, ભન્તે, અપરાધેના’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, સત્તાનં આરક્ખં પરિત્તં અત્તનો અપરાધેન વઞ્ઝં કરોતી’’તિ 9. ‘‘સાધુ, ભન્તે નાગસેન, સુવિનિચ્છિતો પઞ્હો, ગહનં અગહનં કતં, અન્ધકારો આલોકો કતો, વિનિવેઠિતં દિટ્ઠિજાલં, ત્વં ગણિવરપવરમાસજ્જા’’તિ.

    ‘‘Tīhi, mahārāja, kāraṇehi parittaṃ na rakkhati kammāvaraṇena, kilesāvaraṇena, asaddahanatāya. Sattānurakkhaṇaṃ, mahārāja, parittaṃ attanā katena ārakkhaṃ jahati, yathā, mahārāja, mātā puttaṃ kucchigataṃ poseti, hitena upacārena janeti, janayitvā asucimalasiṅghāṇikamapanetvā uttamavarasugandhaṃ upalimpati, so aparena samayena paresaṃ putte akkosante vā paharante vā pahāraṃ deti. Te tassa kujjhitvā parisāya ākaḍḍhitvā taṃ gahetvā sāmino upanenti, yadi pana tassā putto aparaddho hoti velātivatto. Atha naṃ sāmino manussā ākaḍḍhayamānā daṇḍamuggarajāṇumuṭṭhīhi tāḷenti pothenti, api nu kho, mahārāja, tassa mātā labhati ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaṃ gāhaṃ sāmino upanayanaṃ kātu’’nti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti. ‘‘Attano, bhante, aparādhenā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sattānaṃ ārakkhaṃ parittaṃ attano aparādhena vañjhaṃ karotī’’ti 10. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, suvinicchito pañho, gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, andhakāro āloko kato, viniveṭhitaṃ diṭṭhijālaṃ, tvaṃ gaṇivarapavaramāsajjā’’ti.

    મચ્ચુપાસમુત્તિપઞ્હો ચતુત્થો.

    Maccupāsamuttipañho catuttho.







    Footnotes:
    1. ન સંચરતિ (સી॰)
    2. na saṃcarati (sī.)
    3. યેન કામં (ક॰)
    4. મન્તબલેન (?)
    5. yena kāmaṃ (ka.)
    6. mantabalena (?)
    7. સંસટ્ઠો (સી॰)
    8. saṃsaṭṭho (sī.)
    9. કારેતીતિ (સી॰)
    10. kāretīti (sī.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact