Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
૫. માઘસુત્તવણ્ણના
5. Māghasuttavaṇṇanā
એવં મે સુતન્તિ માઘસુત્તં. કા ઉપ્પત્તિ? અયમેવ યાસ્સ નિદાને વુત્તા. અયઞ્હિ માઘો માણવો દાયકો અહોસિ દાનપતિ. તસ્સેતદહોસિ – ‘‘સમ્પત્તકપણદ્ધિકાદીનં દાનં દિન્નં મહપ્ફલં હોતિ, ઉદાહુ નોતિ સમણં ગોતમં એતમત્થં પુચ્છિસ્સામિ, સમણો કિર ગોતમો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં જાનાતી’’તિ. સો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છિ. ભગવા ચસ્સ પુચ્છાનુરૂપં બ્યાકાસિ. તયિદં સઙ્ગીતિકારાનં બ્રાહ્મણસ્સ ભગવતોતિ તિણ્ણમ્પિ વચનં સમોધાનેત્વા ‘‘માઘસુત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ.
Evaṃme sutanti māghasuttaṃ. Kā uppatti? Ayameva yāssa nidāne vuttā. Ayañhi māgho māṇavo dāyako ahosi dānapati. Tassetadahosi – ‘‘sampattakapaṇaddhikādīnaṃ dānaṃ dinnaṃ mahapphalaṃ hoti, udāhu noti samaṇaṃ gotamaṃ etamatthaṃ pucchissāmi, samaṇo kira gotamo atītānāgatapaccuppannaṃ jānātī’’ti. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchi. Bhagavā cassa pucchānurūpaṃ byākāsi. Tayidaṃ saṅgītikārānaṃ brāhmaṇassa bhagavatoti tiṇṇampi vacanaṃ samodhānetvā ‘‘māghasutta’’nti vuccati.
તત્થ રાજગહેતિ એવંનામકે નગરે. તઞ્હિ મન્ધાતુમહાગોવિન્દાદીહિ પરિગ્ગહિતત્તા ‘‘રાજગહ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. અઞ્ઞેપેત્થ પકારે વણ્ણયન્તિ. કિં તેહિ, નામમેતં તસ્સ નગરસ્સ? તં પનેતં બુદ્ધકાલે ચ ચક્કવત્તિકાલે ચ નગરં હોતિ, સેસકાલે સુઞ્ઞં હોતિ યક્ખપરિગ્ગહિતં, તેસં વસન્તવનં હુત્વા તિટ્ઠતિ. એવં ગોચરગામં દસ્સેત્વા નિવાસટ્ઠાનમાહ – ‘‘ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે’’તિ. સો ચ ગિજ્ઝા તસ્સ કૂટેસુ વસિંસુ, ગિજ્ઝસદિસાનિ વાસ્સ કૂટાનિ, તસ્મા ‘‘ગિજ્ઝકૂટો’’તિ વુચ્ચતીતિ વેદિતબ્બો.
Tattha rājagaheti evaṃnāmake nagare. Tañhi mandhātumahāgovindādīhi pariggahitattā ‘‘rājagaha’’nti vuccati. Aññepettha pakāre vaṇṇayanti. Kiṃ tehi, nāmametaṃ tassa nagarassa? Taṃ panetaṃ buddhakāle ca cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahitaṃ, tesaṃ vasantavanaṃ hutvā tiṭṭhati. Evaṃ gocaragāmaṃ dassetvā nivāsaṭṭhānamāha – ‘‘gijjhakūṭe pabbate’’ti. So ca gijjhā tassa kūṭesu vasiṃsu, gijjhasadisāni vāssa kūṭāni, tasmā ‘‘gijjhakūṭo’’ti vuccatīti veditabbo.
અથ ખો…પે॰… અવોચાતિ એત્થ માઘોતિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ નામં. માણવોતિ અન્તેવાસિવાસં અનતીતભાવેન વુચ્ચતિ, જાતિયા પન મહલ્લકો. ‘‘પુબ્બાચિણ્ણવસેના’’તિ એકે પિઙ્ગિયો માણવો વિય. સો હિ વીસવસ્સસતિકોપિ પુબ્બાચિણ્ણવસેન ‘‘પિઙ્ગિયો માણવો’’ ત્વેવ સઙ્ખં અગમાસિ. સેસં વુત્તનયમેવ.
Atha kho…pe… avocāti ettha māghoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ. Māṇavoti antevāsivāsaṃ anatītabhāvena vuccati, jātiyā pana mahallako. ‘‘Pubbāciṇṇavasenā’’ti eke piṅgiyo māṇavo viya. So hi vīsavassasatikopi pubbāciṇṇavasena ‘‘piṅgiyo māṇavo’’ tveva saṅkhaṃ agamāsi. Sesaṃ vuttanayameva.
અહઞ્હિ , ભો ગોતમ…પે॰… પસવામીતિ એત્થ દાયકો દાનપતીતિ દાયકો ચેવ દાનપતિ ચ. યો હિ અઞ્ઞસ્સ સન્તકં તેનાણત્તો દેતિ, સોપિ દાયકો હોતિ, તસ્મિં પન દાને ઇસ્સરિયાભાવતો ન દાનપતિ. અયં પન અત્તનો સન્તકંયેવ દેતિ. તેનાહ – ‘‘અહઞ્હિ, ભો ગોતમ , દાયકો દાનપતી’’તિ. અયમેવ હિ એત્થ અત્થો, અઞ્ઞત્ર પન અન્તરન્તરા મચ્છેરેન અભિભુય્યમાનો દાયકો અનભિભૂતો દાનપતીતિઆદિનાપિ નયેન વત્તું વટ્ટતિ. વદઞ્ઞૂતિ યાચકાનં વચનં જાનામિ વુત્તમત્તેયેવ ‘‘અયમિદમરહતિ અયમિદ’’ન્તિ પુરિસવિસેસાવધારણેન બહૂપકારભાવગહણેન વા. યાચયોગોતિ યાચિતું યુત્તો. યો હિ યાચકે દિસ્વાવ ભકુટિં કત્વા ફરુસવચનાદીનિ ભણતિ, સો ન યાચયોગો હોતિ. અહં પન ન તાદિસોતિ દીપેતિ. ધમ્મેનાતિ અદિન્નાદાનનિકતિવઞ્ચનાદીનિ વજ્જેત્વા ભિક્ખાચરિયાય, યાચનાયાતિ અત્થો. યાચના હિ બ્રાહ્મણાનં ભોગપરિયેસને ધમ્મો, યાચમાનાનઞ્ચ નેસં પરેહિ અનુગ્ગહકામેહિ દિન્ના ભોગા ધમ્મલદ્ધા નામ ધમ્માધિગતા ચ હોન્તિ, સો ચ તથા પરિયેસિત્વા લભિ. તેનાહ – ‘‘ધમ્મેન ભોગે પરિયેસામિ…પે॰… ધમ્માધિગતેહી’’તિ. ભિય્યોપિ દદામીતિ તતો ઉત્તરિપિ દદામિ, પમાણં નત્થિ, એત્થ લદ્ધભોગપ્પમાણેન દદામીતિ દસ્સેતિ.
Ahañhi, bho gotama…pe… pasavāmīti ettha dāyako dānapatīti dāyako ceva dānapati ca. Yo hi aññassa santakaṃ tenāṇatto deti, sopi dāyako hoti, tasmiṃ pana dāne issariyābhāvato na dānapati. Ayaṃ pana attano santakaṃyeva deti. Tenāha – ‘‘ahañhi, bho gotama , dāyako dānapatī’’ti. Ayameva hi ettha attho, aññatra pana antarantarā maccherena abhibhuyyamāno dāyako anabhibhūto dānapatītiādināpi nayena vattuṃ vaṭṭati. Vadaññūti yācakānaṃ vacanaṃ jānāmi vuttamatteyeva ‘‘ayamidamarahati ayamida’’nti purisavisesāvadhāraṇena bahūpakārabhāvagahaṇena vā. Yācayogoti yācituṃ yutto. Yo hi yācake disvāva bhakuṭiṃ katvā pharusavacanādīni bhaṇati, so na yācayogo hoti. Ahaṃ pana na tādisoti dīpeti. Dhammenāti adinnādānanikativañcanādīni vajjetvā bhikkhācariyāya, yācanāyāti attho. Yācanā hi brāhmaṇānaṃ bhogapariyesane dhammo, yācamānānañca nesaṃ parehi anuggahakāmehi dinnā bhogā dhammaladdhā nāma dhammādhigatā ca honti, so ca tathā pariyesitvā labhi. Tenāha – ‘‘dhammena bhoge pariyesāmi…pe… dhammādhigatehī’’ti. Bhiyyopi dadāmīti tato uttaripi dadāmi, pamāṇaṃ natthi, ettha laddhabhogappamāṇena dadāmīti dasseti.
તગ્ઘાતિ એકંસવચને નિપાતો. એકંસેનેવ હિ સબ્બબુદ્ધપચ્ચેકબુદ્ધસાવકેહિ પસત્થં દાનં અન્તમસો તિરચ્છાનગતાનમ્પિ દીયમાનં. વુત્તઞ્ચેતં ‘‘સબ્બત્થ વણ્ણિતં દાનં, ન દાનં ગરહિતં ક્વચી’’તિ. તસ્મા ભગવાપિ એકંસેનેવ તં પસંસન્તો આહ – ‘‘તગ્ઘ ત્વં માણવ…પે॰… પસવસી’’તિ. સેસં ઉત્તાનત્થમેવ. એવં ભગવતા ‘‘બહું સો પુઞ્ઞં પસવતી’’તિ વુત્તેપિ દક્ખિણેય્યતો દક્ખિણાવિસુદ્ધિં સોતુકામો બ્રાહ્મણો ઉત્તરિ ભગવન્તં પુચ્છિ. તેનાહુ સઙ્ગીતિકારા – ‘‘અથ ખો માઘો માણવો ભગવન્તં ગાથાય અજ્ઝભાસી’’તિ. તં અત્થતો વુત્તનયમેવ.
Tagghāti ekaṃsavacane nipāto. Ekaṃseneva hi sabbabuddhapaccekabuddhasāvakehi pasatthaṃ dānaṃ antamaso tiracchānagatānampi dīyamānaṃ. Vuttañcetaṃ ‘‘sabbattha vaṇṇitaṃ dānaṃ, na dānaṃ garahitaṃ kvacī’’ti. Tasmā bhagavāpi ekaṃseneva taṃ pasaṃsanto āha – ‘‘taggha tvaṃ māṇava…pe… pasavasī’’ti. Sesaṃ uttānatthameva. Evaṃ bhagavatā ‘‘bahuṃ so puññaṃ pasavatī’’ti vuttepi dakkhiṇeyyato dakkhiṇāvisuddhiṃ sotukāmo brāhmaṇo uttari bhagavantaṃ pucchi. Tenāhu saṅgītikārā – ‘‘atha kho māgho māṇavo bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsī’’ti. Taṃ atthato vuttanayameva.
૪૯૨. પુચ્છામહન્તિઆદિગાથાસુ પન વદઞ્ઞુન્તિ વચનવિદું, સબ્બાકારેન સત્તાનં વુત્તવચનાધિપ્પાયઞ્ઞુન્તિ વુત્તં હોતિ. સુજ્ઝેતિ દક્ખિણેય્યવસેન સુદ્ધં મહપ્ફલં ભવેય્ય. યોજના પનેત્થ – યો યાચયોગો દાનપતિ ગહટ્ઠો પુઞ્ઞત્થિકો હુત્વા પરેસં અન્નપાનં દદં યજતિ, ન અગ્ગિમ્હિ આહુતિમત્તં પક્ખિપન્તો, તઞ્ચ ખો પુઞ્ઞપેક્ખોવ ન પચ્ચુપકારકલ્યાણકિત્તિસદ્દાદિઅપેક્ખો, તસ્સ એવરૂપસ્સ યજમાનસ્સ હુતં કથં સુજ્ઝેય્યાતિ?
492.Pucchāmahantiādigāthāsu pana vadaññunti vacanaviduṃ, sabbākārena sattānaṃ vuttavacanādhippāyaññunti vuttaṃ hoti. Sujjheti dakkhiṇeyyavasena suddhaṃ mahapphalaṃ bhaveyya. Yojanā panettha – yo yācayogo dānapati gahaṭṭho puññatthiko hutvā paresaṃ annapānaṃ dadaṃ yajati, na aggimhi āhutimattaṃ pakkhipanto, tañca kho puññapekkhova na paccupakārakalyāṇakittisaddādiapekkho, tassa evarūpassa yajamānassa hutaṃ kathaṃ sujjheyyāti?
૪૯૩. આરાધયે દક્ખિણેય્યેભિ તાદીતિ તાદિસો યાચયોગો દક્ખિણેય્યેહિ આરાધયે સમ્પાદયે સોધયે, મહપ્ફલં તં હુતં કરેય્ય, ન અઞ્ઞથાતિ અત્થો. ઇમિનાસ્સ ‘‘કથં હુતં યજમાનસ્સ સુજ્ઝે’’ ઇચ્ચેતં બ્યાકતં હોતિ.
493.Ārādhaye dakkhiṇeyyebhi tādīti tādiso yācayogo dakkhiṇeyyehi ārādhaye sampādaye sodhaye, mahapphalaṃ taṃ hutaṃ kareyya, na aññathāti attho. Imināssa ‘‘kathaṃ hutaṃ yajamānassa sujjhe’’ iccetaṃ byākataṃ hoti.
૪૯૪. અક્ખાહિ મે ભગવા દક્ખિણેય્યેતિ એત્થ યો યાચયોગો દદં પરેસં યજતિ, તસ્સ મે ભગવા દક્ખિણેય્યે અક્ખાહીતિ એવં યોજના વેદિતબ્બા.
494.Akkhāhi me bhagavā dakkhiṇeyyeti ettha yo yācayogo dadaṃ paresaṃ yajati, tassa me bhagavā dakkhiṇeyye akkhāhīti evaṃ yojanā veditabbā.
૪૯૫. અથસ્સ ભગવા નાનપ્પકારેહિ નયેહિ દક્ખિણેય્યે પકાસેન્તો ‘‘યે વે અસત્તા’’તિઆદિકા ગાથાયો અભાસિ. તત્થ અસત્તાતિ રાગાદિસઙ્ગવસેન અલગ્ગા. કેવલિનોતિ પરિનિટ્ઠિતકિચ્ચા. યતત્તાતિ ગુત્તચિત્તા.
495. Athassa bhagavā nānappakārehi nayehi dakkhiṇeyye pakāsento ‘‘ye ve asattā’’tiādikā gāthāyo abhāsi. Tattha asattāti rāgādisaṅgavasena alaggā. Kevalinoti pariniṭṭhitakiccā. Yatattāti guttacittā.
૪૯૬-૭. દન્તા અનુત્તરેન દમથેન, વિમુત્તા પઞ્ઞાચેતોવિમુત્તીહિ, અનીઘા આયતિં વટ્ટદુક્ખાભાવેન, નિરાસા સમ્પતિ કિલેસાભાવેન. ઇમિસ્સા પન ગાથાય દુતિયગાથા ભાવનાનુભાવપ્પકાસનનયેન વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. ‘‘ભાવનાનુયોગમનુયુત્તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો વિહરતો કિઞ્ચાપિ ન એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય ‘અહો વત મે અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચેય્યા’તિ (અ॰ નિ॰ ૭.૭૧), અથ ખ્વાસ્સ અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતી’’તિ ઇદં ચેત્થ સુત્તં સાધકં.
496-7.Dantā anuttarena damathena, vimuttā paññācetovimuttīhi, anīghā āyatiṃ vaṭṭadukkhābhāvena, nirāsā sampati kilesābhāvena. Imissā pana gāthāya dutiyagāthā bhāvanānubhāvappakāsananayena vuttāti veditabbā. ‘‘Bhāvanānuyogamanuyuttassa, bhikkhave, bhikkhuno viharato kiñcāpi na evaṃ icchā uppajjeyya ‘aho vata me anupādāya āsavehi cittaṃ vimucceyyā’ti (a. ni. 7.71), atha khvāssa anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī’’ti idaṃ cettha suttaṃ sādhakaṃ.
૪૯૮-૫૦૨. રાગઞ્ચ…પે॰… યેસુ ન માયા…પે॰… ન તણ્હાસુ ઉપાતિપન્નાતિ કામતણ્હાદીસુ નાધિમુત્તા. વિતરેય્યાતિ વિતરિત્વા. તણ્હાતિ રૂપતણ્હાદિછબ્બિધા . ભવાભવાયાતિ સસ્સતાય વા ઉચ્છેદાય વા. અથ વા ભવસ્સ અભવાય ભવાભવાય, પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિયાતિ વુત્તં હોતિ. ઇધ વા હુરં વાતિ ઇદં પન ‘‘કુહિઞ્ચિ લોકે’’તિ ઇમસ્સ વિત્થારવચનં.
498-502.Rāgañca…pe… yesu na māyā…pe… na taṇhāsu upātipannāti kāmataṇhādīsu nādhimuttā. Vitareyyāti vitaritvā. Taṇhāti rūpataṇhādichabbidhā . Bhavābhavāyāti sassatāya vā ucchedāya vā. Atha vā bhavassa abhavāya bhavābhavāya, punabbhavābhinibbattiyāti vuttaṃ hoti. Idha vā huraṃ vāti idaṃ pana ‘‘kuhiñci loke’’ti imassa vitthāravacanaṃ.
૫૦૪. યે વીતરાગા…પે॰… સમિતાવિનોતિ સમિતવન્તો, કિલેસવૂપસમકારિનોતિ અત્થો. સમિતાવિતત્તા ચ વીતરાગા અકોપા. ઇધ વિપ્પહાયાતિ ઇધલોકે વત્તમાને ખન્ધે વિહાય, તતો પરં યેસં ગમનં નત્થીતિ વુત્તં હોતિ. ઇતો પરં ‘‘યે કામે હિત્વા અગહા ચરન્તિ, સુસઞ્ઞતત્તા તસરંવ ઉજ્જુ’’ન્તિ ઇમમ્પિ ગાથં કેચિ પઠન્તિ.
504.Yevītarāgā…pe… samitāvinoti samitavanto, kilesavūpasamakārinoti attho. Samitāvitattā ca vītarāgā akopā. Idha vippahāyāti idhaloke vattamāne khandhe vihāya, tato paraṃ yesaṃ gamanaṃ natthīti vuttaṃ hoti. Ito paraṃ ‘‘ye kāme hitvā agahā caranti, susaññatattā tasaraṃva ujju’’nti imampi gāthaṃ keci paṭhanti.
૫૦૬-૮. જહિત્વાતિ હિત્વા. ‘‘જહિત્વાના’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો. અત્તદીપાતિ અત્તનો ગુણે એવ અત્તનો દીપં કત્વા વિચરન્તા ખીણાસવા વુચ્ચન્તિ. યે હેત્થાતિ હકારો નિપાતો પદપૂરણમત્તે. અયં પનત્થો – યે એત્થ ખન્ધાયતનાદિસન્તાને યથા ઇદં ખન્ધાયતનાદિ તથા જાનન્તિ, યંસભાવં તંસભાવંયેવ સઞ્જાનન્તિ અનિચ્ચાદિવસેન જાનન્તા. અયમન્તિમા નત્થિ પુનબ્ભવોતિ અયં નો અન્તિમા જાતિ, ઇદાનિ નત્થિ પુનબ્ભવોતિ એવઞ્ચ યે જાનન્તીતિ.
506-8.Jahitvāti hitvā. ‘‘Jahitvānā’’tipi pāṭho, ayamevattho. Attadīpāti attano guṇe eva attano dīpaṃ katvā vicarantā khīṇāsavā vuccanti. Ye hetthāti hakāro nipāto padapūraṇamatte. Ayaṃ panattho – ye ettha khandhāyatanādisantāne yathā idaṃ khandhāyatanādi tathā jānanti, yaṃsabhāvaṃ taṃsabhāvaṃyeva sañjānanti aniccādivasena jānantā. Ayamantimā natthi punabbhavoti ayaṃ no antimā jāti, idāni natthi punabbhavoti evañca ye jānantīti.
૫૦૯. યો વેદગૂતિ ઇદાનિ અત્તાનં સન્ધાય ભગવા ઇમં ગાથમાહ. તત્થ સતિમાતિ છસતતવિહારસતિયા સમન્નાગતો. સમ્બોધિપત્તોતિ સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો. સરણં બહૂનન્તિ બહૂનં દેવમનુસ્સાનં ભયવિહિંસનેન સરણભૂતો.
509. Yo vedagūti idāni attānaṃ sandhāya bhagavā imaṃ gāthamāha. Tattha satimāti chasatatavihārasatiyā samannāgato. Sambodhipattoti sabbaññutaṃ patto. Saraṇaṃ bahūnanti bahūnaṃ devamanussānaṃ bhayavihiṃsanena saraṇabhūto.
૫૧૦. એવં દક્ખિણેય્યે સુત્વા અત્તમનો બ્રાહ્મણો આહ – ‘‘અદ્ધા અમોઘા’’તિ. તત્થ ત્વઞ્હેત્થ જાનાસિ યથા તથા ઇદન્તિ ત્વઞ્હિ એત્થ લોકે ઇદં સબ્બમ્પિ ઞેય્યં યથા તથા જાનાસિ યાથાવતો જાનાસિ, યાદિસં તં તાદિસમેવ જાનાસીતિ વુત્તં હોતિ. તથા હિ તે વિદિતો એસ ધમ્મોતિ તથા હિ તે એસા ધમ્મધાતુ સુપ્પટિવિદ્ધા, યસ્સા સુપ્પટિવિદ્ધતા યં યં ઇચ્છસિ, તં તં જાનાસીતિ અધિપ્પાયો.
510. Evaṃ dakkhiṇeyye sutvā attamano brāhmaṇo āha – ‘‘addhā amoghā’’ti. Tattha tvañhettha jānāsi yathā tathā idanti tvañhi ettha loke idaṃ sabbampi ñeyyaṃ yathā tathā jānāsi yāthāvato jānāsi, yādisaṃ taṃ tādisameva jānāsīti vuttaṃ hoti. Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te esā dhammadhātu suppaṭividdhā, yassā suppaṭividdhatā yaṃ yaṃ icchasi, taṃ taṃ jānāsīti adhippāyo.
૫૧૧. એવં સો બ્રાહ્મણો ભગવન્તં પસંસિત્વા દક્ખિણેય્યસમ્પદાય યઞ્ઞસમ્પદં ઞત્વા દાયકસમ્પદાયપિ તં છળઙ્ગપરિપૂરં યઞ્ઞસમ્પદં સોતુકામો ‘‘યો યાચયોગો’’તિ ઉત્તરિપઞ્હં પુચ્છિ. તત્રાયં યોજના – યો યાચયોગો દદં પરેસં યજતિ, તસ્સ અક્ખાહિ મે ભગવા યઞ્ઞસમ્પદન્તિ.
511. Evaṃ so brāhmaṇo bhagavantaṃ pasaṃsitvā dakkhiṇeyyasampadāya yaññasampadaṃ ñatvā dāyakasampadāyapi taṃ chaḷaṅgaparipūraṃ yaññasampadaṃ sotukāmo ‘‘yo yācayogo’’ti uttaripañhaṃ pucchi. Tatrāyaṃ yojanā – yo yācayogo dadaṃ paresaṃ yajati, tassa akkhāhi me bhagavā yaññasampadanti.
૫૧૨. અથસ્સ ભગવા દ્વીહિ ગાથાહિ અક્ખાસિ. તત્થાયં અત્થયોજના – યજસ્સુ માઘ, યજમાનો ચ સબ્બત્થ વિપ્પસાદેહિ ચિત્તં, તીસુપિ કાલેસુ ચિત્તં પસાદેહિ. એવં તે યાયં –
512. Athassa bhagavā dvīhi gāthāhi akkhāsi. Tatthāyaṃ atthayojanā – yajassu māgha, yajamāno ca sabbattha vippasādehi cittaṃ, tīsupi kālesu cittaṃ pasādehi. Evaṃ te yāyaṃ –
‘‘પુબ્બેવ દાના સુમનો, દદં ચિત્તં પસાદયે;
‘‘Pubbeva dānā sumano, dadaṃ cittaṃ pasādaye;
દત્વા અત્તમનો હોતિ, એસા યઞ્ઞસ્સ સમ્પદા’’તિ. (અ॰ નિ॰ ૬.૩૭; પે॰ વ॰ ૩૦૫) –
Datvā attamano hoti, esā yaññassa sampadā’’ti. (a. ni. 6.37; pe. va. 305) –
યઞ્ઞસમ્પદા વુત્તા, તાય સમ્પન્નો યઞ્ઞો ભવિસ્સતિ. તત્થ સિયા ‘‘કથં ચિત્તં પસાદેતબ્બ’’ન્તિ? દોસપ્પહાનેન. કથં દોસપ્પહાનં હોતિ? યઞ્ઞારમ્મણતાય. અયઞ્હિ આરમ્મણં યજમાનસ્સ યઞ્ઞો એત્થ પતિટ્ઠાય જહાતિ દોસં, અયઞ્હિ સત્તેસુ મેત્તાપુબ્બઙ્ગમેન સમ્માદિટ્ઠિપદીપવિહતમોહન્ધકારેન ચિત્તેન યજમાનસ્સ દેય્યધમ્મસઙ્ખાતો યઞ્ઞો આરમ્મણં હોતિ, સો એત્થ યઞ્ઞે આરમ્મણવસેન પવત્તિયા પતિટ્ઠાય દેય્યધમ્મપચ્ચયં લોભં, પટિગ્ગાહકપચ્ચયં કોધં, તદુભયનિદાનં મોહન્તિ એવં તિવિધમ્પિ જહાતિ દોસં. સો એવં ભોગેસુ વીતરાગો, સત્તેસુ ચ પવિનેય્ય દોસં તપ્પહાનેનેવ પહીનપઞ્ચનીવરણો અનુક્કમેન ઉપચારપ્પનાભેદં અપરિમાણસત્તફરણેન એકસત્તે વા અનવસેસફરણેન અપ્પમાણં મેત્તં ચિત્તં ભાવેન્તો પુન ભાવનાવેપુલ્લત્થં, રત્તિન્દિવં સતતં સબ્બઇરિયાપથેસુ અપ્પમત્તો હુત્વા તમેવ મેત્તજ્ઝાનસઙ્ખાતં સબ્બા દિસા ફરતે અપ્પમઞ્ઞન્તિ.
Yaññasampadā vuttā, tāya sampanno yañño bhavissati. Tattha siyā ‘‘kathaṃ cittaṃ pasādetabba’’nti? Dosappahānena. Kathaṃ dosappahānaṃ hoti? Yaññārammaṇatāya. Ayañhi ārammaṇaṃ yajamānassa yañño ettha patiṭṭhāya jahāti dosaṃ, ayañhi sattesu mettāpubbaṅgamena sammādiṭṭhipadīpavihatamohandhakārena cittena yajamānassa deyyadhammasaṅkhāto yañño ārammaṇaṃ hoti, so ettha yaññe ārammaṇavasena pavattiyā patiṭṭhāya deyyadhammapaccayaṃ lobhaṃ, paṭiggāhakapaccayaṃ kodhaṃ, tadubhayanidānaṃ mohanti evaṃ tividhampi jahāti dosaṃ. So evaṃ bhogesu vītarāgo, sattesu ca pavineyya dosaṃ tappahāneneva pahīnapañcanīvaraṇo anukkamena upacārappanābhedaṃ aparimāṇasattapharaṇena ekasatte vā anavasesapharaṇena appamāṇaṃ mettaṃ cittaṃ bhāvento puna bhāvanāvepullatthaṃ, rattindivaṃ satataṃ sabbairiyāpathesu appamatto hutvā tameva mettajjhānasaṅkhātaṃ sabbā disā pharate appamaññanti.
૫૧૪. અથ બ્રાહ્મણો તં મેત્તં ‘‘બ્રહ્મલોકમગ્ગો અય’’ન્તિ અજાનન્તો કેવલં અત્તનો વિસયાતીતં મેત્તાભાવનં સુત્વા સુટ્ઠુતરં સઞ્જાતસબ્બઞ્ઞુસમ્ભાવનો ભગવતિ અત્તના બ્રહ્મલોકાધિમુત્તત્તા બ્રહ્મલોકૂપપત્તિમેવ ચ સુદ્ધિં મુત્તિઞ્ચ મઞ્ઞમાનો બ્રહ્મલોકમગ્ગં પુચ્છન્તો ‘‘કો સુજ્ઝતી’’તિ ગાથમાહ. તત્ર ચ બ્રહ્મલોકગામિં પુઞ્ઞં કરોન્તં સન્ધાયાહ – ‘‘કો સુજ્ઝતિ મુચ્ચતી’’તિ, અકરોન્તં સન્ધાય ‘‘બજ્ઝતી ચા’’તિ. કેનત્તનાતિ કેન કારણેન. સક્ખિ બ્રહ્મજ્જદિટ્ઠોતિ બ્રહ્મા અજ્જ સક્ખિ દિટ્ઠો. સચ્ચન્તિ ભગવતો બ્રહ્મસમત્તં આરબ્ભ અચ્ચાદરેન સપથં કરોતિ. કથં ઉપપજ્જતીતિ અચ્ચાદરેનેવ પુનપિ પુચ્છતિ. જુતિમાતિ ભગવન્તં આલપતિ.
514. Atha brāhmaṇo taṃ mettaṃ ‘‘brahmalokamaggo aya’’nti ajānanto kevalaṃ attano visayātītaṃ mettābhāvanaṃ sutvā suṭṭhutaraṃ sañjātasabbaññusambhāvano bhagavati attanā brahmalokādhimuttattā brahmalokūpapattimeva ca suddhiṃ muttiñca maññamāno brahmalokamaggaṃ pucchanto ‘‘ko sujjhatī’’ti gāthamāha. Tatra ca brahmalokagāmiṃ puññaṃ karontaṃ sandhāyāha – ‘‘ko sujjhati muccatī’’ti, akarontaṃ sandhāya ‘‘bajjhatī cā’’ti. Kenattanāti kena kāraṇena. Sakkhi brahmajjadiṭṭhoti brahmā ajja sakkhi diṭṭho. Saccanti bhagavato brahmasamattaṃ ārabbha accādarena sapathaṃ karoti. Kathaṃ upapajjatīti accādareneva punapi pucchati. Jutimāti bhagavantaṃ ālapati.
તત્થ યસ્મા યો ભિક્ખુ મેત્તાય તિકચતુક્કજ્ઝાનં ઉપ્પાદેત્વા તમેવ પાદકં કત્વા વિપસ્સન્તો અરહત્તં પાપુણાતિ, સો સુજ્ઝતિ મુચ્ચતિ ચ, તથારૂપો ચ બ્રહ્મલોકં ન ગચ્છતિ. યો પન મેત્તાય તિકચતુક્કજ્ઝાનં ઉપ્પાદેત્વા ‘‘સન્તા એસા સમાપત્તી’’તિઆદિના નયેન તં અસ્સાદેતિ, સો બજ્ઝતિ. અપરિહીનજ્ઝાનો ચ તેનેવ ઝાનેન બ્રહ્મલોકં ગચ્છતિ, તસ્મા ભગવા યો સુજ્ઝતિ મુચ્ચતિ ચ, તસ્સ બ્રહ્મલોકગમનં અનનુજાનન્તો અનામસિત્વાવ તં પુગ્ગલં યો બજ્ઝતિ. તસ્સ તેન ઝાનેન બ્રહ્મલોકગમનં દસ્સેન્તો બ્રાહ્મણસ્સ સપ્પાયેન નયેન ‘‘યો યજતી’’તિ ઇમં ગાથમાહ.
Tattha yasmā yo bhikkhu mettāya tikacatukkajjhānaṃ uppādetvā tameva pādakaṃ katvā vipassanto arahattaṃ pāpuṇāti, so sujjhati muccati ca, tathārūpo ca brahmalokaṃ na gacchati. Yo pana mettāya tikacatukkajjhānaṃ uppādetvā ‘‘santā esā samāpattī’’tiādinā nayena taṃ assādeti, so bajjhati. Aparihīnajjhāno ca teneva jhānena brahmalokaṃ gacchati, tasmā bhagavā yo sujjhati muccati ca, tassa brahmalokagamanaṃ ananujānanto anāmasitvāva taṃ puggalaṃ yo bajjhati. Tassa tena jhānena brahmalokagamanaṃ dassento brāhmaṇassa sappāyena nayena ‘‘yo yajatī’’ti imaṃ gāthamāha.
૫૧૫. તત્થ તિવિધન્તિ તિકાલપ્પસાદં સન્ધાયાહ. તેન દાયકતો અઙ્ગત્તયં દસ્સેતિ. આરાધયે દક્ખિણેય્યેભિ તાદીતિ તઞ્ચ સો તાદિસો તિવિધસમ્પત્તિસાધકો પુગ્ગલો તિવિધં યઞ્ઞસમ્પદં દક્ખિણેય્યેહિ ખીણાસવેહિ સાધેય્ય સમ્પાદેય્ય. ઇમિના પટિગ્ગાહકતો અઙ્ગત્તયં દસ્સેતિ. એવં યજિત્વા સમ્મા યાચયોગોતિ એવં મેત્તજ્ઝાનપદટ્ઠાનભાવેન છળઙ્ગસમન્નાગતં યઞ્ઞં સમ્મા યજિત્વા સો યાચયોગો તેન છળઙ્ગયઞ્ઞૂપનિસ્સયેન મેત્તજ્ઝાનેન ઉપપજ્જતિ બ્રહ્મલોકન્તિ બ્રૂમીતિ બ્રાહ્મણં સમુસ્સાહેન્તો દેસનં સમાપેસિ. સેસં સબ્બગાથાસુ ઉત્તાનત્થમેવ. ઇતો પરઞ્ચ પુબ્બે વુત્તનયમેવાતિ.
515. Tattha tividhanti tikālappasādaṃ sandhāyāha. Tena dāyakato aṅgattayaṃ dasseti. Ārādhaye dakkhiṇeyyebhi tādīti tañca so tādiso tividhasampattisādhako puggalo tividhaṃ yaññasampadaṃ dakkhiṇeyyehi khīṇāsavehi sādheyya sampādeyya. Iminā paṭiggāhakato aṅgattayaṃ dasseti. Evaṃ yajitvā sammā yācayogoti evaṃ mettajjhānapadaṭṭhānabhāvena chaḷaṅgasamannāgataṃ yaññaṃ sammā yajitvā so yācayogo tena chaḷaṅgayaññūpanissayena mettajjhānena upapajjati brahmalokantibrūmīti brāhmaṇaṃ samussāhento desanaṃ samāpesi. Sesaṃ sabbagāthāsu uttānatthameva. Ito parañca pubbe vuttanayamevāti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય માઘસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya māghasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૫. માઘસુત્તં • 5. Māghasuttaṃ