| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महानिद्देस-अट्ठकथा • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
१३. महाब्यूहसुत्तनिद्देसवण्णना
13. Mahābyūhasuttaniddesavaṇṇanā
१३०. तेरसमे महाब्यूहसुत्तनिद्देसे ये केचिमे दिट्ठिपरिब्बसानाति इदम्पि ‘‘किं नु खो इमे दिट्ठिपरिब्बसाना विञ्ञूनं सन्तिका निन्दमेव लभन्ति, उदाहु पसंसम्पी’’ति उप्पन्नचित्तानं एकच्चानं देवतानं तमत्थं आविकातुं पुरिमनयेनेव निम्मितबुद्धेन अत्तानं पुच्छापेत्वा वुत्तं। तत्थ अन्वानयन्तीति अनु आनयन्ति पुनप्पुनं आहरन्ति।
130. Terasame mahābyūhasuttaniddese ye kecime diṭṭhiparibbasānāti idampi ‘‘kiṃ nu kho ime diṭṭhiparibbasānā viññūnaṃ santikā nindameva labhanti, udāhu pasaṃsampī’’ti uppannacittānaṃ ekaccānaṃ devatānaṃ tamatthaṃ āvikātuṃ purimanayeneva nimmitabuddhena attānaṃ pucchāpetvā vuttaṃ. Tattha anvānayantīti anu ānayanti punappunaṃ āharanti.
निन्दमेव अन्वेन्तीति गरहमेव उपगच्छन्ति।
Nindameva anventīti garahameva upagacchanti.
१३१. इदानि यस्मा ते ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति वदन्तापि दिट्ठिगतिकवादिनो कदाचि कत्थचि पसंसम्पि लभन्ति, यं एतं पसंसासङ्खातं वादफलं, तं अप्पं, रागादीनं समाय समत्थं न होति, को पन वादो दुतिये निन्दाफले, तस्मा एतमत्थं दस्सेन्तो इमं ताव विस्सज्जनगाथं आह ‘‘अप्पञ्हि एतं न अलं समाय, दुवे विवादस्स फलानि ब्रूमी’’ति। तत्थ दुवे विवादस्स फलानीति निन्दा च पसंसा च जयपराजयादीनि वा तंसभागानि। एतम्पि दिस्वाति ‘‘निन्दा अनिट्ठा एव, पसंसा नालं समाया’’ति एतम्पि विवादफले आदीनवं दिस्वा। खेमाभिपस्सं अविवादभूमिन्ति अविवादभूमिं निब्बानं खेमन्ति पस्समानो।
131. Idāni yasmā te ‘‘idameva sacca’’nti vadantāpi diṭṭhigatikavādino kadāci katthaci pasaṃsampi labhanti, yaṃ etaṃ pasaṃsāsaṅkhātaṃ vādaphalaṃ, taṃ appaṃ, rāgādīnaṃ samāya samatthaṃ na hoti, ko pana vādo dutiye nindāphale, tasmā etamatthaṃ dassento imaṃ tāva vissajjanagāthaṃ āha ‘‘appañhi etaṃ na alaṃ samāya, duve vivādassa phalāni brūmī’’ti. Tattha duve vivādassa phalānīti nindā ca pasaṃsā ca jayaparājayādīni vā taṃsabhāgāni. Etampi disvāti ‘‘nindā aniṭṭhā eva, pasaṃsā nālaṃ samāyā’’ti etampi vivādaphale ādīnavaṃ disvā. Khemābhipassaṃ avivādabhūminti avivādabhūmiṃ nibbānaṃ khemanti passamāno.
अप्पकन्ति मन्दं। परित्तकन्ति थोकं। ओमकन्ति हेट्ठिमकं। लामकन्ति पापकं। समायाति रागादीनं समनत्थाय। उपसमायाति उपरूपरि समनत्थाय। वूपसमायाति सन्निसीदापनत्थाय। निब्बानायाति अमतमहानिब्बानत्थाय। पटिनिस्सग्गायाति मग्गेन किलेसानं निस्सज्जनत्थाय। पटिपस्सद्धियाति फलेन पटिपस्सद्धानं अनुप्पज्जनत्थाय नालं।
Appakanti mandaṃ. Parittakanti thokaṃ. Omakanti heṭṭhimakaṃ. Lāmakanti pāpakaṃ. Samāyāti rāgādīnaṃ samanatthāya. Upasamāyāti uparūpari samanatthāya. Vūpasamāyāti sannisīdāpanatthāya. Nibbānāyāti amatamahānibbānatthāya. Paṭinissaggāyāti maggena kilesānaṃ nissajjanatthāya. Paṭipassaddhiyāti phalena paṭipassaddhānaṃ anuppajjanatthāya nālaṃ.
१३२. एवञ्हि अविवादमानो – या काचिमाति गाथा। तत्थ सम्मुतियोति दिट्ठियो। पुथुज्जाति पुथुज्जनसम्भवा। सो उपयं किमेय्याति सो उपगन्तब्बट्ठेन उपयं रूपादीसु एकम्पि धम्मं किं उपेय्य, केन वा कारणेन उपेय्य। दिट्ठे सुते खन्तिमकुब्बमानोति दिट्ठसुतसुद्धीसु पेमं अकरोन्तो।
132. Evañhi avivādamāno – yā kācimāti gāthā. Tattha sammutiyoti diṭṭhiyo. Puthujjāti puthujjanasambhavā. Soupayaṃ kimeyyāti so upagantabbaṭṭhena upayaṃ rūpādīsu ekampi dhammaṃ kiṃ upeyya, kena vā kāraṇena upeyya. Diṭṭhe sute khantimakubbamānoti diṭṭhasutasuddhīsu pemaṃ akaronto.
पुथुज्जनेहि जनिताति पुथुज्जनेहि उप्पादिता। सम्मुतियोति दिट्ठियो। पुथु नानाजनेहि जनिता वाति अनेकविधेहि दिट्ठिगतिकेहि उप्पादिता वा। नेतीति न एति। न उपेतीति समीपं न एति। न उपगच्छतीति निवत्तति। नाभिनिविसतीति पविसित्वा नप्पतिट्ठति।
Puthujjanehi janitāti puthujjanehi uppāditā. Sammutiyoti diṭṭhiyo. Puthu nānājanehi janitā vāti anekavidhehi diṭṭhigatikehi uppāditā vā. Netīti na eti. Na upetīti samīpaṃ na eti. Na upagacchatīti nivattati. Nābhinivisatīti pavisitvā nappatiṭṭhati.
१३३. इतो बाहिरा पन – सीलुत्तमाति गाथा तस्सत्थो – सीलंयेव ‘‘उत्तम’’न्ति मञ्ञमाना सीलुत्तमाति एके भोन्तो संयममत्तेन सुद्धिं वदन्ति, हत्थिवतादिञ्च वतं समादाय उपट्ठितासे। इधेव दिट्ठियं अस्स सत्थुनो सुद्धिं भवूपनीता भवज्झोसिता समाना वदन्ति, अपि च ते कुसलावदाना ‘‘कुसला मय’’न्ति एवंवादा।
133. Ito bāhirā pana – sīluttamāti gāthā tassattho – sīlaṃyeva ‘‘uttama’’nti maññamānā sīluttamāti eke bhonto saṃyamamattena suddhiṃ vadanti, hatthivatādiñca vataṃ samādāya upaṭṭhitāse. Idheva diṭṭhiyaṃ assa satthuno suddhiṃ bhavūpanītā bhavajjhositā samānā vadanti, api ca te kusalāvadānā ‘‘kusalā maya’’nti evaṃvādā.
१३४. एवं सीलुत्तमेसु च तेसु तथा पटिपन्नो यो कोचि – सचे चुतोति गाथा। तस्सत्थो – सचे ततो सीलवततो परविच्छिन्दनेन वा अनभिसम्भुणन्तो वा चुतो होति, सो तं सीलब्बतकम्मं पुञ्ञाभिसङ्खारादिकम्मं वा विराधयित्वा वेधती। न केवलञ्च वेधति , अपि च खो तं सीलब्बतसुद्धिं पजप्पती च विप्पलपति च पत्थयती च। किमिव? सत्थाव हीनो पवसं घरम्हा, घरम्हा पवसन्तो सत्थतो हीनो यथा तं घरं वा सत्थं वा पत्थयतीति।
134. Evaṃ sīluttamesu ca tesu tathā paṭipanno yo koci – sace cutoti gāthā. Tassattho – sace tato sīlavatato paravicchindanena vā anabhisambhuṇanto vā cuto hoti, so taṃ sīlabbatakammaṃ puññābhisaṅkhārādikammaṃ vā virādhayitvā vedhatī. Na kevalañca vedhati , api ca kho taṃ sīlabbatasuddhiṃ pajappatī ca vippalapati ca patthayatī ca. Kimiva? Satthāva hīno pavasaṃ gharamhā, gharamhā pavasanto satthato hīno yathā taṃ gharaṃ vā satthaṃ vā patthayatīti.
परविच्छिन्दनाय वाति परेन वारियमानो वा। अनभिसम्भुणन्तो वाति तं पटिपत्तिं असम्पादेन्तो वा।
Paravicchindanāya vāti parena vāriyamāno vā. Anabhisambhuṇanto vāti taṃ paṭipattiṃ asampādento vā.
अञ्ञाय अपरद्धोति निब्बानेन परिहीनो मग्गतो वा। तं वा सत्थं अनुबन्धतीति तं वा सत्थं सब्बत्थ पच्छतो गच्छति।
Aññāya aparaddhoti nibbānena parihīno maggato vā. Taṃ vā satthaṃ anubandhatīti taṃ vā satthaṃ sabbattha pacchato gacchati.
१३५. एवं पन सीलुत्तमानं पवेधनकारणं अरियसावको सीलब्बतं वापि पहाय सब्बन्ति गाथा। तत्थ सावज्जानवज्जन्ति सब्बाकुसलं लोकियकुसलञ्च। एतं सुद्धिं असुद्धिन्ति अपत्थयानोति पञ्चकामगुणादिभेदं सुद्धिं अकुसलादिभेदं असुद्धिञ्च अपत्थयमानो। विरतो चरेति सुद्धिया असुद्धिया च विरतो चरेय्य। सन्ति मनुग्गहायाति दिट्ठिं अग्गहेत्वा।
135. Evaṃ pana sīluttamānaṃ pavedhanakāraṇaṃ ariyasāvako sīlabbataṃ vāpi pahāya sabbanti gāthā. Tattha sāvajjānavajjanti sabbākusalaṃ lokiyakusalañca. Etaṃ suddhiṃ asuddhintiapatthayānoti pañcakāmaguṇādibhedaṃ suddhiṃ akusalādibhedaṃ asuddhiñca apatthayamāno. Virato careti suddhiyā asuddhiyā ca virato careyya. Santi manuggahāyāti diṭṭhiṃ aggahetvā.
कण्हं कण्हविपाकन्ति अकुसलकम्मं अकुसलविपाकदायकं। सुक्कं सुक्कविपाकन्ति लोकियकुसलं अत्तना सदिसं सुक्कविपाकदायकं।
Kaṇhaṃkaṇhavipākanti akusalakammaṃ akusalavipākadāyakaṃ. Sukkaṃ sukkavipākanti lokiyakusalaṃ attanā sadisaṃ sukkavipākadāyakaṃ.
नियामावक्कन्तिन्ति मग्गपविसनं। सेक्खाति सत्त सेक्खा। अग्गधम्मन्ति उत्तमधम्मं, अरहत्तफलं।
Niyāmāvakkantinti maggapavisanaṃ. Sekkhāti satta sekkhā. Aggadhammanti uttamadhammaṃ, arahattaphalaṃ.
१३६. एवं इतो बाहिरके सीलुत्तमे संयमेन विसुद्धिवादे तेसञ्च विपाकं सीलब्बतपहायिनो अरहतो च पटिपत्तिं दस्सेत्वा इदानि अञ्ञथापि सुद्धिवादे बाहिरके दस्सेन्तो ‘‘तमूपनिस्साया’’ति गाथमाह। तस्सत्थो – सन्तञ्ञेपि समणब्राह्मणा, ते जिगुच्छितं अमरन्तपं वा दिट्ठसुद्धिआदीसु वा अञ्ञतरञ्ञतरं उपनिस्सायअकिरियदिट्ठिया वा उद्धंसरा हुत्वा भवाभवेसु अवीततण्हा सुद्धि’मनुत्थुनन्ति वदन्ति कथेन्तीति।
136. Evaṃ ito bāhirake sīluttame saṃyamena visuddhivāde tesañca vipākaṃ sīlabbatapahāyino arahato ca paṭipattiṃ dassetvā idāni aññathāpi suddhivāde bāhirake dassento ‘‘tamūpanissāyā’’ti gāthamāha. Tassattho – santaññepi samaṇabrāhmaṇā, te jigucchitaṃ amarantapaṃ vā diṭṭhasuddhiādīsu vā aññataraññataraṃ upanissāyaakiriyadiṭṭhiyā vā uddhaṃsarā hutvā bhavābhavesu avītataṇhā suddhi’manutthunanti vadanti kathentīti.
तपोजिगुच्छवादाति कायपीळनादितपेन पापहिरीयनवादा। तपोजिगुच्छसाराति तेनेव तपेन हिरीयनसारवन्तो। उद्धंसरावादाति संसारेन सुद्धिं कथयन्ता।
Tapojigucchavādāti kāyapīḷanāditapena pāpahirīyanavādā. Tapojigucchasārāti teneva tapena hirīyanasāravanto. Uddhaṃsarāvādāti saṃsārena suddhiṃ kathayantā.
१३७. एवं तेसं अवीततण्हानं सुद्धिं अनुत्थुनन्तानं योपि सुद्धिप्पत्तमेव अत्तानं मञ्ञेय्य, तस्सापि अवीततण्हत्ता भवाभवेसु तं तं वत्थुं पत्थयमानस्स हि जप्पितानि पुनप्पुनं होन्तियेवाति अधिप्पायो। तण्हा हि आसेविता तण्हं वड्ढयतेव, न केवलञ्च जप्पितानि, पवेधितं वापि पकप्पितेसु, तण्हादिट्ठीहि चस्स पकप्पितेसु वत्थूसु पवेधितम्पि होतीति वुत्तं होति। भवाभवेसु पन वीततण्हत्ता आयतिं चुतूपपातो इध यस्स नत्थि, स केन वेधेय्य कुहिं व जप्पेति अयमेतिस्सा गाथाय सम्बन्धो।
137. Evaṃ tesaṃ avītataṇhānaṃ suddhiṃ anutthunantānaṃ yopi suddhippattameva attānaṃ maññeyya, tassāpi avītataṇhattā bhavābhavesu taṃ taṃ vatthuṃ patthayamānassa hi jappitāni punappunaṃ hontiyevāti adhippāyo. Taṇhā hi āsevitā taṇhaṃ vaḍḍhayateva, na kevalañca jappitāni, pavedhitaṃ vāpi pakappitesu, taṇhādiṭṭhīhi cassa pakappitesu vatthūsu pavedhitampi hotīti vuttaṃ hoti. Bhavābhavesu pana vītataṇhattā āyatiṃ cutūpapāto idha yassa natthi, sa kena vedheyya kuhiṃ va jappeti ayametissā gāthāya sambandho.
आगमनन्ति पुन आगमनं। गमनन्ति इतो अञ्ञत्थ गमनं । गमनागमनन्ति इतो गन्त्वा पुन निवत्तनं। कालन्ति मरणं। गतीति गमनवसेन गतिया गन्तब्बं।
Āgamananti puna āgamanaṃ. Gamananti ito aññattha gamanaṃ . Gamanāgamananti ito gantvā puna nivattanaṃ. Kālanti maraṇaṃ. Gatīti gamanavasena gatiyā gantabbaṃ.
१३८. यमाहु धम्मन्ति पुच्छागाथा।
138.Yamāhu dhammanti pucchāgāthā.
१३९. इदानि यस्मा एकोपि एत्थ वादो सच्चो नत्थि, केवलं दिट्ठिमत्तकेन हि ते वदन्ति, तस्मा तमत्थं दस्सेन्तो ‘‘सकं ही’’ति इमं ताव विस्सज्जनगाथमाह। तत्थ सम्मुतिन्ति दिट्ठिं। अनोमन्ति अनूनं।
139. Idāni yasmā ekopi ettha vādo sacco natthi, kevalaṃ diṭṭhimattakena hi te vadanti, tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘sakaṃ hī’’ti imaṃ tāva vissajjanagāthamāha. Tattha sammutinti diṭṭhiṃ. Anomanti anūnaṃ.
१४०. एवमेतेसु सकं धम्मं परिपुण्णं ब्रूवन्तेसु अञ्ञस्स धम्मं पन हीनन्ति वदन्तेसु यस्स कस्सचि – परस्स चे वम्भयितेन हीनोति गाथा। तस्सत्थो – यदि परस्स निन्दितकारणा हीनो भवेय्य, न कोचि धम्मेसु विसेसि अग्गो भवेय्य। किंकारणा? पुथू हि अञ्ञस्स वदन्ति धम्मं निहीनतो सब्बेव ते सम्हि दळ्हं वदानासकधम्मे दळ्हवादा एव।
140. Evametesu sakaṃ dhammaṃ paripuṇṇaṃ brūvantesu aññassa dhammaṃ pana hīnanti vadantesu yassa kassaci – parassa ce vambhayitena hīnoti gāthā. Tassattho – yadi parassa ninditakāraṇā hīno bhaveyya, na koci dhammesu visesi aggo bhaveyya. Kiṃkāraṇā? Puthū hi aññassa vadanti dhammaṃ nihīnato sabbeva te samhi daḷhaṃ vadānāsakadhamme daḷhavādā eva.
वम्भयितकारणाति धंसितकारणा। गरहितकारणाति लामककतकारणा। उपवदितकारणाति अक्कोसितकारणा। सकायनन्ति सकमग्गं।
Vambhayitakāraṇāti dhaṃsitakāraṇā. Garahitakāraṇāti lāmakakatakāraṇā. Upavaditakāraṇāti akkositakāraṇā. Sakāyananti sakamaggaṃ.
१४१. किञ्च भिय्यो – सद्धम्मपूजाति गाथा। तस्सत्थो – ते च तित्थिया यथा पसंसन्ति सकायनानि, सद्धम्मपूजापि नेसं तथेव वत्तति। ते हि अतिविय सत्थारादीनि सत्तरोन्ति। तत्थ यदि ते पमाणा सियुं, एवं सन्ते सब्बेव वादा तथिया भवेय्युं। किंकारणा ? सुद्धी हि नेसं पच्चत्तमेव। न सा अञ्ञत्थ सिज्झति, नापि परमत्थतो। अत्तनि दिट्ठिगाहमत्तमेव हि तं तेसं परपच्चयनेय्यबुद्धीनं। पच्चत्तमेवाति पाटेक्कमेव।
141. Kiñca bhiyyo – saddhammapūjāti gāthā. Tassattho – te ca titthiyā yathā pasaṃsanti sakāyanāni, saddhammapūjāpi nesaṃ tatheva vattati. Te hi ativiya satthārādīni sattaronti. Tattha yadi te pamāṇā siyuṃ, evaṃ sante sabbeva vādā tathiyā bhaveyyuṃ. Kiṃkāraṇā ? Suddhī hi nesaṃ paccattameva. Na sā aññattha sijjhati, nāpi paramatthato. Attani diṭṭhigāhamattameva hi taṃ tesaṃ parapaccayaneyyabuddhīnaṃ. Paccattamevāti pāṭekkameva.
१४२. यो पन विपरीततो बाहितपापत्ता ब्राह्मणो, तस्स न ब्राह्मणस्स परनेय्यमत्थीति गाथा। तस्सत्थो – ब्राह्मणस्स हि ‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’तिआदिना नयेन सुदिट्ठत्ता परेन नेतब्बं ञाणं नत्थि। दिट्ठिधम्मेसु ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति निच्छिनित्वा सुमग्गहीतम्पि नत्थि। तंकारणा सो दिट्ठिकलहानि अतिक्कन्तो, न हि सो सेट्ठतो पस्सति धम्ममञ्ञं अञ्ञत्र सतिपट्ठानादीहि।
142. Yo pana viparītato bāhitapāpattā brāhmaṇo, tassa na brāhmaṇassa paraneyyamatthīti gāthā. Tassattho – brāhmaṇassa hi ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā nayena sudiṭṭhattā parena netabbaṃ ñāṇaṃ natthi. Diṭṭhidhammesu ‘‘idameva sacca’’nti nicchinitvā sumaggahītampi natthi. Taṃkāraṇā so diṭṭhikalahāni atikkanto, na hi so seṭṭhato passati dhammamaññaṃ aññatra satipaṭṭhānādīhi.
न परनेय्योति परेन नेतब्बो जानापेतब्बो न होति। न परपत्तियो न परपच्चयोति परेसं पच्चेतब्बो न होति। न परपटिबद्धगूति परेसं पटिबद्धगमनो न होति।
Na paraneyyoti parena netabbo jānāpetabbo na hoti. Na parapattiyo na parapaccayoti paresaṃ paccetabbo na hoti. Na parapaṭibaddhagūti paresaṃ paṭibaddhagamano na hoti.
१४३. जानामीति गाथाय सम्बन्धो अत्थो च – एवं ताव परमत्थब्राह्मणो न हि सेट्ठतो पस्सति धम्ममञ्ञं, अञ्ञे पन तित्थिया परचित्तञाणादीहि जानन्तापि पस्सन्तापि ‘‘जानामि पस्सामि तथेव एत’’न्ति एवं वदन्तापि च दिट्ठिया सुद्धिं पच्चेन्ति। कस्मा? यस्मा तेसु एकोपि अदक्खि चे अद्दस चेपि तेन परचित्तञाणादिना यथाभूतमत्थं, किञ्हि तुमस्स तेन तस्स तेन दस्सनेन किं कतं, किं दुक्खपरिञ्ञा साधिता, उदाहु समुदयप्पहानादीनं अञ्ञतरं, यतो सब्बथापि अतिक्कमित्वा अरियमग्गं ते तित्थिया अञ्ञेनेव वदन्ति सुद्धिं, अतिक्कमित्वा वा ते तित्थिये बुद्धादयो अञ्ञेनेव वदन्ति सुद्धिन्ति।
143.Jānāmīti gāthāya sambandho attho ca – evaṃ tāva paramatthabrāhmaṇo na hi seṭṭhato passati dhammamaññaṃ, aññe pana titthiyā paracittañāṇādīhi jānantāpi passantāpi ‘‘jānāmi passāmi tatheva eta’’nti evaṃ vadantāpi ca diṭṭhiyā suddhiṃ paccenti. Kasmā? Yasmā tesu ekopi adakkhi ce addasa cepi tena paracittañāṇādinā yathābhūtamatthaṃ, kiñhi tumassa tena tassa tena dassanena kiṃ kataṃ, kiṃ dukkhapariññā sādhitā, udāhu samudayappahānādīnaṃ aññataraṃ, yato sabbathāpi atikkamitvā ariyamaggaṃ te titthiyā aññeneva vadanti suddhiṃ, atikkamitvā vā te titthiye buddhādayo aññeneva vadanti suddhinti.
१४४. पस्सं नरोति गाथाय सम्बन्धो अत्थो च – किञ्च भिय्यो? य्वायं परचित्तञाणादीहि अद्दक्खि, सो पस्सं नरो दक्खति नामरूपं, न ततो परं, दिस्वान वा ञस्सति तानिमेव नामरूपानि निच्चतो सुखतो वा, न अञ्ञथा; सो एवं पस्सन्तो कामं बहुं पस्सतु अप्पकं वा नामरूपं निच्चतो सुखतो च अथस्स एवरूपेन दस्सनेन न हि तेन सुद्धिं कुसला वदन्ति।
144.Passaṃ naroti gāthāya sambandho attho ca – kiñca bhiyyo? Yvāyaṃ paracittañāṇādīhi addakkhi, so passaṃ naro dakkhati nāmarūpaṃ, na tato paraṃ, disvāna vā ñassati tānimeva nāmarūpāni niccato sukhato vā, na aññathā; so evaṃ passanto kāmaṃ bahuṃ passatu appakaṃ vā nāmarūpaṃ niccato sukhato ca athassa evarūpena dassanena na hi tena suddhiṃ kusalā vadanti.
१४५. निविस्सवादीति गाथाय सम्बन्धो अत्थो च – तेन च दस्सनेन सुद्धिया असतियापि यो ‘‘जानामि पस्सामि तथेव एत’’न्ति एवं निविस्सवादी, एतं वा दस्सनं पटिच्च दिट्ठिया सुद्धिं पच्चेन्तो ‘‘इदमेव सच्च’’न्ति एवं निविस्सवादी, सो सुब्बिनयो न होति तं तथा पकप्पितं अभिसङ्खतं दिट्ठिं पुरक्खरानो। सो हि यं सत्थारादिं निस्सितो, तत्थेव सुभं वदानो सुद्धिं वदो, ‘‘परिसुद्धिवादो परिसुद्धिदस्सनो वा अह’’न्ति अत्तानं मञ्ञमानो तत्थ तथद्दसा सो, तत्थ सकाय दिट्ठिया अविपरीतमेव सो अद्दस। यथा सा दिट्ठि पवत्तति, तथेव तं अद्दस, न अञ्ञथा पस्सितुं इच्छतीति अधिप्पायो।
145.Nivissavādīti gāthāya sambandho attho ca – tena ca dassanena suddhiyā asatiyāpi yo ‘‘jānāmi passāmi tatheva eta’’nti evaṃ nivissavādī, etaṃ vā dassanaṃ paṭicca diṭṭhiyā suddhiṃ paccento ‘‘idameva sacca’’nti evaṃ nivissavādī, so subbinayo na hoti taṃ tathā pakappitaṃ abhisaṅkhataṃ diṭṭhiṃ purakkharāno. So hi yaṃ satthārādiṃ nissito, tattheva subhaṃ vadāno suddhiṃ vado, ‘‘parisuddhivādo parisuddhidassano vā aha’’nti attānaṃ maññamāno tattha tathaddasā so, tattha sakāya diṭṭhiyā aviparītameva so addasa. Yathā sā diṭṭhi pavattati, tatheva taṃ addasa, na aññathā passituṃ icchatīti adhippāyo.
निविस्सवादीति पतिट्ठहित्वा कथेन्तो। दुब्बिनयोति विनेतुं दुक्खो। दुप्पञ्ञापयोति ञापेतुं चित्तेन लब्भापेतुं दुक्खो। दुन्निज्झापयोति चित्तेन वीमंसित्वा गहणत्थं पुनप्पुनं निज्झापयितुं दुक्खो। दुप्पेक्खापयोति इक्खापयितुं दुक्खो। दुप्पसादयोति चित्ते पसादं उप्पादेतुं दुक्खो।
Nivissavādīti patiṭṭhahitvā kathento. Dubbinayoti vinetuṃ dukkho. Duppaññāpayoti ñāpetuṃ cittena labbhāpetuṃ dukkho. Dunnijjhāpayoti cittena vīmaṃsitvā gahaṇatthaṃ punappunaṃ nijjhāpayituṃ dukkho. Duppekkhāpayoti ikkhāpayituṃ dukkho. Duppasādayoti citte pasādaṃ uppādetuṃ dukkho.
अप्पस्सीति ञाणेन पटिवेधं पापुणि। पटिविज्झीति चित्तेन अवबोधं पापुणि।
Appassīti ñāṇena paṭivedhaṃ pāpuṇi. Paṭivijjhīti cittena avabodhaṃ pāpuṇi.
१४६. एवं पकप्पितं दिट्ठिं पुरक्खरानेसु तित्थियेसु – न ब्राह्मणो कप्पमुपेति सङ्खाति गाथा। तत्थ सङ्खाति सङ्खाय, जानित्वाति अत्थो। नपि ञाणबन्धूति समापत्तिञाणादिना अकततण्हादिट्ठिबन्धु। तत्थ विग्गहो – नापि अस्स ञाणेन कतो बन्धु अत्थीति नपि ञाणबन्धु। सम्मुतियोति दिट्ठिसम्मुतियो। पुथुज्जाति पुथुज्जनसम्भवा। उग्गहणन्ति मञ्ञेति उग्गहणन्ति अञ्ञे, अञ्ञे ता सम्मुतियो उग्गण्हन्तीति वुत्तं होति।
146. Evaṃ pakappitaṃ diṭṭhiṃ purakkharānesu titthiyesu – na brāhmaṇo kappamupeti saṅkhāti gāthā. Tattha saṅkhāti saṅkhāya, jānitvāti attho. Napi ñāṇabandhūti samāpattiñāṇādinā akatataṇhādiṭṭhibandhu. Tattha viggaho – nāpi assa ñāṇena kato bandhu atthīti napi ñāṇabandhu. Sammutiyoti diṭṭhisammutiyo. Puthujjāti puthujjanasambhavā. Uggahaṇanti maññeti uggahaṇanti aññe, aññe tā sammutiyo uggaṇhantīti vuttaṃ hoti.
उपेक्खतीति उपपत्तितो अपक्खपतितो हुत्वा पस्सति।
Upekkhatīti upapattito apakkhapatito hutvā passati.
१४७. किञ्च भिय्यो – विस्सज्ज गन्थानीति गाथा। तत्थ अनुग्गहोति उग्गहणविरहितो, सोपि नास्स उग्गहोति अनुग्गहो। न वा उग्गण्हातीति अनुग्गहो।
147. Kiñca bhiyyo – vissajja ganthānīti gāthā. Tattha anuggahoti uggahaṇavirahito, sopi nāssa uggahoti anuggaho. Na vā uggaṇhātīti anuggaho.
गन्थे वोस्सज्जित्वाति अभिज्झादिके गन्थे चजित्वा। विस्सज्जाति पुन अनादियनवसेन जहित्वा। गधितेति घटिते। गन्थितेति सुत्तेन सङ्गहिते विय गन्थिते। बन्धेति सुट्ठु बन्धे। विबन्धेति विविधा बन्धे। पलिबुद्धेति समन्ततो बन्धनेन बन्धे। बन्धनेति किलेसबन्धने। फोटयित्वाति पप्फोटेत्वा। सच्चं विस्सज्जं करोन्तीति विसङ्खरित्वा अपरिभोगं करोन्ति। विकोपेन्तीति चुण्णविचुण्णं करोन्ति।
Ganthe vossajjitvāti abhijjhādike ganthe cajitvā. Vissajjāti puna anādiyanavasena jahitvā. Gadhiteti ghaṭite. Ganthiteti suttena saṅgahite viya ganthite. Bandheti suṭṭhu bandhe. Vibandheti vividhā bandhe. Palibuddheti samantato bandhanena bandhe. Bandhaneti kilesabandhane. Phoṭayitvāti papphoṭetvā. Saccaṃ vissajjaṃ karontīti visaṅkharitvā aparibhogaṃ karonti. Vikopentīti cuṇṇavicuṇṇaṃ karonti.
१४८. किञ्च भिय्यो – सो एवरूपो – पुब्बासवेति गाथा। तत्थ पुब्बासवेति अतीतरूपादीनि आरब्भ उप्पज्जनधम्मकिलेसे । नवेति पच्चुप्पन्नरूपादीनि आरब्भ उप्पज्जनधम्मे। न छन्दगूति छन्दादिवसेन न गच्छति। अनत्तगरहीति कताकतवसेन अत्तानं अगरहन्तो।
148. Kiñca bhiyyo – so evarūpo – pubbāsaveti gāthā. Tattha pubbāsaveti atītarūpādīni ārabbha uppajjanadhammakilese . Naveti paccuppannarūpādīni ārabbha uppajjanadhamme. Na chandagūti chandādivasena na gacchati. Anattagarahīti katākatavasena attānaṃ agarahanto.
१४९. एवं अनत्तगरही च – स सब्बधम्मेसूति गाथा। तत्थ सब्बधम्मेसूति द्वासट्ठिदिट्ठिधम्मेसु ‘‘यं किञ्चि दिट्ठं वा’’ति एवंपभेदेसु। पन्नभारोति पतितभारो। न कप्पेतीति न कप्पियो, दुविधम्पि कप्पं न करोतीति अत्थो। नूपरतोति पुथुज्जनकल्याणकसेक्खा विय उपरतिसमङ्गीपि नो होति। न पत्थियोति नित्तण्हो। तण्हा हि पत्थयतीति पत्थिया, नास्स पत्थियाति न पत्थियो। इतो परञ्च हेट्ठा च तत्थ तत्थ वुत्तनयत्ता उत्तानत्थमेव। एवं अरहत्तनिकूटेनेव देसनं निट्ठापेसि, देसनापरियोसाने पुराभेदसुत्ते (महानि॰ ८३) वुत्तसदिसो एव अभिसमयो अहोसीति।
149. Evaṃ anattagarahī ca – sa sabbadhammesūti gāthā. Tattha sabbadhammesūti dvāsaṭṭhidiṭṭhidhammesu ‘‘yaṃ kiñci diṭṭhaṃ vā’’ti evaṃpabhedesu. Pannabhāroti patitabhāro. Na kappetīti na kappiyo, duvidhampi kappaṃ na karotīti attho. Nūparatoti puthujjanakalyāṇakasekkhā viya uparatisamaṅgīpi no hoti. Na patthiyoti nittaṇho. Taṇhā hi patthayatīti patthiyā, nāssa patthiyāti na patthiyo. Ito parañca heṭṭhā ca tattha tattha vuttanayattā uttānatthameva. Evaṃ arahattanikūṭeneva desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne purābhedasutte (mahāni. 83) vuttasadiso eva abhisamayo ahosīti.
सद्धम्मप्पज्जोतिकाय महानिद्देसट्ठकथाय
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
महाब्यूहसुत्तनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Mahābyūhasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / महानिद्देसपाळि • Mahāniddesapāḷi / १३. महावियूहसुत्तनिद्देसो • 13. Mahāviyūhasuttaniddeso
