Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તવણ્ણના

    3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā

    ૧૬૩. તતો પરન્તિ તિણ્ણં જનાનં ઉપરિ સઙ્ઘો ચતુવગ્ગકરણીયાદિકમ્મેહિ પટિકમ્મપ્પત્તત્તા. ગામં ગતોતિ વુચ્ચતિ ગામં ઉદ્દિસ્સ ગતત્તા, એવં સાવત્થિં પવિસિતું વિહારતો નિક્ખન્તા ‘‘પવિસિંસૂ’’તિ વુત્તા. પરિઞ્ઞન્તિ પહાનપરિઞ્ઞં. સા હિ સમતિક્કમો, ન ઇતરા. રૂપવેદનાસુપીતિ ‘‘રૂપાનં પરિઞ્ઞં, વેદનાનં પરિઞ્ઞ’’ન્તિ એત્થાપિ. કામં સબ્બેસં તિત્થિયાનં કામાદિપરિઞ્ઞાપઞ્ઞાપનહેતુભૂતો સમયો નત્થિ, યેસં પન અત્થિ, તે ઉપાદાય ‘‘સકસમયં જાનન્તા’’તિ વુત્તં. ‘‘યતો યતો ખો ભો અયં ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, એત્તાવતા ખો ભો કામાનં પરિઞ્ઞા હોતી’’તિ એવં સરૂપતો પઠમજ્ઝાનં વિભાવેતું અસક્કોન્તાપિ કેવલં અચ્ચન્તપ્પહાનસઞ્ઞાય કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેય્યું પઠમજ્ઝાનં વદમાના. તં કિસ્સ હેતુ? તાદિસસ્સ આગમાધિગમસ્સાભાવતો. રૂપવેદનાપરિઞ્ઞાસુપિ એસેવ નયો. વુચ્ચેથાતિ વુચ્ચેય્ય. દુતિયપદેપીતિ ‘‘અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ એવં વુત્તવાક્યેપિ. તે કિર ભિક્ખૂ.

    163.Tatoparanti tiṇṇaṃ janānaṃ upari saṅgho catuvaggakaraṇīyādikammehi paṭikammappattattā. Gāmaṃ gatoti vuccati gāmaṃ uddissa gatattā, evaṃ sāvatthiṃ pavisituṃ vihārato nikkhantā ‘‘pavisiṃsū’’ti vuttā. Pariññanti pahānapariññaṃ. Sā hi samatikkamo, na itarā. Rūpavedanāsupīti ‘‘rūpānaṃ pariññaṃ, vedanānaṃ pariñña’’nti etthāpi. Kāmaṃ sabbesaṃ titthiyānaṃ kāmādipariññāpaññāpanahetubhūto samayo natthi, yesaṃ pana atthi, te upādāya ‘‘sakasamayaṃ jānantā’’ti vuttaṃ. ‘‘Yato yato kho bho ayaṃ bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettāvatā kho bho kāmānaṃ pariññā hotī’’ti evaṃ sarūpato paṭhamajjhānaṃ vibhāvetuṃ asakkontāpi kevalaṃ accantappahānasaññāya kāmānaṃ pariññaṃ paññapeyyuṃ paṭhamajjhānaṃ vadamānā. Taṃ kissa hetu? Tādisassa āgamādhigamassābhāvato. Rūpavedanāpariññāsupi eseva nayo. Vuccethāti vucceyya. Dutiyapadepīti ‘‘anusāsaniyā vā anusāsani’’nti evaṃ vuttavākyepi. Te kira bhikkhū.

    ૧૬૫. ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તીતિ ન ચેવ સમ્મદેવ પકારેહિ ગમેસ્સન્તિ ઞાપેસ્સન્તિ. તેનાહ ‘‘સમ્પાદેત્વા કથેતું ન સક્ખિસ્સન્તી’’તિ. યસ્મા અવિસયે પઞ્હો પુચ્છિતો હોતિ, તસ્મા આપજ્જિસ્સન્તીતિ યોજના. સદેવકેતિ અરૂપદેવગ્ગહણં. તે હિ લોકિયદેવેહિ દીઘાયુકતાદિના ઉક્કટ્ઠા. સમારકેતિ કામાવચરદેવગ્ગહણં. સબ્રહ્મકેતિ રૂપાવચરબ્રહ્મગ્ગહણં. સસ્સમણબ્રાહ્મણિયાતિ એત્થ સમણગ્ગહણેન પબ્બજિતે, બ્રાહ્મણગ્ગહણેન જાતિબ્રાહ્મણે, પુન દેવગ્ગહણેન સમ્મુતિદેવે, મનુસ્સગ્ગહણેન અવસિટ્ઠમનુસ્સકાયં પરિયાદિયતિ. લોકપજાગ્ગહણેન પન પયોજનં અટ્ઠકથાયં દસ્સિતમેવ. અઞ્ઞથા આરાધનં નામ નત્થીતિ ઇમિના કામરૂપવેદનાસુ અસ્સાદાદીનં યાથાવતો અવબોધો એવ ઇતો બાહિરકાનં નત્થિ, કુતો પવેદનાતિ દસ્સેતિ.

    165.Naceva sampāyissantīti na ceva sammadeva pakārehi gamessanti ñāpessanti. Tenāha ‘‘sampādetvā kathetuṃ na sakkhissantī’’ti. Yasmā avisaye pañho pucchito hoti, tasmā āpajjissantīti yojanā. Sadevaketi arūpadevaggahaṇaṃ. Te hi lokiyadevehi dīghāyukatādinā ukkaṭṭhā. Samāraketi kāmāvacaradevaggahaṇaṃ. Sabrahmaketi rūpāvacarabrahmaggahaṇaṃ. Sassamaṇabrāhmaṇiyāti ettha samaṇaggahaṇena pabbajite, brāhmaṇaggahaṇena jātibrāhmaṇe, puna devaggahaṇena sammutideve, manussaggahaṇena avasiṭṭhamanussakāyaṃ pariyādiyati. Lokapajāggahaṇena pana payojanaṃ aṭṭhakathāyaṃ dassitameva. Aññathā ārādhanaṃ nāma natthīti iminā kāmarūpavedanāsu assādādīnaṃ yāthāvato avabodho eva ito bāhirakānaṃ natthi, kuto pavedanāti dasseti.

    ૧૬૬. ચિત્તારાધનન્તિ યાથાવપવેદનેન પરેસં ચિત્તસ્સ પરિતોસનં. બન્ધનટ્ઠેન ગુણાતિ કામરાગસંયોજનસ્સ પચ્ચયભાવેન વત્થુકામેસુપિ બન્ધનટ્ઠો વુત્તો, કોટ્ઠાસટ્ઠો વા ગુણટ્ઠો દટ્ઠબ્બો. તરયન્તીતિ તરમાના યન્તિ ગચ્છન્તિ. અતીતાદિભિન્નપઠમાદિવયા એવ ચિત્તતા રાસિભાવેન વયોગુણાતિ ગહિતાતિ આહ ‘‘રાસટ્ઠો ગુણટ્ઠો’’તિ. ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાતિ વા ચક્ખુવિઞ્ઞાણતંદ્વારિકવિઞ્ઞાણેહિ વિજાનિતબ્બા. સોતવિઞ્ઞેય્યાતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. ઇટ્ઠારમ્મણભૂતાતિ સભાવેનેવ ઇટ્ઠારમ્મણજાતિકા, ઇટ્ઠારમ્મણભાવં વા પત્તા. કમનીયાતિ કામેતબ્બા. મનવડ્ઢનકાતિ મનોહરા. એતેન પરિકપ્પનતોપિ ઇટ્ઠભાવં ગણ્હાતિ. પિયજાતિકાતિ પિયાયિતબ્બસભાવા. કામૂપસંહિતાતિ કામરાગેન ઉપેચ્ચ સન્ધાનિયા સમ્બદ્ધા (અ॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૬.૬૩) કાતબ્બાતિ આહ ‘‘આરમ્મણં કત્વા’’તિ.

    166.Cittārādhananti yāthāvapavedanena paresaṃ cittassa paritosanaṃ. Bandhanaṭṭhena guṇāti kāmarāgasaṃyojanassa paccayabhāvena vatthukāmesupi bandhanaṭṭho vutto, koṭṭhāsaṭṭho vā guṇaṭṭho daṭṭhabbo. Tarayantīti taramānā yanti gacchanti. Atītādibhinnapaṭhamādivayā eva cittatā rāsibhāvena vayoguṇāti gahitāti āha ‘‘rāsaṭṭho guṇaṭṭho’’ti. Cakkhuviññeyyāti vā cakkhuviññāṇataṃdvārikaviññāṇehi vijānitabbā. Sotaviññeyyātiādīsupi eseva nayo. Iṭṭhārammaṇabhūtāti sabhāveneva iṭṭhārammaṇajātikā, iṭṭhārammaṇabhāvaṃ vā pattā. Kamanīyāti kāmetabbā. Manavaḍḍhanakāti manoharā. Etena parikappanatopi iṭṭhabhāvaṃ gaṇhāti. Piyajātikāti piyāyitabbasabhāvā. Kāmūpasaṃhitāti kāmarāgena upecca sandhāniyā sambaddhā (a. ni. ṭī. 3.6.63) kātabbāti āha ‘‘ārammaṇaṃ katvā’’ti.

    ૧૬૭. સઞ્ઞં ઠપેત્વાતિ ‘‘ઇમસ્મિં અઙ્ગુલિકાદિપબ્બે ગહિતે સતં હોતિ, ઇમસ્મિં સહસ્સ’’ન્તિઆદિના સઞ્ઞાણં કત્વા ગણના. અચ્છિદ્દગણનાતિ ‘‘એકં દ્વે’’તિઆદિના નવન્તવિધિના નિરન્તરગણના. પિણ્ડગણનાતિ સઙ્કલનપટુપ્પાદનાદિના પિણ્ડિત્વા ગણના. તેનાહ ‘‘ખેત્તં ઓલોકેત્વા’’તિઆદિ. કસનં કસીતિ કસિગ્ગહણેન સબ્બો કસિપટિબદ્ધો જીવિકૂપાયો ગહિતોતિ આહ ‘‘કસીતિ કસિકમ્મ’’ન્તિ. જઙ્ઘવણિજ્જાતિ જઙ્ઘસત્થવસેન વણિજ્જં આહ, થલવણિજ્જાતિ સકટસત્થવસેન. આદિ-સદ્દેન નાવાપણાદિવસેન વોહારં. વણિપ્પથોતિ વણિજમગ્ગો, દાનગ્ગહણવસેન સંવોહારોતિ અત્થો. ઉસૂનં અસનકમ્મં ઇસ્સત્તં, ધનુસિપ્પેન જીવિકા, ઇધ પન ઇસ્સત્તં વિયાતિ ઇસ્સત્તં, સબ્બઆવુધજીવિકાતિ આહ ‘‘આવુધં ગહેત્વા ઉપટ્ઠાનકમ્મ’’ન્તિ. પોરોહિચ્ચામચ્ચકમ્માદિ રાજકમ્મં. આદિ-સદ્દેન રથસિપ્પખત્તવિજ્જાસિપ્પાદિ-વુત્તાવસેસં મહાસિપ્પં ખુદ્દકસિપ્પઞ્ચ સઙ્ગણ્હાતિ. સીતસ્સ પુરક્ખતોતિ સીતસ્સ પુરતો કતો. યો હિ સીતકાલે જીવિકાહેતુ સીતલપદેસં પક્ખન્દતિ, સો વાળમિગાદીહિ વિય સીતેન પરિપાતિયમાનો તેન પુરતો કતો વિય હોતિ. તેનાહ ‘‘સીતેન બાધિયમાનો’’તિ. ઉણ્હસ્સ પુરક્ખતોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. સરિત્વાતિ સંસપ્પિત્વા. ઘટ્ટિયમાનોતિ હિંસિયમાનો બાધિયમાનો. આબાધનં આબાધો, પીળાતિ અત્થો. કામહેતુન્તિ વા ભાવનપુંસકનિદ્દેસો યથા ‘‘વિસમં ચન્દિમસૂરિયા પરિવત્તન્તી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૭૦). તથા સેસપદદ્વયેપિ. તેનેવાહ ‘‘કામાનમેવ હેતૂ’’તિ. કામાનં હેતૂતિ એત્થ પુરિમપદાવધારણમયુત્તં તદઞ્ઞપચ્ચયપટિક્ખેપાપત્તિતો, તથા ઉત્તરપદાવધારણં કામાનં કદાચિ અહેતુભાવસ્સપિ સમ્ભવતો, તસ્મા ‘‘ઉપ્પજ્જતિયેવા’’તિ વુત્તં.

    167.Saññaṃ ṭhapetvāti ‘‘imasmiṃ aṅgulikādipabbe gahite sataṃ hoti, imasmiṃ sahassa’’ntiādinā saññāṇaṃ katvā gaṇanā. Acchiddagaṇanāti ‘‘ekaṃ dve’’tiādinā navantavidhinā nirantaragaṇanā. Piṇḍagaṇanāti saṅkalanapaṭuppādanādinā piṇḍitvā gaṇanā. Tenāha ‘‘khettaṃ oloketvā’’tiādi. Kasanaṃ kasīti kasiggahaṇena sabbo kasipaṭibaddho jīvikūpāyo gahitoti āha ‘‘kasīti kasikamma’’nti. Jaṅghavaṇijjāti jaṅghasatthavasena vaṇijjaṃ āha, thalavaṇijjāti sakaṭasatthavasena. Ādi-saddena nāvāpaṇādivasena vohāraṃ. Vaṇippathoti vaṇijamaggo, dānaggahaṇavasena saṃvohāroti attho. Usūnaṃ asanakammaṃ issattaṃ, dhanusippena jīvikā, idha pana issattaṃ viyāti issattaṃ, sabbaāvudhajīvikāti āha ‘‘āvudhaṃ gahetvā upaṭṭhānakamma’’nti. Porohiccāmaccakammādi rājakammaṃ.Ādi-saddena rathasippakhattavijjāsippādi-vuttāvasesaṃ mahāsippaṃ khuddakasippañca saṅgaṇhāti. Sītassa purakkhatoti sītassa purato kato. Yo hi sītakāle jīvikāhetu sītalapadesaṃ pakkhandati, so vāḷamigādīhi viya sītena paripātiyamāno tena purato kato viya hoti. Tenāha ‘‘sītena bādhiyamāno’’ti. Uṇhassa purakkhatoti etthāpi eseva nayo. Saritvāti saṃsappitvā. Ghaṭṭiyamānoti hiṃsiyamāno bādhiyamāno. Ābādhanaṃ ābādho, pīḷāti attho. Kāmahetunti vā bhāvanapuṃsakaniddeso yathā ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’ti (a. ni. 4.70). Tathā sesapadadvayepi. Tenevāha ‘‘kāmānameva hetū’’ti. Kāmānaṃ hetūti ettha purimapadāvadhāraṇamayuttaṃ tadaññapaccayapaṭikkhepāpattito, tathā uttarapadāvadhāraṇaṃ kāmānaṃ kadāci ahetubhāvassapi sambhavato, tasmā ‘‘uppajjatiyevā’’ti vuttaṃ.

    ઉટ્ઠહતોતિ ઇમિના ઉટ્ઠાનવીરિયં વુત્તન્તિ આહ ‘‘આજીવસમુટ્ઠાપકવીરિયેના’’તિ. તં વીરિયન્તિ આજીવિકસમુટ્ઠાપકવીરિયં. પુબ્બેનાપરં ઘટેન્તસ્સાતિ આરમ્ભતો પટ્ઠાય નિરન્તરં પવત્તેન્તસ્સ. ચિત્તે ઉપ્પન્નબલવસોકેન સોચતીતિ ચિત્તસન્તાપેન અન્તો નિજ્ઝાયતિ. કાયે ઉપ્પન્નદુક્ખેનાતિ તસ્સેવ સોકસ્સ વસેન કાયે ઉપ્પન્નદુક્ખેન. સોકુદ્દેસેન તં તં વિપ્પલપેન્તો વા પરિદેવતિ. ઉરં તાળેત્વાતિ વક્ખપ્પદેસં પહરિત્વા. ‘‘મોઘ’’ન્તિઆદિ પરિદેવનાકારદસ્સનઞ્ચેવ સમ્મોહાપજ્જનાકારદસ્સનઞ્ચ. મેતિ વત્વા પુન નોતિ પુથુવચનં અત્તનો ઉભયથાપિ વોહરિતબ્બતો, બ્યામૂળ્હવચનં વા સોકવસેન.

    Uṭṭhahatoti iminā uṭṭhānavīriyaṃ vuttanti āha ‘‘ājīvasamuṭṭhāpakavīriyenā’’ti. Taṃ vīriyanti ājīvikasamuṭṭhāpakavīriyaṃ. Pubbenāparaṃ ghaṭentassāti ārambhato paṭṭhāya nirantaraṃ pavattentassa. Citte uppannabalavasokena socatīti cittasantāpena anto nijjhāyati. Kāye uppannadukkhenāti tasseva sokassa vasena kāye uppannadukkhena. Sokuddesena taṃ taṃ vippalapento vā paridevati. Uraṃ tāḷetvāti vakkhappadesaṃ paharitvā. ‘‘Mogha’’ntiādi paridevanākāradassanañceva sammohāpajjanākāradassanañca. Meti vatvā puna noti puthuvacanaṃ attano ubhayathāpi voharitabbato, byāmūḷhavacanaṃ vā sokavasena.

    ૧૬૮. ઇધ કામગ્ગહણેન વિસેસતો વત્થુકામા ગહિતાતિ કામાદિગ્ગહણં કતં, નાનન્તરિયતાય પન કિલેસકામોપિ ગહિતો એવ. અસિચમ્મન્તિ એત્થ ચમ્મગ્ગહણેન ન કેવલં ચમ્મમયસ્સ, ચમ્મપરિસિબ્બિતસ્સેવ વા ગહણં, અથ ખો સબ્બસ્સપિ આવુધબાધકસ્સ ગહણન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘ખેટકફલકાદીની’’તિ આહ. આદિ-સદ્દેન સરાદિસઙ્ગહો. ધનુકલાપં સન્નય્હિત્વાતિ ધનુઞ્ચેવ ખુરપ્પતૂણિઞ્ચ સન્નય્હિત્વા, ધનુદણ્ડસ્સ જિયાય તથાભાવકરણાદિપિ (અ॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૫.૭૬) ધનુનો સન્નય્હનન્તિ. દ્વિન્નં સેનાનં બ્યૂહસંવિધાનેન વા ઉભતોબ્યૂળ્હં. વિજ્જોતલન્તેસૂતિ નિસિતપીતફલતાય વિજ્જોતનવસેન પરિવત્તમાનેસુ.

    168. Idha kāmaggahaṇena visesato vatthukāmā gahitāti kāmādiggahaṇaṃ kataṃ, nānantariyatāya pana kilesakāmopi gahito eva. Asicammanti ettha cammaggahaṇena na kevalaṃ cammamayassa, cammaparisibbitasseva vā gahaṇaṃ, atha kho sabbassapi āvudhabādhakassa gahaṇanti dassento ‘‘kheṭakaphalakādīnī’’ti āha. Ādi-saddena sarādisaṅgaho. Dhanukalāpaṃ sannayhitvāti dhanuñceva khurappatūṇiñca sannayhitvā, dhanudaṇḍassa jiyāya tathābhāvakaraṇādipi (a. ni. ṭī. 3.5.76) dhanuno sannayhananti. Dvinnaṃ senānaṃ byūhasaṃvidhānena vā ubhatobyūḷhaṃ. Vijjotalantesūti nisitapītaphalatāya vijjotanavasena parivattamānesu.

    પાકારસમીપાતિસઙ્ખારતાય પાકારપાદા ઉપકારિયો, યા ‘‘ઉદ્દાપા’’તિ વુચ્ચન્તિ. સતદન્તેનાતિ અનેકસતદન્તકેન, યસ્સ તિખિણદન્તાનિ અનેકસતાનિ મૂલાનિ હોન્તિ. અતિભારતાય દસવીસમત્તાપિ જના ઉક્ખિપિતું ન સક્કોન્તિ, યન્તવસેન પન ઉક્ખિપિત્વા બન્ધિત્વા ઠપેન્તિ. તેનાહ ‘‘અટ્ઠદન્તાકારેના’’તિઆદિ. ઓમદ્દન્તીતિ ઓટ્ઠપેન્તિ.

    Pākārasamīpātisaṅkhāratāya pākārapādā upakāriyo, yā ‘‘uddāpā’’ti vuccanti. Satadantenāti anekasatadantakena, yassa tikhiṇadantāni anekasatāni mūlāni honti. Atibhāratāya dasavīsamattāpi janā ukkhipituṃ na sakkonti, yantavasena pana ukkhipitvā bandhitvā ṭhapenti. Tenāha ‘‘aṭṭhadantākārenā’’tiādi. Omaddantīti oṭṭhapenti.

    ૧૬૯. સન્ધિમ્પિ છિન્દન્તિ ચોરિકાય જીવિતુકામા. નિલ્લોપન્તિ નિસ્સેસવિલોપં, એકં પરિત્તં ગામં પરિવારેત્વા તત્થ કિઞ્ચિપિ ગય્હૂપગં અસેસેત્વા કરમરગ્ગહણં. તેનાહ ‘‘મહાવિલોપ’’ન્તિ. પન્થદુહનકમ્મં અટવિમગ્ગે ઠત્વા અદ્ધિકાનં વિલુમ્પનં. પહારસાધનત્થં (અ॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૨.૧) દણ્ડપ્પહારસ્સ સુખસિદ્ધિઅત્થં. કઞ્જિતો નિબ્બત્તં કઞ્જિયં, આરનાલં. યં ‘‘બિલઙ્ગ’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ, તં યત્થ સિઞ્ચતિ, સા કઞ્જિયઉક્ખલિકા. બિલઙ્ગથાલિકસદિસકરણં બિલઙ્ગથાલિયં. સીસકપાલં ઉપ્પાટેત્વાતિ અયોગુળપવેસનપ્પમાણં છિદ્દં કત્વા. સઙ્ખમુણ્ડકમ્મકારણન્તિ સઙ્ખં વિય મુણ્ડકમ્મકારણં.

    169.Sandhimpi chindanti corikāya jīvitukāmā. Nillopanti nissesavilopaṃ, ekaṃ parittaṃ gāmaṃ parivāretvā tattha kiñcipi gayhūpagaṃ asesetvā karamaraggahaṇaṃ. Tenāha ‘‘mahāvilopa’’nti. Panthaduhanakammaṃ aṭavimagge ṭhatvā addhikānaṃ vilumpanaṃ. Pahārasādhanatthaṃ (a. ni. ṭī. 2.2.1) daṇḍappahārassa sukhasiddhiatthaṃ. Kañjito nibbattaṃ kañjiyaṃ, āranālaṃ. Yaṃ ‘‘bilaṅga’’ntipi vuccati, taṃ yattha siñcati, sā kañjiyaukkhalikā. Bilaṅgathālikasadisakaraṇaṃ bilaṅgathāliyaṃ. Sīsakapālaṃ uppāṭetvāti ayoguḷapavesanappamāṇaṃ chiddaṃ katvā. Saṅkhamuṇḍakammakāraṇanti saṅkhaṃ viya muṇḍakammakāraṇaṃ.

    રાહુમુખકમ્મકારણન્તિ રાહુમુખગત-સૂરિયસદિસ-કમ્મકારણં. જોતિમાલિકન્તિ જોતિમાલવન્તં કમ્મકારણં. હત્થપજ્જોતિકન્તિ હત્થપજ્જોતનકમ્મકારણં. એરકવત્તકમ્મકારણન્તિ એરકવત્તસદિસે સરીરતો બદ્ધે ઉપ્પાટનકમ્મકારણં. ચીરકવાસિકકમ્મકારણન્તિ સરીરતો ઉપ્પાટિતબદ્ધચીરકાહિ નિવાસાપનકમ્મકારણં. તં કરોન્તા યથા ગીવતો પટ્ઠાય બદ્ધે કન્તિત્વા કટિયમેવ ઠપેન્તિ, એવં ગોપ્ફકતો પટ્ઠાય કન્તિત્વા કટિયમેવ ઠપેન્તિ. અટ્ઠકથાયં પન ‘‘કટિતો પટ્ઠાય કન્તિત્વા ગોપ્ફકેસુ ઠપેન્તી’’તિ વુત્તં. એણેય્યકકમ્મકારણન્તિ એણીમિગસદિસકમ્મકારણં . અયવલયાનિ દત્વાતિ અયવલયાનિ પટિમુઞ્ચિત્વા. અયસૂલાનિ કોટ્ટેન્તીતિ કપ્પરજણ્ણુકકોટીસુ અયસૂલાનિ પવેસેન્તિ. ન્તિ તં તથાકતકમ્મકારણં સત્તં.

    Rāhumukhakammakāraṇanti rāhumukhagata-sūriyasadisa-kammakāraṇaṃ. Jotimālikanti jotimālavantaṃ kammakāraṇaṃ. Hatthapajjotikanti hatthapajjotanakammakāraṇaṃ. Erakavattakammakāraṇanti erakavattasadise sarīrato baddhe uppāṭanakammakāraṇaṃ. Cīrakavāsikakammakāraṇanti sarīrato uppāṭitabaddhacīrakāhi nivāsāpanakammakāraṇaṃ. Taṃ karontā yathā gīvato paṭṭhāya baddhe kantitvā kaṭiyameva ṭhapenti, evaṃ gopphakato paṭṭhāya kantitvā kaṭiyameva ṭhapenti. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kaṭito paṭṭhāya kantitvā gopphakesu ṭhapentī’’ti vuttaṃ. Eṇeyyakakammakāraṇanti eṇīmigasadisakammakāraṇaṃ . Ayavalayāni datvāti ayavalayāni paṭimuñcitvā. Ayasūlāni koṭṭentīti kapparajaṇṇukakoṭīsu ayasūlāni pavesenti. Nti taṃ tathākatakammakāraṇaṃ sattaṃ.

    બળિસમંસિકન્તિ બળિસેહિ મંસુપ્પાટનકમ્મકારણં. કહાપણિકન્તિ કહાપણમત્તસો છિન્દનકમ્મકારણં. કોટ્ટેન્તીતિ છિન્દન્તિ. ખારાપતચ્છિકન્તિ તચ્છેત્વા ખારાવસિઞ્ચનકમ્મકારણં. પલિઘપરિવત્તિકન્તિ પલિઘસ્સ વિય પરિવત્તનકમ્મકારણં. એકાબદ્ધં કરોન્તિ અયસૂલસ્સ કોટ્ટનેન. પલાલપીઠકન્તિ પલાલપીઠસ્સ વિય સરીરસ્સ સંવેલ્લનકમ્મકારણં. કારણિકાતિ ઘાતનકારકા. પલાલવટ્ટિં વિય કત્વાતિ યથા પલાલપીઠં કરોન્તા પલાલવટ્ટિં કત્વા સંવેલ્લનવસેન નં (અ॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૨.૧) વેઠેન્તિ, એવં કરોન્તીતિ અત્થો. છાતકેહીતિ બુભુક્ખિતેહિ કોલેય્યકસુનખેહિ. બલવન્તો હિ તે જવયોગ્ગા સૂરા ચ હોન્તિ. કમ્મવસેન સમ્પરેતિ એત્થાતિ સમ્પરાયો, પરલોકો. તત્થ ભવોતિ સમ્પરાયિકો.

    Baḷisamaṃsikanti baḷisehi maṃsuppāṭanakammakāraṇaṃ. Kahāpaṇikanti kahāpaṇamattaso chindanakammakāraṇaṃ. Koṭṭentīti chindanti. Khārāpatacchikanti tacchetvā khārāvasiñcanakammakāraṇaṃ. Palighaparivattikanti palighassa viya parivattanakammakāraṇaṃ. Ekābaddhaṃ karonti ayasūlassa koṭṭanena. Palālapīṭhakanti palālapīṭhassa viya sarīrassa saṃvellanakammakāraṇaṃ. Kāraṇikāti ghātanakārakā. Palālavaṭṭiṃ viya katvāti yathā palālapīṭhaṃ karontā palālavaṭṭiṃ katvā saṃvellanavasena naṃ (a. ni. ṭī. 2.2.1) veṭhenti, evaṃ karontīti attho. Chātakehīti bubhukkhitehi koleyyakasunakhehi. Balavanto hi te javayoggā sūrā ca honti. Kammavasena sampareti etthāti samparāyo, paraloko. Tattha bhavoti samparāyiko.

    ૧૭૦. છન્દરાગો વિનીયતિ ચેવ પહીયતિ ચ એત્થાતિ નિબ્બાનં છન્દરાગવિનયો છન્દરાગપ્પહાનઞ્ચાતિ. તેનાહ ‘‘નિબ્બાનઞ્હી’’તિ. તત્થ આગમ્માતિ ઇદં યો છન્દરાગં વિનેતિ પજહતિ, તસ્સ આરમ્મણં સન્ધાય વુત્તં. તીહિ પરિઞ્ઞાહીતિ ઇમિના ઞાતતીરણપરિઞ્ઞાહિ પરિજાનિસ્સન્તીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. કો પન વાદો પહાનપરિઞ્ઞાયાતિ દસ્સેતિ? તથભાવાયાતિ પરિજાનનકભાવાય.

    170. Chandarāgo vinīyati ceva pahīyati ca etthāti nibbānaṃ chandarāgavinayo chandarāgappahānañcāti. Tenāha ‘‘nibbānañhī’’ti. Tattha āgammāti idaṃ yo chandarāgaṃ vineti pajahati, tassa ārammaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tīhi pariññāhīti iminā ñātatīraṇapariññāhi parijānissantīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ko pana vādo pahānapariññāyāti dasseti? Tathabhāvāyāti parijānanakabhāvāya.

    ૧૭૧. અપરિત્તેનાતિ અહીનેન. વિપુલેનાતિ મહતા. યદિ વણ્ણસમ્પત્તિદસ્સનત્થં, વણ્ણદસકં કસ્મા ન ગહિતન્તિ આહ ‘‘માતુગામસ્સ હી’’તિઆદિ. ભોજનસમ્પદાદીનં અલાભેપીતિ દસ્સનત્થં ‘‘દુગ્ગતકુલે નિબ્બત્તસ્સપી’’તિ વુત્તં. થોકં થોકં વણ્ણાયતનં પસીદતિ મંસસ્સ પરિબ્રૂહનતો થનમંસાનિ વડ્ઢન્તિ જાયન્તિ. વણ્ણેતિ હદયઙ્ગતભાવં પકાસેન્તો વિય હોતીતિ વણ્ણો. સો એવ સામગ્ગોપભોગાદિના નિભાતીતિ નિભા. તેનાહ ‘‘વણ્ણનિભાતિ વણ્ણોયેવા’’તિ.

    171.Aparittenāti ahīnena. Vipulenāti mahatā. Yadi vaṇṇasampattidassanatthaṃ, vaṇṇadasakaṃ kasmā na gahitanti āha ‘‘mātugāmassa hī’’tiādi. Bhojanasampadādīnaṃ alābhepīti dassanatthaṃ ‘‘duggatakule nibbattassapī’’ti vuttaṃ. Thokaṃ thokaṃ vaṇṇāyatanaṃ pasīdati maṃsassa paribrūhanato thanamaṃsāni vaḍḍhanti jāyanti. Vaṇṇeti hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsento viya hotīti vaṇṇo. So eva sāmaggopabhogādinā nibhātīti nibhā. Tenāha ‘‘vaṇṇanibhāti vaṇṇoyevā’’ti.

    ભોગ્ગન્તિ અતિવિય વઙ્કતાય ભોગ્ગં. તાદિસં પન સરીરં ભગ્ગં વિય હોતીતિ આહ ‘‘ભગ્ગ’’ન્તિ. તેનાહ ‘‘ઇમિનાપિસ્સ વઙ્કભાવમેવ દીપેતી’’તિ. દન્તાનં છિન્નભિન્નતાય એકચ્ચાનં પતનેન ચ ખણ્ડિતદન્તં. કેસાનં સેતવણ્ણતાય પલિતન્તિ આહ ‘‘પણ્ડરકેસ’’ન્તિ. કેસાનં મત્તસો સિયને ખલ્લાટવોહારોતિ બહુસો સિયનં સન્ધાયાહ ‘‘મહાખલ્લાટસીસ’’ન્તિ. વસ્સસતિકકાલે ઉપ્પજ્જનતિલકાનિ સન્ધાયાહ ‘‘તિલકાહતગત્ત’’ન્તિ. તાનિ પન કાનિચિ સેતાનિ હોન્તિ કાનિચિ કાળાનીતિ આહ ‘‘સેતકાળતિલકેહી’’તિ. બ્યાધિકન્તિ સઞ્ચાતબ્યાધિં. બાળ્હગિલાનન્તિ મારણન્તિ કગેલઞ્ઞેન ગિલાનં.

    Bhogganti ativiya vaṅkatāya bhoggaṃ. Tādisaṃ pana sarīraṃ bhaggaṃ viya hotīti āha ‘‘bhagga’’nti. Tenāha ‘‘imināpissa vaṅkabhāvameva dīpetī’’ti. Dantānaṃ chinnabhinnatāya ekaccānaṃ patanena ca khaṇḍitadantaṃ. Kesānaṃ setavaṇṇatāya palitanti āha ‘‘paṇḍarakesa’’nti. Kesānaṃ mattaso siyane khallāṭavohāroti bahuso siyanaṃ sandhāyāha ‘‘mahākhallāṭasīsa’’nti. Vassasatikakāle uppajjanatilakāni sandhāyāha ‘‘tilakāhatagatta’’nti. Tāni pana kānici setāni honti kānici kāḷānīti āha ‘‘setakāḷatilakehī’’ti. Byādhikanti sañcātabyādhiṃ. Bāḷhagilānanti māraṇanti kagelaññena gilānaṃ.

    ૧૭૩. તસ્મિં સમયેતિ તસ્મિં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરણસમયે. ન ચેતેતીતિ ન અભિસન્દહતિ. બ્યાબાધનટ્ઠેન બ્યાબાધો, બ્યાબાધોવ બ્યાબજ્ઝં, નત્થિ એત્થ બ્યાબજ્ઝન્તિ અબ્યાબજ્ઝં, દુક્ખરહિતં. તેનાહ ‘‘નિદ્દુક્ખમેવા’’તિ.

    173.Tasmiṃ samayeti tasmiṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye. Na cetetīti na abhisandahati. Byābādhanaṭṭhena byābādho, byābādhova byābajjhaṃ, natthi ettha byābajjhanti abyābajjhaṃ, dukkharahitaṃ. Tenāha ‘‘niddukkhamevā’’ti.

    ૧૭૪. અનિચ્ચાદિઆકારોતિ અનિચ્ચાકારો દુક્ખાકારો વિપરિણામાકારો ચલાદિઆકારો ચ.

    174.Aniccādiākāroti aniccākāro dukkhākāro vipariṇāmākāro calādiākāro ca.

    મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.

    Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તં • 3. Mahādukkhakkhandhasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૩. મહાદુક્ખક્ખન્ધસુત્તવણ્ણના • 3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact