Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચરિયાપિટક-અટ્ઠકથા • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
૫. મહાગોવિન્દચરિયાવણ્ણના
5. Mahāgovindacariyāvaṇṇanā
પઞ્ચમે સત્તરાજપુરોહિતોતિ સત્તભૂઆદીનં સત્તન્નં રાજૂનં સબ્બકિચ્ચાનુસાસકપુરોહિતો. પૂજિતો નરદેવેહીતિ તેહિ એવ અઞ્ઞેહિ ચ જમ્બુદીપે સબ્બેહેવ ખત્તિયેહિ ચતુપચ્ચયપૂજાય સક્કારસમ્માનેન ચ પૂજિતો. મહાગોવિન્દબ્રાહ્મણોતિ મહાનુભાવતાય ગોવિન્દસ્સાભિસેકેન અભિસિત્તતાય ચ ‘‘મહાગોવિન્દો’’તિ સઙ્ખં ગતો બ્રાહ્મણો, અભિસિત્તકાલતો પટ્ઠાય હિ બોધિસત્તસ્સ અયં સમઞ્ઞા જાતા, નામેન પન જોતિપાલો નામ. તસ્સ કિર જાતદિવસે સબ્બાવુધાનિ જોતિંસુ. રાજાપિ પચ્ચૂસસમયે અત્તનો મઙ્ગલાવુધં પજ્જલિતં દિસ્વા ભીતો અત્તનો પુરોહિતં બોધિસત્તસ્સ પિતરં ઉપટ્ઠાનં આગતં પુચ્છિત્વા ‘‘મા ભાયિ, મહારાજ, મય્હં પુત્તો જાતો, તસ્સાનુભાવેન ન કેવલં રાજગેહેયેવ, સકલનગરેપિ આવુધાનિ પજ્જલિંસુ, ન તં નિસ્સાય તુય્હં અન્તરાયો અત્થિ, સકલજમ્બુદીપે પન પઞ્ઞાય તેન સમો ન ભવિસ્સતિ, તસ્સેતં પુબ્બનિમિત્ત’’ન્તિ પુરોહિતેન સમસ્સાસિતો તુટ્ઠચિત્તો ‘‘કુમારસ્સ ખીરમૂલં હોતૂ’’તિ સહસ્સં દત્વા ‘‘વયપ્પત્તકાલે મય્હં દસ્સેથા’’તિ આહ. સો વુદ્ધિપ્પત્તો અપરભાગે અલમત્થદસ્સો સત્તન્નં રાજૂનં સબ્બકિચ્ચાનુસાસકો હુત્વા પબ્બજિત્વા ચ સત્તે દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકેહિ અનત્થેહિ પાલેત્વા અત્થેહિ નિયોજેસિ. ઇતિ જોતિતત્તા પાલનસમત્થતાય ચ ‘‘જોતિપાલો’’તિસ્સ નામં અકંસુ. તેન વુત્તં ‘‘નામેન જોતિપાલો નામા’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૦૪).
Pañcame sattarājapurohitoti sattabhūādīnaṃ sattannaṃ rājūnaṃ sabbakiccānusāsakapurohito. Pūjito naradevehīti tehi eva aññehi ca jambudīpe sabbeheva khattiyehi catupaccayapūjāya sakkārasammānena ca pūjito. Mahāgovindabrāhmaṇoti mahānubhāvatāya govindassābhisekena abhisittatāya ca ‘‘mahāgovindo’’ti saṅkhaṃ gato brāhmaṇo, abhisittakālato paṭṭhāya hi bodhisattassa ayaṃ samaññā jātā, nāmena pana jotipālo nāma. Tassa kira jātadivase sabbāvudhāni jotiṃsu. Rājāpi paccūsasamaye attano maṅgalāvudhaṃ pajjalitaṃ disvā bhīto attano purohitaṃ bodhisattassa pitaraṃ upaṭṭhānaṃ āgataṃ pucchitvā ‘‘mā bhāyi, mahārāja, mayhaṃ putto jāto, tassānubhāvena na kevalaṃ rājageheyeva, sakalanagarepi āvudhāni pajjaliṃsu, na taṃ nissāya tuyhaṃ antarāyo atthi, sakalajambudīpe pana paññāya tena samo na bhavissati, tassetaṃ pubbanimitta’’nti purohitena samassāsito tuṭṭhacitto ‘‘kumārassa khīramūlaṃ hotū’’ti sahassaṃ datvā ‘‘vayappattakāle mayhaṃ dassethā’’ti āha. So vuddhippatto aparabhāge alamatthadasso sattannaṃ rājūnaṃ sabbakiccānusāsako hutvā pabbajitvā ca satte diṭṭhadhammikasamparāyikehi anatthehi pāletvā atthehi niyojesi. Iti jotitattā pālanasamatthatāya ca ‘‘jotipālo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘nāmena jotipālo nāmā’’ti (dī. ni. 2.304).
તત્થ બોધિસત્તો દિસમ્પતિસ્સ નામ રઞ્ઞો પુરોહિતસ્સ ગોવિન્દબ્રાહ્મણસ્સ પુત્તો હુત્વા અત્તનો પિતુ તસ્સ ચ રઞ્ઞો અચ્ચયેન તસ્સ પુત્તો રેણુ, સહાયા ચસ્સ સત્તભૂ, બ્રહ્મદત્તો, વેસ્સભૂ , ભરતો, દ્વે ચ ધતરટ્ઠાતિ ઇમે સત્ત રાજાનો યથા અઞ્ઞમઞ્ઞં ન વિવદન્તિ. એવં રજ્જે પતિટ્ઠાપેત્વા તેસં અત્થધમ્મે અનુસાસન્તો જમ્બુદીપતલે સબ્બેસં રાજૂનં અઞ્ઞેસઞ્ચ બ્રાહ્મણાનં દેવનાગગહપતિકાનં સક્કતો ગરુકતો માનિતો પૂજિતો અપચિતો ઉત્તમં ગારવટ્ઠાનં પત્તો અહોસિ. તસ્સ અત્થધમ્મેસુ કુસલતાય ‘‘મહાગોવિન્દો’’ત્વેવ સમઞ્ઞા ઉદપાદિ. યથાહ ‘‘ગોવિન્દો વત, ભો બ્રાહ્મણો, મહાગોવિન્દો વત, ભો બ્રાહ્મણો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૦૫). તેન વુત્તં –
Tattha bodhisatto disampatissa nāma rañño purohitassa govindabrāhmaṇassa putto hutvā attano pitu tassa ca rañño accayena tassa putto reṇu, sahāyā cassa sattabhū, brahmadatto, vessabhū , bharato, dve ca dhataraṭṭhāti ime satta rājāno yathā aññamaññaṃ na vivadanti. Evaṃ rajje patiṭṭhāpetvā tesaṃ atthadhamme anusāsanto jambudīpatale sabbesaṃ rājūnaṃ aññesañca brāhmaṇānaṃ devanāgagahapatikānaṃ sakkato garukato mānito pūjito apacito uttamaṃ gāravaṭṭhānaṃ patto ahosi. Tassa atthadhammesu kusalatāya ‘‘mahāgovindo’’tveva samaññā udapādi. Yathāha ‘‘govindo vata, bho brāhmaṇo, mahāgovindo vata, bho brāhmaṇo’’ti (dī. ni. 2.305). Tena vuttaṃ –
૩૭.
37.
‘‘પુનાપરં યદા હોમિ, સત્તરાજપુરોહિતો;
‘‘Punāparaṃ yadā homi, sattarājapurohito;
પૂજિતો નરદેવેહિ, મહાગોવિન્દબ્રાહ્મણો’’તિ.
Pūjito naradevehi, mahāgovindabrāhmaṇo’’ti.
અથ બોધિસત્તસ્સ પુઞ્ઞાનુભાવસમુસ્સાહિતેહિ રાજૂહિ તેસં અનુયુત્તેહિ ખત્તિયેહિ બ્રાહ્મણગહપતિકેહિ નેગમજાનપદેહિ ચ ઉપરૂપરિ ઉપનીતો સમન્તતો મહોઘો વિય અજ્ઝોત્થરમાનો અપરિમેય્યો ઉળારો લાભસક્કારો ઉપ્પજ્જિ, યથા તં અપરિમાણાસુ જાતીસુ ઉપચિતવિપુલપુઞ્ઞસઞ્ચયસ્સ ઉળારાભિજાતસ્સ પરિસુદ્ધસીલાચારસ્સ પેસલસ્સ પરિયોદાતસબ્બસિપ્પસ્સ સબ્બસત્તેસુ પુત્તસદિસમહાકરુણાવિપ્ફારસિનિદ્ધમુદુહદયસ્સ. સો ચિન્તેસિ – ‘‘એતરહિ ખો મય્હં મહાલાભસક્કારો, યંનૂનાહં ઇમિના સબ્બસત્તે સન્તપ્પેત્વા દાનપારમિં પરિપૂરેય્ય’’ન્તિ. સો નગરસ્સ મજ્ઝે ચતૂસુ દ્વારેસુ અત્તનો નિવેસનદ્વારેતિ છ દાનસાલાયો કારેત્વા દેવસિકં અપરિમિતધનપરિચ્ચાગેન મહાદાનં પવત્તેસિ. યં યં ઉપાયનં આનીયતિ, યઞ્ચ અત્તનો અત્થાય અભિસઙ્ખરીયતિ, સબ્બં તં દાનસાલાસુ એવ પેસેસિ. એવં દિવસે દિવસે મહાપરિચ્ચાગં કરોન્તસ્સ ચસ્સ ચિત્તસ્સ તિત્તિ વા સન્તોસો વા નાહોસિ, કુતો પન સઙ્કોચો. દાનગ્ગઞ્ચસ્સ લાભાસાય આગચ્છન્તેહિ દેય્યધમ્મં ગહેત્વા ગચ્છન્તેહિ ચ મહાસત્તસ્સ ચ ગુણવિસેસે કિત્તયન્તેહિ મહાજનકાયેહિ અન્તોનગરં બહિનગરઞ્ચ સમન્તતો એકોઘભૂતં કપ્પવુટ્ઠાનમહાવાયુસઙ્ઘટ્ટપરિબ્ભમિતં વિય મહાસમુદ્દં એકકોલાહલં એકનિન્નાદં અહોસિ. તેન વુત્તં –
Atha bodhisattassa puññānubhāvasamussāhitehi rājūhi tesaṃ anuyuttehi khattiyehi brāhmaṇagahapatikehi negamajānapadehi ca uparūpari upanīto samantato mahogho viya ajjhottharamāno aparimeyyo uḷāro lābhasakkāro uppajji, yathā taṃ aparimāṇāsu jātīsu upacitavipulapuññasañcayassa uḷārābhijātassa parisuddhasīlācārassa pesalassa pariyodātasabbasippassa sabbasattesu puttasadisamahākaruṇāvipphārasiniddhamuduhadayassa. So cintesi – ‘‘etarahi kho mayhaṃ mahālābhasakkāro, yaṃnūnāhaṃ iminā sabbasatte santappetvā dānapāramiṃ paripūreyya’’nti. So nagarassa majjhe catūsu dvāresu attano nivesanadvāreti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ aparimitadhanapariccāgena mahādānaṃ pavattesi. Yaṃ yaṃ upāyanaṃ ānīyati, yañca attano atthāya abhisaṅkharīyati, sabbaṃ taṃ dānasālāsu eva pesesi. Evaṃ divase divase mahāpariccāgaṃ karontassa cassa cittassa titti vā santoso vā nāhosi, kuto pana saṅkoco. Dānaggañcassa lābhāsāya āgacchantehi deyyadhammaṃ gahetvā gacchantehi ca mahāsattassa ca guṇavisese kittayantehi mahājanakāyehi antonagaraṃ bahinagarañca samantato ekoghabhūtaṃ kappavuṭṭhānamahāvāyusaṅghaṭṭaparibbhamitaṃ viya mahāsamuddaṃ ekakolāhalaṃ ekaninnādaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –
૩૮.
38.
‘‘તદાહં સત્તરજ્જેસુ, યં મે આસિ ઉપાયનં;
‘‘Tadāhaṃ sattarajjesu, yaṃ me āsi upāyanaṃ;
તેન દેમિ મહાદાનં, અક્ખોભં સાગરૂપમ’’ન્તિ.
Tena demi mahādānaṃ, akkhobhaṃ sāgarūpama’’nti.
તત્થ તદાહન્તિ યદા સત્તરાજપુરોહિતો મહાગોવિન્દબ્રાહ્મણો હોમિ, તદા અહં. સત્તરજ્જેસૂતિ રેણુઆદીનં સત્તન્નં રાજૂનં રજ્જેસુ. અક્ખોભન્તિ અબ્ભન્તરેહિ ચ બાહિરેહિ ચ પચ્ચત્થિકેહિ અપ્પટિસેધનીયતાય કેનચિ અક્ખોભનીયં. ‘‘અચ્ચુબ્ભ’’ન્તિપિ પાઠો. અતિપુણ્ણદાનજ્ઝાસયસ્સ દેય્યધમ્મસ્સ ચ ઉળારભાવેન વિપુલભાવેન ચ અતિવિય પરિપુણ્ણન્તિ અત્થો. સાગરૂપમન્તિ સાગરસદિસં, યથા સાગરે ઉદકં સકલેનપિ લોકેન હરન્તેન ખેપેતું ન સક્કા, એવં તસ્સ દાનગ્ગે દેય્યધમ્મન્તિ.
Tattha tadāhanti yadā sattarājapurohito mahāgovindabrāhmaṇo homi, tadā ahaṃ. Sattarajjesūti reṇuādīnaṃ sattannaṃ rājūnaṃ rajjesu. Akkhobhanti abbhantarehi ca bāhirehi ca paccatthikehi appaṭisedhanīyatāya kenaci akkhobhanīyaṃ. ‘‘Accubbha’’ntipi pāṭho. Atipuṇṇadānajjhāsayassa deyyadhammassa ca uḷārabhāvena vipulabhāvena ca ativiya paripuṇṇanti attho. Sāgarūpamanti sāgarasadisaṃ, yathā sāgare udakaṃ sakalenapi lokena harantena khepetuṃ na sakkā, evaṃ tassa dānagge deyyadhammanti.
૩૯. ઓસાનગાથાય વરં ધનન્તિ ઉત્તમં ઇચ્છિતં વા ધનં. સેસં વુત્તનયમેવ.
39. Osānagāthāya varaṃ dhananti uttamaṃ icchitaṃ vā dhanaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
એવં મહાસત્તો પઠમકપ્પિકમહામેઘો વિય મહાવસ્સં અવિભાગેન મહન્તં દાનવસ્સં વસ્સાપેન્તો દાનબ્યાવટો હુત્વાપિ સેસં સત્તન્નં રાજૂનં અત્થધમ્મે અપ્પમત્તો અનુસાસતિ. સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલે વિજ્જાસિપ્પં સિક્ખાપેતિ, સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ મન્તે વાચેતિ. તસ્સ અપરેન સમયેન એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો ‘‘સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૨). સો ચિન્તેસિ – ‘‘એતરહિ ખો મય્હં અયં અભૂતો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો ‘બ્રહ્માનં પસ્સતિ, સક્ખિ મહાગોવિન્દો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મુના સાકચ્છેતિ સલ્લપતિ મન્તેતી’તિ, યંનૂનાહં ઇમં ભૂતં એવ કરેય્ય’’ન્તિ. સો ‘‘તે સત્ત રાજાનો સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલે સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ અત્તનો પુત્તદારઞ્ચ આપુચ્છિત્વા બ્રહ્માનં પસ્સેય્ય’’ન્તિ ચિત્તં પણિધાય વસ્સિકે ચત્તારો માસે બ્રહ્મવિહારભાવનમનુયુઞ્જિ. તસ્સ ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય બ્રહ્મા સનઙ્કુમારો પુરતો પાતુરહોસિ. તં દિસ્વા મહાપુરિસો પુચ્છિ –
Evaṃ mahāsatto paṭhamakappikamahāmegho viya mahāvassaṃ avibhāgena mahantaṃ dānavassaṃ vassāpento dānabyāvaṭo hutvāpi sesaṃ sattannaṃ rājūnaṃ atthadhamme appamatto anusāsati. Satta ca brāhmaṇamahāsāle vijjāsippaṃ sikkhāpeti, satta ca nhātakasatāni mante vāceti. Tassa aparena samayena evaṃ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato ‘‘sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmānaṃ passati, sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetī’’ti (dī. ni. 2.312). So cintesi – ‘‘etarahi kho mayhaṃ ayaṃ abhūto kittisaddo abbhuggato ‘brahmānaṃ passati, sakkhi mahāgovindo brāhmaṇo brahmunā sākaccheti sallapati mantetī’ti, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhūtaṃ eva kareyya’’nti. So ‘‘te satta rājāno satta ca brāhmaṇamahāsāle satta ca nhātakasatāni attano puttadārañca āpucchitvā brahmānaṃ passeyya’’nti cittaṃ paṇidhāya vassike cattāro māse brahmavihārabhāvanamanuyuñji. Tassa cetasā cetoparivitakkamaññāya brahmā sanaṅkumāro purato pāturahosi. Taṃ disvā mahāpuriso pucchi –
‘‘વણ્ણવા યસવા સિરિમા, કો નુ ત્વમસિ મારિસ;
‘‘Vaṇṇavā yasavā sirimā, ko nu tvamasi mārisa;
અજાનન્તા તં પુચ્છામ, કથં જાનેમુ તં મય’’ન્તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૮);
Ajānantā taṃ pucchāma, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti. (dī. ni. 2.318);
તસ્સ બ્રહ્મા અત્તાનં જાનાપેન્તો –
Tassa brahmā attānaṃ jānāpento –
‘‘મં વે કુમારં જાનન્તિ, બ્રહ્મલોકે સનન્તનં;
‘‘Maṃ ve kumāraṃ jānanti, brahmaloke sanantanaṃ;
સબ્બે જાનન્તિ મં દેવા, એવં ગોવિન્દ જાનાહી’’તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૮) –
Sabbe jānanti maṃ devā, evaṃ govinda jānāhī’’ti. (dī. ni. 2.318) –
વત્વા તેન –
Vatvā tena –
‘‘આસનં ઉદકં પજ્જં, મધુસાકઞ્ચ બ્રહ્મુનો;
‘‘Āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ, madhusākañca brahmuno;
અગ્ઘે ભવન્તં પુચ્છામ, અગ્ઘં કુરુતુ નો ભવ’’ન્તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૮) –
Agghe bhavantaṃ pucchāma, agghaṃ kurutu no bhava’’nti. (dī. ni. 2.318) –
ઉપનીતં અતિથિસક્કારં અનત્થિકોપિ બ્રહ્મા તસ્સ ચિત્તસમ્પહંસનત્થં વિસ્સાસકરણત્થઞ્ચ સમ્પટિચ્છન્તો ‘‘પટિગ્ગણ્હામ તે અગ્ઘં, યં, ત્વં ગોવિન્દ, ભાસસી’’તિ. વત્વા ઓકાસદાનત્થં –
Upanītaṃ atithisakkāraṃ anatthikopi brahmā tassa cittasampahaṃsanatthaṃ vissāsakaraṇatthañca sampaṭicchanto ‘‘paṭiggaṇhāma te agghaṃ, yaṃ, tvaṃ govinda, bhāsasī’’ti. Vatvā okāsadānatthaṃ –
‘‘દિટ્ઠધમ્મહિતત્થાય, સમ્પરાયસુખાય ચ;
‘‘Diṭṭhadhammahitatthāya, samparāyasukhāya ca;
કતાવકાસો પુચ્છસ્સુ, યંકિઞ્ચિ અભિપત્થિત’’ન્તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૮) –
Katāvakāso pucchassu, yaṃkiñci abhipatthita’’nti. (dī. ni. 2.318) –
ઓકાસમકાસિ.
Okāsamakāsi.
અથ નં મહાપુરિસો સમ્પરાયિકં એવ અત્થં –
Atha naṃ mahāpuriso samparāyikaṃ eva atthaṃ –
‘‘પુચ્છામિ બ્રહ્માનં સનઙ્કુમારં, કઙ્ખી અકઙ્ખિં પરવેદિયેસુ;
‘‘Pucchāmi brahmānaṃ sanaṅkumāraṃ, kaṅkhī akaṅkhiṃ paravediyesu;
કત્થટ્ઠિતો કિમ્હિ ચ સિક્ખમાનો, પપ્પોતિ મચ્ચો અમતં બ્રહ્મલોક’’ન્તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૯) –
Katthaṭṭhito kimhi ca sikkhamāno, pappoti macco amataṃ brahmaloka’’nti. (dī. ni. 2.319) –
પુચ્છિ.
Pucchi.
તસ્સ બ્રહ્મા બ્યાકરોન્તો –
Tassa brahmā byākaronto –
‘‘હિત્વા મમત્તં મનુજેસુ બ્રહ્મે, એકોદિભૂતો કરુણેધિમુત્તો;
‘‘Hitvā mamattaṃ manujesu brahme, ekodibhūto karuṇedhimutto;
નિરામગન્ધો વિરતો મેથુનસ્મા, એત્થટ્ઠિતો એત્થ ચ સિક્ખમાનો;
Nirāmagandho virato methunasmā, etthaṭṭhito ettha ca sikkhamāno;
પપ્પોતિ મચ્ચો અમતં બ્રહ્મલોક’’ન્તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૩૧૯) –
Pappoti macco amataṃ brahmaloka’’nti. (dī. ni. 2.319) –
બ્રહ્મલોકગામિમગ્ગં કથેસિ.
Brahmalokagāmimaggaṃ kathesi.
તત્થ મં વે કુમારં જાનન્તીતિ વે એકંસેન મં ‘‘કુમારો’’તિ જાનન્તિ. બ્રહ્મલોકેતિ સેટ્ઠલોકે. સનન્તનન્તિ ચિરતનં પોરાણં. એવં, ગોવિન્દ, જાનાહીતિ, ગોવિન્દ, એવં મં ધારેહિ.
Tattha maṃ ve kumāraṃ jānantīti ve ekaṃsena maṃ ‘‘kumāro’’ti jānanti. Brahmaloketi seṭṭhaloke. Sanantananti ciratanaṃ porāṇaṃ. Evaṃ, govinda, jānāhīti, govinda, evaṃ maṃ dhārehi.
આસનન્તિ ઇદં ભોતો બ્રહ્મુનો નિસીદનત્થાય આસનં પઞ્ઞત્તં. ઇદં ઉદકં પરિભોજનીયં પાદાનં ધોવનત્થં પાનીયં પિપાસહરણત્થાય. ઇદં પજ્જં પરિસ્સમવિનોદનત્થં પાદબ્ભઞ્જનતેલં. ઇદં મધુસાકં અતક્કં અલોણિકં અધૂપનં ઉદકેન સેદિતં સાકં સન્ધાય વદતિ. તદા હિ બોધિસત્તસ્સ તં ચતુમાસં બ્રહ્મચરિયં અભિસલ્લેખવુત્તિપરમુક્કટ્ઠં અહોસિ. તસ્સિમે સબ્બે અગ્ઘે કત્વા પુચ્છામ, તયિદં અગ્ઘં કુરુતુ પટિગ્ગણ્હાતુ નો ભવં ઇદં અગ્ઘન્તિ વુત્તં હોતિ. ઇતિ મહાપુરિસો બ્રહ્મુનો નેસં અપરિભુઞ્જનં જાનન્તોપિ વત્તસીસે ઠત્વા અત્તનો આચિણ્ણં અતિથિપૂજનં દસ્સેન્તો એવમાહ. બ્રહ્માપિસ્સ અધિપ્પાયં જાનન્તો ‘‘પટિગ્ગણ્હામ તે અગ્ઘં, યં ત્વં, ગોવિન્દ, ભાસસી’’તિ આહ.
Āsananti idaṃ bhoto brahmuno nisīdanatthāya āsanaṃ paññattaṃ. Idaṃ udakaṃ paribhojanīyaṃ pādānaṃ dhovanatthaṃ pānīyaṃ pipāsaharaṇatthāya. Idaṃ pajjaṃ parissamavinodanatthaṃ pādabbhañjanatelaṃ. Idaṃ madhusākaṃ atakkaṃ aloṇikaṃ adhūpanaṃ udakena seditaṃ sākaṃ sandhāya vadati. Tadā hi bodhisattassa taṃ catumāsaṃ brahmacariyaṃ abhisallekhavuttiparamukkaṭṭhaṃ ahosi. Tassime sabbe agghe katvā pucchāma, tayidaṃ agghaṃ kurutu paṭiggaṇhātu no bhavaṃ idaṃ agghanti vuttaṃ hoti. Iti mahāpuriso brahmuno nesaṃ aparibhuñjanaṃ jānantopi vattasīse ṭhatvā attano āciṇṇaṃ atithipūjanaṃ dassento evamāha. Brahmāpissa adhippāyaṃ jānanto ‘‘paṭiggaṇhāma te agghaṃ, yaṃ tvaṃ, govinda, bhāsasī’’ti āha.
તત્થ તસ્સ તે આસને મયં નિસિન્ના નામ હોમ, પાદોદકેન પાદા ધોતા નામ હોન્તુ, પાનીયં પીતા નામ હોમ, પાદબ્ભઞ્જનેન પાદા મક્ખિતા નામ હોન્તુ, ઉદકસાકમ્પિ પરિભુત્તં નામ હોતૂતિ અત્થો.
Tattha tassa te āsane mayaṃ nisinnā nāma homa, pādodakena pādā dhotā nāma hontu, pānīyaṃ pītā nāma homa, pādabbhañjanena pādā makkhitā nāma hontu, udakasākampi paribhuttaṃ nāma hotūti attho.
કઙ્ખી અકઙ્ખિં પરવેદિયેસૂતિ અહં સવિચિકિચ્છો પરેન સયં અભિસઙ્ખતત્તા પરસ્સ પાકટેસુ પરવેદિયેસુ પઞ્હેસુ નિબ્બિચિકિચ્છં.
Kaṅkhī akaṅkhiṃ paravediyesūti ahaṃ savicikiccho parena sayaṃ abhisaṅkhatattā parassa pākaṭesu paravediyesu pañhesu nibbicikicchaṃ.
હિત્વા મમત્તન્તિ ‘‘ઇદં મમ, ઇદં મમા’’તિ પવત્તનકં ઉપકરણતણ્હં ચજિત્વા. મનુજેસૂતિ સત્તેસુ. બ્રહ્મેતિ બોધિસત્તં આલપતિ. એકોદિભૂતોતિ એકો ઉદેતિ પવત્તતીતિ એકોદિભૂતો એકીભૂતો, એકેન કાયવિવેકં દસ્સેતિ. અથ વા એકો ઉદેતીતિ એકોદિ, સમાધિ. તં ભૂતો પત્તોતિ એકોદિભૂતો, ઉપચારપ્પનાસમાધીહિ સમાહિતોતિ અત્થો. એતં એકોદિભાવં કરુણાબ્રહ્મવિહારવસેન દસ્સેન્તો ‘‘કરુણેધિમુત્તો’’તિ આહ. કરુણજ્ઝાને અધિમુત્તો, તં ઝાનં નિબ્બત્તેત્વાતિ અત્થો. નિરામગન્ધોતિ કિલેસસઙ્ખાતવિસ્સગન્ધરહિતો. એત્થટ્ઠિતોતિ એતેસુ ધમ્મેસુ ઠિતો, એતે ધમ્મે સમ્પાદેત્વા. એત્થ ચ સિક્ખમાનોતિ એતેસુ ધમ્મેસુ સિક્ખમાનો , એતં બ્રહ્મવિહારભાવનં ભાવેન્તોતિ અત્થો. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન પાળિયં (દી॰ નિ॰ ૨.૨૯૩ આદયો) આગતોયેવાતિ.
Hitvā mamattanti ‘‘idaṃ mama, idaṃ mamā’’ti pavattanakaṃ upakaraṇataṇhaṃ cajitvā. Manujesūti sattesu. Brahmeti bodhisattaṃ ālapati. Ekodibhūtoti eko udeti pavattatīti ekodibhūto ekībhūto, ekena kāyavivekaṃ dasseti. Atha vā eko udetīti ekodi, samādhi. Taṃ bhūto pattoti ekodibhūto, upacārappanāsamādhīhi samāhitoti attho. Etaṃ ekodibhāvaṃ karuṇābrahmavihāravasena dassento ‘‘karuṇedhimutto’’ti āha. Karuṇajjhāne adhimutto, taṃ jhānaṃ nibbattetvāti attho. Nirāmagandhoti kilesasaṅkhātavissagandharahito. Etthaṭṭhitoti etesu dhammesu ṭhito, ete dhamme sampādetvā. Ettha ca sikkhamānoti etesu dhammesu sikkhamāno , etaṃ brahmavihārabhāvanaṃ bhāventoti attho. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana pāḷiyaṃ (dī. ni. 2.293 ādayo) āgatoyevāti.
અથ મહાપુરિસો તસ્સ બ્રહ્મુનો વચનં સુત્વા આમગન્ધે જિગુચ્છન્તો ‘‘ઇદાનેવાહં પબ્બજિસ્સામી’’તિ આહ. બ્રહ્માપિ ‘‘સાધુ, મહાપુરિસ, પબ્બજસ્સુ. એવં સતિ મય્હમ્પિ તવ સન્તિકે આગમનં સ્વાગમનમેવ ભવિસ્સતિ, ત્વં, તાત, સકલજમ્બુદીપે અગ્ગપુરિસો પઠમવયે ઠિતો, એવં મહન્તં નામ સમ્પત્તિં ઇસ્સરિયઞ્ચ પહાય પબ્બજનં નામ ગન્ધહત્થિનો અયોબન્ધનં છિન્દિત્વા વનગમનં વિય અતિઉળારં, બુદ્ધતન્તિ નામેસા’’તિ મહાબોધિસત્તસ્સ દળ્હીકમ્મં કત્વા બ્રહ્મલોકમેવ ગતો. મહાસત્તોપિ ‘‘મમ ઇતો નિક્ખમિત્વા પબ્બજનં નામ ન યુત્તં, અહં રાજકુલાનં અત્થં અનુસાસામિ, તસ્મા તેસં આરોચેત્વા સચે તેપિ પબ્બજન્તિ સુન્દરમેવ, નો ચે પુરોહિતટ્ઠાનં નિય્યાતેત્વા પબ્બજિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા રેણુસ્સ તાવ રઞ્ઞો આરોચેત્વા તેન ભિય્યોસોમત્તાય કામેહિ નિમન્તિયમાનો અત્તનો સંવેગહેતું એકન્તેન પબ્બજિતુકામતઞ્ચસ્સ નિવેદેત્વા તેન ‘‘યદિ એવં અહમ્પિ પબ્બજિસ્સામી’’તિ વુત્તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા એતેનેવ નયેન સત્તભૂઆદયો છ ખત્તિયે, સત્ત ચ બ્રાહ્મણમહાસાલે, સત્ત ચ ન્હાતકસતાનિ, અત્તનો ભરિયાયો ચ આપુચ્છિત્વા સત્તાહમત્તમેવ તેસં ચિત્તાનુરક્ખણત્થં ઠત્વા મહાભિનિક્ખમનસદિસં નિક્ખમિત્વા પબ્બજિ.
Atha mahāpuriso tassa brahmuno vacanaṃ sutvā āmagandhe jigucchanto ‘‘idānevāhaṃ pabbajissāmī’’ti āha. Brahmāpi ‘‘sādhu, mahāpurisa, pabbajassu. Evaṃ sati mayhampi tava santike āgamanaṃ svāgamanameva bhavissati, tvaṃ, tāta, sakalajambudīpe aggapuriso paṭhamavaye ṭhito, evaṃ mahantaṃ nāma sampattiṃ issariyañca pahāya pabbajanaṃ nāma gandhahatthino ayobandhanaṃ chinditvā vanagamanaṃ viya atiuḷāraṃ, buddhatanti nāmesā’’ti mahābodhisattassa daḷhīkammaṃ katvā brahmalokameva gato. Mahāsattopi ‘‘mama ito nikkhamitvā pabbajanaṃ nāma na yuttaṃ, ahaṃ rājakulānaṃ atthaṃ anusāsāmi, tasmā tesaṃ ārocetvā sace tepi pabbajanti sundarameva, no ce purohitaṭṭhānaṃ niyyātetvā pabbajissāmī’’ti cintetvā reṇussa tāva rañño ārocetvā tena bhiyyosomattāya kāmehi nimantiyamāno attano saṃvegahetuṃ ekantena pabbajitukāmatañcassa nivedetvā tena ‘‘yadi evaṃ ahampi pabbajissāmī’’ti vutte ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā eteneva nayena sattabhūādayo cha khattiye, satta ca brāhmaṇamahāsāle, satta ca nhātakasatāni, attano bhariyāyo ca āpucchitvā sattāhamattameva tesaṃ cittānurakkhaṇatthaṃ ṭhatvā mahābhinikkhamanasadisaṃ nikkhamitvā pabbaji.
તસ્સ તે સત્તરાજાનો આદિં કત્વા સબ્બેવ અનુપબ્બજિંસુ. સા અહોસિ મહતી પરિસા. અનેકયોજનવિત્થારાય પરિસાય પરિવુતો મહાપુરિસો ધમ્મં દેસેન્તો ગામનિગમજનપદરાજધાનીસુ ચારિકં ચરતિ, મહાજનં પુઞ્ઞે પતિટ્ઠાપેતિ. ગતગતટ્ઠાને બુદ્ધકોલાહલં વિય હોતિ. મનુસ્સા ‘‘ગોવિન્દપણ્ડિતો કિર આગચ્છતી’’તિ સુત્વા પુરેતરમેવ મણ્ડપં કારેત્વા તં અલઙ્કારાપેત્વા પચ્ચુગ્ગન્ત્વા મણ્ડપં પવેસેત્વા નાનગ્ગરસભોજનેન પતિમાનેન્તિ. મહાલાભસક્કારો મહોઘો વિય અજ્ઝોત્થરન્તો ઉપ્પજ્જિ. મહાપુરિસો મહાજનં પુઞ્ઞે પતિટ્ઠાપેસિ સીલસમ્પદાય ઇન્દ્રિયસંવરે ભોજને મત્તઞ્ઞુતાય જાગરિયાનુયોગે કસિણપરિકમ્મે ઝાનેસુ અભિઞ્ઞાસુ અટ્ઠસમાપત્તીસુ બ્રહ્મવિહારેસૂતિ. બુદ્ધુપ્પાદકાલો વિય અહોસિ.
Tassa te sattarājāno ādiṃ katvā sabbeva anupabbajiṃsu. Sā ahosi mahatī parisā. Anekayojanavitthārāya parisāya parivuto mahāpuriso dhammaṃ desento gāmanigamajanapadarājadhānīsu cārikaṃ carati, mahājanaṃ puññe patiṭṭhāpeti. Gatagataṭṭhāne buddhakolāhalaṃ viya hoti. Manussā ‘‘govindapaṇḍito kira āgacchatī’’ti sutvā puretarameva maṇḍapaṃ kāretvā taṃ alaṅkārāpetvā paccuggantvā maṇḍapaṃ pavesetvā nānaggarasabhojanena patimānenti. Mahālābhasakkāro mahogho viya ajjhottharanto uppajji. Mahāpuriso mahājanaṃ puññe patiṭṭhāpesi sīlasampadāya indriyasaṃvare bhojane mattaññutāya jāgariyānuyoge kasiṇaparikamme jhānesu abhiññāsu aṭṭhasamāpattīsu brahmavihāresūti. Buddhuppādakālo viya ahosi.
બોધિસત્તો યાવતાયુકં પારમિયો પૂરેન્તો સમાપત્તિસુખેન વીતિનામેત્વા આયુપરિયોસાને બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તિ. તસ્સ તં બ્રહ્મચરિયં ઇદ્ધઞ્ચેવ ફીતઞ્ચ વિત્થારિકં બાહુજઞ્ઞં પુથુભૂતં યાવ દેવમનુસ્સેહિ સુપ્પકાસિતં ચિરં દીઘમદ્ધાનં પવત્તિત્થ. તસ્સ યે સાસનં સબ્બેન સબ્બં આજાનિંસુ, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં બ્રહ્મલોકં ઉપપજ્જિંસુ. યે ન આજાનિંસુ, તે અપ્પેકચ્ચે પરનિમ્મિતવસવત્તીનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ. અપ્પેકચ્ચે નિમ્માનરતીનં…પે॰… તુસિતાનં યામાનં તાવતિંસાનં ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ. યે સબ્બનિહીના, તે ગન્ધબ્બકાયં પરિપૂરેસું. ઇતિ મહાજનો યેભુય્યેન બ્રહ્મલોકૂપગો સગ્ગૂપગો ચ અહોસિ. તસ્મા દેવબ્રહ્મલોકા પરિપૂરિંસુ. ચત્તારો અપાયા સુઞ્ઞા વિય અહેસું.
Bodhisatto yāvatāyukaṃ pāramiyo pūrento samāpattisukhena vītināmetvā āyupariyosāne brahmaloke nibbatti. Tassa taṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsitaṃ ciraṃ dīghamaddhānaṃ pavattittha. Tassa ye sāsanaṃ sabbena sabbaṃ ājāniṃsu, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ brahmalokaṃ upapajjiṃsu. Ye na ājāniṃsu, te appekacce paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu. Appekacce nimmānaratīnaṃ…pe… tusitānaṃ yāmānaṃ tāvatiṃsānaṃ cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu. Ye sabbanihīnā, te gandhabbakāyaṃ paripūresuṃ. Iti mahājano yebhuyyena brahmalokūpago saggūpago ca ahosi. Tasmā devabrahmalokā paripūriṃsu. Cattāro apāyā suññā viya ahesuṃ.
ઇધાપિ અકિત્તિજાતકે (જા॰ ૧.૧૩.૮૩ આદયો) વિય બોધિસમ્ભારનિદ્ધારણા વેદિતબ્બા – તદા સત્ત રાજાનો મહાથેરા અહેસું, સેસપરિસા બુદ્ધપરિસા, મહાગોવિન્દો લોકનાથો. તથા રેણુઆદીનં સત્તન્નં રાજૂનં અઞ્ઞમઞ્ઞાવિરોધેન યથા સકરજ્જે પતિટ્ઠાપનં, તથા મહતિ સત્તવિધે રજ્જે તેસં અત્થધમ્માનુસાસને અપ્પમાદો, ‘‘બ્રહ્મુનાપિ સાકચ્છં સમાપજ્જતી’’તિ પવત્તસમ્ભાવનં યથાભૂતં કાતું ચત્તારો માસે પરમુક્કંસગતો બ્રહ્મચરિયવાસો. તેન બ્રહ્મુનો અત્તનિ સમાપજ્જનં, બ્રહ્મુનો ઓવાદે ઠત્વા સત્તહિ રાજૂહિ સકલેન ચ લોકેન ઉપનીતં લાભસક્કારં ખેળપિણ્ડં વિય છડ્ડેત્વા અપરિમાણાય ખત્તિયબ્રાહ્મણાદિપરિસાય અનુપબ્બજ્જાનિમિત્તાય પબ્બજ્જાય અનુટ્ઠાનં, બુદ્ધાનં સાસનસ્સ વિય અત્તનો સાસનસ્સ ચિરકાલાનુપ્પબન્ધોતિ એવમાદયો ગુણાનુભાવા વિભાવેતબ્બાતિ.
Idhāpi akittijātake (jā. 1.13.83 ādayo) viya bodhisambhāraniddhāraṇā veditabbā – tadā satta rājāno mahātherā ahesuṃ, sesaparisā buddhaparisā, mahāgovindo lokanātho. Tathā reṇuādīnaṃ sattannaṃ rājūnaṃ aññamaññāvirodhena yathā sakarajje patiṭṭhāpanaṃ, tathā mahati sattavidhe rajje tesaṃ atthadhammānusāsane appamādo, ‘‘brahmunāpi sākacchaṃ samāpajjatī’’ti pavattasambhāvanaṃ yathābhūtaṃ kātuṃ cattāro māse paramukkaṃsagato brahmacariyavāso. Tena brahmuno attani samāpajjanaṃ, brahmuno ovāde ṭhatvā sattahi rājūhi sakalena ca lokena upanītaṃ lābhasakkāraṃ kheḷapiṇḍaṃ viya chaḍḍetvā aparimāṇāya khattiyabrāhmaṇādiparisāya anupabbajjānimittāya pabbajjāya anuṭṭhānaṃ, buddhānaṃ sāsanassa viya attano sāsanassa cirakālānuppabandhoti evamādayo guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
મહાગોવિન્દચરિયાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahāgovindacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ચરિયાપિટકપાળિ • Cariyāpiṭakapāḷi / ૫. મહાગોવિન્દચરિયા • 5. Mahāgovindacariyā