| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೭೧. ಮಹಾಕರುಣಾಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
71. Mahākaruṇāñāṇaniddesavaṇṇanā
೧೧೭. ಮಹಾಕರುಣಾಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ಬಹುಕೇಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇಹಿ ಏಕೂನನವುತಿಯಾ ಪಕಾರೇಹಿ। ಪಸ್ಸನ್ತಾನನ್ತಿ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ಚ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಚ ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ। ಓಕ್ಕಮತೀತಿ ಓತರತಿ ಪವಿಸತಿ। ಆದಿತ್ತೋತಿ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪೀಳಾಯೋಗತೋ ಸನ್ತಾಪನಟ್ಠೇನ ಆದೀಪಿತೋ। ‘‘ಯದನಿಚ್ಚಂ, ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಚೇವ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಪೀಳಿತತ್ತಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಕರುಣಾಯ ಮೂಲಭೂತತ್ತಾ ಪಠಮಂ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣವಸೇನ ‘‘ಆದಿತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಆದಿತ್ತತಂ ಪನ ಉಪರಿ ವಕ್ಖತಿ। ಅಥ ವಾ ಆದಿತ್ತೋತಿ ರಾಗಾದೀಹಿಯೇವ ಆದಿತ್ತೋ। ಉಪರಿ ಪನ ‘‘ತಸ್ಸ ನತ್ಥಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ನಿಬ್ಬಾಪೇತಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಾಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಪುನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ । ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸನ್ನಿವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಸನ್ನಿವಾಸೋ, ಲೋಕೋವ ಸನ್ನಿವಾಸೋ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ। ದುಕ್ಖಿತಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಸತ್ತವೋಹಾರಸಬ್ಭಾವತೋ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಯೋಗತೋ ಸತ್ತಸಮೂಹೋಪಿ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋ। ಸೋಪಿ ಚ ಸಹಖನ್ಧಕೋಯೇವ। ಉಯ್ಯುತ್ತೋತಿ ಅನೇಕೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸು ನಿಚ್ಚಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ಕತಯೋಗೋ ಕತಉಸ್ಸಾಹೋ, ಸತತಕಿಚ್ಚೇಸು ಸಉಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಘಟ್ಟನಯುತ್ತೋತಿ ವಾ ಉಯ್ಯುತ್ತೋ। ಪಯಾತೋತಿ ಪಬ್ಬತೇಯ್ಯಾ ನದೀ ವಿಯ ಅನವಟ್ಠಿತಗಮನೇನ ಮರಣಾಯ ಯಾತುಂ ಆರದ್ಧೋ। ಕುಮ್ಮಗ್ಗಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಕುಚ್ಛಿತಂ ಮಿಚ್ಛಾಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಉಪರಿ ಪನ ‘‘ವಿಪಥಪಕ್ಖನ್ದೋ’’ತಿ ನಾನಾಪದೇಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
117. Mahākaruṇāñāṇaniddese bahukehi ākārehīti idāni vuccamānehi ekūnanavutiyā pakārehi. Passantānanti ñāṇacakkhunā ca buddhacakkhunā ca olokentānaṃ. Okkamatīti otarati pavisati. Ādittoti dukkhalakkhaṇavasena pīḷāyogato santāpanaṭṭhena ādīpito. ‘‘Yadaniccaṃ, taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15) vuttattā sabbasaṅkhatassa ceva dukkhalakkhaṇavasena pīḷitattā dukkhassa ca karuṇāya mūlabhūtattā paṭhamaṃ dukkhalakkhaṇavasena ‘‘āditto’’ti vuttanti veditabbaṃ. Rāgādīhi ādittataṃ pana upari vakkhati. Atha vā ādittoti rāgādīhiyeva āditto. Upari pana ‘‘tassa natthañño koci nibbāpetā’’ti atthāpekkhanavasena puna vuttanti veditabbaṃ . Lokasannivāsoti pañcakkhandhā lujjanapalujjanaṭṭhena loko, taṇhādiṭṭhivasena sannivasanti ettha sattāti sannivāso, lokova sannivāso lokasannivāso. Dukkhitaṃ khandhasantānaṃ upādāya sattavohārasabbhāvato lokasannivāsayogato sattasamūhopi lokasannivāso. Sopi ca sahakhandhakoyeva. Uyyuttoti anekesu kiccesu niccabyāpāratāya katayogo kataussāho, satatakiccesu saussukkoti attho. Ghaṭṭanayuttoti vā uyyutto. Payātoti pabbateyyā nadī viya anavaṭṭhitagamanena maraṇāya yātuṃ āraddho. Kummaggappaṭipannoti kucchitaṃ micchāmaggaṃ paṭipanno. Upari pana ‘‘vipathapakkhando’’ti nānāpadehi visesetvā vuttaṃ.
ಉಪನೀಯತೀತಿ ಜರಾವಸೇನ ಮರಣಾಯ ಉಪನೀಯತಿ ಹರೀಯತಿ। ಜರಾ ಹಿ ‘‘ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨) ವುತ್ತಾ। ಅದ್ಧುವೋತಿ ನ ಥಿರೋ, ಸದಾ ತಥೇವ ನ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಅದ್ಧುವೋ, ತಸ್ಮಾ ಉಪನೀಯತೀತಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಮೇತಂ। ಏತೇನ ಸಕಾರಣಂ ಜರಾದುಕ್ಖಂ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಜರಾದುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಜರಾಪಾರಿಜುಞ್ಞರಹಿತಾಪಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ। ಅತಾಣೋತಿ ತಾಯಿತುಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥೇನ ರಹಿತೋ, ಅನಾರಕ್ಖೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನಭಿಸ್ಸರೋತಿ ಅಭಿಸರಿತ್ವಾ ಅಭಿಗನ್ತ್ವಾ ಬ್ಯಾಹರಣೇನ ಅಸ್ಸಾಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೇನ ರಹಿತೋ, ಅಸಹಾಯೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಅನಭಿಸ್ಸರೋ, ತಸ್ಮಾ ಅತಾಣೋತಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಮೇತಂ। ಏತೇನ ಸಕಾರಣಂ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗದುಕ್ಖಂ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗದುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಞಾತಿಪಾರಿಜುಞ್ಞರಹಿತಾಪಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಕೋತಿ ಸಕಭಣ್ಡರಹಿತೋ। ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯನ್ತಿ ಸಕಭಣ್ಡನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಸ್ಸಕೋತಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಮೇತಂ। ಏತೇನ ಸಕಾರಣಂ ಮರಣದುಕ್ಖಂ ವುತ್ತಂ। ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೋಗಪಾರಿಜುಞ್ಞರಹಿತಾಪಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ ಮಾಣವಸತ್ತಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೮೯) ವುತ್ತಂ, ಇಧ ಚ ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತೇ ಚ ‘‘ಅಸ್ಸಕೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೫) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಸ್ಸಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಮ್ಮಂ ಪನ ನ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತೇಯೇವ ಚ ಏವಮೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ತ್ವಂ ಪನ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೬)। ಊನೋತಿ ಪಾರಿಪೂರಿರಹಿತೋ। ಅತಿತ್ತೋತಿ ಭಿಯ್ಯೋ ಭಿಯ್ಯೋ ಪತ್ಥನಾಯಪಿ ನ ಸುಹಿತೋ । ಇದಂ ಊನಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ತಣ್ಹಾದಾಸೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇ ವತ್ತನತೋ ತಣ್ಹಾಯ ದಾಸಭೂತೋ। ಇದಂ ಅತಿತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ। ಏತೇನ ಇಚ್ಛಾರೋಗಾಪದೇಸೇನ ಸಕಾರಣಂ ಬ್ಯಾಧಿದುಕ್ಖಂ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಬ್ಯಾಧಿದುಕ್ಖಂ ದಿಸ್ವಾ ಬ್ಯಾಧಿಪಾರಿಜುಞ್ಞರಹಿತಾಪಿ ವಿಞ್ಞೂ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ। ಅತಾಯನೋತಿ ಪುತ್ತಾದೀಹಿಪಿ ತಾಯನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅತಾಯನೋ ಅನಾರಕ್ಖೋ, ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಖೇಮೋ ವಾ। ಅಲೇಣೋತಿ ಅಲ್ಲೀಯಿತುಂ ನಿಸ್ಸಿತುಂ ಅನರಹೋ ಅಲ್ಲೀನಾನಮ್ಪಿ ಚ ಲೇಣಕಿಚ್ಚಾಕಾರಕೋ। ಅಸರಣೋತಿ ನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ನ ಭಯಸಾರಕೋ ನ ಭಯವಿನಾಸಕೋ। ಅಸರಣೀಭೂತೋತಿ ಪುರೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಅಭಾವೇನೇವ ಅಸರಣೋ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಸಮಕಾಲಮೇವ ಅಸರಣೀಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Upanīyatīti jarāvasena maraṇāya upanīyati harīyati. Jarā hi ‘‘āyuno saṃhānī’’ti (saṃ. ni. 2.2) vuttā. Addhuvoti na thiro, sadā tatheva na hoti. Yasmā addhuvo, tasmā upanīyatīti purimassa kāraṇavacanametaṃ. Etena sakāraṇaṃ jarādukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ jarādukkhaṃ disvā jarāpārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Atāṇoti tāyituṃ rakkhituṃ samatthena rahito, anārakkhoti vuttaṃ hoti. Anabhissaroti abhisaritvā abhigantvā byāharaṇena assāsetuṃ samatthena rahito, asahāyoti vā attho. Yasmā anabhissaro, tasmā atāṇoti purimassa kāraṇavacanametaṃ. Etena sakāraṇaṃ piyavippayogadukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ piyavippayogadukkhaṃ disvā ñātipārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Assakoti sakabhaṇḍarahito. Sabbaṃ pahāya gamanīyanti sakabhaṇḍanti sallakkhitaṃ sabbaṃ pahāya lokena gantabbaṃ. Yasmā sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, tasmā assakoti purimassa kāraṇavacanametaṃ. Etena sakāraṇaṃ maraṇadukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ disvā bhogapārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Aññattha ‘‘kammassakā māṇavasattā’’ti (ma. ni. 3.289) vuttaṃ, idha ca raṭṭhapālasutte ca ‘‘assako loko’’ti (ma. ni. 2.305) vuttaṃ, taṃ kathaṃ yujjatīti ce? Pahāya gamanīyaṃ sandhāya ‘‘assako’’ti vuttaṃ, kammaṃ pana na pahāya gamanīyaṃ. Tasmā ‘‘kammassakā’’ti vuttaṃ. Raṭṭhapālasutteyeva ca evametaṃ vuttaṃ ‘‘tvaṃ pana yathākammaṃ gamissasī’’ti (ma. ni. 2.306). Ūnoti pāripūrirahito. Atittoti bhiyyo bhiyyo patthanāyapi na suhito . Idaṃ ūnabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Taṇhādāsoti taṇhāya vase vattanato taṇhāya dāsabhūto. Idaṃ atittabhāvassa kāraṇavacanaṃ. Etena icchārogāpadesena sakāraṇaṃ byādhidukkhaṃ vuttaṃ. Taṃ byādhidukkhaṃ disvā byādhipārijuññarahitāpi viññū pabbajanti. Atāyanoti puttādīhipi tāyanassa abhāvato atāyano anārakkho, alabbhaneyyakhemo vā. Aleṇoti allīyituṃ nissituṃ anaraho allīnānampi ca leṇakiccākārako. Asaraṇoti nissitānaṃ na bhayasārako na bhayavināsako. Asaraṇībhūtoti pure uppattiyā attano abhāveneva asaraṇo, uppattisamakālameva asaraṇībhūtoti attho.
ಉದ್ಧತೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಚ ಅಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಬಾಹುಲ್ಲತೋ ಅಕುಸಲಸಮಙ್ಗೀಲೋಕೋ ತೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಉದ್ಧತೋ। ಅವೂಪಸನ್ತೋತಿ ಅವೂಪಸಮನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸೇವ ಯೋಗೇನ ಅವೂಪಸನ್ತೋ ಭನ್ತಮಿಗಪಟಿಭಾಗೋ। ‘‘ಉಪನೀಯತಿ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದೀಸು ಚತೂಸು ಚ ‘‘ಉದ್ಧತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಚ ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಲೋಕೋತಿ ಆಗತಂ, ಸೇಸೇಸು ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೋತಿ। ಉಭಯಥಾಪಿ ಲೋಕೋಯೇವ। ಸಸಲ್ಲೋತಿ ಪೀಳಾಜನಕತಾಯ ಅನ್ತೋತುದನತಾಯ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯತಾಯ ಚ ಸಲ್ಲಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೇಹಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸಲ್ಲೇಹಿ ಸಹವತ್ತನಕೋ। ವಿದ್ಧೋತಿ ಮಿಗಾದಯೋ ಕದಾಚಿ ಪರೇಹಿ ವಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ಪನ ಲೋಕೋ ನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತನಾವ ವಿದ್ಧೋ। ಪುಥುಸಲ್ಲೇಹೀತಿ ‘‘ಸತ್ತ ಸಲ್ಲಾನಿ – ರಾಗಸಲ್ಲಂ, ದೋಸಸಲ್ಲಂ, ಮೋಹಸಲ್ಲಂ, ಮಾನಸಲ್ಲಂ, ದಿಟ್ಠಿಸಲ್ಲಂ, ಕಿಲೇಸಸಲ್ಲಂ, ದುಚ್ಚರಿತಸಲ್ಲ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೭೪) ವುತ್ತೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಸಲ್ಲೇಹಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸಸ್ಸ। ಸಲ್ಲಾನಂ ಉದ್ಧತಾತಿ ತೇಸಂ ಸಲ್ಲಾನಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನತೋ ಉದ್ಧರಿತಾ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಯಾತಿ ಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಯೇಪಿ ಭಗವತೋ ಸಾವಕಾ ಸಲ್ಲಾನಿ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಭಗವತೋ ವಚನೇನೇವ ಉದ್ಧರಣತೋ ಭಗವಾವ ಉದ್ಧರತಿ ನಾಮ। ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಾವರಣೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ಏವ ಸಭಾವದಸ್ಸನಚ್ಛಾದನೇನ ಅನ್ಧಂ ವಿಯ ಕರೋತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರೋ, ಸೋವ ಸಭಾವಾವಗಮನನಿವಾರಣೇನ ಆವರಣಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಾವರಣೋ। ಕಿಲೇಸಪಞ್ಜರಪಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸಾ ಏವ ಕುಸಲಗಮನಸನ್ನಿರುಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಜರೋತಿ ಕಿಲೇಸಪಞ್ಜರೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಪಭವೇ ಕಿಲೇಸಪಞ್ಜರೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೋ ಪಾತಿತೋ। ಆಲೋಕಂ ದಸ್ಸೇತಾತಿ ಪಞ್ಞಾಲೋಕಂ ದಸ್ಸನಸೀಲೋ, ಪಞ್ಞಾಲೋಕಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಂ ಗತೋ ಪವಿಟ್ಠೋ। ನ ಕೇವಲಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಆವರಣಮತ್ತಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಗಹನಗತೋ ವಿಯ ಅವಿಜ್ಜಾಕೋಸಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ ಪುರಿಮತೋ ವಿಸೇಸೋ। ಅಣ್ಡಭೂತೋತಿಆದಯೋ ಚ ವಿಸೇಸಾಯೇವ। ಅಣ್ಡಭೂತೋತಿ ಅಣ್ಡೇ ಭೂತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಣ್ಡೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಏಕಚ್ಚೇ ಸತ್ತಾ ‘‘ಅಣ್ಡಭೂತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಮಯಂ ಲೋಕೋ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅಣ್ಡಭೂತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪರಿಯೋನದ್ಧೋತಿ ತೇನ ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಓನದ್ಧೋ ಬದ್ಧೋ ವೇಠಿತೋ।
Uddhatoti sabbākusalesu uddhaccassa uppajjanato sattasantāne ca akusaluppattibāhullato akusalasamaṅgīloko tena uddhaccena uddhato. Avūpasantoti avūpasamanalakkhaṇassa uddhaccasseva yogena avūpasanto bhantamigapaṭibhāgo. ‘‘Upanīyati loko’’tiādīsu catūsu ca ‘‘uddhato loko’’ti ca pañcasu ṭhānesu lokoti āgataṃ, sesesu lokasannivāsoti. Ubhayathāpi lokoyeva. Sasalloti pīḷājanakatāya antotudanatāya dunnīharaṇīyatāya ca sallāti saṅkhaṃ gatehi rāgādīhi sallehi sahavattanako. Viddhoti migādayo kadāci parehi viddhā honti, ayaṃ pana loko niccaṃ attanāva viddho. Puthusallehīti ‘‘satta sallāni – rāgasallaṃ, dosasallaṃ, mohasallaṃ, mānasallaṃ, diṭṭhisallaṃ, kilesasallaṃ, duccaritasalla’’nti (mahāni. 174) vuttehi sattahi sallehi. Tassāti tassa lokasannivāsassa. Sallānaṃ uddhatāti tesaṃ sallānaṃ sattasantānato uddharitā puggalo. Aññatra mayāti maṃ ṭhapetvā. Yepi bhagavato sāvakā sallāni uddharanti, tesaṃ bhagavato vacaneneva uddharaṇato bhagavāva uddharati nāma. Avijjandhakārāvaraṇoti avijjā eva sabhāvadassanacchādanena andhaṃ viya karotīti avijjandhakāro, sova sabhāvāvagamananivāraṇena āvaraṇaṃ etassāti avijjandhakārāvaraṇo. Kilesapañjarapakkhittoti kilesā eva kusalagamanasannirujjhanaṭṭhena pañjaroti kilesapañjaro, avijjāpabhave kilesapañjare pakkhitto pātito. Ālokaṃ dassetāti paññālokaṃ dassanasīlo, paññālokassa dassetāti vā attho. Avijjāgatoti avijjaṃ gato paviṭṭho. Na kevalaṃ avijjāya āvaraṇamattameva, atha kho gahanagato viya avijjākosassa anto paviṭṭhoti purimato viseso. Aṇḍabhūtotiādayo ca visesāyeva. Aṇḍabhūtoti aṇḍe bhūto nibbatto. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā ‘‘aṇḍabhūtā’’ti vuccanti, evamayaṃ loko avijjaṇḍakose nibbattattā ‘‘aṇḍabhūto’’ti vuccati. Pariyonaddhoti tena avijjaṇḍakosena samantato onaddho baddho veṭhito.
ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತೋತಿ ತನ್ತಂ ವಿಯ ಆಕುಲಭೂತೋ। ಯಥಾ ನಾಮ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಮೂಸಿಕಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪೇಸಕಾರಾನಂ ತನ್ತಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಆಕುಲಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ಅಗ್ಗಂ ಇದಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ, ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಸತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಖಲಿತಾ ಆಕುಲಾ ಬ್ಯಾಕುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ। ತತ್ಥ ತನ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾಪಿ ಭವೇಯ್ಯ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾ ಪನ ಆಕುಲಂ ತನ್ತಂ ಕಞ್ಜಿಕಂ ದತ್ವಾ ಕೋಚ್ಛೇನ ಪಹಟಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕುಲಕಜಾತಂ ಹೋತಿ ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಂ, ಏವಮಯಂ ಲೋಕೋ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತವಸೇನ ಕುಲಕಜಾತೋ ಹೋತಿ ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧೋ। ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಪಚ್ಚಯಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿಯೇವ। ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಜಾತೋತಿ ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಂ ವಿಯ ಭೂತೋ। ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪೇಸಕಾರಕಞ್ಜಿಕಸುತ್ತಂ। ‘‘ಕುಲಾ ನಾಮ ಸಕುಣಿಕಾ, ತಸ್ಸಾ ಕುಲಾವಕೋ’’ತಿಪಿ ಏಕೇ। ಯಥಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಆಕುಲಂ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ, ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜಭೂತೋತಿ ಮುಞ್ಜತಿಣಂ ವಿಯ ಪಬ್ಬಜತಿಣಂ ವಿಯ ಚ ಭೂತೋ ಮುಞ್ಜತಿಣಪಬ್ಬಜತಿಣಸದಿಸೋ ಜಾತೋ। ಯಥಾ ತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತರಜ್ಜು ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಕತ್ಥಚಿ ಪತಿತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ತಿಣಾನಂ ‘‘ಇದಂ ಅಗ್ಗಂ ಇದಂ ಮೂಲ’’ನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ, ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ, ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏವಮಯಂ ಲೋಕೋ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತವಸೇನ ಗಣ್ಠಿಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ಸಂಸಾರಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ।
Tantākulakajātoti tantaṃ viya ākulabhūto. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti, evameva sattā paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti, na sakkonti paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte añño satto attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samattho nāma natthi. Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjikaṃ datvā kocchena pahaṭaṃ tattha tattha kulakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamayaṃ loko paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkonto dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena kulakajāto hoti gaṇṭhibaddho. Ye hi keci diṭṭhiyo nissitā, sabbe te paccayaṃ ujuṃ kātuṃ na sakkontiyeva. Kulāgaṇṭhikajātoti kulāgaṇṭhikaṃ viya bhūto. Kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjikasuttaṃ. ‘‘Kulā nāma sakuṇikā, tassā kulāvako’’tipi eke. Yathā tadubhayampi ākulaṃ aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ. Muñjapabbajabhūtoti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūto muñjatiṇapabbajatiṇasadiso jāto. Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ tiṇānaṃ ‘‘idaṃ aggaṃ idaṃ mūla’’nti aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ, tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte añño satto attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samattho nāma natthi. Evamayaṃ loko paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkonto dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena gaṇṭhijāto hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
ತತ್ಥ ಅಪಾಯೋತಿ ನಿರಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ ಅಸುರಕಾಯೋ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ತೇ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಆಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘‘ಅಪಾಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಥಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿಭಾವತೋ ದುಗ್ಗತಿ। ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತೋ। ಇತರೋ ಪನ –
Tattha apāyoti nirayo tiracchānayoni pettivisayo asurakāyo. Sabbepi hi te vaḍḍhisaṅkhātassa āyassa abhāvato ‘‘apāyo’’ti vuccanti. Tathā dukkhassa gatibhāvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattā vinipāto. Itaro pana –
‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ।
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ’’॥
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccati’’.
ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನಾತಿವತ್ತತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ। ಅಥ ಖೋ ಚುತಿತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಚುತಿನ್ತಿ ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಗಣ್ಹಮಾನೋ ತೀಸು ಭವೇಸು ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ನವಸು ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಾತುಕ್ಖಿತ್ತನಾವಾ ವಿಯ ಯನ್ತಗೋಣೋ ವಿಯ ಚ ಪರಿಬ್ಭಮತಿಯೇವ। ಅವಿಜ್ಜಾವಿಸದೋಸಸಲ್ಲಿತ್ತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯೇವ ಅಕುಸಲುಪ್ಪಾದನೇನ ಕುಸಲಜೀವಿತನಾಸನತೋ ವಿಸನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾವಿಸಂ, ತದೇವ ಸನ್ತಾನದೂಸನತೋ ಅವಿಜ್ಜಾವಿಸದೋಸೋ, ತೇನ ಅನುಸಯಪರಿಯುಟ್ಠಾನದುಚ್ಚರಿತಭೂತೇನ ಭುಸಂ ಲಿತ್ತೋ ಮಕ್ಖಿತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾವಿಸದೋಸಸಲ್ಲಿತ್ತೋ। ಕಿಲೇಸಕಲಲೀಭೂತೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಮೂಲಕಾ ಕಿಲೇಸಾ ಏವ ಓಸೀದನಟ್ಠೇನ ಕಲಲಂ ಕದ್ದಮೋತಿ ಕಿಲೇಸಕಲಲಂ, ತದಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಲಲೀ, ಏವಂಭೂತೋ। ರಾಗದೋಸಮೋಹಜಟಾಜಟಿತೋತಿ ಲೋಭಪಟಿಘಾವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಾ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾ ಏವ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯವಸೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನ ವೇಳುಗುಮ್ಬಾದೀನಂ ಸಾಖಾಜಾಲಸಙ್ಖಾತಾ ಜಟಾ ವಿಯಾತಿ ಜಟಾ, ತಾಯ ರಾಗದೋಸಮೋಹಜಟಾಯ ಜಟಿತೋ। ಯಥಾ ನಾಮ ವೇಳುಜಟಾದೀಹಿ ವೇಳುಆದಯೋ, ಏವಂ ತಾಯ ಜಟಾಯ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಜಟಿತೋ ವಿನದ್ಧೋ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಟಂ ವಿಜಟೇತಾತಿ ಇಮಂ ಏವಂ ತೇಧಾತುಕಂ ಲೋಕಂ ಜಟೇತ್ವಾ ಠಿತಂ ಜಟಂ ವಿಜಟೇತಾ ಸಂಛಿನ್ದಿತಾ ಸಮ್ಪದಾಲಯಿತಾ।
Taṃ sabbampi nātivattati nātikkamati. Atha kho cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ cutipaṭisandhiyo gaṇhamāno tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu mahāsamudde vātukkhittanāvā viya yantagoṇo viya ca paribbhamatiyeva. Avijjāvisadosasallittoti avijjāyeva akusaluppādanena kusalajīvitanāsanato visanti avijjāvisaṃ, tadeva santānadūsanato avijjāvisadoso, tena anusayapariyuṭṭhānaduccaritabhūtena bhusaṃ litto makkhitoti avijjāvisadosasallitto. Kilesakalalībhūtoti avijjādimūlakā kilesā eva osīdanaṭṭhena kalalaṃ kaddamoti kilesakalalaṃ, tadassa atthīti kilesakalalī, evaṃbhūto. Rāgadosamohajaṭājaṭitoti lobhapaṭighāvijjāsaṅkhātā rāgadosamohā eva rūpādīsu ārammaṇesu heṭṭhupariyavasena punappunaṃ uppajjanato saṃsibbanaṭṭhena veḷugumbādīnaṃ sākhājālasaṅkhātā jaṭā viyāti jaṭā, tāya rāgadosamohajaṭāya jaṭito. Yathā nāma veḷujaṭādīhi veḷuādayo, evaṃ tāya jaṭāya ayaṃ loko jaṭito vinaddho saṃsibbitoti attho. Jaṭaṃ vijaṭetāti imaṃ evaṃ tedhātukaṃ lokaṃ jaṭetvā ṭhitaṃ jaṭaṃ vijaṭetā saṃchinditā sampadālayitā.
ತಣ್ಹಾಸಙ್ಘಾಟಪಟಿಮುಕ್ಕೋತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪವತ್ತಿತೋ ಸಙ್ಘಟಿತಟ್ಠೇನ ಸಙ್ಘಾಟೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಘಾಟೋ, ತಸ್ಮಿಂ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಘಾಟೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕೋ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ ಅನ್ತೋಗತೋತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಘಾಟಪಟಿಮುಕ್ಕೋ। ತಣ್ಹಾಜಾಲೇನ ಓತ್ಥಟೋತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಂಸಿಬ್ಬನಟ್ಠೇನ ಜಾಲನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಜಾಲಂ, ತೇನ ತಣ್ಹಾಜಾಲೇನ ಓತ್ಥಟೋ ಸಮನ್ತತೋ ಛಾದಿತೋ ಪಲಿವೇಠಿತೋ। ತಣ್ಹಾಸೋತೇನ ವುಯ್ಹತೀತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಸಂಸಾರೇ ಆಕಡ್ಢನಟ್ಠೇನ ಸೋತೋತಿ ತಣ್ಹಾಸೋತೋ, ತೇನ ತಣ್ಹಾಸೋತೇನ ವುಯ್ಹತಿ ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ। ತಣ್ಹಾಸಞ್ಞೋಜನೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತೋತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಲೋಕಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಸಂಯೋಜನತೋ ಬನ್ಧನತೋ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಂ, ತೇನ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನೇನ ಸಞ್ಞುತ್ತೋ ಬದ್ಧೋ। ತಣ್ಹಾನುಸಯೇನ ಅನುಸಟೋತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಅನುಸಯನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯೋತಿ ತಣ್ಹಾನುಸಯೋ, ತೇನ ತಣ್ಹಾನುಸಯೇನ ಅನುಸಟೋ ಅನುಗತೋ ಥಾಮಗತೋ। ತಣ್ಹಾಸನ್ತಾಪೇನ ಸನ್ತಪ್ಪತೀತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಫಲಕಾಲೇ ಚ ಲೋಕಂ ಸನ್ತಾಪೇತೀತಿ ಸನ್ತಾಪೋ, ತೇನ ತಣ್ಹಾಸನ್ತಾಪೇನ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ ಸನ್ತಾಪೀಯತಿ। ತಣ್ಹಾಪರಿಳಾಹೇನ ಪರಿಡಯ್ಹತೀತಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ ಬಲವಭೂತಾ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಫಲಕಾಲೇ ಚ ಸಮನ್ತತೋ ದಹನಟ್ಠೇನ ಮಹಾಪರಿಳಾಹೋತಿ ತಣ್ಹಾಪರಿಳಾಹೋ, ತೇನ ತಣ್ಹಾಪರಿಳಾಹೇನ ಪರಿಡಯ್ಹತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಡಹೀಯತಿ। ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟಾದಯೋ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
Taṇhāsaṅghāṭapaṭimukkoti taṇhā eva abbocchinnaṃ pavattito saṅghaṭitaṭṭhena saṅghāṭoti taṇhāsaṅghāṭo, tasmiṃ taṇhāsaṅghāṭe paṭimukko anupaviṭṭho antogatoti taṇhāsaṅghāṭapaṭimukko. Taṇhājālena otthaṭoti taṇhā eva pubbe vuttanayena saṃsibbanaṭṭhena jālanti taṇhājālaṃ, tena taṇhājālena otthaṭo samantato chādito paliveṭhito. Taṇhāsotena vuyhatīti taṇhā eva saṃsāre ākaḍḍhanaṭṭhena sototi taṇhāsoto, tena taṇhāsotena vuyhati ākaḍḍhīyati. Taṇhāsaññojanena saññuttoti taṇhā eva lokaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojanato bandhanato saṃyojananti taṇhāsaṃyojanaṃ, tena taṇhāsaṃyojanena saññutto baddho. Taṇhānusayena anusaṭoti taṇhā eva anusayanaṭṭhena anusayoti taṇhānusayo, tena taṇhānusayena anusaṭo anugato thāmagato. Taṇhāsantāpena santappatīti taṇhā eva pavattikāle phalakāle ca lokaṃ santāpetīti santāpo, tena taṇhāsantāpena santappati santāpīyati. Taṇhāpariḷāhena pariḍayhatīti taṇhā eva balavabhūtā pavattikāle phalakāle ca samantato dahanaṭṭhena mahāpariḷāhoti taṇhāpariḷāho, tena taṇhāpariḷāhena pariḍayhati samantato ḍahīyati. Diṭṭhisaṅghāṭādayo imināva nayena yojetabbā.
ಅನುಗತೋತಿ ಅನುಪವಿಟ್ಠೋ। ಅನುಸಟೋತಿ ಅನುಧಾವಿತೋ। ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಪೀಳಿತೋ। ಅಬ್ಭಾಹತೋತಿ ಅಭಿಆಹತೋ ಅಭಿಮುಖಂ ಭುಸಂ ಪಹತೋ। ದುಕ್ಖೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ದುಕ್ಖೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಸುಖವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ।
Anugatoti anupaviṭṭho. Anusaṭoti anudhāvito. Abhibhūtoti pīḷito. Abbhāhatoti abhiāhato abhimukhaṃ bhusaṃ pahato. Dukkhe patiṭṭhitoti dukkhe khandhapañcake sukhavipallāsena patiṭṭhito abhiniviṭṭho.
ತಣ್ಹಾಯ ಉಡ್ಡಿತೋತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತೋ। ಚಕ್ಖು ಹಿ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುನಾ ಆವುನಿತ್ವಾ ರೂಪನಾಗದನ್ತೇ ಉಡ್ಡಿತಂ, ಸೋತಾದೀನಿ ತಣ್ಹಾರಜ್ಜುನಾ ಆವುನಿತ್ವಾ ಸದ್ದಾದಿನಾಗದನ್ತೇಸು ಉಡ್ಡಿತಾನಿ। ತಂಸಮಙ್ಗೀಲೋಕೋಪಿ ಉಡ್ಡಿತೋಯೇವ ನಾಮ। ಜರಾಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಪಾಕಾರಭೂತಾಯ ಜರಾಯ ಪರಿವಾರಿತೋ। ಮಚ್ಚುಪಾಸೇನ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ದುಮ್ಮೋಚನೀಯಟ್ಠೇನ ಪಾಸಭೂತೇನ ಮರಣೇನ ಬದ್ಧೋ। ಮಹಾಬನ್ಧನಬದ್ಧೋತಿ ದಳ್ಹತ್ತಾ ದುಚ್ಛೇದತ್ತಾ ಚ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಬನ್ಧನೇಹಿ ಬದ್ಧೋ। ರಾಗಬನ್ಧನೇನಾತಿ ರಾಗೋ ಏವ ಬನ್ಧತಿ ಸಂಸಾರತೋ ಚಲಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ರಾಗಬನ್ಧನಂ। ತೇನ ರಾಗಬನ್ಧನೇನ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನಾತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸೇನ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನೇನ। ದುಚ್ಚರಿತಬನ್ಧನೇನಾತಿ ತಿವಿಧೇನ। ಸುಚರಿತಂ ಪನ ಬನ್ಧನಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಂ ಬನ್ಧನಮೋಕ್ಖಭೂತಞ್ಚ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
Taṇhāya uḍḍitoti taṇhāya ullaṅghito. Cakkhu hi taṇhārajjunā āvunitvā rūpanāgadante uḍḍitaṃ, sotādīni taṇhārajjunā āvunitvā saddādināgadantesu uḍḍitāni. Taṃsamaṅgīlokopi uḍḍitoyeva nāma. Jarāpākāraparikkhittoti anatikkamanīyaṭṭhena pākārabhūtāya jarāya parivārito. Maccupāsena parikkhittoti dummocanīyaṭṭhena pāsabhūtena maraṇena baddho. Mahābandhanabaddhoti daḷhattā ducchedattā ca mahantehi bandhanehi baddho. Rāgabandhanenāti rāgo eva bandhati saṃsārato calituṃ na detīti rāgabandhanaṃ. Tena rāgabandhanena. Sesesupi eseva nayo. Kilesabandhanenāti vuttāvasesena kilesabandhanena. Duccaritabandhanenāti tividhena. Sucaritaṃ pana bandhanamokkhassa hetubhūtaṃ bandhanamokkhabhūtañca atthi. Tasmā taṃ na gahetabbaṃ.
ಬನ್ಧನಂ ಮೋಚೇತಾತಿ ತಸ್ಸ ಬನ್ಧನಂ ಮೋಚೇತಾ। ಬನ್ಧನಾ ಮೋಚೇತಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಬನ್ಧನತೋ ತಂ ಮೋಚೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾಸಮ್ಬಾಧಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಕುಸಲಸಞ್ಚಾರಪೀಳನೇನ ಮಹಾಸಮ್ಬಾಧಸಙ್ಖಾತಂ ರಾಗದೋಸಮೋಹಮಾನದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸದುಚ್ಚರಿತಗಹನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಓಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಾತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಓಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಾ। ಮಹಾಪಲಿಬೋಧೇನ ಪಲಿಬುದ್ಧೋತಿ ಮಹಾನಿವಾರಣೇನ ನಿವುತೋ। ಮಹಾಲೇಪೇನ ವಾ ಲಿತ್ತೋ। ಪಲಿಬೋಧೋತಿ ಚ ರಾಗಾದಿಸತ್ತವಿಧೋ ಏವ। ‘‘ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪಲಿಬೋಧೋ’’ತಿ ಏಕೇ। ಪಲಿಬೋಧಂ ಛೇತಾತಿ ತಂ ಪಲಿಬೋಧಂ ಛಿನ್ದಿತಾ। ಮಹಾಪಪಾತೇತಿ ಪಞ್ಚಗತಿಪಪಾತೇ, ಜಾತಿಜರಾಮರಣಪಪಾತೇ ವಾ। ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುರುತ್ತರಣಟ್ಠೇನ ಪಪಾತೋ। ಪಪಾತಾ ಉದ್ಧತಾತಿ ತಮ್ಹಾ ಪಪಾತತೋ ಉದ್ಧರಿತಾ। ಮಹಾಕನ್ತಾರಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಸೋಕಪರಿದೇವದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸುಪಾಯಾಸಕನ್ತಾರಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ತಂ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಕನ್ತಾರೋ, ತಂ ಕನ್ತಾರಂ ತಾರೇತಾ। ಕನ್ತಾರಾ ತಾರೇತಾತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಮಹಾಸಂಸಾರಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ। ಸಂಸಾರಾ ಮೋಚೇತಾತಿ ಸಂಸಾರತೋ ಮೋಚೇತಾ। ಸಂಸಾರಂ ಮೋಚೇತಾತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಮಹಾವಿದುಗ್ಗೇತಿ ಸಂಸಾರವಿದುಗ್ಗೇ। ಸಂಸಾರೋಯೇವ ಹಿ ದುಗ್ಗಮನಟ್ಠೇನ ವಿದುಗ್ಗೋ। ಸಮ್ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಭುಸಂ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಚರತಿ। ಮಹಾಪಲಿಪೇತಿ ಮಹನ್ತೇ ಕಾಮಕದ್ದಮೇ। ಕಾಮೋ ಹಿ ಓಸೀದನಟ್ಠೇನ ಪಲಿಪೋ। ಪಲಿಪನ್ನೋತಿ ಲಗ್ಗೋ। ಮಹಾಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ।
Bandhanaṃmocetāti tassa bandhanaṃ mocetā. Bandhanā mocetātipi pāṭho, bandhanato taṃ mocetāti attho. Mahāsambādhappaṭipannoti kusalasañcārapīḷanena mahāsambādhasaṅkhātaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhikilesaduccaritagahanaṃ paṭipanno. Okāsaṃ dassetāti lokiyalokuttarasamādhipaññāokāsaṃ dassetā. Mahāpalibodhena palibuddhoti mahānivāraṇena nivuto. Mahālepena vā litto. Palibodhoti ca rāgādisattavidho eva. ‘‘Taṇhādiṭṭhipalibodho’’ti eke. Palibodhaṃ chetāti taṃ palibodhaṃ chinditā. Mahāpapāteti pañcagatipapāte, jātijarāmaraṇapapāte vā. Taṃ sabbampi duruttaraṇaṭṭhena papāto. Papātā uddhatāti tamhā papātato uddharitā. Mahākantārappaṭipannoti jātijarābyādhimaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsakantāraṃ paṭipanno. Sabbampi taṃ duratikkamanaṭṭhena kantāro, taṃ kantāraṃ tāretā. Kantārā tāretāti vā pāṭho. Mahāsaṃsārappaṭipannoti abbocchinnaṃ khandhasantānaṃ paṭipanno. Saṃsārā mocetāti saṃsārato mocetā. Saṃsāraṃ mocetāti vā pāṭho. Mahāviduggeti saṃsāravidugge. Saṃsāroyeva hi duggamanaṭṭhena viduggo. Samparivattatīti bhusaṃ nivattitvā carati. Mahāpalipeti mahante kāmakaddame. Kāmo hi osīdanaṭṭhena palipo. Palipannoti laggo. Mahāpalipapalipannotipi pāṭho.
ಅಬ್ಭಾಹತೋತಿ ಸಬ್ಬೋಪದ್ದವೇಹಿ ಅಬ್ಭಾಹತೋ। ರಾಗಗ್ಗಿನಾತಿ ರಾಗಾದಯೋಯೇವ ಅನುದಹನಟ್ಠೇನ ಅಗ್ಗಿ, ತೇನ ರಾಗಗ್ಗಿನಾ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉನ್ನೀತಕೋತಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನೀತೋ, ಜಾತಿಯಾ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಜರಾದಿಉಪದ್ದವಾಯ ನೀತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕ-ಕಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ಅನುಕಮ್ಪಾಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಹಞ್ಞತಿ ನಿಚ್ಚಮತಾಣೋತಿ ಪರಿತ್ತಾಯಕೇನ ರಹಿತೋ ಸತತಂ ಪೀಳೀಯತಿ। ಪತ್ತದಣ್ಡೋತಿ ರಾಜಾದೀಹಿ ಲದ್ಧಆಣೋ। ತಕ್ಕರೋತಿ ಚೋರೋ। ವಜ್ಜಬನ್ಧನಬದ್ಧೋತಿ ರಾಗಾದಿವಜ್ಜಬನ್ಧನೇಹಿ ಬದ್ಧೋ। ಆಘಾತನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತೋತಿ ಮರಣಧಮ್ಮಗಣ್ಠಿಕಟ್ಠಾನಂ ಉಪೇಚ್ಚ ಠಿತೋ। ಕೋಚಿ ಬನ್ಧನಾ ಮೋಚೇತಾ। ಕೋಚಿ ಬನ್ಧನಂ ಮೋಚೇತಾತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಅನಾಥೋತಿ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ನಾಥೋ ಇಸ್ಸರೋ, ಸಯಂ ವಾ ನ ನಾಥೋ ನ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಅನಾಥೋ, ಅಸರಣೋತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಪರಮಕಾಪಞ್ಞಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಜರಾದಿಪಟಿಬಾಹನೇ ಅಪ್ಪಹುತಾಯ ಅತೀವ ಕಪಣಭಾವಂ ಪತ್ತೋ। ತಾಯೇತಾತಿ ರಕ್ಖಿತಾ। ತಾಯಿತಾತಿ ವಾ ಪಾಠೋ ಸುನ್ದರೋ । ದುಕ್ಖಾಭಿತುನ್ನೋತಿ ಜಾತಿದುಕ್ಖಾದೀಹಿ ಅನೇಕೇಹಿ ದುಕ್ಖೇಹಿ ಅಭಿತುನ್ನೋ ಅತಿಬ್ಯಾಧಿತೋ ಅತಿಕಮ್ಪಿತೋ ಚ। ಚಿರರತ್ತಂ ಪೀಳಿತೋತಿ ದುಕ್ಖೇಹೇವ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಪೀಳಿತೋ ಘಟ್ಟಿತೋ। ಗಧಿತೋತಿ ಗೇಧೇನ ಗಿದ್ಧೋ, ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥೇನ ವಾ ಗನ್ಥಿತೋ। ನಿಚ್ಚಂ ಪಿಪಾಸಿತೋತಿ ಪಾತುಂ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ಇಚ್ಛಾ ಪಿಪಾಸಾ, ಸಾ ತಣ್ಹಾ ಏವ, ತಣ್ಹಾಪಿಪಾಸಾಯ ನಿರನ್ತರಂ ಪಿಪಾಸಿತೋ।
Abbhāhatoti sabbopaddavehi abbhāhato. Rāgaggināti rāgādayoyeva anudahanaṭṭhena aggi, tena rāgagginā. Sesesupi eseva nayo. Unnītakoti uggahetvā nīto, jātiyā uggahetvā jarādiupaddavāya nītoti attho. Ka-kāro panettha anukampāya daṭṭhabbo. Haññati niccamatāṇoti parittāyakena rahito satataṃ pīḷīyati. Pattadaṇḍoti rājādīhi laddhaāṇo. Takkaroti coro. Vajjabandhanabaddhoti rāgādivajjabandhanehi baddho. Āghātanapaccupaṭṭhitoti maraṇadhammagaṇṭhikaṭṭhānaṃ upecca ṭhito. Koci bandhanā mocetā. Koci bandhanaṃ mocetātipi pāṭho. Anāthoti natthi etassa nātho issaro, sayaṃ vā na nātho na issaroti anātho, asaraṇoti vā attho. Paramakāpaññappattoti jarādipaṭibāhane appahutāya atīva kapaṇabhāvaṃ patto. Tāyetāti rakkhitā. Tāyitāti vā pāṭho sundaro . Dukkhābhitunnoti jātidukkhādīhi anekehi dukkhehi abhitunno atibyādhito atikampito ca. Cirarattaṃ pīḷitoti dukkheheva dīghamaddhānaṃ pīḷito ghaṭṭito. Gadhitoti gedhena giddho, abhijjhākāyaganthena vā ganthito. Niccaṃ pipāsitoti pātuṃ bhuñjituṃ icchā pipāsā, sā taṇhā eva, taṇhāpipāsāya nirantaraṃ pipāsito.
ಅನ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖೂತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ಕಾಣೋ। ಪಞ್ಞಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಚಕ್ಖುಕೋತಿ ತಂ ಪನ ಅನ್ಧತ್ತಂ ನ ಪಚ್ಛಾ ಸಮ್ಭೂತಂ, ಪಕತಿಯಾ ಏವ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಚಕ್ಖುಕೋತಿ ತಮೇವ ಅನ್ಧತ್ತಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಹತನೇತ್ತೋತಿ ನಯನಟ್ಠೇನ ನೇತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋಯೇವ ವಿನಟ್ಠನೇತ್ತಕೋ। ಸಮವಿಸಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಞಾಯ ಸುಗತಿಞ್ಚ ಅಗತಿಞ್ಚ ನಯತಿ। ಹತನೇತ್ತತ್ತಾಯೇವಸ್ಸ ನೇತುಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಪರಿಣಾಯಕೋತಿ ಆಹ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನನೇತ್ತಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞೋಪಿಸ್ಸ ನೇತಾ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಪಥಪಕ್ಖನ್ದೋತಿ ವಿಪರೀತೋ, ವಿಸಮೋ ವಾ ಪಥೋ ವಿಪಥೋ, ತಂ ವಿಪಥಂ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಪವಿಟ್ಠೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ವಿಪಥಪಕ್ಖನ್ದೋ, ಮಿಚ್ಛಾಪಥಸಙ್ಖಾತಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಜಸಾಪರದ್ಧೋತಿ ಅಞ್ಜಸೇ ಉಜುಮಗ್ಗಸ್ಮಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಯ ಅಪರದ್ಧೋ ವಿರದ್ಧೋ। ಅರಿಯಪಥಂ ಆನೇತಾತಿ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಉಪನೇತಾ ಪಟಿಪಾದಯಿತಾ। ಮಹೋಘಪಕ್ಖನ್ದೋತಿ ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಓಹನನ್ತಿ ಓಸೀದಾಪೇನ್ತೀತಿ ಓಘಾ, ಪಕತಿಓಘತೋ ಮಹನ್ತಾ ಓಘಾತಿ ಮಹೋಘಾ। ತೇ ಕಾಮೋಘೋ ಭವೋಘೋ ದಿಟ್ಠೋಘೋ ಅವಿಜ್ಜೋಘೋತಿ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾ। ತೇ ಮಹೋಘೇ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ ಮಹೋಘಪಕ್ಖನ್ದೋ, ಸಂಸಾರಸಙ್ಖಾತಂ ಮಹೋಘಂ ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದೋತಿ।
Andhoti dassanaṭṭhena cakkhūti saṅkhaṃ gatāya paññāya abhāvato kāṇo. Paññā hi dhammasabhāvaṃ passati. Acakkhukoti taṃ pana andhattaṃ na pacchā sambhūtaṃ, pakatiyā eva avijjamānacakkhukoti tameva andhattaṃ viseseti. Hatanettoti nayanaṭṭhena nettanti saṅkhaṃ gatāya paññāya abhāvatoyeva vinaṭṭhanettako. Samavisamaṃ dassentaṃ attabhāvaṃ netīti nettanti hi vuttaṃ. Paññāya sugatiñca agatiñca nayati. Hatanettattāyevassa netuabhāvaṃ dassento apariṇāyakoti āha, avijjamānanettakoti attho. Aññopissa netā na vijjatīti vuttaṃ hoti. Vipathapakkhandoti viparīto, visamo vā patho vipatho, taṃ vipathaṃ pakkhando paviṭṭho paṭipannoti vipathapakkhando, micchāpathasaṅkhātaṃ micchādiṭṭhiṃ paṭipannoti attho. Añjasāparaddhoti añjase ujumaggasmiṃ majjhimapaṭipadāya aparaddho viraddho. Ariyapathaṃ ānetāti ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ upanetā paṭipādayitā. Mahoghapakkhandoti yassa saṃvijjanti, taṃ vaṭṭasmiṃ ohananti osīdāpentīti oghā, pakatioghato mahantā oghāti mahoghā. Te kāmogho bhavogho diṭṭhogho avijjoghoti catuppabhedā. Te mahoghe pakkhando paviṭṭhoti mahoghapakkhando, saṃsārasaṅkhātaṃ mahoghaṃ vā pakkhandoti.
೧೧೮. ಇದಾನಿ ಏಕುತ್ತರಿಕನಯೋ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತೇಹೀತಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀಹಿ। ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ‘‘ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧) ವಿಯ। ಗನ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗತಮತ್ತಮೇವೇತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದಿಟ್ಠೀಸು ಗತಂ ಇದಂ ದಸ್ಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾತಿಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿತೇಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಯೋಪಿ ಹಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠೀತಿ ದ್ವೇವ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಸಬ್ಬಾ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅನ್ತೋ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೀಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ । ಪರಿಯುಟ್ಠಿತೋತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ ಪತ್ತೋ ಸಮುದಾಚಾರಂ ಪತ್ತೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನೇನ ಕುಸಲಚಾರಸ್ಸ ಗಹಣಂ ಪತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ದ್ವೀಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಟ್ಠಿಗತೇಹಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಓಲೀಯನ್ತಿ ಏಕೇ, ಅತಿಧಾವನ್ತಿ ಏಕೇ, ಚಕ್ಖುಮನ್ತೋ ಚ ಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಇತಿವು॰ ೪೯)।
118. Idāni ekuttarikanayo. Tattha dvīhi diṭṭhigatehīti sassatucchedadiṭṭhīhi. Tattha diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīni (a. ni. 9.11) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattamevetanti diṭṭhigataṃ, diṭṭhīsu gataṃ idaṃ dassanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattātipi diṭṭhigataṃ. Dvāsaṭṭhitesaṭṭhidiṭṭhiyopi hi sassatadiṭṭhi ucchedadiṭṭhīti dveva diṭṭhiyo honti. Tasmā saṅkhepena sabbā diṭṭhiyo anto karonto ‘‘dvīhi diṭṭhigatehī’’ti vuttaṃ . Pariyuṭṭhitoti pariyuṭṭhānaṃ patto samudācāraṃ patto, uppajjituṃ appadānena kusalacārassa gahaṇaṃ pattoti attho. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘dvīhi, bhikkhave, diṭṭhigatehi pariyuṭṭhitā devamanussā olīyanti eke, atidhāvanti eke, cakkhumanto ca passantī’’tiādi (itivu. 49).
ತೀಹಿ ದುಚ್ಚರಿತೇಹೀತಿ ತಿವಿಧಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧವಚೀದುಚ್ಚರಿತೇನ ತಿವಿಧಮನೋದುಚ್ಚರಿತೇನ। ವಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ವಿರೂಪಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋಗೇಹಿ ಯುತ್ತೋತಿ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಯೋಜೇನ್ತೀತಿ ಯೋಗಾ, ಈತಿಅತ್ಥೇನ ವಾ ಯೋಗಾ, ತೇಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಯುತ್ತೋ ಸಮಪ್ಪಿತೋ। ಚತುಯೋಗಯೋಜಿತೋತಿ ಕಾಮಯೋಗೋ, ಭವಯೋಗೋ, ದಿಟ್ಠಿಯೋಗೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಯೋಗೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಸಕಟಸ್ಮಿಂ ಯೋಗೋ ವಿಯ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಯೋಜಿತೋ। ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕೋ ರಾಗೋ ಕಾಮಯೋಗೋ। ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ, ಝಾನನಿಕನ್ತಿ ಚ, ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಜಾತೋ ರಾಗೋ ಭವವಸೇನ ಪತ್ಥನಾ ಭವಯೋಗೋ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠಿಯೋಗೋ। ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯೋಗೋ। ತೇ ಏವ ಚತ್ತಾರೋ ಬಲವಭೂತಾ ಓಘಾ, ದುಬ್ಬಲಭೂತಾ ಯೋಗಾ।
Tīhi duccaritehīti tividhakāyaduccaritena catubbidhavacīduccaritena tividhamanoduccaritena. Vippaṭipannoti virūpaṃ paṭipanno, micchāpaṭipannoti attho. Yogehi yuttoti vaṭṭasmiṃ yojentīti yogā, ītiatthena vā yogā, tehi yogehi yutto samappito. Catuyogayojitoti kāmayogo, bhavayogo, diṭṭhiyogo, avijjāyogoti imehi catūhi yogehi sakaṭasmiṃ yogo viya vaṭṭasmiṃ yojito. Pañcakāmaguṇiko rāgo kāmayogo. Rūpārūpabhavesu chandarāgo, jhānanikanti ca, sassatadiṭṭhisahajāto rāgo bhavavasena patthanā bhavayogo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhiyogo. Aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇaṃ avijjāyogo. Te eva cattāro balavabhūtā oghā, dubbalabhūtā yogā.
ಚತೂಹಿ ಗನ್ಥೇಹೀತಿ ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಥೇನ್ತಿ ಘಟೇನ್ತೀತಿ ಗನ್ಥಾ। ತೇ ಅಭಿಜ್ಝಾ ಕಾಯಗನ್ಥೋ, ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ, ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ, ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋತಿ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾ। ಅಭಿಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಏತಾಯ, ಸಯಂ ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಯತಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಏಸಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಲೋಭೋಯೇವ। ನಾಮಕಾಯಂ ಗನ್ಥೇತಿ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಘಟೇತೀತಿ ಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪೂತಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದಯತಿ ವಾ ವಿನಯಾಚಾರರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಹಿತಸುಖಾದೀನೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿ ಸೀಲವತೇನ ಸುದ್ಧೀತಿ ಪರಾಮಸನಂ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ , ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ। ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಗನ್ಥೇಹಿ ಗನ್ಥಿತೋ, ಬದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Catūhi ganthehīti yassa saṃvijjanti, taṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ganthenti ghaṭentīti ganthā. Te abhijjhā kāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyaganthoti catuppabhedā. Abhijjhāyanti etāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā, lobhoyeva. Nāmakāyaṃ gantheti cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Byāpajjati tena cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhi sīlavatena suddhīti parāmasanaṃ sīlabbataparāmāso. Sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko , idameva saccaṃ moghamañña’’ntiādinā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Tehi catūhi ganthehi ganthito, baddhoti attho.
ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹೀತಿ ಭುಸಂ ಆದಿಯನ್ತಿ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾನಾ। ತೇ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾ। ವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಮಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ, ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿಪಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ। ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸಾ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ, ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿಪಿ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ। ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೪೭) ಹಿ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಂ ಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿ ಉಪಾದಿಯತಿ। ಸೀಲಬ್ಬತಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ, ಸೀಲಬ್ಬತಞ್ಚ ತಂ ಉಪಾದಾನಞ್ಚಾತಿಪಿ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ। ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದೀನಿ ಹಿ ಏವಂ ವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸತೋ ಸಯಮೇವ ಉಪಾದಾನಾನಿ। ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಉಪಾದಾನಂ। ಕಿಂ ವದನ್ತಿ, ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ವಾ? ಅತ್ತಾನಂ। ಅತ್ತನೋ ವಾದುಪಾದಾನಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ, ಅತ್ತವಾದಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ। ಠಪೇತ್ವಾ ಇಮಾ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಟ್ಠೀ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ। ತೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ। ಉಪಾದೀಯತೀತಿ ಭುಸಂ ಗಣ್ಹೀಯತಿ। ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಲೋಕೋ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ತಂ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಭುಸಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Catūhi upādānehīti bhusaṃ ādiyanti daḷhaggāhaṃ gaṇhantīti upādānā. Te kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānanti catuppabhedā. Vatthusaṅkhātaṃ kāmaṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ, kāmo ca so upādānañcātipi kāmupādānaṃ. Diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ, diṭṭhiṃ upādiyatītipi diṭṭhupādānaṃ. ‘‘Sassato attā ca loko cā’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.147) hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyati. Sīlabbataṃ upādiyatīti sīlabbatupādānaṃ, sīlabbatañca taṃ upādānañcātipi sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi evaṃ visuddhīti abhinivesato sayameva upādānāni. Vadanti etenāti vādo, upādiyanti etenāti upādānaṃ. Kiṃ vadanti, upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ, attavādamattameva vā attāti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ. Ṭhapetvā imā dve diṭṭhiyo sabbāpi diṭṭhī diṭṭhupādānaṃ. Tehi catūhi upādānehi. Upādīyatīti bhusaṃ gaṇhīyati. Upādiyatīti vā pāṭho, loko upādānehi taṃ taṃ ārammaṇaṃ bhusaṃ gaṇhātīti attho.
ಪಞ್ಚಗತಿಸಮಾರುಳ್ಹೋತಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಕಾರಣೇಹಿ ಗಮ್ಮತಿ ಉಪಸಙ್ಕಮೀಯತೀತಿ ಗತಿ, ಸಹೋಕಾಸಕಾ ಖನ್ಧಾ। ನಿರಯೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೋ ಮನುಸ್ಸಾ ದೇವಾತಿ ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಗತಿಯೋ ವೋಕ್ಕಮನಭಾವೇನ ಭುಸಂ ಆರುಳ್ಹೋ। ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹೀತಿ ರೂಪಸದ್ದಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ವತ್ಥುಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ। ರಜ್ಜತೀತಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರಾಗುಪ್ಪಾದನೇನ ತೇಹಿ ರಞ್ಜೀಯತಿ, ಸಾರತ್ತೋ ಕರೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ನೀವರನ್ತಿ ಪರಿಯೋನನ್ಧನ್ತೀತಿ ನೀವರಣಾ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಬ್ಯಾಪಾದಥಿನಮಿದ್ಧಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ। ಓತ್ಥಟೋತಿ ಉಪರಿತೋ ಪಿಹಿತೋ।
Pañcagatisamāruḷhoti sukatadukkaṭakāraṇehi gammati upasaṅkamīyatīti gati, sahokāsakā khandhā. Nirayo tiracchānayoni pettivisayo manussā devāti imā pañca gatiyo vokkamanabhāvena bhusaṃ āruḷho. Pañcahi kāmaguṇehīti rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbasaṅkhātehi pañcahi vatthukāmakoṭṭhāsehi. Rajjatīti ayonisomanasikāraṃ paṭicca rāguppādanena tehi rañjīyati, sāratto karīyatīti attho. Pañcahi nīvaraṇehīti cittaṃ nīvaranti pariyonandhantīti nīvaraṇā. Kāmacchandabyāpādathinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchāsaṅkhātehi pañcahi nīvaraṇehi. Otthaṭoti uparito pihito.
ಛಹಿ ವಿವಾದಮೂಲೇಹೀತಿ ಛಹಿ ವಿವಾದಸ್ಸ ಮೂಲೇಹಿ। ಯಥಾಹ –
Chahi vivādamūlehīti chahi vivādassa mūlehi. Yathāha –
‘‘ಛಯಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿವಾದಮೂಲಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಛ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕೋಧನೋ ಹೋತಿ ಉಪನಾಹೀ। ಯೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಕೋಧನೋ ಹೋತಿ ಉಪನಾಹೀ। ಸೋ ಸತ್ಥರಿಪಿ ಅಗಾರವೋ ವಿಹರತಿ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ, ಧಮ್ಮೇಪಿ, ಸಙ್ಘೇಪಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯಪಿ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ। ಯೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ಥರಿ ಅಗಾರವೋ ವಿಹರತಿ ಅಪ್ಪತಿಸ್ಸೋ, ಧಮ್ಮೇಪಿ, ಸಙ್ಘೇಪಿ, ಸಿಕ್ಖಾಯಪಿ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ, ಸೋ ಸಙ್ಘೇ ವಿವಾದಂ ಜನೇತಿ। ಯೋ ಹೋತಿ ವಿವಾದೋ ಬಹುಜನಾಹಿತಾಯ ಬಹುಜನಾಸುಖಾಯ ಬಹುನೋ ಜನಸ್ಸ ಅನತ್ಥಾಯ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ। ಏವರೂಪಂ ಚೇ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿವಾದಮೂಲಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಸಮನುಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಥ, ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಸೇವ ಪಾಪಕಸ್ಸ ವಿವಾದಮೂಲಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮೇಯ್ಯಾಥ। ಏವರೂಪಂ ಚೇ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಿವಾದಮೂಲಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಥ। ತತ್ರ ತುಮ್ಹೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಸ್ಸೇವ ಪಾಪಕಸ್ಸ ವಿವಾದಮೂಲಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಅನವಸ್ಸವಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾಥ। ಏವಮೇತಸ್ಸ ಪಾಪಕಸ್ಸ ವಿವಾದಮೂಲಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ। ಏವಮೇತಸ್ಸ ಪಾಪಕಸ್ಸ ವಿವಾದಮೂಲಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಅನವಸ್ಸವೋ ಹೋತಿ।
‘‘Chayimāni, bhikkhave, vivādamūlāni. Katamāni cha? Idha, bhikkhave, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. Yo so, bhikkhave, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. So sattharipi agāravo viharati appatisso, dhammepi, saṅghepi, sikkhāyapi na paripūrakārī. Yo so, bhikkhave, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso, dhammepi, saṅghepi, sikkhāyapi na paripūrakārī, so saṅghe vivādaṃ janeti. Yo hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ. Evarūpaṃ ce tumhe, bhikkhave, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha, tatra tumhe, bhikkhave, tasseva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpaṃ ce tumhe, bhikkhave, vivādamūlaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha. Tatra tumhe, bhikkhave, tasseva pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaṃ hoti. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa āyatiṃ anavassavo hoti.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಮಕ್ಖೀ ಹೋತಿ ಪಳಾಸೀ। ಇಸ್ಸುಕೀ ಹೋತಿ ಮಚ್ಛರೀ। ಸಠೋ ಹೋತಿ ಮಾಯಾವೀ। ಪಾಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೀ ಹೋತಿ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹೀ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀ। ಯೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೀ ಹೋತಿ ಆಧಾನಗ್ಗಾಹೀ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀ, ಸೋ ಸತ್ಥರಿಪಿ…ಪೇ॰… ಆಯತಿಂ ಅನವಸ್ಸವೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೨೭೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೩೬)।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu makkhī hoti paḷāsī. Issukī hoti maccharī. Saṭho hoti māyāvī. Pāpiccho hoti micchādiṭṭhi. Sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī. Yo so, bhikkhave, bhikkhu sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī, so sattharipi…pe… āyatiṃ anavassavo hotī’’ti (pari. 272; a. ni. 6.36).
ತತ್ಥ ಕೋಧನೋತಿ ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೇನ ಕೋಧೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಉಪನಾಹೀತಿ ವೇರಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪನಾಹೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿವಾದೋ ಕಥಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ? ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೪೫೧ ಆದಯೋ) ವಿಯ ದ್ವೀಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಿವಾದಂ ಆಪನ್ನೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ವಿವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಓವಾದಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖುನಿಸಙ್ಘೋ ವಿವದತಿ, ತತೋ ತೇಸಂ ಉಪಟ್ಠಾಕಾಪಿ ವಿವದನ್ತಿ। ಅಥ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ಆರಕ್ಖದೇವತಾ ಧಮ್ಮವಾದಿನಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ ಅಧಮ್ಮವಾದೀನಂ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನಿಯೋ। ತತೋ ಆರಕ್ಖದೇವತಾನಂ ಮಿತ್ತಾ ಭುಮ್ಮಟ್ಠದೇವತಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ। ಏವಂ ಪರಮ್ಪರಾಯ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೇ ಸಬ್ಬೇ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ಧಮ್ಮವಾದೀಹಿ ಪನ ಅಧಮ್ಮವಾದಿನೋವ ಬಹುತರಾ ಹೋನ್ತಿ। ತತೋ ಯಂ ಬಹುಕೇಹಿ ಗಹಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಧಮ್ಮಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬಹುತರಾವ ಅಧಮ್ಮಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ತೇ ಅಧಮ್ಮಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಾ ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಿವಾದೋ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಹೋತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಪರಿಸಾಯ ವಾ। ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾತಿ ಪರೇಸಂ ಪರಿಸಾಯ ವಾ। ಮಕ್ಖೀತಿ ಪರೇಸಂ ಗುಣಮಕ್ಖಣಲಕ್ಖಣೇನ ಮಕ್ಖೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಪಳಾಸೀತಿ ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೇನ ಪಳಾಸೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಇಸ್ಸುಕೀತಿ ಪರೇಸಂ ಸಕ್ಕಾರಾದಿಇಸ್ಸಾಯನಲಕ್ಖಣಾಯ ಇಸ್ಸಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಮಚ್ಛರೀತಿ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದೀಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಮಚ್ಛರಿಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸಠೋತಿ ಕೇರಾಟಿಕೋ। ಮಾಯಾವೀತಿ ಕತಪಾಪಪಟಿಚ್ಛಾದಕೋ। ಪಾಪಿಚ್ಛೋತಿ ಅಸನ್ತಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಕೋ ದುಸ್ಸೀಲೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ನತ್ಥಿಕವಾದೀ ಅಹೇತುಕವಾದೀ ಅಕಿರಿಯವಾದೀ। ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೀತಿ ಸಯಂ ದಿಟ್ಠಿಮೇವ ಪರಾಮಸತಿ। ಆಧಾನಗ್ಗಾಹೀತಿ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹೀ। ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಗಹಿತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಾಪೇತುಂ। ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾನಿ ಛ ವಿವಾದಮೂಲಾನಿ? ಕೋಧೋ ಮಕ್ಖೋ ಇಸ್ಸಾ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ ಪಾಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸಿತಾ, ಇಮಾನಿ ಛ ವಿವಾದಮೂಲಾನೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೪೪) ಪಧಾನವಸೇನ ಏಕೇಕೋಯೇವ ಧಮ್ಮೋ ವುತ್ತೋ।
Tattha kodhanoti kujjhanalakkhaṇena kodhena samannāgato. Upanāhīti veraappaṭinissajjanalakkhaṇena upanāhena samannāgato. Ahitāya dukkhāya devamanussānanti dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattatīti? Kosambakakkhandhake (mahāva. 451 ādayo) viya dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti, tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunisaṅgho vivadati, tato tesaṃ upaṭṭhākāpi vivadanti. Atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo. Tato ārakkhadevatānaṃ mittā bhummaṭṭhadevatā bhijjanti. Evaṃ paramparāya yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti. Tato yaṃ bahukehi gahitaṃ, sabbaṃ taṃ saccanti dhammaṃ vissajjetvā bahutarāva adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ purakkhatvā viharantā apāyesu nibbattanti. Evaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ vivādo devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya hoti. Ajjhattaṃ vāti tumhākaṃ abbhantaraparisāya vā. Bahiddhā vāti paresaṃ parisāya vā. Makkhīti paresaṃ guṇamakkhaṇalakkhaṇena makkhena samannāgato. Paḷāsīti yugaggāhalakkhaṇena paḷāsena samannāgato. Issukīti paresaṃ sakkārādiissāyanalakkhaṇāya issāya samannāgato. Maccharīti āvāsamacchariyādīhi pañcahi macchariyehi samannāgato. Saṭhoti kerāṭiko. Māyāvīti katapāpapaṭicchādako. Pāpicchoti asantasambhāvanicchako dussīlo. Micchādiṭṭhīti natthikavādī ahetukavādī akiriyavādī. Sandiṭṭhiparāmāsīti sayaṃ diṭṭhimeva parāmasati. Ādhānaggāhīti daḷhaggāhī. Duppaṭinissaggīti na sakkā hoti gahitaṃ vissajjāpetuṃ. Khuddakavatthuvibhaṅge pana ‘‘tattha katamāni cha vivādamūlāni? Kodho makkho issā sāṭheyyaṃ pāpicchatā sandiṭṭhiparāmāsitā, imāni cha vivādamūlānī’’ti (vibha. 944) padhānavasena ekekoyeva dhammo vutto.
ಛಹಿ ತಣ್ಹಾಕಾಯೇಹೀತಿ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ, ಸದ್ದತಣ್ಹಾ, ಗನ್ಧತಣ್ಹಾ, ರಸತಣ್ಹಾ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬತಣ್ಹಾ, ಧಮ್ಮತಣ್ಹಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೪೪) ವುತ್ತಾಹಿ ಛಹಿ ತಣ್ಹಾಹಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಏಕೇಕಾಯೇವ ತಣ್ಹಾ ಅನೇಕವಿಸಯತ್ತಾ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಿಸಯೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಅನೇಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮೂಹಟ್ಠೇನ ಕಾಯಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ। ತಣ್ಹಾಕಾಯಾತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ತಣ್ಹಾ ಏವ। ರಜ್ಜತೀತಿ ಸಯಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ರಜ್ಜತಿ, ಸಾರತ್ತೋ ಹೋತಿ।
Chahi taṇhākāyehīti ‘‘rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā’’ti (vibha. 944) vuttāhi chahi taṇhāhi. Tattha yasmā ekekāyeva taṇhā anekavisayattā ekekasmimpi visaye punappunaṃ uppattito anekā honti, tasmā samūhaṭṭhena kāyasaddena yojetvā taṇhākāyāti vuttaṃ. Taṇhākāyāti vuttepi taṇhā eva. Rajjatīti sayaṃ ārammaṇe rajjati, sāratto hoti.
ಛಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬಾಸವಸುತ್ತೇ ವುತ್ತೇಹಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –
Chahi diṭṭhigatehīti sabbāsavasutte vuttehi. Vuttañhi tattha –
‘‘ತಸ್ಸ ಏವಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕರೋತೋ ಛನ್ನಂ ದಿಟ್ಠೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ‘ನತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ‘ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ‘ಅತ್ತನಾವ ಅನತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ‘ಅನತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀ’ತಿ ವಾ ಅಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಥ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ ‘ಯೋ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ವದೋ ವೇದೇಯ್ಯೋ ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಪನ ಮೇ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ ತಥೇವ ಠಸ್ಸತೀ’’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯)।
‘‘Tassa evaṃ ayoniso manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjati. ‘Atthi me attā’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘natthi me attā’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘attanāva attānaṃ sañjānāmī’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘attanāva anattānaṃ sañjānāmī’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, ‘anattanāva attānaṃ sañjānāmī’ti vā assa saccato thetato diṭṭhi uppajjati. Atha vā panassa evaṃ diṭṭhi hoti ‘yo me ayaṃ attā vado vedeyyo tatra tatra kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedeti, so ca kho pana me ayaṃ attā nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva ṭhassatī’’’ti (ma. ni. 1.19).
ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಸಬ್ಬಕಾಲೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಿತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋತಿ ಭೂತತೋ ಚ ಥಿರತೋ ಚ, ‘‘ಇದಂ ಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ದಳ್ಹಭಾವೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನತ್ಥಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಸತೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಭವಗ್ಗಹಣತೋ। ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮಾಪಿ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹಣತೋ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾಪಿ ಅತೀತಾನಾಗತೇಸು ನತ್ಥೀತಿ ಗಹಣತೋ ‘‘ಭಸ್ಸನ್ತಾ ಆಹುತಿಯೋ’’ತಿ ಗಹಿತದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾನಂ ವಿಯ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ। ಅತೀತೇ ಏವ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಕಸ್ಸ ವಿಯ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ। ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸೀಸೇನ ಖನ್ಧೇ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಅವಸೇಸಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಞ್ಜಾನತೋ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನಾ ಇಮಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಜಾನಾಮೀತಿ ಹೋತಿ। ಅತ್ತನಾವ ಅನತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂಯೇವ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅನತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ತೇ ಸಞ್ಜಾನತೋ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಅನತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ ತೇ ಸಞ್ಜಾನತೋ ಏವಂ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋವ। ವದೋ ವೇದೇಯ್ಯೋತಿಆದಯೋ ಪನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏವ ಅಭಿನಿವೇಸಾಕಾರಾ। ತತ್ಥ ವದತೀತಿ ವದೋ, ವಚೀಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವೇದಯತೀತಿ ವೇದೇಯ್ಯೋ, ಜಾನಾತಿ ಅನುಭವತಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಿಂ ವೇದೇತೀತಿ? ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ । ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಯೋನಿಗತಿಠಿತಿನಿವಾಸನಿಕಾಯೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ವಾ। ನಿಚ್ಚೋತಿ ಉಪ್ಪಾದವಯರಹಿತೋ। ಧುವೋತಿ ಥಿರೋ ಸಾರಭೂತೋ। ಸಸ್ಸತೋತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕೋ। ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿಭಾವಂ ಅವಿಜಹನಧಮ್ಮೋ, ಕಕಣ್ಟಕೋ ವಿಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ। ಸಸ್ಸತಿಸಮನ್ತಿ ಚನ್ದಸೂರಿಯಸಮುದ್ದಮಹಾಪಥವೀಪಬ್ಬತಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಸಸ್ಸತಿಯೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸಸ್ಸತೀಹಿ ಸಮಂ ಸಸ್ಸತಿಸಮಂ। ಯಾವ ಸಸ್ಸತಿಯೋ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತಾವ ತಥೇವ ಠಸ್ಸತೀತಿ ಗಣ್ಹತೋ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ।
Tattha atthi me attāti sassatadiṭṭhi sabbakālesu attano atthitaṃ gaṇhāti. Saccato thetatoti bhūtato ca thirato ca, ‘‘idaṃ sacca’’nti suṭṭhu daḷhabhāvenāti vuttaṃ hoti. Natthi me attāti ucchedadiṭṭhi sato sattassa tattha tattha vibhavaggahaṇato. Atha vā purimāpi tīsu kālesu atthīti gahaṇato sassatadiṭṭhi, paccuppannameva atthīti gaṇhantī ucchedadiṭṭhi, pacchimāpi atītānāgatesu natthīti gahaṇato ‘‘bhassantā āhutiyo’’ti gahitadiṭṭhigatikānaṃ viya ucchedadiṭṭhi. Atīte eva natthīti gaṇhantī adhiccasamuppannakassa viya sassatadiṭṭhi. Attanāva attānaṃ sañjānāmīti saññākkhandhasīsena khandhe attāti gahetvā saññāya avasesakkhandhe sañjānato iminā attanā imaṃ attānaṃ sañjānāmīti hoti. Attanāva anattānanti saññākkhandhaṃyeva attāti gahetvā, itare cattāropi anattāti gahetvā saññāya te sañjānato evaṃ hoti. Anattanāva attānanti saññākkhandhaṃ anattāti gahetvā, itare cattāropi attāti gahetvā saññāya te sañjānato evaṃ hoti. Sabbāpi sassatucchedadiṭṭhiyova. Vado vedeyyotiādayo pana sassatadiṭṭhiyā eva abhinivesākārā. Tattha vadatīti vado, vacīkammassa kārakoti vuttaṃ hoti. Vedayatīti vedeyyo, jānāti anubhavati cāti vuttaṃ hoti. Kiṃ vedetīti? Tatra tatra kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedeti . Tatra tatrāti tesu tesu yonigatiṭhitinivāsanikāyesu ārammaṇesu vā. Niccoti uppādavayarahito. Dhuvoti thiro sārabhūto. Sassatoti sabbakāliko. Avipariṇāmadhammoti attano pakatibhāvaṃ avijahanadhammo, kakaṇṭako viya nānappakārataṃ nāpajjati. Sassatisamanti candasūriyasamuddamahāpathavīpabbatā lokavohārena sassatiyoti vuccanti. Sassatīhi samaṃ sassatisamaṃ. Yāva sassatiyo tiṭṭhanti, tāva tatheva ṭhassatīti gaṇhato evaṃ diṭṭhi hoti.
ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ತತ್ರ ತತ್ರ ದೀಘರತ್ತಂ ಕಲ್ಯಾಣಪಾಪಕಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ, ನ ಸೋ ಜಾತೋ ನಾಹೋಸಿ, ನ ಸೋ ಜಾತೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ ಅವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋತಿ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಸಚ್ಚತೋ ಥೇತತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೪೮) ಛ ದಿಟ್ಠೀ ಏವಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ।
Khuddakavatthuvibhaṅge pana ‘‘tatra tatra dīgharattaṃ kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paccanubhoti, na so jāto nāhosi, na so jāto na bhavissati, nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammoti vā panassa saccato thetato diṭṭhi uppajjatī’’ti (vibha. 948) cha diṭṭhī evaṃ visesetvā vuttā.
ತತ್ಥ ನ ಸೋ ಜಾತೋ ನಾಹೋಸೀತಿ ಸೋ ಅತ್ತಾ ಅಜಾತಿಧಮ್ಮತೋ ನ ಜಾತೋ ನಾಮ, ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ಅತೀತೇ ನಾಹೋಸಿ, ಅನಾಗತೇ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಯೋ ಹಿ ಜಾತೋ, ಸೋ ಅಹೋಸಿ। ಯೋ ಚ ಜಾಯಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ವಾ ನ ಸೋ ಜಾತೋ ನಾಹೋಸೀತಿ ಸೋ ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಅತೀತೇಪಿ ನ ಜಾತು ನ ಅಹೋಸಿ, ಅನಾಗತೇಪಿ ನ ಜಾತು ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅನುಸಯಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ।
Tattha na so jāto nāhosīti so attā ajātidhammato na jāto nāma, sadā vijjamānoyevāti attho. Teneva atīte nāhosi, anāgate na bhavissati. Yo hi jāto, so ahosi. Yo ca jāyissati, so bhavissatīti vuccati. Atha vā na so jāto nāhosīti so sadā vijjamānattā atītepi na jātu na ahosi, anāgatepi na jātu na bhavissati. Anusayā vuttatthā.
ಸತ್ತಹಿ ಸಞ್ಞೋಜನೇಹೀತಿ ಸತ್ತಕನಿಪಾತೇ ವುತ್ತೇಹಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –
Sattahi saññojanehīti sattakanipāte vuttehi. Vuttañhi tattha –
‘‘ಸತ್ತಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಂಯೋಜನಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಸತ್ತ? ಅನುನಯಸಂಯೋಜನಂ, ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಂ, ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಂಯೋಜನಂ, ಮಾನಸಂಯೋಜನಂ, ಭವರಾಗಸಂಯೋಜನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನಂ। ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತ ಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೮)।
‘‘Sattimāni, bhikkhave, saṃyojanāni. Katamāni satta? Anunayasaṃyojanaṃ, paṭighasaṃyojanaṃ, diṭṭhisaṃyojanaṃ, vicikicchāsaṃyojanaṃ, mānasaṃyojanaṃ, bhavarāgasaṃyojanaṃ, avijjāsaṃyojanaṃ. Imāni kho, bhikkhave, satta saṃyojanānī’’ti (a. ni. 7.8).
ತತ್ಥ ಅನುನಯಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ। ಸಬ್ಬಾನೇವೇತಾನಿ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಸಂಯೋಜನಾನಿ।
Tattha anunayasaṃyojananti kāmarāgasaṃyojanaṃ. Sabbānevetāni bandhanaṭṭhena saṃyojanāni.
ಸತ್ತಹಿ ಮಾನೇಹೀತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತೇಹಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –
Sattahi mānehīti khuddakavatthuvibhaṅge vuttehi. Vuttañhi tattha –
‘‘ಮಾನೋ , ಅತಿಮಾನೋ, ಮಾನಾತಿಮಾನೋ, ಓಮಾನೋ, ಅಧಿಮಾನೋ, ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ, ಮಿಚ್ಛಾಮಾನೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೫೦)।
‘‘Māno , atimāno, mānātimāno, omāno, adhimāno, asmimāno, micchāmāno’’ti (vibha. 950).
ತತ್ಥ ಮಾನೋತಿ ಸೇಯ್ಯಾದಿವಸೇನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಜಾತಿಆದೀಸು ವತ್ಥುವಸೇನೇವ ಉನ್ನತಿ। ಅತಿಮಾನೋತಿ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ‘‘ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉನ್ನತಿ। ಮಾನಾತಿಮಾನೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ, ಇದಾನಿ ಅಹಂ ಸೇಟ್ಠೋ, ಅಯಂ ಹೀನತರೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾನೋ। ಓಮಾನೋತಿ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನೋ, ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋಯೇವ। ಅಧಿಮಾನೋತಿ ಅನಧಿಗತೇಯೇವ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಅಧಿಗತೋತಿ ಮಾನೋ। ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಮಾನೋ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಂ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇನ ವಿತಿಣ್ಣಕಙ್ಖಸ್ಸ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ। ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ‘‘ಅಹಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಿಚ್ಛಾಮಾನೋತಿ ಪಾಪಕೇನ ಕಮ್ಮಾಯತನಾದಿನಾ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾನೋ।
Tattha mānoti seyyādivasena puggalaṃ anāmasitvā jātiādīsu vatthuvaseneva unnati. Atimānoti jātiādīhi ‘‘mayā sadiso natthī’’ti atikkamitvā unnati. Mānātimānoti ‘‘ayaṃ pubbe mayā sadiso, idāni ahaṃ seṭṭho, ayaṃ hīnataro’’ti uppannamāno. Omānoti jātiādīhi attānaṃ heṭṭhā katvā pavattamāno, hīnohamasmīti mānoyeva. Adhimānoti anadhigateyeva catusaccadhamme adhigatoti māno. Ayaṃ pana adhimāno parisuddhasīlassa kammaṭṭhāne appamattassa nāmarūpaṃ vavatthapetvā paccayapariggahena vitiṇṇakaṅkhassa tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasantassa āraddhavipassakassa puthujjanassa uppajjati, na aññesaṃ. Asmimānoti rūpādīsu khandhesu asmīti māno, ‘‘ahaṃ rūpa’’ntiādivasena uppannamānoti vuttaṃ hoti. Micchāmānoti pāpakena kammāyatanādinā uppannamāno.
ಲೋಕಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ। ಸಮ್ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಹೇತುಭೂತೇಹಿ ಲಾಭಾದೀಸು ಚತೂಸು ಅನುರೋಧವಸೇನ, ಅಲಾಭಾದೀಸು ಚತೂಸು ಪಟಿವಿರೋಧವಸೇನ ಭುಸಂ ನಿವತ್ತತಿ, ಪಕತಿಭಾವಂ ಜಹಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಿಚ್ಛತ್ತಾಪಿ ವುತ್ತತ್ಥಾ। ನಿಯ್ಯಾತೋತಿ ಗತೋ ಪಕ್ಖನ್ದೋ, ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Lokadhammā vuttatthā. Samparivattatīti lokadhammehi hetubhūtehi lābhādīsu catūsu anurodhavasena, alābhādīsu catūsu paṭivirodhavasena bhusaṃ nivattati, pakatibhāvaṃ jahātīti attho. Micchattāpi vuttatthā. Niyyātoti gato pakkhando, abhibhūtoti attho.
ಅಟ್ಠಹಿ ಪುರಿಸದೋಸೇಹೀತಿ ಅಟ್ಠಕನಿಪಾತೇ ಉಪಮಾಹಿ ಸಹ, ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ಉಪಮಂ ವಿನಾ ವುತ್ತೇಹಿ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ –
Aṭṭhahi purisadosehīti aṭṭhakanipāte upamāhi saha, khuddakavatthuvibhaṅge upamaṃ vinā vuttehi. Vuttañhi tattha –
‘‘ಕತಮೇ ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸದೋಸಾ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘ನ ಸರಾಮಿ ನ ಸರಾಮೀ’ತಿ ಅಸ್ಸತಿಯಾವ ನಿಬ್ಬೇಠೇತಿ। ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Katame aṭṭha purisadosā? Idha bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno ‘na sarāmi na sarāmī’ti assatiyāva nibbeṭheti. Ayaṃ paṭhamo purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಚೋದಕಂಯೇವ ಪಟಿಪ್ಫರತಿ ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ತುಯ್ಹಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಅಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಭಣಿತೇನ, ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಮಂ ಭಣಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಸೀ’ತಿ? ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno codakaṃyeva paṭippharati ‘kiṃ nu kho tuyhaṃ bālassa abyattassa bhaṇitena, tvampi nāma maṃ bhaṇitabbaṃ maññasī’ti? Ayaṃ dutiyo purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಚೋದಕಂಯೇವ ಪಚ್ಚಾರೋಪೇತಿ ‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಖೋಸಿ ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ತ್ವಂ ತಾವ ಪಠಮಂ ಪಟಿಕರೋಹೀ’ತಿ। ಅಯಂ ತತಿಯೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno codakaṃyeva paccāropeti ‘tvampi khosi itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno, tvaṃ tāva paṭhamaṃ paṭikarohī’ti. Ayaṃ tatiyo purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇತಿ, ಕೋಪಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಾತುಕರೋತಿ। ಅಯಂ ಚತುತ್ಥೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno aññenaññaṃ paṭicarati, bahiddhā kathaṃ apanāmeti, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Ayaṃ catuttho purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಬಾಹಾವಿಕ್ಖೇಪಕಂ ಭಣತಿ। ಅಯಂ ಪಞ್ಚಮೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno saṅghamajjhe bāhāvikkhepakaṃ bhaṇati. Ayaṃ pañcamo purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಙ್ಘಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಚೋದಕಂ ಸಾಪತ್ತಿಕೋವ ಯೇನ ಕಾಮಂ ಪಕ್ಕಮತಿ। ಅಯಂ ಛಟ್ಠೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno anādiyitvā saṅghaṃ anādiyitvā codakaṃ sāpattikova yena kāmaṃ pakkamati. Ayaṃ chaṭṭho purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ‘ನೇವಾಹಂ ಆಪನ್ನೋಮ್ಹಿ, ನ ಪನಾಹಂ ಅನಾಪನ್ನೋಮ್ಹೀ’ತಿ ಸೋ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ಸಙ್ಘಂ ವಿಹೇಸೇತಿ। ಅಯಂ ಸತ್ತಮೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno ‘nevāhaṃ āpannomhi, na panāhaṃ anāpannomhī’ti so tuṇhībhūto saṅghaṃ viheseti. Ayaṃ sattamo purisadoso.
‘‘ಪುನ ಚಪರಂ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದೇನ್ತಿ। ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ – ‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅತಿಬಾಳ್ಹಂ ಮಯಿ ಬ್ಯಾವಟಾ? ಇದಾನಾಹಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ। ಸೋ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ ‘ಇದಾನಿ ಖೋ ತುಮ್ಹೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಅತ್ತಮನಾ ಹೋಥಾ’ತಿ। ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮೋ ಪುರಿಸದೋಸೋ। ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪುರಿಸದೋಸಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೫೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೪)।
‘‘Puna caparaṃ bhikkhū bhikkhuṃ āpattiyā codenti. So bhikkhu bhikkhūhi āpattiyā codiyamāno evamāha – ‘kiṃ nu kho tumhe āyasmanto atibāḷhaṃ mayi byāvaṭā? Idānāhaṃ sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’ti. So sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattitvā evamāha ‘idāni kho tumhe āyasmanto attamanā hothā’ti. Ayaṃ aṭṭhamo purisadoso. Ime aṭṭha purisadosā’’ti (vibha. 957; a. ni. 8.14).
ತತ್ಥ ಪುರಿಸದೋಸಾತಿ ಪುರಿಸಾನಂ ದೋಸಾ, ತೇ ಪನ ಪುರಿಸಸನ್ತಾನಂ ದೂಸೇನ್ತೀತಿ ದೋಸಾ। ನ ಸರಾಮಿ ನ ಸರಾಮೀತಿ ‘‘ಮಯಾ ಏತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತಟ್ಠಾನಂ ನಸ್ಸರಾಮಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸತಿಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬೇಠೇತಿ ಮೋಚೇತಿ। ಚೋದಕಂಯೇವ ಪಟಿಪ್ಫರತೀತಿ ಪಟಿವಿರುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಫರತಿ, ಪಟಿಆಣಿಭಾವೇನ ತಿಟ್ಠತಿ। ಕಿಂ ನು ಖೋ ತುಯ್ಹನ್ತಿ ತುಯ್ಹಂ ಬಾಲಸ್ಸ ಅಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಭಣಿತೇನ ನಾಮ ಕಿಂ, ಯೋ ತ್ವಂ ನೇವ ವತ್ಥುಂ, ನ ಆಪತ್ತಿಂ, ನ ಚೋದನಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಏವಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ಭಣಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಸೀತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರತಿ। ಪಚ್ಚಾರೋಪೇತೀತಿ ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಖೋಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪತಿಆರೋಪೇತಿ। ಪಟಿಕರೋಹೀತಿ ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿಂ ದೇಸೇಹಿ, ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿತೋ ವುಟ್ಠಾಹಿ, ತತೋ ಸುದ್ಧನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚೋದೇಸ್ಸಸೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಅಞ್ಞೇನಞ್ಞಂ ಪಟಿಚರತೀತಿ ಅಞ್ಞೇನ ಕಾರಣೇನ, ವಚನೇನ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಕಾರಣಂ, ವಚನಂ ವಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತಿ। ‘‘ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ‘‘ಕೋ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಿಸ್ಮಿಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಥಂ ಆಪನ್ನೋ, ಕಂ ಭಣಥ, ಕಿಂ ಭಣಥಾ’’ತಿ ಭಣತಿ। ‘‘ಏವರೂಪಂ ಕಿಞ್ಚಿ ತಯಾ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನ ಸುಣಾಮೀ’’ತಿ ಸೋತಂ ಉಪನೇತಿ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಕಥಂ ಅಪನಾಮೇತೀತಿ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ನ ತವ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಗಮನಂ ಪುಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತತೋ ರಾಜಗಹಂ ಗತೋಮ್ಹೀತಿ। ‘‘ರಾಜಗಹಂ ವಾ ಯಾಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗೇಹಂ ವಾ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋಸೀ’’ತಿ। ‘‘ತತ್ಥ ಮೇ ಸೂಕರಮಂಸಂ ಲದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಕಥಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಕೋಪನ್ತಿ ಕುಪಿತಭಾವಂ, ದೋಸನ್ತಿ ದುಟ್ಠಭಾವಂ। ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಕೋಧಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ। ಅಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಾಕಾರಂ, ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಪಾತುಕರೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ। ಬಾಹಾವಿಕ್ಖೇಪಕಂ ಭಣತೀತಿ ಬಾಹಂ ವಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಲಜ್ಜಿವಚನಂ ವದತಿ। ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೀಕಾರೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅವಜಾನಿತ್ವಾ, ಅನಾದರೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಹೇಸೇತೀತಿ ವಿಹೇಠೇತಿ ಬಾಧತಿ। ಅತಿಬಾಳ್ಹನ್ತಿ ಅತಿದಳ್ಹಂ ಅತಿಪ್ಪಮಾಣಂ। ಮಯಿ ಬ್ಯಾವಟಾತಿ ಮಯಿ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಆಪನ್ನಾ। ಹೀನಾಯಾವತ್ತಿತ್ವಾತಿ ಹೀನಸ್ಸ ಗಿಹಿಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಆವತ್ತಿತ್ವಾ, ಗಿಹೀ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತಮನಾ ಹೋಥಾತಿ ತುಟ್ಠಚಿತ್ತಾ ಹೋಥ, ‘‘ಮಯಾ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಲಭಥ, ಮಯಾ ವಸಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನೇ ವಸಥ, ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ವೋ ಮಯಾ ಕತೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ। ದುಸ್ಸತೀತಿ ದುಟ್ಠೋ ಹೋತಿ।
Tattha purisadosāti purisānaṃ dosā, te pana purisasantānaṃ dūsentīti dosā. Na sarāmi na sarāmīti ‘‘mayā etassa kammassa kataṭṭhānaṃ nassarāmi na sallakkhemī’’ti evaṃ assatibhāvena nibbeṭheti moceti. Codakaṃyeva paṭippharatīti paṭiviruddho hutvā pharati, paṭiāṇibhāvena tiṭṭhati. Kiṃ nu kho tuyhanti tuyhaṃ bālassa abyattassa bhaṇitena nāma kiṃ, yo tvaṃ neva vatthuṃ, na āpattiṃ, na codanaṃ jānāsīti dīpeti. Tvampi nāma evaṃ kiñci ajānanto bhaṇitabbaṃ maññasīti ajjhottharati. Paccāropetīti ‘‘tvampi khosī’’tiādīni vadanto patiāropeti. Paṭikarohīti desanāgāminiṃ desehi, vuṭṭhānagāminito vuṭṭhāhi, tato suddhante patiṭṭhito aññaṃ codessasīti dīpeti. Aññenaññaṃ paṭicaratīti aññena kāraṇena, vacanena vā aññaṃ kāraṇaṃ, vacanaṃ vā paṭicchādeti. ‘‘Āpattiṃ āpannosī’’ti vutto ‘‘ko āpanno, kiṃ āpanno, kismiṃ āpanno, kathaṃ āpanno, kaṃ bhaṇatha, kiṃ bhaṇathā’’ti bhaṇati. ‘‘Evarūpaṃ kiñci tayā diṭṭha’’nti vutte ‘‘na suṇāmī’’ti sotaṃ upaneti. Bahiddhā kathaṃ apanāmetīti ‘‘itthannāmaṃ āpattiṃ āpannosī’’ti puṭṭho ‘‘pāṭaliputtaṃ gatomhī’’ti vatvā puna ‘‘na tava pāṭaliputtagamanaṃ pucchāmā’’ti vutte tato rājagahaṃ gatomhīti. ‘‘Rājagahaṃ vā yāhi brāhmaṇagehaṃ vā, āpattiṃ āpannosī’’ti. ‘‘Tattha me sūkaramaṃsaṃ laddha’’ntiādīni vadanto kathaṃ bahiddhā vikkhipati. Kopanti kupitabhāvaṃ, dosanti duṭṭhabhāvaṃ. Ubhayampetaṃ kodhasseva nāmaṃ. Appaccayanti asantuṭṭhākāraṃ, domanassassetaṃ nāmaṃ. Pātukarotīti dasseti pakāseti. Bāhāvikkhepakaṃ bhaṇatīti bāhaṃ vikkhipitvā vikkhipitvā alajjivacanaṃ vadati. Anādiyitvāti cittīkārena aggahetvā avajānitvā, anādaro hutvāti attho. Vihesetīti viheṭheti bādhati. Atibāḷhanti atidaḷhaṃ atippamāṇaṃ. Mayi byāvaṭāti mayi byāpāraṃ āpannā. Hīnāyāvattitvāti hīnassa gihibhāvassa atthāya āvattitvā, gihī hutvāti attho. Attamanā hothāti tuṭṭhacittā hotha, ‘‘mayā labhitabbaṃ labhatha, mayā vasitabbaṭṭhāne vasatha, phāsuvihāro vo mayā kato’’ti adhippāyena vadati. Dussatīti duṭṭho hoti.
ನವಹಿ ಆಘಾತವತ್ಥೂಹೀತಿ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ಕಥಿತಾನಿ। ಯಥಾಹ –
Navahi āghātavatthūhīti sattesu uppattivaseneva kathitāni. Yathāha –
‘‘ನವಯಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆಘಾತವತ್ಥೂನಿ। ಕತಮಾನಿ ನವ? ‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’ತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತಿ, ‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಚರತೀ’ತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತಿ, ‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಚರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತಿ, ‘ಪಿಯಸ್ಸ ಮೇ ಮನಾಪಸ್ಸ ಅನತ್ಥಂ ಅಚರಿ, ಅನತ್ಥಂ ಚರತಿ, ಅನತ್ಥಂ ಚರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತಿ, ‘ಅಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಮೇ ಅಮನಾಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅಚರಿ, ಅತ್ಥಂ ಚರತಿ, ಅತ್ಥಂ ಚರಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತಿ। ಇಮಾನಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನವ ಆಘಾತವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೯)।
‘‘Navayimāni, bhikkhave, āghātavatthūni. Katamāni nava? ‘Anatthaṃ me acarī’ti āghātaṃ bandhati, ‘anatthaṃ me caratī’ti āghātaṃ bandhati, ‘anatthaṃ me carissatī’ti āghātaṃ bandhati, ‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acari, anatthaṃ carati, anatthaṃ carissatī’ti āghātaṃ bandhati, ‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acari, atthaṃ carati, atthaṃ carissatī’ti āghātaṃ bandhati. Imāni kho, bhikkhave, nava āghātavatthūnī’’ti (a. ni. 9.29).
ತತ್ಥ ಆಘಾತವತ್ಥೂನೀತಿ ಆಘಾತಕಾರಣಾನಿ। ಆಘಾತನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ಕೋಪೋ, ಸೋಯೇವ ಉಪರೂಪರಿ ಕೋಪಸ್ಸ ವತ್ಥುತ್ತಾ ಆಘಾತವತ್ಥು। ಆಘಾತಂ ಬನ್ಧತೀತಿ ಕೋಪಂ ಬನ್ಧತಿ ಕರೋತಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ‘‘ಅತ್ಥಂ ಮೇ ನಾಚರಿ, ನ ಚರತಿ, ನ ಚರಿಸ್ಸತಿ। ಪಿಯಸ್ಸ ಮೇ ಮನಾಪಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ನಾಚರಿ, ನ ಚರತಿ, ನ ಚರಿಸ್ಸತಿ। ಅಪ್ಪಿಯಸ್ಸ ಮೇ ಅಮನಾಪಸ್ಸ ಅನತ್ಥಂ ನಾಚರಿ, ನ ಚರತಿ, ನ ಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೮೫; ವಿಭ॰ ೯೬೦; ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೬) ನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾನಿ ಅಪರಾನಿಪಿ ನವ ಆಘಾತವತ್ಥೂನಿ ಇಮೇಹೇವ ನವಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಿ। ಆಘಾತಿತೋತಿ ಘಟ್ಟಿತೋ।
Tattha āghātavatthūnīti āghātakāraṇāni. Āghātanti cettha kopo, soyeva uparūpari kopassa vatthuttā āghātavatthu. Āghātaṃ bandhatīti kopaṃ bandhati karoti uppādeti. ‘‘Atthaṃ me nācari, na carati, na carissati. Piyassa me manāpassa atthaṃ nācari, na carati, na carissati. Appiyassa me amanāpassa anatthaṃ nācari, na carati, na carissatī’’ti (mahāni. 85; vibha. 960; dha. sa. 1066) niddese vuttāni aparānipi nava āghātavatthūni imeheva navahi saṅgahitāni. Āghātitoti ghaṭṭito.
ನವವಿಧಮಾನೇಹೀತಿ ಕತಮೇ ನವವಿಧಮಾನಾ? ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ। ಸದಿಸಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ಸದಿಸಸ್ಸ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ಸದಿಸಸ್ಸ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ। ಹೀನಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ಹೀನಸ್ಸ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ, ಹೀನಸ್ಸ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ। ಇಮೇ ನವವಿಧಮಾನಾ (ವಿಭ॰ ೯೬೨)।
Navavidhamānehīti katame navavidhamānā? Seyyassa seyyohamasmīti māno, seyyassa sadisohamasmīti māno, seyyassa hīnohamasmīti māno. Sadisassa seyyohamasmīti māno, sadisassa sadisohamasmīti māno, sadisassa hīnohamasmīti māno. Hīnassa seyyohamasmīti māno, hīnassa sadisohamasmīti māno, hīnassa hīnohamasmīti māno. Ime navavidhamānā (vibha. 962).
ಏತ್ಥ ಪನ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ ರಾಜೂನಞ್ಚೇವ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ರಾಜಾ ಹಿ ‘‘ರಟ್ಠೇನ ವಾ ಧನೇನ ವಾ ವಾಹನೇಹಿ ವಾ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ‘‘ಸೀಲಧುತಙ್ಗಾದೀಹಿ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ।
Ettha pana seyyassa seyyohamasmīti māno rājūnañceva pabbajitānañca uppajjati. Rājā hi ‘‘raṭṭhena vā dhanena vā vāhanehi vā ko mayā sadiso atthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti, pabbajitopi ‘‘sīladhutaṅgādīhi ko mayā sadiso atthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti.
ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋಪಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ರಾಜಾ ಹಿ ‘‘ರಟ್ಠೇನ ವಾ ಧನೇನ ವಾ ವಾಹನೇಹಿ ವಾ ಅಞ್ಞರಾಜೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ‘‘ಸೀಲಧುತಙ್ಗಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ।
Seyyassa sadisohamasmīti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Rājā hi ‘‘raṭṭhena vā dhanena vā vāhanehi vā aññarājūhi saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti etaṃ mānaṃ karoti, pabbajitopi ‘‘sīladhutaṅgādīhi aññena bhikkhunā mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti etaṃ mānaṃ karoti.
ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋಪಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ರಞ್ಞೋ ರಟ್ಠಂ ವಾ ಧನಂ ವಾ ವಾಹನಾದೀನಿ ವಾ ನಾತಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ರಾಜಾತಿ ವೋಹಾರಸುಖಮತ್ತಕಮೇವ, ಕಿಂ ರಾಜಾ ನಾಮ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತೋಪಿ ಅಪ್ಪಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ‘‘ಅಹಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಮಹಾಥೇರೋತಿ ಕಥಾಮತ್ತಮೇವ, ಕಿಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕೋ ನಾಮಾಹಂ, ಕಿಂ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ನಾಮಾಹಂ, ಕಿಂ ಮಹಾಥೇರೋ ನಾಮಾಹಂ, ಯಸ್ಸ ಮೇ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ।
Seyyassa hīnohamasmīti mānopi etesaṃyeva uppajjati. Yassa hi rañño raṭṭhaṃ vā dhanaṃ vā vāhanādīni vā nātisampannāni honti, so ‘‘mayhaṃ rājāti vohārasukhamattakameva, kiṃ rājā nāma aha’’nti etaṃ mānaṃ karoti, pabbajitopi appalābhasakkāro ‘‘ahaṃ dhammakathiko bahussuto mahātheroti kathāmattameva, kiṃ dhammakathiko nāmāhaṃ, kiṃ bahussuto nāmāhaṃ, kiṃ mahāthero nāmāhaṃ, yassa me lābhasakkāro natthī’’ti etaṃ mānaṃ karoti.
ಸದಿಸಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಾದಯೋ ಅಮಚ್ಚಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಮಚ್ಚೋ ವಾ ಹಿ ರಟ್ಠಿಯೋ ವಾ ‘‘ಭೋಗಯಾನವಾಹನಾದೀಹಿ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ ರಾಜಪುರಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಮಚ್ಚೋತಿ ನಾಮಮೇವ ಮಯ್ಹಂ, ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಮೇ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ಅಮಚ್ಚೋ ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ।
Sadisassaseyyohamasmīti mānādayo amaccādīnaṃ uppajjanti. Amacco vā hi raṭṭhiyo vā ‘‘bhogayānavāhanādīhi ko mayā sadiso añño rājapuriso atthī’’ti vā, ‘‘mayhaṃ aññehi saddhiṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti vā, ‘‘amaccoti nāmameva mayhaṃ, ghāsacchādanamattampi me natthi, kiṃ amacco nāmāha’’nti vā etaṃ mānaṃ karoti.
ಹೀನಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಾದಯೋ ದಾಸಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ದಾಸೋ ಹಿ ‘‘ಮಾತಿತೋ ವಾ ಪಿತಿತೋ ವಾ ಕೋ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ ದಾಸೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಅಞ್ಞೇ ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿಹೇತು ದಾಸಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಅಹಂ ಪನ ಪವೇಣಿಆಗತತ್ತಾ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಪವೇಣಿಆಗತಭಾವೇನ ಉಭತೋಸುದ್ಧಿಕದಾಸತ್ತೇನ ಅಸುಕದಾಸೇನ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ, ‘‘ಕುಚ್ಛಿವಸೇನಾಹಂ ದಾಸಬ್ಯಂ ಉಪಗತೋ, ಮಾತಾಪಿತುಕೋಟಿಯಾ ಪನ ಮೇ ದಾಸಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ದಾಸೋ ನಾಮ ಅಹ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ದಾಸೋ, ಏವಂ ಪುಕ್ಕುಸಚಣ್ಡಾಲಾದಯೋಪಿ ಏತಂ ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತಿಯೇವ। ಏತ್ಥ ಚ ಸೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾನೋವ ಯಾಥಾವಮಾನೋ, ಇತರೇ ದ್ವೇ ಅಯಾಥಾವಮಾನಾ। ತಥಾ ಸದಿಸಸ್ಸ ಸದಿಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಹೀನಸ್ಸ ಹೀನೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಮಾನೋವ ಯಾಥಾವಮಾನೋ, ಇತರೇ ದ್ವೇ ಅಯಾಥಾವಮಾನಾ। ತತ್ಥ ಯಾಥಾವಮಾನಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ, ಅಯಾಥಾವಮಾನಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಜ್ಝಾತಿ।
Hīnassaseyyohamasmīti mānādayo dāsādīnaṃ uppajjanti. Dāso hi ‘‘mātito vā pitito vā ko mayā sadiso añño dāso nāma atthi, aññe jīvituṃ asakkontā kucchihetu dāsā nāma jātā, ahaṃ pana paveṇiāgatattā seyyo’’ti vā, ‘‘paveṇiāgatabhāvena ubhatosuddhikadāsattena asukadāsena nāma saddhiṃ mayhaṃ kiṃ nānākaraṇa’’nti vā, ‘‘kucchivasenāhaṃ dāsabyaṃ upagato, mātāpitukoṭiyā pana me dāsaṭṭhānaṃ natthi, kiṃ dāso nāma aha’’nti vā etaṃ mānaṃ karoti. Yathā ca dāso, evaṃ pukkusacaṇḍālādayopi etaṃ mānaṃ karontiyeva. Ettha ca seyyassa seyyohamasmīti uppannamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Tathā sadisassa sadisohamasmīti hīnassa hīnohamasmīti uppannamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Tattha yāthāvamānā arahattamaggavajjhā, ayāthāvamānā sotāpattimaggavajjhāti.
ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾ ವುತ್ತಾಯೇವ। ರಜ್ಜತೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ರಾಗೇನೇವ ರಜ್ಜತಿ, ಅಥ ಖೋ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕಾನಂ ಪರಿಯೇಸನಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ರಜ್ಜತಿ, ಯುಜ್ಜತಿ ಬಜ್ಝತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Taṇhāmūlakā vuttāyeva. Rajjatīti na kevalaṃ rāgeneva rajjati, atha kho taṇhāmūlakānaṃ pariyesanādīnampi sambhavato taṇhāmūlakehi sabbehi akusaladhammehi rajjati, yujjati bajjhatīti adhippāyo.
ದಸಹಿ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂಹೀತಿ ಕತಮಾನಿ ದಸ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಿ? ಲೋಭೋ, ದೋಸೋ, ಮೋಹೋ, ಮಾನೋ, ದಿಟ್ಠಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಥಿನಂ, ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ಅಹಿರಿಕಂ, ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ದಸ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಿ (ವಿಭ॰ ೯೬೬)।
Dasahikilesavatthūhīti katamāni dasa kilesavatthūni? Lobho, doso, moho, māno, diṭṭhi, vicikicchā, thinaṃ, uddhaccaṃ, ahirikaṃ, anottappanti imāni dasa kilesavatthūni (vibha. 966).
ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಾ ಏವ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಿ, ವಸನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಅಖೀಣಾಸವಾ ಸತ್ತಾ ಲೋಭಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಿತತ್ತಾತಿ ವತ್ಥೂನಿ, ಕಿಲೇಸಾ ಚ ತೇ ತಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ವತ್ಥೂನಿ ಚಾತಿ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದಿಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ವಸನ್ತಿ ಏವ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವತ್ಥೂನೀತಿಪಿ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಿ। ಲುಬ್ಭನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಲುಬ್ಭತಿ, ಲುಬ್ಭನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ಲೋಭೋ। ದುಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ, ದುಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ದೋಸೋ। ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಮುಯ್ಹತಿ, ಮುಯ್ಹನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ತನ್ತಿ ಮೋಹೋ। ಮಞ್ಞತೀತಿ ಮಾನೋ। ದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ವುತ್ತತ್ಥಾವ । ನ ಹಿರೀಯತೀತಿ ಅಹಿರಿಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಹಿರಿಕಂ। ನ ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ। ತೇಸು ಅಹಿರಿಕಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ ಅಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಂ, ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ ತೇಹೇವ ಅಸಾರಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ, ಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಉಪತಾಪೀಯತಿ ವಿಬಾಧೀಯತಿ।
Tattha kilesā eva kilesavatthūni, vasanti vā ettha akhīṇāsavā sattā lobhādīsu patiṭṭhitattāti vatthūni, kilesā ca te tappatiṭṭhānaṃ sattānaṃ vatthūni cāti kilesavatthūni. Yasmā cettha anantarapaccayādibhāvena uppajjamānāpi kilesā vasanti eva nāma, tasmā kilesānaṃ vatthūnītipi kilesavatthūni. Lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti lobho. Dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso. Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, muyhanamattameva vā tanti moho. Maññatīti māno. Diṭṭhiādayo vuttatthāva . Na hirīyatīti ahiriko, tassa bhāvo ahirikaṃ. Na ottappatīti anottappī, tassa bhāvo anottappaṃ. Tesu ahirikaṃ kāyaduccaritādīhi ajigucchanalakkhaṇaṃ, anottappaṃ teheva asārajjanalakkhaṇaṃ, kilissatīti upatāpīyati vibādhīyati.
ದಸಹಿ ಆಘಾತವತ್ಥೂಹೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇಹಿ ನವಹಿ ಚ ‘‘ಅಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಪನಾಘಾತೋ ಜಾಯತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೬) ವುತ್ತೇನ ಚಾತಿ ದಸಹಿ। ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀತಿಆದೀನಿಪಿ ಹಿ ಅವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದಿಮ್ಹಿಪಿ ಅಟ್ಠಾನೇ ಆಘಾತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
Dasahi āghātavatthūhīti pubbe vuttehi navahi ca ‘‘aṭṭhāne vā panāghāto jāyatī’’ti (dha. sa. 1066) vuttena cāti dasahi. Anatthaṃ me acarītiādīnipi hi avikappetvā khāṇukaṇṭakādimhipi aṭṭhāne āghāto uppajjati.
ದಸಹಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥೇಹೀತಿ ಕತಮೇ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೬೦)? ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ, ಮುಸಾವಾದೋ, ಪಿಸುಣಾ ವಾಚಾ, ಫರುಸಾ ವಾಚಾ, ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ, ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಇಮೇ ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ। ತತ್ಥ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಪಥಾ ಚ ದುಗ್ಗತಿಯಾತಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ। ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ।
Dasahi akusalakammapathehīti katame dasa akusalakammapathā (dī. ni. 3.360)? Pāṇātipāto, adinnādānaṃ, kāmesumicchācāro, musāvādo, pisuṇā vācā, pharusā vācā, samphappalāpo, abhijjhā, byāpādo, micchādiṭṭhi. Ime dasa akusalakammapathā. Tattha akusalakammāni ca tāni pathā ca duggatiyāti akusalakammapathā. Samannāgatoti samaṅgībhūto.
ದಸಹಿ ಸಞ್ಞೋಜನೇಹೀತಿ ಕತಮಾನಿ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೧೮)? ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ, ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಂ, ಮಾನಸಂಯೋಜನಂ, ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಂಯೋಜನಂ, ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಸಂಯೋಜನಂ, ಭವರಾಗಸಂಯೋಜನಂ, ಇಸ್ಸಾಸಂಯೋಜನಂ, ಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನಂ, ಇಮಾನಿ ದಸ ಸಂಯೋಜನಾನಿ। ಮಿಚ್ಛತ್ತಾ ವುತ್ತಾಯೇವ।
Dasahi saññojanehīti katamāni dasa saṃyojanāni (dha. sa. 1118)? Kāmarāgasaṃyojanaṃ, paṭighasaṃyojanaṃ, mānasaṃyojanaṃ, diṭṭhisaṃyojanaṃ, vicikicchāsaṃyojanaṃ, sīlabbataparāmāsasaṃyojanaṃ, bhavarāgasaṃyojanaṃ, issāsaṃyojanaṃ, macchariyasaṃyojanaṃ, avijjāsaṃyojanaṃ, imāni dasa saṃyojanāni. Micchattā vuttāyeva.
ದಸವತ್ಥುಕಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಕತಮಾ ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ (ವಿಭ॰ ೯೭೧)? ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ, ನತ್ಥಿ ಹುತಂ, ನತ್ಥಿ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ, ನತ್ಥಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋ, ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ, ನತ್ಥಿ ಪಿತಾ, ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ, ನತ್ಥಿ ಲೋಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾ ಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದೇನ್ತಿ। ಅಯಂ ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ।
Dasavatthukāya micchādiṭṭhiyāti katamā dasavatthukā micchādiṭṭhi (vibha. 971)? Natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ, natthi hutaṃ, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko, natthi ayaṃ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedenti. Ayaṃ dasavatthukā micchādiṭṭhi.
ತತ್ಥ ದಸವತ್ಥುಕಾತಿ ದಸ ವತ್ಥೂನಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ದಸವತ್ಥುಕಾ। ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನನ್ತಿ ದಿನ್ನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಕ್ಕಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ದಾತುನ್ತಿ ಜಾನಾತಿ। ದಿನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯಿಟ್ಠಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮಹಾಯಾಗೋ, ತಂ ಯಜಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಜಾನಾತಿ। ಯಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಹುತನ್ತಿ ಆಹುನಪಾಹುನಮಙ್ಗಲಕಿರಿಯಾ, ತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸುಕತದುಕ್ಕಟಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ಸುಕತಕಮ್ಮಾನಿ ನಾಮ, ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಾನಿ ನಾಮ। ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ। ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನತ್ಥಿ ಅಯಂ ಲೋಕೋತಿ ಪರಲೋಕೇ ಠಿತೋ ಇಮಂ ಲೋಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋತಿ ಇಧಲೋಕೇ ಠಿತೋ ಪರಲೋಕಂ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನತ್ಥಿ ಮಾತಾ ನತ್ಥಿ ಪಿತಾತಿ ಮಾತಾಪಿತೂನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ। ತೇಸು ಕತಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ಕೋಚಿ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನತ್ಥಿ ಸತ್ತಾ ಓಪಪಾತಿಕಾತಿ ಚವನಕಉಪಪಜ್ಜನಕಸತ್ತಾ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಮ್ಮಗ್ಗತಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪನ್ನಾತಿ ಅನುಲೋಮಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮಿಕಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯೇ ಇಮಞ್ಚ ಲೋಕಂ…ಪೇ॰… ಪವೇದೇನ್ತೀತಿ ಇಮಞ್ಚ ಪರಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅತ್ತನಾವ ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಞಾಣೇನ ಞತ್ವಾ ಪವೇದನಸಮತ್ಥೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಬುದ್ಧೋ ನತ್ಥೀತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ।
Tattha dasavatthukāti dasa vatthūni etissāti dasavatthukā. Natthi dinnanti dinnaṃ nāma atthi, sakkā kassaci kiñci dātunti jānāti. Dinnassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi yiṭṭhanti yiṭṭhaṃ vuccati mahāyāgo, taṃ yajituṃ sakkāti jānāti. Yiṭṭhassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Hutanti āhunapāhunamaṅgalakiriyā, taṃ kātuṃ sakkāti jānāti. Tassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Sukatadukkaṭānanti ettha dasa kusalakammapathā sukatakammāni nāma, dasa akusalakammapathā dukkaṭakammāni nāma. Tesaṃ atthibhāvaṃ jānāti. Phalaṃ vipāko pana natthīti gaṇhāti. Natthi ayaṃ lokoti paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi paro lokoti idhaloke ṭhito paralokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi mātā natthi pitāti mātāpitūnaṃ atthibhāvaṃ jānāti. Tesu katappaccayena koci phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi sattā opapātikāti cavanakaupapajjanakasattā natthīti gaṇhāti. Sammaggatā sammāpaṭipannāti anulomapaṭipadaṃ paṭipannā dhammikasamaṇabrāhmaṇā lokasmiṃ natthīti gaṇhāti. Ye imañca lokaṃ…pe… pavedentīti imañca parañca lokaṃ attanāva abhivisiṭṭhena ñāṇena ñatvā pavedanasamattho sabbaññū buddho natthīti gaṇhāti.
ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಏಕೇಕಂ ಅನ್ತಂ ಭಾಗಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ। ಅಥ ವಾ ಅನ್ತಸ್ಸ ಗಾಹೋ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ಅನ್ತಗ್ಗಾಹೋ ಅಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ। ತಾಯ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ। ಸಾ ಪನ ವುತ್ತಾಯೇವ।
Antaggāhikāya diṭṭhiyāti ‘‘sassato loko’’tiādikaṃ ekekaṃ antaṃ bhāgaṃ gaṇhātīti antaggāhikā. Atha vā antassa gāho antaggāho, antaggāho assā atthīti antaggāhikā. Tāya antaggāhikāya. Sā pana vuttāyeva.
ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಸತೇಹೀತಿ ಅಟ್ಠುತ್ತರಂ ಸತಂ ಅಟ್ಠಸತಂ। ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚೇತಿ ಚಿರಂ ವಸಾಪೇತೀತಿ ಪಪಞ್ಚೋ, ತಣ್ಹಾ ಏವ ಪಪಞ್ಚೋ ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚೋ, ಆರಮ್ಮಣಭೇದೇನ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಚ ತಣ್ಹಾನಂ ಬಹುಕತ್ತಾ ಬಹುವಚನಂ ಕತ್ವಾ ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಾನಂ ಸತಂ ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಸತಂ। ತೇನ ‘‘ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಸತೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ‘‘ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಸತೇಹೀ’’ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಅಟ್ಠಸತನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾತೇನ ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಸತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಟ್ಠ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಸತಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀತಿ ಆಗತಂ। ಯಥಾಹ –
Aṭṭhasatataṇhāpapañcasatehīti aṭṭhuttaraṃ sataṃ aṭṭhasataṃ. Saṃsāre papañceti ciraṃ vasāpetīti papañco, taṇhā eva papañco taṇhāpapañco, ārammaṇabhedena punappunaṃ uppattivasena ca taṇhānaṃ bahukattā bahuvacanaṃ katvā taṇhāpapañcānaṃ sataṃ taṇhāpapañcasataṃ. Tena ‘‘taṇhāpapañcasatenā’’ti vattabbe vacanavipallāsavasena ‘‘taṇhāpapañcasatehī’’ti bahuvacananiddeso kato. Aṭṭhasatanti saṅkhātena taṇhāpapañcasatenāti attho daṭṭhabbo. Aṭṭha abbohārikāni katvā satameva gahitanti veditabbaṃ. Khuddakavatthuvibhaṅge pana taṇhāvicaritānīti āgataṃ. Yathāha –
‘‘ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯ, ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಬಾಹಿರಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯ, ತದೇಕಜ್ಝಂ ಅಭಿಸಞ್ಞುಹಿತ್ವಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಇತಿ ಅತೀತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ, ಅನಾಗತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ತದೇಕಜ್ಝಂ ಅಭಿಸಞ್ಞುಹಿತ್ವಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಸತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೪೨)।
‘‘Aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni ajjhattikassa upādāya, aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni bāhirassa upādāya, tadekajjhaṃ abhisaññuhitvā abhisaṅkhipitvā chattiṃsa taṇhāvicaritāni honti. Iti atītāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni, anāgatāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni, paccuppannāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni tadekajjhaṃ abhisaññuhitvā abhisaṅkhipitvā aṭṭhataṇhāvicaritasataṃ hotī’’ti (vibha. 842).
ತಣ್ಹಾಪಪಞ್ಚಾಯೇವ ಪನೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀತಿ ವುತ್ತಾ। ತಣ್ಹಾಸಮುದಾಚಾರಾ ತಣ್ಹಾಪವತ್ತಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ। ಇದಞ್ಹಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಭ॰ ೯೭೩) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ಪನ ಅಪರೋ ನಯೋ – ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾಯೇವ ಕಾಮತಣ್ಹಾ, ಭವತಣ್ಹಾ, ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ತಣ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣಾತಿ ಛಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ ಅಟ್ಠಾರಸ, ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಛತ್ತಿಂಸ ಹೋನ್ತಿ। ತಾ ಏವ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾ ಛತ್ತಿಂಸ, ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಾ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಅಟ್ಠತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಸತಂ ಹೋತಿ। ಪಪಞ್ಚಿತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ, ಸಂಸಾರೇ ವಾ ಪಪಞ್ಚಿತೋ ಚಿರವಾಸಿತೋ।
Taṇhāpapañcāyeva panettha taṇhāvicaritānīti vuttā. Taṇhāsamudācārā taṇhāpavattiyoti attho. Ajjhattikassa upādāyāti ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idañhi upayogatthe sāmivacanaṃ. Vitthāro panassa tassa niddese (vibha. 973) vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ pana aparo nayo – rūpārammaṇāyeva kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhāti tisso taṇhā honti, tathā saddādiārammaṇāti chasu ārammaṇesu aṭṭhārasa taṇhā honti, ajjhattārammaṇā aṭṭhārasa, bahiddhārammaṇā aṭṭhārasāti chattiṃsa honti. Tā eva atītārammaṇā chattiṃsa, anāgatārammaṇā chattiṃsa, paccuppannārammaṇā chattiṃsāti aṭṭhataṇhāvicaritasataṃ hoti. Papañcitoti ārammaṇe, saṃsāre vā papañcito ciravāsito.
ದ್ವಾಸಟ್ಠಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿಗತೇಹೀತಿ ‘‘ಕತಮಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇ ವುತ್ತಾನಿ ಭಗವತಾ? ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ , ಚತ್ತಾರೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ, ದ್ವೇ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ, ಸೋಳಸ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಅಟ್ಠ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಅಟ್ಠ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ, ಸತ್ತ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಪಞ್ಚ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇ ವುತ್ತಾನಿ ಭಗವತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೭೭)। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನೇತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಸುತ್ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatehīti ‘‘katamāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle veyyākaraṇe vuttāni bhagavatā? Cattāro sassatavādā, cattāro ekaccasassatavādā, cattāro antānantikā , cattāro amarāvikkhepikā, dve adhiccasamuppannikā, soḷasa saññīvādā, aṭṭha asaññīvādā, aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā, satta ucchedavādā, pañca diṭṭhadhammanibbānavādāti imāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle veyyākaraṇe vuttāni bhagavatā’’ti (vibha. 977). Vitthāro panettha brahmajālasutte vuttanayeneva veditabbo.
ಅಹಞ್ಚಮ್ಹಿ ತಿಣ್ಣೋತಿ ಅಹಞ್ಚ ಚತುರೋಘಂ, ಸಂಸಾರಸಮುದ್ದಂ ವಾ ತಿಣ್ಣೋ ಅಮ್ಹಿ ಭವಾಮಿ। ಮುತ್ತೋತಿ ರಾಗಾದಿಬನ್ಧನೇಹಿ ಮುತ್ತೋ। ದನ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೋ ನಿಪ್ಪರಿಪ್ಫನ್ದೋ। ಸನ್ತೋತಿ ಸೀತೀಭೂತೋ। ಅಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನದಸ್ಸನೇ ಲದ್ಧಸ್ಸಾಸೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ। ಪಹೋಮೀತಿ ಸಮತ್ಥೋಮ್ಹಿ। ಖೋಇತಿ ಏಕಂಸತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಪರೇ ಚ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇತುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರೇ ಚ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಪರೇ ಚ ತಾರೇತು’’ನ್ತಿಆದೀಹಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ।
Ahañcamhi tiṇṇoti ahañca caturoghaṃ, saṃsārasamuddaṃ vā tiṇṇo amhi bhavāmi. Muttoti rāgādibandhanehi mutto. Dantoti nibbisevano nipparipphando. Santoti sītībhūto. Assatthoti nibbānadassane laddhassāso. Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto. Pahomīti samatthomhi. Khoiti ekaṃsatthe nipāto. Pare ca parinibbāpetunti ettha pare ca-saddo ‘‘pare ca tāretu’’ntiādīhipi yojetabboti.
ಮಹಾಕರುಣಾಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mahākaruṇāñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೭೧. ಮಹಾಕರುಣಾಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 71. Mahākaruṇāñāṇaniddeso
