| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-અભિનવ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
૯. મહલ્લકવિહારસિક્ખાપદવણ્ણના
9. Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā
પિટ્ઠસઙ્ઘાટસ્સાતિ દ્વારબન્ધસ્સ. સામન્તા અડ્ઢતેય્યહત્થો પદેસોતિ યસ્સ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૧૩૫) વેમજ્ઝે દ્વારં હોતિ, ઉપરિભાગે ચ ઉચ્ચા ભિત્તિ, તસ્સ તીસુ દિસાસુ સામન્તા અડ્ઢતેય્યહત્થો પદેસો. ખુદ્દકસ્સ પન વિહારસ્સ દ્વીસુ દિસાસુ. તત્રાપિ યં ભિત્તિં વિવરિયમાનં કવાટં આહનતિ, સા અપરિપુણ્ણૂપચારાપિ હોતિ. સચે પન દ્વારસ્સ અધોભાગેપિ લેપોકાસો અત્થિ, તમ્પિ લિમ્પિતું વટ્ટતિ. અગ્ગળટ્ઠપનાયાતિ એત્થ અગ્ગળસદ્દેન તંસમ્બન્ધતો દ્વારફલકસહિતં દ્વારબન્ધનં અધિપ્પેતં. તેનાહ ‘‘સકવાટકસ્સા’’તિઆદિ. ‘‘નિચ્ચલભાવત્થાયા’’તિ ઇમિના તઞ્ચ ખો ઠપનં ઇધ નિચ્ચલભાવેનાતિ દસ્સેતિ. કો પનેત્થ અધિપ્પાયોતિ આહ ‘‘કવાટઞ્હી’’તિઆદિ. કમ્પતીતિ ચલતિ. યાવ દ્વારકોસા અગ્ગળટ્ઠપનાય પુનપ્પુનં લિમ્પિતબ્બો વા લેપાપેતબ્બો વાતિ અગ્ગળટ્ઠપનત્થાય યાવ દ્વારકોસા પુનપ્પુનં અત્તના લિમ્પિતબ્બો વા, પરેહિ લેપાપેતબ્બો વાતિ અત્થો.
Piṭṭhasaṅghāṭassāti dvārabandhassa. Sāmantā aḍḍhateyyahattho padesoti yassa (pāci. aṭṭha. 135) vemajjhe dvāraṃ hoti, uparibhāge ca uccā bhitti, tassa tīsu disāsu sāmantā aḍḍhateyyahattho padeso. Khuddakassa pana vihārassa dvīsu disāsu. Tatrāpi yaṃ bhittiṃ vivariyamānaṃ kavāṭaṃ āhanati, sā aparipuṇṇūpacārāpi hoti. Sace pana dvārassa adhobhāgepi lepokāso atthi, tampi limpituṃ vaṭṭati. Aggaḷaṭṭhapanāyāti ettha aggaḷasaddena taṃsambandhato dvāraphalakasahitaṃ dvārabandhanaṃ adhippetaṃ. Tenāha ‘‘sakavāṭakassā’’tiādi. ‘‘Niccalabhāvatthāyā’’ti iminā tañca kho ṭhapanaṃ idha niccalabhāvenāti dasseti. Ko panettha adhippāyoti āha ‘‘kavāṭañhī’’tiādi. Kampatīti calati. Yāva dvārakosā aggaḷaṭṭhapanāya punappunaṃ limpitabbo vā lepāpetabbo vāti aggaḷaṭṭhapanatthāya yāva dvārakosā punappunaṃ attanā limpitabbo vā, parehi lepāpetabbo vāti attho.
નનુ ચાયમત્થો નેવ માતિકાયં, ન પદભાજને વુત્તો, અથ કુતો દટ્ઠબ્બોતિ આહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. કિઞ્ચાપીતિ યદિપિ. અટ્ઠુપ્પત્તિયન્તિ સિક્ખાપદસ્સ નિદાને. અધિકારતોતિ અનુવત્તનતો. આલોકં સન્ધેતિ પિધેતીતિ આલોકસન્ધિ. તેનાહ ‘‘આલોકસન્ધીતિ વાતપાનકવાટકા વુચ્ચન્તી’’તિ. તત્થ વાતપાનકવાટકાતિ વાતપાનફલકા. અનુઞ્ઞાતપ્પદેસતો પન અઞ્ઞત્થ પુનપ્પુનં વિલિમ્પિતું વા વિલિમ્પાપેતું વા ન વટ્ટતિ. ‘‘મત્તિકાય કત્તબ્બકિચ્ચં નિટ્ઠાપેત્વા પુન ચતુત્થલેપે દિન્ને પાચિત્તિય’’ન્તિ (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૧૩૫) કેચિ. ‘‘પુનપ્પુનં લેપદાનસ્સ વુત્તપ્પમાણતો અઞ્ઞત્થ પટિક્ખિત્તમત્તં ઠપેત્વા પાચિત્તિયસ્સ અવુત્તત્તા દુક્કટ’’ન્તિ અપરે.
Nanu cāyamattho neva mātikāyaṃ, na padabhājane vutto, atha kuto daṭṭhabboti āha ‘‘tatthā’’tiādi. Kiñcāpīti yadipi. Aṭṭhuppattiyanti sikkhāpadassa nidāne. Adhikāratoti anuvattanato. Ālokaṃ sandheti pidhetīti ālokasandhi. Tenāha ‘‘ālokasandhīti vātapānakavāṭakā vuccantī’’ti. Tattha vātapānakavāṭakāti vātapānaphalakā. Anuññātappadesato pana aññattha punappunaṃ vilimpituṃ vā vilimpāpetuṃ vā na vaṭṭati. ‘‘Mattikāya kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā puna catutthalepe dinne pācittiya’’nti (sārattha. ṭī. pācittiya 3.135) keci. ‘‘Punappunaṃ lepadānassa vuttappamāṇato aññattha paṭikkhittamattaṃ ṭhapetvā pācittiyassa avuttattā dukkaṭa’’nti apare.
અધિટ્ઠાતબ્બન્તિ સંવિધાતબ્બં. અપ્પહરિતેતિ એત્થ અપ્પસદ્દો ‘‘અપ્પિચ્છો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૫૨, ૩૩૬; સં॰ નિ॰ ૨.૧૪૮) વિય અભાવત્થોતિ આહ ‘‘અહરિતે’’તિ. સાલિવીહિઆદિ (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૩૦) પુબ્બણ્ણં ‘‘પુરક્ખતં સસ્સફલ’’ન્તિ કત્વા, તબ્બિપરિયાયતો મુગ્ગમાસાદિ અપરણ્ણં. વુત્તન્તિ વપિતં. ‘‘તસ્મિં ઠત્વા અધિટ્ઠહન્તો દુક્કટં આપજ્જતી’’તિ ઇમિના યસ્મિં પદેસે સમન્તા વુત્તપ્પમાણે પરિચ્છેદે પુબ્બણ્ણાદીનિ ન સન્તિ, તત્થ વિહારો કારેતબ્બો. યત્થ પન સન્તિ, તત્થ કારાપેતું ન વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. તથેવાતિ મુખવટ્ટિઅન્તેન. તસ્મિં ઠાતબ્બં પતન્તસ્સ વિહારસ્સ અપતનોકાસત્તા, તસ્સ ભિક્ખુનો ઉપરિ ન પતેય્યાતિ અધિપ્પાયો. યથાપરિચ્છિન્નસ્સ પન ઓકાસસ્સ અબ્ભન્તરં વિહારસ્સ પતન્તસ્સ ઓકાસો હોતીતિ અપ્પહરિતેપિ તસ્મિં ઠત્વા અધિટ્ઠાતું ન લભતિ. તેનાહ ‘‘તસ્સ અન્તો અહરિતેપિ ઠાતું ન લભતી’’તિ.
Adhiṭṭhātabbanti saṃvidhātabbaṃ. Appahariteti ettha appasaddo ‘‘appiccho’’tiādīsu (ma. ni. 1.252, 336; saṃ. ni. 2.148) viya abhāvatthoti āha ‘‘aharite’’ti. Sālivīhiādi (sārattha. ṭī. 2.30) pubbaṇṇaṃ ‘‘purakkhataṃ sassaphala’’nti katvā, tabbipariyāyato muggamāsādi aparaṇṇaṃ. Vuttanti vapitaṃ. ‘‘Tasmiṃ ṭhatvā adhiṭṭhahanto dukkaṭaṃ āpajjatī’’ti iminā yasmiṃ padese samantā vuttappamāṇe paricchede pubbaṇṇādīni na santi, tattha vihāro kāretabbo. Yattha pana santi, tattha kārāpetuṃ na vaṭṭatīti dasseti. Tathevāti mukhavaṭṭiantena. Tasmiṃ ṭhātabbaṃ patantassa vihārassa apatanokāsattā, tassa bhikkhuno upari na pateyyāti adhippāyo. Yathāparicchinnassa pana okāsassa abbhantaraṃ vihārassa patantassa okāso hotīti appaharitepi tasmiṃ ṭhatvā adhiṭṭhātuṃ na labhati. Tenāha ‘‘tassa anto aharitepi ṭhātuṃ na labhatī’’ti.
તતો ચે ઉત્તરીતિ તિણ્ણં મગ્ગાનં વા પરિયાયાનં વા ઉપરિ ચતુત્થે મગ્ગે વા પરિયાયે વાતિ અત્થો. તેનાહ ‘‘મગ્ગેન છાદિયમાને’’તિઆદિ. તત્થ મગ્ગેન છાદિયમાનેતિ અપરિક્ખિપિત્વા ઉજુકમેવ છાદિયમાને. પરિયાયેનાતિ પરિક્ખેપેન. તત્થ મગ્ગેન છાદનં ઇટ્ઠકસિલાસુધાહિ લબ્ભતિ, પરિયાયેન છાદનં તિણપણ્ણેહીતિ આહ ‘‘ઇટ્ઠકસિલાસુધાહી’’તિઆદિ. તસ્મા યથા ઇચ્છતિ, તથા દ્વે મગ્ગે વા દ્વે પરિયાયે વા અધિટ્ઠહિત્વા તતિયં મગ્ગં વા પરિયાયં વા ‘‘એવં છાદેહી’’તિ આણાપેત્વા પક્કમિતબ્બં. સચે ન પક્કમતિ, તુણ્હીભાવેન ઠાતબ્બં. સબ્બમ્પિ ચેતં છદનં છદનૂપરિ વેદિતબ્બં. ઉપરૂપરિછન્નો હિ વિહારો ચિરં અનોવસ્સકો હોતીતિ મઞ્ઞમાના એવં છાદેન્તિ. તિણમુટ્ઠિગણનાયાતિ તિણકરળગણનાય.
Tato ce uttarīti tiṇṇaṃ maggānaṃ vā pariyāyānaṃ vā upari catutthe magge vā pariyāye vāti attho. Tenāha ‘‘maggena chādiyamāne’’tiādi. Tattha maggena chādiyamāneti aparikkhipitvā ujukameva chādiyamāne. Pariyāyenāti parikkhepena. Tattha maggena chādanaṃ iṭṭhakasilāsudhāhi labbhati, pariyāyena chādanaṃ tiṇapaṇṇehīti āha ‘‘iṭṭhakasilāsudhāhī’’tiādi. Tasmā yathā icchati, tathā dve magge vā dve pariyāye vā adhiṭṭhahitvā tatiyaṃ maggaṃ vā pariyāyaṃ vā ‘‘evaṃ chādehī’’ti āṇāpetvā pakkamitabbaṃ. Sace na pakkamati, tuṇhībhāvena ṭhātabbaṃ. Sabbampi cetaṃ chadanaṃ chadanūpari veditabbaṃ. Uparūparichanno hi vihāro ciraṃ anovassako hotīti maññamānā evaṃ chādenti. Tiṇamuṭṭhigaṇanāyāti tiṇakaraḷagaṇanāya.
તિકપાચિત્તિયન્તિ અતિરેકદ્વત્તિપરિયાયે અતિરેકસઞ્ઞિવેમતિકઊનકસઞ્ઞીનં વસેન તીણિ પાચિત્તિયાનિ. સેતવણ્ણાદિકરણેતિ સેતવણ્ણકાળવણ્ણગેરુકપરિકમ્મમાલાકમ્મલતાકમ્મમકરદન્તકપઞ્ચપટિકાનં કરણે. લેણગુહાતિણકુટિકાદીસૂતિ એત્થ લેણન્તિ દ્વારબદ્ધં. ગુહાતિ કેવલા પબ્બતગુહા. તિણકુટિકા પાકટા એવ.
Tikapācittiyanti atirekadvattipariyāye atirekasaññivematikaūnakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Setavaṇṇādikaraṇeti setavaṇṇakāḷavaṇṇagerukaparikammamālākammalatākammamakaradantakapañcapaṭikānaṃ karaṇe. Leṇaguhātiṇakuṭikādīsūti ettha leṇanti dvārabaddhaṃ. Guhāti kevalā pabbataguhā. Tiṇakuṭikā pākaṭā eva.
મહલ્લકવિહારસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mahallakavihārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
