Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
મહામોગ્ગલ્લાનસ્સસીહનાદકથા
Mahāmoggallānassasīhanādakathā
૧૭. અથ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનોતિઆદીસુ આયસ્માતિ પિયવચનમેતં, ગરુગારવસપ્પતિસ્સાધિવચનમેતં. મહામોગ્ગલ્લાનોતિ મહા ચ સો ગુણમહન્તતાય મોગ્ગલ્લાનો ચ ગોત્તેનાતિ મહામોગ્ગલ્લાનો. એતદવોચાતિ એતં અવોચ. ઇદાનિ વત્તબ્બં ‘‘એતરહિ ભન્તે’’તિઆદિવચનં દસ્સેતિ. કસ્મા અવોચ? થેરો કિર પબ્બજિત્વા સત્તમે દિવસે સાવકપારમિઞાણસ્સ મત્થકં પત્તો, સત્થારાપિ મહિદ્ધિકતાય એતદગ્ગે ઠપિતો. સો તં અત્તનો મહિદ્ધિકતં નિસ્સાય ચિન્તેસિ – ‘‘અયં વેરઞ્જા દુબ્ભિક્ખા, ભિક્ખૂ ચ કિલમન્તિ, યંનૂનાહં પથવિં પરિવત્તેત્વા ભિક્ખૂ પપ્પટકોજં ભોજેય્ય’’ન્તિ. અથસ્સ એતદહોસિ – ‘‘સચે પનાહં ભગવતો સન્તિકે વિહરન્તો ભગવન્તં અયાચિત્વા એવં કરેય્યં, ન મેતં અસ્સ પતિરૂપં; યુગગ્ગાહો વિય ભગવતા સદ્ધિં કતો ભવેય્યા’’તિ. તસ્મા યાચિતુકામો આગન્ત્વા ભગવન્તં એતદવોચ.
17.Atha kho āyasmā mahāmoggallānotiādīsu āyasmāti piyavacanametaṃ, garugāravasappatissādhivacanametaṃ. Mahāmoggallānoti mahā ca so guṇamahantatāya moggallāno ca gottenāti mahāmoggallāno. Etadavocāti etaṃ avoca. Idāni vattabbaṃ ‘‘etarahi bhante’’tiādivacanaṃ dasseti. Kasmā avoca? Thero kira pabbajitvā sattame divase sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto, satthārāpi mahiddhikatāya etadagge ṭhapito. So taṃ attano mahiddhikataṃ nissāya cintesi – ‘‘ayaṃ verañjā dubbhikkhā, bhikkhū ca kilamanti, yaṃnūnāhaṃ pathaviṃ parivattetvā bhikkhū pappaṭakojaṃ bhojeyya’’nti. Athassa etadahosi – ‘‘sace panāhaṃ bhagavato santike viharanto bhagavantaṃ ayācitvā evaṃ kareyyaṃ, na metaṃ assa patirūpaṃ; yugaggāho viya bhagavatā saddhiṃ kato bhaveyyā’’ti. Tasmā yācitukāmo āgantvā bhagavantaṃ etadavoca.
હેટ્ઠિમતલં સમ્પન્નન્તિ પથવિયા કિર હેટ્ઠિમતલે પથવિમણ્ડો પથવોજો પથવિ-પપ્પટકો અત્થિ, તં સન્ધાય વદતિ. તત્થ સમ્પન્નન્તિ મધુરં, સાદુરસન્તિ અત્થો. યથેવ હિ ‘‘તત્રસ્સ રુક્ખો સમ્પન્નફલો ચ ઉપપન્નફલો ચા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૪૮) એત્થ મધુરફલોતિ અત્થો; એવમિધાપિ સમ્પન્નન્તિ મધુરં સાદુરસન્તિ વેદિતબ્બં. સેય્યથાપિ ખુદ્દમધું અનીળકન્તિ ઇદં પનસ્સ મધુરતાય ઓપમ્મનિદસ્સનત્થં વુત્તં. ખુદ્દમધુન્તિ ખુદ્દકમક્ખિકાહિ કતમધુ. અનીળકન્તિ નિમ્મક્ખિકં નિમ્મક્ખિકણ્ડકં પરિસુદ્ધં. એતં કિર મધુ સબ્બમધૂહિ અગ્ગઞ્ચ સેટ્ઠઞ્ચ સુરસઞ્ચ ઓજવન્તઞ્ચ. તેનાહ – ‘‘સેય્યથાપિ ખુદ્દમધું અનીળકં એવમસ્સાદ’’ન્તિ.
Heṭṭhimatalaṃ sampannanti pathaviyā kira heṭṭhimatale pathavimaṇḍo pathavojo pathavi-pappaṭako atthi, taṃ sandhāya vadati. Tattha sampannanti madhuraṃ, sādurasanti attho. Yatheva hi ‘‘tatrassa rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo cā’’ti (ma. ni. 2.48) ettha madhuraphaloti attho; evamidhāpi sampannanti madhuraṃ sādurasanti veditabbaṃ. Seyyathāpi khuddamadhuṃ anīḷakanti idaṃ panassa madhuratāya opammanidassanatthaṃ vuttaṃ. Khuddamadhunti khuddakamakkhikāhi katamadhu. Anīḷakanti nimmakkhikaṃ nimmakkhikaṇḍakaṃ parisuddhaṃ. Etaṃ kira madhu sabbamadhūhi aggañca seṭṭhañca surasañca ojavantañca. Tenāha – ‘‘seyyathāpi khuddamadhuṃ anīḷakaṃ evamassāda’’nti.
સાધાહં , ભન્તેતિ સાધુ અહં, ભન્તે. એત્થ સાધૂતિ આયાચનવચનમેતં. પથવિપરિવત્તનં આયાચન્તો હિ થેરો ભગવન્તં એવમાહ. પરિવત્તેય્યન્તિ ઉક્કુજ્જેય્યં, હેટ્ઠિમતલં ઉપરિમં કરેય્યં. કસ્મા? એવઞ્હિ કતે સુખેન ભિક્ખૂ પપ્પટકોજં પથવિમણ્ડં પરિભુઞ્જિસ્સન્તીતિ. અથ ભગવા અનનુઞ્ઞાતુકામોપિ થેરં સીહનાદં નદાપેતું પુચ્છિ – ‘‘યે પન તે, મોગ્ગલ્લાન, પથવિનિસ્સિતા પાણા તે કથં કરિસ્સસી’’તિ. યે પથવિનિસ્સિતા ગામનિગમાદીસુ પાણા, તે પથવિયા પરિવત્તિયમાનાય આકાસે સણ્ઠાતું અસક્કોન્તે કથં કરિસ્સસિ, કત્થ ઠપેસ્સસીતિ? અથ થેરો ભગવતા એતદગ્ગે ઠપિતભાવાનુરૂપં અત્તનો ઇદ્ધાનુભાવં પકાસેન્તો ‘‘એકાહં, ભન્તે’’તિઆદિમાહ. તસ્સત્થો – એકં અહં ભન્તે હત્થં યથા અયં મહાપથવી એવં અભિનિમ્મિનિસ્સામિ, પથવિસદિસં કરિસ્સામિ. એવં કત્વા યે પથવિનિસ્સિતા પાણા તે એકસ્મિં હત્થતલે ઠિતે પાણે તતો દુતિયહત્થતલે સઙ્કામેન્તો વિય તત્થ સઙ્કામેસ્સામીતિ.
Sādhāhaṃ, bhanteti sādhu ahaṃ, bhante. Ettha sādhūti āyācanavacanametaṃ. Pathaviparivattanaṃ āyācanto hi thero bhagavantaṃ evamāha. Parivatteyyanti ukkujjeyyaṃ, heṭṭhimatalaṃ uparimaṃ kareyyaṃ. Kasmā? Evañhi kate sukhena bhikkhū pappaṭakojaṃ pathavimaṇḍaṃ paribhuñjissantīti. Atha bhagavā ananuññātukāmopi theraṃ sīhanādaṃ nadāpetuṃ pucchi – ‘‘ye pana te, moggallāna, pathavinissitā pāṇā te kathaṃ karissasī’’ti. Ye pathavinissitā gāmanigamādīsu pāṇā, te pathaviyā parivattiyamānāya ākāse saṇṭhātuṃ asakkonte kathaṃ karissasi, kattha ṭhapessasīti? Atha thero bhagavatā etadagge ṭhapitabhāvānurūpaṃ attano iddhānubhāvaṃ pakāsento ‘‘ekāhaṃ, bhante’’tiādimāha. Tassattho – ekaṃ ahaṃ bhante hatthaṃ yathā ayaṃ mahāpathavī evaṃ abhinimminissāmi, pathavisadisaṃ karissāmi. Evaṃ katvā ye pathavinissitā pāṇā te ekasmiṃ hatthatale ṭhite pāṇe tato dutiyahatthatale saṅkāmento viya tattha saṅkāmessāmīti.
અથસ્સ ભગવા આયાચનં પટિક્ખિપન્તો ‘‘અલં મોગ્ગલ્લાના’’તિઆદિમાહ. તત્થ અલન્તિ પટિક્ખેપવચનં. વિપલ્લાસમ્પિ સત્તા પટિલભેય્યુન્તિ વિપરીતગ્ગાહમ્પિ સત્તા સમ્પાપુણેય્યું. કથં? અયં નુ ખો પથવી , ઉદાહુ ન અયન્તિ. અથ વા અમ્હાકં નુ ખો અયં ગામો, ઉદાહુ અઞ્ઞેસ’’ન્તિ. એવં નિગમજનપદખેત્તારામાદીસુ. ન વા એસ વિપલ્લાસો, અચિન્તેય્યો હિ ઇદ્ધિમતો ઇદ્ધિવિસયો. એવં પન વિપલ્લાસં પટિલભેય્યું – ઇદં દુબ્ભિક્ખં નામ ન ઇદાનિયેવ હોતિ, અનાગતેપિ ભવિસ્સતિ. તદા ભિક્ખૂ તાદિસં ઇદ્ધિમન્તં સબ્રહ્મચારિં કુતો લભિસ્સન્તિ? તે સોતાપન્ન-સકદાગામિ-અનાગામિ-સુક્ખવિપસ્સક-ઝાનલાભિ-પટિસમ્ભિદાપ્પત્તખીણાસવાપિ સમાના ઇદ્ધિબલાભાવા પરકુલાનિ પિણ્ડાય ઉપસઙ્કમિસ્સન્તિ. તત્ર મનુસ્સાનં એવં ભવિસ્સતિ – ‘‘બુદ્ધકાલે ભિક્ખૂ સિક્ખાસુ પરિપૂરકારિનો અહેસું. તે ગુણે નિબ્બત્તેત્વા દુબ્ભિક્ખકાલે પથવિં પરિવત્તેત્વા પપ્પટકોજં પરિભુઞ્જિંસુ. ઇદાનિ પન સિક્ખાય પરિપૂરકારિનો નત્થિ. યદિ સિયું, તથેવ કરેય્યું. ન અમ્હાકં યં કિઞ્ચિ પક્કં વા આમં વા ખાદિતું દદેય્યુ’’ન્તિ. એવં તેસુયેવ અરિયપુગ્ગલેસુ ‘‘નત્થિ અરિયપુગ્ગલા’’તિ ઇમં વિપલ્લાસં પટિલભેય્યું. વિપલ્લાસવસેન ચ અરિયે ગરહન્તા ઉપવદન્તા અપાયુપગા ભવેય્યું. તસ્મા મા તે રુચ્ચિ પથવિં પરિવત્તેતુન્તિ.
Athassa bhagavā āyācanaṃ paṭikkhipanto ‘‘alaṃ moggallānā’’tiādimāha. Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ. Vipallāsampi sattā paṭilabheyyunti viparītaggāhampi sattā sampāpuṇeyyuṃ. Kathaṃ? Ayaṃ nu kho pathavī , udāhu na ayanti. Atha vā amhākaṃ nu kho ayaṃ gāmo, udāhu aññesa’’nti. Evaṃ nigamajanapadakhettārāmādīsu. Na vā esa vipallāso, acinteyyo hi iddhimato iddhivisayo. Evaṃ pana vipallāsaṃ paṭilabheyyuṃ – idaṃ dubbhikkhaṃ nāma na idāniyeva hoti, anāgatepi bhavissati. Tadā bhikkhū tādisaṃ iddhimantaṃ sabrahmacāriṃ kuto labhissanti? Te sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmi-sukkhavipassaka-jhānalābhi-paṭisambhidāppattakhīṇāsavāpi samānā iddhibalābhāvā parakulāni piṇḍāya upasaṅkamissanti. Tatra manussānaṃ evaṃ bhavissati – ‘‘buddhakāle bhikkhū sikkhāsu paripūrakārino ahesuṃ. Te guṇe nibbattetvā dubbhikkhakāle pathaviṃ parivattetvā pappaṭakojaṃ paribhuñjiṃsu. Idāni pana sikkhāya paripūrakārino natthi. Yadi siyuṃ, tatheva kareyyuṃ. Na amhākaṃ yaṃ kiñci pakkaṃ vā āmaṃ vā khādituṃ dadeyyu’’nti. Evaṃ tesuyeva ariyapuggalesu ‘‘natthi ariyapuggalā’’ti imaṃ vipallāsaṃ paṭilabheyyuṃ. Vipallāsavasena ca ariye garahantā upavadantā apāyupagā bhaveyyuṃ. Tasmā mā te rucci pathaviṃ parivattetunti.
અથ થેરો ઇમં યાચનં અલભમાનો અઞ્ઞં યાચન્તો ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિઆદિમાહ. તમ્પિસ્સ ભગવા પટિક્ખિપન્તો ‘‘અલં મોગ્ગલ્લાના’’તિઆદિમાહ. તત્થ કિઞ્ચાપિ ન વુત્તં ‘‘વિપલ્લાસમ્પિ સત્તા પટિલભેય્યુ’’ન્તિ, અથ ખો પુબ્બે વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બં; અત્થોપિ ચસ્સ વુત્તસદિસમેવ વેદિતબ્બો. યદિ પન ભગવા અનુજાનેય્ય, થેરો કિં કરેય્યાતિ? મહાસમુદ્દં એકેન પદવીતિહારેન અતિક્કમિતબ્બં માતિકામત્તં અધિટ્ઠહિત્વા નળેરુપુચિમન્દતો ઉત્તરકુરુઅભિમુખં મગ્ગં નીહરિત્વા ઉત્તરકુરું ગમનાગમનસમ્પન્ને ઠાને કત્વા દસ્સેય્ય, યથા ભિક્ખૂ ગોચરગામં વિય યથાસુખં પિણ્ડાય પવિસિત્વા નિક્ખમેય્યુન્તિ.
Atha thero imaṃ yācanaṃ alabhamāno aññaṃ yācanto ‘‘sādhu, bhante’’tiādimāha. Tampissa bhagavā paṭikkhipanto ‘‘alaṃmoggallānā’’tiādimāha. Tattha kiñcāpi na vuttaṃ ‘‘vipallāsampi sattā paṭilabheyyu’’nti, atha kho pubbe vuttanayeneva gahetabbaṃ; atthopi cassa vuttasadisameva veditabbo. Yadi pana bhagavā anujāneyya, thero kiṃ kareyyāti? Mahāsamuddaṃ ekena padavītihārena atikkamitabbaṃ mātikāmattaṃ adhiṭṭhahitvā naḷerupucimandato uttarakuruabhimukhaṃ maggaṃ nīharitvā uttarakuruṃ gamanāgamanasampanne ṭhāne katvā dasseyya, yathā bhikkhū gocaragāmaṃ viya yathāsukhaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhameyyunti.
નિટ્ઠિતા મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ સીહનાદકથા.
Niṭṭhitā mahāmoggallānassa sīhanādakathā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવિભઙ્ગ • Mahāvibhaṅga / વેરઞ્જકણ્ડં • Verañjakaṇḍaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ સીહનાદકથા • Mahāmoggallānassa sīhanādakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ઉપાસકત્તપટિવેદનાકથાવણ્ણના • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ઉપાસકત્તપટિવેદનાકથાવણ્ણના • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā